Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 335/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z odwołania B. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 marca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu w […] do ponownego rozpoznania z orzeczeniem
o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 24 maja 2012 r. Sąd Okręgowy, Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w G., zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w
R. z dnia 27 grudnia 2011 r. i przyznał B. R. prawo do emerytury na podstawie art.
184 w związku z art. 32 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
2
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: - Dz.U. z 2009 r. Nr
153, poz. 1227 ze zm.). Ustalił, że ubezpieczony wykazał pracę w szczególnych
warunkach na stanowisku ubojowca w okresach od dnia 28 grudnia 1971 r. do dnia
29 lutego 1972 r. w Przedsiębiorstwie Przemysłu Mięsnego […], od dnia 8 kwietnia
1975 r. do dnia 5 stycznia 1977 r. w Gminnej Spółdzielni „S. C.” w B., od dnia 6
stycznia 1977 r. do dnia 10 sierpnia 1978 r. w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej
„P.” oraz od dnia 15 kwietnia 1994 r. do dnia 31 października 1997 r. w czasie
zatrudnienia u H. P., Rzeźnictwo – Wędliniarstwo. Praca ta wymieniona jest w
załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 ze zm.) w wykazie A, dziale X pod
poz. 8 jako praca bezpośrednio przy uboju zwierząt. Jednocześnie przyjął, że
ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał pracę wędzarza w
okresie od dnia 12 lipca 1974 r. do dnia 8 kwietnia 1975 r. oraz od dnia 21 września
1978 r. do dnia 31 marca 1993 r. w czasie zatrudnienia w Gospodarstwie Rolnym
ZWR C., w którym był zatrudniony na stanowisku masarza, lecz został skierowany
do pracy w wędzarni. Po dokonaniu tych ustaleń Sąd Okręgowy stwierdził, że
ubezpieczony wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace w
warunkach szczególnych przez okres ponad 15 lat, z uwzględnieniem pracy
wędzarza na podstawie poz. 11 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
Apelacja organu rentowego i jej zarzut błędnej subsumcji stanu faktycznego
w zakresie pracy ubezpieczonego w Gospodarstwie Rolnym ZWR w C. od dnia 21
września 1978 r. do dnia 31 marca 1993 r. jako wędzarza, została oddalona
wyrokiem Sądu Apelacyjnego, Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 20
marca 2013 r. Sąd zaaprobował ustalenia i podzielił ocenę prawną spornego
okresu dokonaną przez Sąd pierwszej instancji, podkreśliwszy, że stanowisko
wędzarza zostało wymienione w wydanej na podstawie § 1 ust. 1 pkt 2
rozporządzenia uchwale nr 64/83 Zarządu Głównego Centralnego Związku
Spółdzielni Rolniczych „S. C.” w sprawie prac wykonywanych w szczególnych
warunkach w zakładach pracy spółdzielczości rolniczej w pkt 13 pod pozycją 8,
3
wśród prac wykonywanych bezpośrednio przy uboju zwierząt, więc może być
zaliczone do prac w warunkach szczególnych.
Skarga kasacyjna organu rentowego, obejmująca wyrok Sądu drugiej
instancji w całości i zawierająca wniosek o jego zmianę przez oddalenie odwołania
albo uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, została oparta na
podstawie naruszenia przez błędną wykładnię art. 184 w związku z art. 32 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS i § 4 ust. 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. polegającą na przyjęciu spełnienia przez
ubezpieczonego warunków emerytalnych, a w szczególności 15-letniego okresu
pracy w szczególnych warunkach przez uwzględnienie pracy na stanowisku
wędzarza. Skarżący podniósł, że czynności wykonywane na tym stanowisku nie
zostały wymienione pod poz. 11 działu XIV w wykazu A, załącznika do
rozporządzenia, a ich wymienienie tylko w zarządzeniu resortowym nie odpowiada
poz. 8 działu X wykazu A, więc nie uzasadnia zaliczenia do stażu uprawniającego
do uzyskania emerytury na podstawie art. 32 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 2
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną ubezpieczony wniósł o jej oddalenie i
zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach stanowi element stanu
faktycznego, którego ustaleniem przez sądy meriti Sąd Najwyższy jest związany
(art. 39813
§ 2 in fine k.p.c.). Zatrudnienie w szczególnych warunkach ocenia się
według przepisów dotychczasowych, do których odsyła art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 lutego 2002 r.,
III ZP 30/01 (OSNP 2002 nr 10, poz. 243) wskazał, że odesłanie dotyczy rodzajów
prac, stanowisk, warunków uprawniających do wcześniejszej emerytury, o których
mowa w § 2 ust. 1 rozporządzenia, stanowiącym, że okresami pracy
uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu
są okresy, w których praca w warunkach wyszczególnionych w wykazach A i B
4
stanowiących załącznik do rozporządzenia jest wykonywana stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Treść wykazów
stanowi odniesienie dla ustalenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach
także po wprowadzeniu ustawą z dnia 27 marca 2003 r. ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 56, poz. 498) definicji podmiotów uprawnień określonych w art. 184 ustawy.
Określenie konkretnego rodzaju pracy zakwalifikowanej jako praca w szczególnych
warunkach wynika ze stwierdzenia, że wykonujący ją pracownik narażony jest na
czynniki szkodliwe o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu
uciążliwości lub wymaga się od niego wysokiej sprawności psychofizycznej ze
względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.
Skarżący co do spornego okresu nie przedstawił wymaganego przez
rozporządzenie kwalifikowanego potwierdzenia przez pracodawcę, że jego praca
należała do prac objętych wykazem A załącznika do rozporządzenia. Ustalenia
rodzaju wykonywanej przez niego pracy dokonano na podstawie osobowych
środków dowodowych, akt osobowych i akt rentowych ubezpieczonego oraz jego
zeznań (art. 473 § 1 k.p.c.; por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1998 r.,
II UKN 357/98, OSNAPiUS 2000 nr 3, poz. 112, oraz uchwały z dnia 27 maja
1985 r., III UZP 5/85, SP 1985 nr 11, s. 22, z dnia 10 marca 1984 r., III UZP 6/84 i z
dnia 21 września 1984 r., III UZP 48/84 – niepublikowane). W niniejszej sprawie, w
której zeznania świadków zaprzeczyły zapisom w dokumentacji pracowniczej
wskazującej na zatrudnienie na stanowisku masarza, Sąd drugiej instancji uzyskał
potwierdzenie, że ubezpieczony wykonywał pracę w wędzarni i że była to
wędzarnia tradycyjna opalana drewnem, w której wędliny wędzono w dymie o
temperaturze ok. 80 stopni.
W dziale X wykazu A, obejmującym rolnictwo i przemysł rolno-spożywczy,
pod poz. 8 wymieniono prace wykonywane bezpośrednio przy uboju zwierząt. W
przepisie resortowym, pod poz. 8 pkt 13 uchwały nr 64/83 Zarządu Głównego
Centralnego Związku Spółdzielni Rolniczych „S. C.” w sprawie prac wykonywanych
w szczególnych warunkach w zakładach pracy spółdzielczości rolniczej, odwołano
się do tej regulacji rozporządzenia, lecz wśród prac wykonywanych bezpośrednio
przy uboju zwierząt, wymieniono stanowisko pracy „wędzarz”. W związku z tym
5
należy podkreślić, że w określeniu rodzaju pracy uzasadniającej prawo do
świadczeń na zasadach rozporządzenia chodzi wyłącznie o rodzaj pracy określony
w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia
(wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2012 r., I UK 549/12, niepublikowany
oraz z dnia 14 marca 2013 r., I UK 547/12, OSNP 2014 nr 1, poz. 111). Tworzenie
norm ustalających stanowiska pracy w szczególnych warunkach poza ustalonym
wykazem jest niedopuszczalne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia
2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392 i z dnia 20 października 2005 r., I
UK 41/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 306).
Rozporządzenie wydane na podstawie art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz.
267 ze zm.), zawierało delegację dla Rady Ministrów do określenia rodzajów prac
lub stanowisk pracy oraz warunków, na podstawie których osobom wymienionym w
art. 11 ust. 3 oraz w art. 53 ust. 2 i 3 ustawy przysługuje prawo do emerytury w
wieku niższym od określonego w art. 26 ust. 1 pkt 1 oraz (wówczas) wzrost
emerytury lub renty, o którym mowa w art. 54 ust. 1 pkt 2. Upoważnienie dla
właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych
związków spółdzielczych wynikające z § 2 ust. 2 tego rozporządzenia nie stwarzało
podstawy prawnej do wydawania aktów nie pozostających w zgodzie z
powszechnie obowiązującym prawem, lecz obejmowało tylko ustalenie w
porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych w podległych i
nadzorowanych zakładach pracy stanowisk pracy, na których są wykonywane
prace w szczególnych warunkach. Nie przewidziano możliwości wykroczenia poza
wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach wymienione w załączniku
do rozporządzenia. Na podstawie upoważnienia wymienione podmioty mogły tylko
wskazać, na których stanowiskach są wykonywane prace w szczególnych
warunkach, wymienione w wykazach A i B, nigdy zaś ustanawiać nowych
stanowisk pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Określenie stanowiska
pracy przez organ zwierzchni lub nadzorujący zakłady pracy niewymienionego w
załącznikach do rozporządzenia, a więc poza upoważnieniem do prowadzenia
wykazów stanowisk pracy, nie wywołuje skutków przewidzianych w art. 32 ustawy
6
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 r., I UK 15/04, OSNP 2005
nr 11, poz. 161).
Wskazanie w zarządzeniu resortowym pracy na stanowisku wędzarza jako
odpowiadającej rodzajowi pracy przy uboju zwierząt stanowi wykroczenie poza
przedmiot regulacji w załączniku do rozporządzenia. Sąd Najwyższy wyraził pogląd,
że w pkt 8 działu X załącznika A do rozporządzenia nie chodzi wyłącznie o sam
ubój zwierząt, ale również o inne czynności bezpośrednio z nim związane,
wykonywane, zarówno przed ubojem, jak i po jego dokonaniu, jednak za „prace
bezpośrednio przy uboju zwierząt” nie mogą być uznane czynności związane z
produkcją i wytwarzaniem wędlin, tzn. prace masarskie, ich bowiem związek z
ubojem zwierząt jest zbyt odległy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego
2012 r., II UK 125/11, OSNP 2013 nr 1-2, poz. 18 i z dnia 6 sierpnia 2013 r., II UK
9/13, niepubl.). Z kolei zakwalifikowanie pracy wędzarza jako pracy w suszarni,
której dotyczy poz. 11 działu XIV wykazu A jest oczywiście błędne.
Uwzględniając to, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39815
§ 1
k.p.c.).