Pełny tekst orzeczenia

574/6/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 4 listopada 2014 r.

Sygn. akt Ts 244/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Mirosław Granat,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.Sz. w sprawie zgodności:

art. 45 § 1, art. 46 § 1 oraz art. 56 § 2 i 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.) z art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 40 oraz art. 41 ust. 1 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



postanawia:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W sporządzonej przez adwokata skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 4 września 2013 r. (data nadania), M.Sz. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność: po pierwsze, art. 45 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.; dalej: k.k.w.) w zakresie, w jakim okoliczność odbywania kary pozbawienia wolności przez skazanego uniemożliwia zamianę orzeczonej wobec niego grzywny na pracę społecznie użyteczną, z art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 40 oraz art. 41 ust. 1 i 4 Konstytucji; po drugie, art. 46 § 1 k.k.w. w zakresie, w jakim okoliczność odbywania kary pozbawienia wolności przez skazanego uniemożliwia zamianę orzeczonej wobec niego grzywny na pracę społecznie użyteczną, z art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 40 oraz art. 41 ust. 1 i 4 Konstytucji; po trzecie, art. 56 § 2 i 3 k.k.w. w zakresie, w jakim miejsca, w których może być wykonywana nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne, nie obejmuje podmiotów jednostek penitencjarnych, z art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 40 oraz art. 41 ust. 1 i 4 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. W dniu 27 kwietnia 2012 r. skarżący, oskarżony o czyn opisany w art. 291 § 1 w zw. z art. 293 § 1 w zw. z art. 12 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.), został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku (sygn. akt II K 437/11) na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności. Dodatkowo sąd ten wymierzył mu karę 100 stawek dziennych grzywny, określając wysokość jednej stawki na kwotę 20 zł.

W dniu 14 listopada 2012 r. Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku wezwał skarżącego do uiszczenia – w terminie 30 dni – kosztów postępowania sądowego oraz orzeczonej grzywny. W odpowiedzi na wezwanie skarżący złożył wniosek o zamianę grzywny na podstawie art. 45 k.k.w. na pracę społecznie użyteczną, ewentualnie o odroczenie jej spłaty do chwili opuszczenia zakładu karnego. W uzasadnieniu skarżący wskazał, że jest pozbawiony wolności oraz że nie posiada żadnych środków finansowych pozwalających na spłatę zasądzonych kwot.

Postanowieniem z 15 stycznia 2013 r. Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku (sygn. akt Ko 4139/12) orzekł o nieuwzględnieniu wniosku skarżącego. Sąd w uzasadnieniu wskazał, że zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niecelowa, gdyż skazany przebywa w areszcie śledczym. W dniu 26 stycznia 2013 r. skarżący wniósł zażalenie od powyższego orzeczenia. Sąd Okręgowy w Gdańsku w dniu 11 lutego 2013 r. podzielił stanowisko sądu I instancji i postanowił nie uwzględnić zażalenia oraz utrzymać zaskarżone postanowienie w mocy (sygn. akt V Kzw 115/13).

W dniu 17 marca 2013 r. skarżący złożył wniosek o przyznanie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem Sądu Rejonowego w Kartuzach (sygn. akt II Kp 245/13) z 25 czerwca 2013 r. ustanowiono pełnomocnika dla skarżącego.

We wniesionej 4 września 2013 r. skardze konstytucyjnej skarżący domaga się zbadania zgodności art. 45 § 1, art. 46 § 1 oraz art. 56 § 2 k.k.w. z art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 40 oraz art. 41 ust. 1 i 4 Konstytucji. W ocenie skarżącego nie można zaakceptować sytuacji, w której skazanemu, odbywającemu karę pozbawienia wolności, nie można zamienić grzywny na pracę społecznie użyteczną. W Kodeksie karnym wykonawczym nie wskazano, czy w stosunku do osób pozbawionych wolności można zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną, przez co dochodzi do naruszenia konstytucyjnych praw jednostki. Ponadto, jak dalej podnosi skarżący, nie wyszczególniono również jednostek penitencjarnych wśród podmiotów, na rzecz których można wykonywać nieodpłatną, kontrolowaną pracę na cele społeczne, co także wpływa negatywnie na sytuację skarżącego.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 5 maja 2014 r. pełnomocnik skarżącego został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi przez określenie, w jaki sposób zastosowanie zaskarżonych przepisów prowadzi do naruszenia wskazanych w skardze konstytucyjnych praw i wolności skarżącego.

Pismem z 19 maja 2014 r. (data wpływu) pełnomocnik skarżącego uzupełnił określone w zarządzeniu braki skargi, wskazując m.in., że niewprowadzenie wyraźnego, ustawowego zakazu stosowania zamiany grzywny na pracę społecznie użyteczną w powiązaniu z praktyką orzeczniczą prowadzi do poniżania i lekceważenia osób wcześniej pozbawionych wolności, a nieposiadających majątku. Pełnomocnik skarżącego podkreślił także, że regulacja będąca przedmiotem skargi nie cechuje się precyzyjnością, gdyż pozostawia zbyt duży luz decyzyjny sądom i właściwym organom gminy. Ponadto zaznaczył, że regulacja dotycząca zamiany grzywny na pracę społecznie użyteczną doprowadziła do okrutnego, nieludzkiego, a także poniżającego traktowania skarżącego.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o prawach lub wolnościach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Zasady korzystania z tego środka prawnego precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Zgodnie z art. 36 ust. 1 w zw. z art. 49 ustawy o TK skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga odpowiada określonym przez prawo wymogom. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, wyeliminowanie spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.



W analizowanej sprawie skarżący nie wykazał naruszenia art. 41 ust. 1 Konstytucji przez zaskarżone art. 45 § 1 oraz art. 56 § 2 i 3 k.k.w. Zakwestionowany art. 45 § 1 k.k.w. stanowi, że „jeżeli egzekucja grzywny nieprzekraczającej stu dwudziestu stawek dziennych okaże się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, sąd może zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną, przyjmując, że dziesięć stawek dziennych jest równoważnych miesiącowi pracy społecznie użytecznej, z zaokrągleniem w górę, do pełnego miesiąca (…)”. Zgodnie z art. 56 § 2 i 3 k.k.w. „Właściwy wójt, burmistrz lub prezydent miasta, zwani dalej »właściwym organem gminy«, wyznacza miejsca, w których może być wykonywana nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne; podmioty, dla których organ gminy, powiatu lub województwa jest organem założycielskim, a także państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne oraz spółki prawa handlowego z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa lub gminy, powiatu bądź województwa, mają obowiązek umożliwienia skazanym wykonania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne”; „Praca, o której mowa w § 2, może być także wykonywana na rzecz instytucji lub organizacji reprezentujących społeczność lokalną oraz w placówkach oświatowo-wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, podmiotach leczniczych w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej, jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, fundacjach, stowarzyszeniach i innych instytucjach lub organizacjach użyteczności publicznej, niosących pomoc charytatywną, za ich zgodą”.

Trybunał przypomina, że wymóg określenia sposobu naruszenia konstytucyjnie chronionych wolności i praw nie sprowadza się jedynie do przytoczenia treści odpowiedniego przepisu Konstytucji i sformułowania ogólnych twierdzeń na jego poparcie. Spoczywający na skarżącym obowiązek odpowiedniego uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów jest konsekwencją nałożenia na niego przez ustawodawcę ciężaru dowodu. Przedstawiona argumentacja powinna zaś doprowadzić do obalenia przyjętego w systemie prawnym domniemania konstytucyjności i legalności zakwestionowanych przepisów prawa (zob. postanowienie TK z 27 listopada 2006 r., SK 13/06, OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 164).

Ponadto należy przypomnieć, że przedmiotem rozpoznania Trybunału Konstytucyjnego w trybie skargi konstytucyjnej jest przepis aktu normatywnego, którego zastosowanie w konkretnej sprawie doprowadziło do naruszenia przysługujących skarżącemu konstytucyjnych praw lub wolności (zob. postanowienie z 28 sierpnia 2009 r., Ts 114/08, OTK ZU nr 2/B/2010, poz. 87). Naruszenie to nie może być jednak konsekwencją błędnego zastosowania zaskarżonego przepisu, czy też braku określonej regulacji prawnej. Takie naruszenie nie korzysta bowiem z ochrony przewidzianej w trybie skargi konstytucyjnej. Tymczasem zarzut naruszenia określonych praw i wolności skarżącego przez art. 45 § 1 k.k.w. dotyczy sytuacji bezskutecznej egzekucji, do której w analizowanej sprawie nie doszło. Oznacza to, że w zakresie, w jakim skarżący żąda, aby art. 45 § 1 k.k.w. obejmował także możliwość zamiany orzeczonej grzywny na pracę społecznie użyteczną, skarga konstytucyjna dotyczy zaniechania ustawodawcy. Badanie takich zaniechań oraz stwierdzenie naruszenia Konstytucji przez zaniechanie prawodawcze nie mieści się w zakresie właściwości Trybunału Konstytucyjnego, co jednoznacznie wynika z art. 188 pkt 1-3 Konstytucji. W związku z powyższym na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 1 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



W ocenie Trybunału Konstytucyjnego bezzasadny w stopniu oczywistym jest zarzut naruszenia zakazu poddawania torturom, okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu (art. 40 zdanie pierwsze Konstytucji) oraz zasady humanitarnego traktowania osób pozbawionych wolności (art. 41 ust. 4 Konstytucji). Zakwestionowane art. 45 § 1 i art. 56 § 2 i 3 k.k.w. mają bowiem charakter proceduralny. Kształtują jedynie kompetencje sądu (art. 45 § 1 k.k.w.) do zamiany grzywny na pracę społecznie użyteczną oraz właściwego organu gminy (art. 56 § 2 k.k.w.) do wyznaczenia miejsc, w których może być wykonywana nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne.



Skarga konstytucyjna dotknięta jest także uchybieniami formalnymi w części dotyczącej wskazanych w niej wzorców kontroli. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że z brzmienia art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika, iż wzorcami kontroli w sprawie wszczętej na skutek złożenia skargi konstytucyjnej mogą być tylko przepisy wyrażające wolności lub prawa skarżącego (zob. postanowienia pełnego składu TK z dnia: 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225; 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60; 16 lutego 2009 r., Ts 202/06, OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 23). Orzecznictwo w tym zakresie jest utrwalone, a Trybunał Konstytucyjny nie znajduje podstaw do odejścia od tego poglądu.

Wskazane w skardze art. 30, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 Konstytucji nie są samoistnymi źródłami praw podmiotowych jednostki, nie mogą zatem stanowić samodzielnej podstawy kontroli w sprawach skargowych. Przepisy te wyznaczają jedynie standardy kreowania przez prawodawcę wolności i praw, nie wprowadzając jednocześnie konkretnej wolności czy konkretnego prawa (zob. np. postanowienia pełnego składu TK z dnia 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60 oraz 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).



Ponadto Trybunał wskazuje, że treść zaskarżonego art. 46 § 1 k.k.w. pozostaje bez związku z orzeczeniem wskazanym jako ostateczne w sprawie skarżącego, tj. postanowieniem Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 11 lutego 2013 r. Zgodnie z tym przepisem: „jeżeli egzekucja grzywny okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności, gdy: 1) skazany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej zamienionej na podstawie art. 45 albo uchyla się od jej wykonania, lub 2) zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa”. Wobec skarżącego nie doszło jeszcze do wydania orzeczenia o zamianie grzywny na zastępczą karę pozbawienia wolności. W związku z powyższym badanie zgodności art. 46 § 1 k.k.w. z art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 40 oraz art. 41 ust. 1 i 4 Konstytucji miałoby charakter kontroli abstrakcyjnej. Tymczasem Trybunał przypomina, że skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony praw i wolności konstytucyjnych, w zakresie wskazanym w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Wyłącza zatem kontrolę abstrakcyjną przepisów. Trybunał wielokrotnie już wskazywał, że przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie ta regulacja prawna, która była podstawą ostatecznego orzeczenia odnoszącego się do praw lub wolności konstytucyjnych skarżącego (por. wśród wielu postanowień Trybunału postanowienie z dnia 10 marca 2010 r., Ts 221/08, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 171). Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji przesądza o jednoznacznie o niedopuszczalności nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.



W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w zw. z art. 46 ust. 1 ustawy o TK – odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.