Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 102/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku F. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 listopada 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...]
z dnia 29 września 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2008 r., Sąd Okręgowy w W. oddalił odwołanie
F. B. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (powoływanego dalej jako
organ rentowy) z dnia 22 stycznia 2008 r., którą odmówiono wnioskodawcy prawa
do emerytury na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
2
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, powoływanej dalej jako ustawa o emeryturach i
rentach). Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia.
Wnioskodawca, ur. 6 kwietnia 1942 r., major rezerwy, zawodową służbę
wojskową pełnił do 12 czerwca 1986 r. Decyzją z dnia 22 maja 1987 r., Wojewódzki
Sztab Wojskowy (zwany dalej wojskowym organem emerytalnym) ustalił dla niego
emeryturę wojskową w oparciu o przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (Dz.U. 1983 r., Nr 29,
poz. 139 ze zm.). Kolejnymi decyzjami świadczenie to było waloryzowane i
podwyższane. Decyzją z dnia 25 stycznia 2008 r. do wysługi emerytalnej
wnioskodawcy zaliczono łącznie 17 lat i 13 dni zatrudnienia. W dniu 14 stycznia
2008 r. wnioskodawca złożył wniosek o ustalenie prawa do emerytury wraz z
oświadczeniem o pobieraniu emerytury wojskowej. Zaskarżoną decyzją organ
rentowy odmówił mu prawa do emerytury, wskazując, że świadczenia na
warunkach i w wysokości określonej w ustawie przysługują ubezpieczonym w razie
spełnienia warunków do nabycia prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń
emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z wyjątkiem
ubezpieczonych, którzy mają ustalone prawo do emerytury określonej w przepisach
o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy - powołując się na art. 1
pkt 2 lit. a oraz pkt 3 lit. b ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 166,
poz. 1609 ze zm., zwanej dalej ustawą zmieniającą) - uznał, że z powszechnego
ubezpieczenia społecznego wyłączono żołnierzy zawodowych, a także między
innymi żołnierzy, którzy w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach oraz
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm., powoływanej dalej jako
ustawa systemowa) nie pozostawali w służbie. Zatem od daty wejścia w życie
ustawy zmieniającej, tj. od dnia 1 października 2003 r. wszyscy żołnierze, także
niepozostający w służbie, podlegają w zakresie nabywania uprawnień emerytalno-
rentowych przepisom ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz.U. 2004 r., Nr 8, poz. 66, zwanej dalej
3
ustawą o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych). Konsekwencją tej
zmiany jest doliczenie - na wniosek zainteresowanego - okresu podlegania
powszechnemu ubezpieczeniu emerytalnemu do wysługi emerytalnej określonej w
przepisach ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych.
Sąd Okręgowy podniósł, że wnioskodawca w dacie złożenia wniosku o
emeryturę miał już ustalone prawo do emerytury wojskowej. Zgodnie z art. 2 ust. 1
pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach, świadczenia na warunkach i w wysokości
określonej w ustawie nie przysługują mimo spełnienia warunków do nabycia prawa
do świadczeń z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, ubezpieczonym, którzy mają ustalone prawo do emerytury określonej
między innymi ustawą o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych,
obliczonej z uwzględnieniem okresów składkowych, o których mowa w art. 6 ust. 1
pkt 1-3, 5 i 7-10 oraz w ust. 2 ustawy. W świetle tego unormowania wnioskodawcy
nie przysługuje prawo do emerytury w oparciu o ustawę o emeryturach i rentach. W
dacie złożenia wniosku o emeryturę (14 stycznia 2008 r.) miał on bowiem ustalone
prawo do emerytury wojskowej, a z załącznika do decyzji z dnia 25 stycznia 2008 r.
wynika, że do wysługi emerytalnej zaliczono mu okres służby wojskowej od 2
września 1967 r. do 12 czerwca 1986 r. oraz okresy zatrudnienia w łącznym
wymiarze 17 lat i 13 dni. Wymienione okresy są okresami, o których stanowi art. 6
ust. 1 pkt 1-2 ustawy o emeryturach i rentach i zostały zaliczone do wysługi
emerytalnej przy ustalaniu prawa do emerytury wojskowej. W ocenie Sądu
Okręgowego, wyłączenie przewidziane w art. 2 ust. 2 tej ustawy ma charakter
podmiotowy i dotyczy wszystkich ubezpieczonych, którzy mają prawo do emerytury
wojskowej, jeżeli przy obliczeniu jej wysokości uwzględnione zostały okresy
ubezpieczenia bądź zatrudnienia oraz inne określone jako okresy składkowe. W
sprawie nie znajduje również zastosowania art. 7 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych, zgodnie z którym w razie zbiegu prawa do
emerytury lub renty przewidzianych w ustawie z prawem do emerytury lub renty
przewidzianych w innych przepisach - jeżeli przepisy szczególne nie stanowią
inaczej - wypłaca się świadczenie wyższe lub wybrane przez osobę uprawnioną, a
wybór emerytury lub renty przewidzianych w innych przepisach nie pozbawia osoby
uprawnionej innych świadczeń i uprawnień przysługujących emerytom lub
4
rencistom wojskowym. Z rozwiązań normatywnych wynika jednoznacznie, że
ustawa o emeryturach i rentach zawiera szczególne unormowania dotyczące osób,
które spełniały warunki do otrzymania świadczeń określonych w przepisach ustawy
o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin, co wyłącza w
takich sytuacjach stosowanie art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych z dnia 10 grudnia 1993 r. Odrębność obu systemów ubezpieczenia
powoduje, że wnioskodawca jako emeryt wojskowy nie mógł nabyć prawa do
emerytury z ustawy o emeryturach i rentach.
Sąd Okręgowy wskazał, że regulacja wyłączająca możliwość uzyskania
świadczeń przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach w odniesieniu do
żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy, którzy mają ustalone prawo do świadczeń
z zaopatrzenia emerytalnego z uwzględnieniem okresów składkowych, nie jest
sprzeczna z zasadą równości przyjętą w ustawie systemowej. Przepis art. 2a tej
ustawy stanowi, że stoi ona na gruncie równego traktowania wszystkich
ubezpieczonych bez względu na płeć, stan cywilny, stan rodzinny, dotycząc w
szczególności warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych, obowiązku
opłacania i obliczania wysokości składek, obliczania wysokości świadczeń, a także
okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do nich. To niewyczerpujące
wyliczenie oznacza jedynie, że w tych sprawach, a także innych związanych z
regulacją zawartą w ustawie, nie ma podstaw prawnych do czynienia między
ubezpieczonymi różnic związanych z płcią, stanem cywilnym czy też stanem
rodzinnym. Nie oznacza to jednak, że wyłączone są różnice w rodzajach
świadczeń, różnych w odmiennych ubezpieczeniach. Z powołanego przepisu nie da
się wywieść zakazu wprowadzania zróżnicowanych systemów ubezpieczenia i
zabezpieczenia społecznego, a w konsekwencji różnicowania świadczeń
przysługujących ubezpieczonym należącym do różnych systemów ubezpieczenia.
Swoboda ustawodawcy do kształtowania systemów ubezpieczenia społecznego, w
tym określania świadczeń w ramach poszczególnych systemów, jest szeroka, a
kwestia celowości i słuszności wprowadzenia odrębnej regulacji w zabezpieczeniu
tzw. służb mundurowych nie podlega ocenie sądów powszechnych rozpoznających
sprawy z zakresu zabezpieczenia społecznego. Analogiczne unormowanie
wskazujące na odrębność systemów zaopatrzenia emerytalnego i ubezpieczenia
5
społecznego zawiera przepis art. 12 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych w brzmieniu obowiązującym od
dnia 1 października 2003 r., zgodnie z którym emerytura wojskowa przysługuje
żołnierzowi zawodowemu, który w dniu zwolnienia ze służby wojskowej w Siłach
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej posiada 15 lat służby wojskowej w Wojsku
Polskim, z wyjątkiem żołnierza, który ma ustalone prawo do emerytury określonej w
ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obliczonej
z uwzględnieniem okresów służby wojskowej w Siłach Zbrojnych i okresów
równorzędnych z tą służbą. Nadto z uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej z
dnia 23 lipca 2003 r. wynika, że dokonane nią zmiany w przepisach z zakresu
ubezpieczeń społecznych i zaopatrzenia emerytalnego są wyrazem stabilizacji
rozwiązań w zakresie świadczeń emerytalnych przysługujących żołnierzom
zawodowym i funkcjonariuszom służb mundurowych, przez objęcie tych grup
powszechnym zaopatrzeniowym systemem emerytalnym i zniesieniem obowiązku
ubezpieczenia społecznego tych osób.
W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że stwierdzenie, iż wnioskodawca ma
ustalone prawo do emerytury wojskowej, przy której obliczeniu zostały
uwzględnione okresy zatrudnienia, tj. okresy składkowe, powoduje, że nie
przysługuje mu emerytura na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach,
nawet jeżeli spełnił warunki określone w tej ustawie niezbędne do nabycia prawa do
emerytury, a świadczenie to byłoby dla niego korzystniejsze niż emerytura
wojskowa.
Wyrokiem z dnia 29 września 2008 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wnioskodawcy od powyższego wyroku, podzielając poczynione w sprawie ustalenia
oraz dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę prawną.
Sąd Apelacyjny wskazał, że w świetle brzmienia art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach nie może budzić wątpliwości, iż
intencją ustawodawcy było utrzymanie odrębności obu systemów zabezpieczenia i
ubezpieczenia społecznego dla różnej kategorii podmiotów. Przepis ten
jednoznacznie wyłącza możliwość nabycia emerytury na podstawie tej ustawy
przez emeryta wojskowego mającego obliczoną emeryturę z uwzględnieniem
wymienionych w nim okresów składkowych. Z akt organu rentowego wynika, że
6
wnioskodawca posiada prawo do emerytury wojskowej w wysokości ustalonej z
uwzględnieniem okresów zatrudnienia poczynając od dnia 1 grudnia 2007 r.
(decyzja Wojskowego Biura Emerytalnego z dnia 25 stycznia 2007 r.). Wniosek w
przedmiocie podwyższenia świadczenia wpłynął w dniu 31 grudnia 2007 r., a zatem
w dacie złożenia wniosku o emeryturę w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych
wnioskodawcy przysługiwało uprawnienie do świadczenia wojskowego obliczonego
z uwzględnieniem okresów składkowych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, 5 i
7-10 oraz w ust. 2, co wyłącza przyznanie świadczenia z systemu powszechnego.
W ocenie Sądu drugiej instancji, wynikające z art. 32 i 64 ust. 2 ustawy
zasadniczej zasady równości i niedyskryminacji oraz poszanowania własności nie
ograniczają uprawnień ustawodawcy do kształtowania odrębnych systemów
ubezpieczenia i zabezpieczenia społecznego dla określonych kategorii podmiotów
charakteryzujących się cechą wspólną. Odmienność obu systemów pozwoliła
wnioskodawcy na nabycie emerytury na zasadach korzystniejszych niż jest to
przewidziane w przepisach o emeryturach i rentach, bez konieczności oczekiwania
na osiągnięcie granicy wiekowej. Okresy składkowe w rozumieniu ustawy o
emeryturach i rentach uwzględnione zostały w wysokości świadczenia wojskowego
wnioskodawcy. Skoro nastąpił wzrost pobieranej przez wnioskodawcę emerytury z
tytułu zatrudnienia, to niezasadna jest jego argumentacja, że został zmuszony do
odprowadzania składek do powszechnego systemu ubezpieczeniowego, a
następnie pozbawiony świadczeń.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił: I.
naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a
mianowicie: 1) art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez sporządzenie
uzasadnienia wyroku w sposób niezgodny z prawem, przez co niemożliwa stała się
jego kontrola kasacyjna, w szczególności w zakresie: a) ustalenia momentu, od
którego odwołujący się uzyskał emeryturę wojskową z uwzględnieniem okresów
składkowych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, 5 i 7-10 oraz w ust. 2 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach, b) braku wskazania podstaw
prawnych do nieuwzględnienia odwołania od decyzji organu rentowego na
podstawie zdarzeń mających miejsce po wydaniu tej decyzji; 2) art. 316 § 1 w
związku z art. 391 § 1 k.p.c. w związku z art. 47714
§ 1 k.p.c., poprzez
7
nieprawidłowe zastosowanie polegające na rozpoznaniu sprawy z uwzględnieniem
zdarzeń mających miejsce po wydaniu zaskarżonej decyzji, co doprowadziło do
oddalenia apelacji; II. naruszenie prawa materialnego, a to 1) art. 2 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach, poprzez niewłaściwe
zastosowanie polegające na oddaleniu odwołania w sytuacji, gdy decyzja odmowna
została wydana wobec osoby, która nie miała obliczonej emerytury z
uwzględnieniem okresów składkowych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, 5 i 7-
10 oraz w ust. 2 tej ustawy; 2) art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach w
związku z art. 129 ust. 1 tej ustawy, poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające
na przyjęciu, że osobą mającą ustalone prawo do emerytury z uwzględnieniem
okresów składkowych, o których mowa w jej art. 6 ust. 1 pkt 1-3, 5 i 7-10 oraz w
ust. 2 jest osoba, która dopiero złożyła wniosek o doliczenie wskazanych okresów;
3) art. 95 ust. 2 w związku z art. 95 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, poprzez
niewłaściwe zastosowanie i pozbawienie odwołującego się możliwości wyboru
pomiędzy emeryturą wojskową, a emeryturą z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych; 4) art. 32 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy
o emeryturach i rentach, poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że nie
narusza równości wobec prawa sytuacja, gdy wnioskodawca został pozbawiony
prawa do wypracowanej emerytury jedynie dlatego, że był wcześniej żołnierzem
zawodowym; 5) art. 32 ust. 2 Konstytucji RP w związku z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy
o emeryturach i rentach, przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że nie
stanowi dyskryminacji pozbawienie odwołującego się prawa do wypracowanej
emerytury wyłącznie z uwagi na wcześniejszą zawodową służbę wojskową; 6) „art.
64 ust. 2 w związku z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach, poprzez
błędną wykładnię polegającą na pozbawieniu wnioskodawcy prawa do emerytury
wypracowanej na zasadach ogólnych”.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że z uzasadnienia
zaskarżonego wyroku wynika, iż w dacie wydania zaskarżonej decyzji organu
rentowego wnioskodawca posiadał ustalone prawo do emerytury wojskowej
8
decyzją Wojskowego Biura Emerytalnego z dnia 25 stycznia 2007 r. z zaliczeniem
okresów składkowych określonych w art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i
rentach. Tymczasem po pierwsze - decyzja z takiej daty nigdy nie została wydana,
a po drugie - istniejąca w rzeczywistości decyzja tego Biura z dnia 25 stycznia 2008
r. została wydana już po wydaniu zaskarżonej decyzji z daty 22 stycznia 2008 r.
Doszło tym samym do naruszenia przez Sąd odwoławczy art. 328 § 1 k.p.c. ze
względu na rozdźwięk pomiędzy ustaleniami faktycznymi a rozważaniami prawnymi
w kluczowych dla wyniku postępowania kwestiach, oraz art. 316 § 1 k.p.c., gdyż
zaskarżone rozstrzygnięcie - dopuszczające w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych możliwość wyrokowania w oparciu o stan faktyczny zaistniały po
wydaniu zaskarżonej decyzji - abstrahuje od oceny prawidłowości decyzji organu
rentowego w dacie jej wydania.
W ocenie skarżącego, art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach
wprowadza zasadę, według której emerytura przysługuje ubezpieczonemu,
statuując od zasady tej wyjątek, że emerytura nie przysługuje ubezpieczonemu
mającemu ustalone prawo do emerytury wojskowej, a następnie wyjątek od
wyjątku, iż prawo do emerytury z systemu powszechnego przysługuje
ubezpieczonemu, którego emerytura wojskowa nie została powiększona o okresy
składkowe określone w tym przepisie. W dacie wydania przez organ rentowy
decyzji, emerytura wojskowa wnioskodawcy była obliczona bez uwzględnienia
okresów składkowych, a data złożenia wniosku o takie przeliczenie nie ma
znaczenia (art. 129 ust. 1 ustawy). W konsekwencji skarżący został pozbawiony
prawa wyboru świadczenia (art. 95 ust. 2 ustawy), potraktowany nierówno w
porównaniu do osób, które wcześniej nie odbywały zawodowej służby wojskowej
(art. 32 ust. 1 Konstytucji), pozbawiony prawa do wypracowanej i opłaconej w
formie składek emerytury wyłącznie z powodu zakończonej służby wojskowej (art.
32 ust. 2 Konstytucji) oraz pozbawiony prawa majątkowego w postaci świadczenia
emerytalnego, do którego ekspektatywę uzyskał opłacając przez kilkanaście lat
składki na ubezpieczenie emerytalne (art. 64 ust. 2 Konstytucji).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów.
9
W pierwszym rzędzie niezasadny jest zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
stosowany w postępowaniu odwoławczym odpowiednio poprzez art. 391 § 1 k.p.c.
Powołany na wstępie przepis wymienia konstrukcyjne elementy uzasadnienia
wyroku, a zarzut jego naruszenia wymaga dla swej skuteczności wykazania, że
obraza wskazanego unormowania mogła mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art.
3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). W judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że
uzasadnienie wyroku wyjaśnia przyczyny, dla jakich orzeczenie zostało wydane i
jest sporządzane już po wydaniu wyroku. Zatem wynik sprawy z reguły nie zależy
od tego, jak napisane zostało uzasadnienie i czy zawiera ono wszystkie wymagane
elementy. W konsekwencji zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1
k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okolicznościach, w
których treść uzasadnienia orzeczenia Sądu drugiej instancji uniemożliwia
całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania
orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie
jasno ustalonego stanu faktycznego (por. miedzy innymi wyroki z dnia 27 czerwca
2001 r., II UKN 446/00, OSNAPiUS 2003, nr 7, poz. 182; z dnia 5 września 2001 r.,
I PKN 615/00, OSNAPiUS nr 15, poz. 352; z dnia 24 lutego 2006 r., II CSK 136/05,
Lex nr 200973; z dnia 9 lipca 2008 r. I PK 2/08, Lex nr 497691). Skarżący wskazuje
na uchybienie art. 328 § 2 k.p.c., poprzez po pierwsze - brak ustalenia momentu,
od którego uzyskał emeryturę wojskową z uwzględnieniem okresów składkowych
oraz po drugie - brak wskazania podstaw prawnych do nieuwzględnienia odwołania
na podstawie zdarzeń mających miejsce po wydaniu przez organ rentowy
zaskarżonej decyzji. Tymczasem Sąd drugiej instancji jednoznacznie stwierdził, że
wnioskodawca - w uwzględnieniu wniosku złożonego w dniu 31 grudnia 2007 r. -
uzyskał emeryturę wojskową w wysokości ustalonej z uwzględnieniem okresów
składkowych poczynając od dnia 1 grudnia 2007 r. W tej sytuacji wskazanie dnia 25
stycznia 2007 r. jako daty wydania w tym przedmiocie decyzji przez wojskowy
organ emerytalny, zamiast - prawidłowo - dnia 25 stycznia 2008 r., musi być
uznane za omyłkę pozostającą bez znaczenia dla dokonanej przez Sąd Apelacyjny
oceny, że w dacie złożenia wniosku o emeryturę z systemu powszechnego (14
stycznia 2008 r.), skarżącemu „przysługiwało uprawnienie do świadczenia
wojskowego obliczonego z uwzględnieniem okresów składkowych, o których mowa
10
w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, 5 i 7-10 oraz w ust. 2” ustawy o emeryturach i rentach. Z
wywodów zawartych w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia wynika również, że
Sąd drugiej instancji nie przypisał znaczenia dacie, w której została wydana przez
wojskowy organ emerytalny decyzja z dnia 25 stycznia 2008 r. uwzględniająca w
wysłudze emerytalnej skarżącego okresy składkowe, ale faktowi, że - w
uwzględnieniu jego wniosku z dnia 31 grudnia 2007 r. - takie obliczenie wysokości
emerytury wojskowej nastąpiło poczynając od dnia 1 grudnia 2007 r. Z okoliczności
tych Sąd drugiej instancji wyprowadził wniosek, iż nie tylko w dacie wydania decyzji
odmawiającej prawa do emerytury z systemu powszechnego (22 stycznia 2008 r.),
ale już w dniu złożenia wniosku o to świadczenie (14 stycznia 2008 r.) skarżący
posiadał prawo do emerytury wojskowej obliczonej z uwzględnieniem okresów
składkowych wymienionych w art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach w
brzmieniu obowiązującym przed jego zmianą dokonaną z dniem 5 lutego 2009 r.
przez ustawę z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 8, poz. 38). W płaszczyźnie art. 328 § 2 k.p.c. nie leży
prawidłowość ustaleń faktycznych ani trafność ocen prawnych, a skoro Sąd
Apelacyjny wyrokował na podstawie stanu rzeczy obejmującego okres
poprzedzający wydanie zaskarżonej decyzji organu rentowego, przeto z
oczywistych względów nie wskazał podstaw prawnych rozpoznania sprawy przy
uwzględnieniu zdarzeń mających miejsce po tej dacie.
Powyższa okoliczność powoduje w konsekwencji niezasadność zarzutu
naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 w związku z art. 47714
§ 1 k.p.c.
w sposób wskazany przez skarżącego, który upatruje obrazy wymienionych
przepisów w rozpoznaniu przez Sąd drugiej instancji sprawy z uwzględnieniem
zdarzeń mających miejsce po wydaniu zaskarżonej decyzji. Zarzut ten nie mógłby
być uznany za skuteczny również z uwagi na sposób jego skonstruowania. Rację
ma skarżący, że co do zasady w sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego
sąd pierwszej instancji kontroluje jej zgodność z prawem, a sąd drugiej instancji -
prawidłowość rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji w odniesieniu do stanu
rzeczy (faktycznego i prawnego) istniejącego w chwili wydania przez organ rentowy
decyzji. O zasadności przyznania lub odmowy przyznania świadczenia decydują
11
zatem okoliczności istniejące w chwili ustalania do niego prawa przez organ
rentowy, natomiast postępowanie sądowe ma charakter odwoławczy, sprawdzający
i weryfikujący. Jedynie w szczególnych przypadkach Sąd Najwyższy dopuszcza
możliwość przyznania świadczenia, jeżeli warunki je uzasadniające zostały
spełnione po wydaniu decyzji i dotyczą okoliczności pewnych i niekwestionowanych
przez organ rentowy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2007 r., I UK
316/06, OSNP 2008 nr 13-14, poz. 199; z dnia 16 maja 2008 r., I UK 385/07, Lex nr
491450; z dnia 4 lipca 2007 r., II UK 280/06, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 260 i
orzeczenia tam powołane). Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c., po zamknięciu rozprawy
sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia
rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie
okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy. Skarżący odwołuje się do
zdania pierwszego powołanego przepisu, wywodząc, że Sąd drugiej instancji,
stosując wymienioną normę prawną poprzez art. 391 § 1 k.p.c. (skarżącemu chodzi
o zdanie pierwsze tego uregulowania, w myśl którego jeżeli nie ma szczególnych
przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego
stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji)
i orzekając w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych, bezpodstawnie
wyrokował w oparciu o stan faktyczny zaistniały po wydaniu zaskarżonej decyzji
organu rentowego, a więc z uwzględnieniem decyzji wojskowego organu
emerytalnego z dnia 25 stycznia 2008 r., co doprowadziło do oddalenia apelacji.
Połączenie naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. z art. 391 § 1 k.p.c. oznacza, że skarżący
obrazę pierwszego z wymienionych przepisów odnosi do fazy postępowania
odwoławczego. Tymczasem o naruszeniu przez Sąd drugiej instancji art. 316 § 1
k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. można by mówić ewentualnie wówczas, gdyby
- wydając orzeczenie w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych - Sąd ten
uwzględnił zmiany stanu faktycznego lub prawnego zaistniałe w toku postępowania
apelacyjnego (por. także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada
1998 r., III CKN 259/98, OSNC 1999 nr 4, poz. 82 oraz wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 13 grudnia 2006 r., II CSK 300/06, Lex nr 388845). Taka sytuacja nie wystąpiła
w sprawie, w której wniesiona została rozpoznawana skarga kasacyjna, gdyż Sąd
odwoławczy wyrokował na podstawie stanu faktycznego ustalonego przez Sąd
12
pierwszej instancji. Co prawda nie jest wyłączone postawienie w skardze
kasacyjnej zarzutu obrazy prawa procesowego przez sąd pierwszej instancji, ale –
ponieważ skarga kasacyjna przysługuje od wyroku sądu drugiej instancji (art. 3981
§ 1 k.p.c.), a Sąd Najwyższy jest związany podstawami skargi (art. 39813
§ 1 k.p.c.),
musi to być połączone ze wskazaniem odpowiedniego przepisu postępowania
dotyczącego rozpoznawania apelacji (np. wykazywania, że mimo wytknięcia
uchybienia w apelacji, sąd drugiej instancji, z naruszeniem przepisów normujących
postępowanie apelacyjne, uchybienia tego nie wziął pod uwagę lub nieprawidłowo
ocenił, co mogło mieć wpływ na wynik sprawy), a tego w rozpoznawanej skardze
brak. Skutek zarzucanego naruszenia skarżący odnosi do art. 47714
§ 1 k.p.c.,
zgodnie z którym sąd oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego
uwzględnienia. Tymczasem przepis ten skierowany jest do sądu pierwszej instancji
i nie znajduje zastosowania w postępowaniu apelacyjnym. Z tego względu nie mógł
zostać naruszony przez Sąd drugiej instancji.
Obrazy przez Sąd drugiej instancji art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i
rentach w brzmieniu obowiązującym przed dniem 5 lutego 2009 r. skarżący
upatruje w oddaleniu jego odwołania w sytuacji, gdy dokonana przez organ rentowy
wykładnia powołanego przepisu była błędna z tego względu, iż nie uwzględniała
jego końcowej części stanowiącej, że prawo do emerytury przysługuje tym
ubezpieczonym, których emerytura wojskowa nie została powiększona o okresy
składkowe, a w rezultacie decyzja ta była niezgodna z prawem. Tymczasem w
postępowaniu toczącym się na skutek odwołania od decyzji organu rentowego sąd
nie jest związany ani dokonaną przez ten organ kwalifikacją prawną, ani
interpretacją zastosowanej normy prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2
października 2008 r., I UK 88/08, Lex nr 509055), a przedmiotem zarzutu
kasacyjnego może być wyłącznie błędna wykładnia przepisu prawa materialnego
przez sąd drugiej instancji, a nie jej wadliwa interpretacja przez sąd pierwszej
instancji, a tym bardziej przez organ rentowy. Zarzut naruszenia art. 2 ust. 1 pkt 1
ustawy o emeryturach i rentach jest nieusprawiedliwiony także w przypadku
odniesienia go do zastosowania przez Sąd odwoławczy wymienionej normy
prawnej wobec osoby, która w dacie wydania przez organ rentowy decyzji
13
odmownej nie miała obliczonej emerytury wojskowej z uwzględnieniem okresów
składkowych.
Stosownie do art. 2 ust.1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 5 lutego 2009 r., świadczenia na warunkach i w
wysokości określonej w ustawie przysługują ubezpieczonym - w razie spełnienia
warunków do nabycia świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i
rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z wyjątkiem - między innymi -
ubezpieczonych, którzy mają ustalone prawo do emerytury określonej w przepisach
o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, obliczonej z uwzględnieniem
okresów składkowych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, 5 i 7-10 oraz w ust. 2.
Z kolei zgodnie z art. 12 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych
w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą, emerytura wojskowa przysługuje
żołnierzowi zwolnionemu z zawodowej służby wojskowej, który w dniu zwolnienia
ze służby posiada 15 lat służby wojskowej, z wyjątkiem żołnierza, który ma ustalone
prawo do emerytury określonej w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, obliczonej z uwzględnieniem okresów służby. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że zniesienie ustawą
zmieniającą obowiązku ubezpieczenia społecznego żołnierzy zawodowych i
rozdzielenie w związku z tym systemów ubezpieczeniowego i zaopatrzeniowego
zmierzało do tego, aby każdy z tych systemów realizował osobno zobowiązania
wobec żołnierzy zawodowych, przy zachowaniu zasady, że za ten sam okres
ubezpieczenia emerytalnego nie mogą równocześnie przysługiwać dwa
świadczenia emerytalne. Z tego względu osoba, która nabyła prawo do emerytury
wojskowej obliczonej z uwzględnieniem okresów ubezpieczenia, nie może
zaliczając te same okresy, nabyć prawa do emerytury z systemu
ubezpieczeniowego, i odwrotnie, z prawa do emerytury wojskowej nie może
skorzystać osoba, która nabyła prawo do emerytury obliczonej z uwzględnieniem
okresów służby. Nie została w ten sposób wykluczona możliwość jednoczesnego
nabycia prawa do emerytury z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia
emerytalnego żołnierzy zawodowych wówczas, gdy okresy te nie zazębiają się i nie
zostały wzajemnie uwzględnione przy ustalaniu uprawnień, a każdy z nich jest
wystarczający do uzyskania prawa do emerytury w określonym systemie.
14
Prawidłowa wykładnia art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach musi
bowiem prowadzić do wniosku, że zawarte tam wyłączenie dotyczy tylko takiej
sytuacji, w której prawo do emerytury z systemu ubezpieczenia przysługiwałoby po
zaliczeniu tych samych (w części lub w całości) okresów ubezpieczenia, które już
uwzględniono przy ustalaniu uprawnień do emerytury wojskowej. Nabycie prawa do
dwóch emerytur oznacza tyle, że w razie zbiegu prawa do nich, wypłaca się - w
myśl art. 95 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach oraz art. 7 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych - świadczenie wyższe lub wybrane przez
zainteresowanego (por. wyroki z dnia 9 października 2008 r., II UK 48/08, Lex nr
490387 oraz z dnia 6 stycznia 2009 r., I UK 178/08, Lex nr 490375). Argumentacja
dla takiego stanowiska wypływa z motywów zawartych w uzasadnieniu projektu
ustawy zmieniającej, w którym wskazano, że nadanie między innymi emeryturom
wojskowym wyłącznie wnioskowego charakteru, służyć ma temu, ażeby żołnierz,
który pozostawał w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. i spełnia warunki do
nabycia prawa do emerytury wojskowej, a jednocześnie poza okresami służby ma
także okresy „cywilnej” pracy, z tytułu której podlegał ubezpieczeniom społecznym -
miał prawo wyboru emerytury. Co do uzyskania prawa do emerytury z
powszechnego systemu przez osobę, która nabyła prawo do emerytury wojskowej,
w uzasadnieniu projektu stwierdzono, że możliwość taka byłaby wyłączona
wówczas, gdyby emeryturę wojskową obliczono z uwzględnieniem okresów
zatrudnienia i innej pracy objętej ubezpieczeniem społecznym, natomiast z prawa
do emerytury wojskowej nie mogłaby skorzystać osoba, która nabyła prawo do
emerytury na podstawie ustawy o emeryturach i rentach obliczonej z
uwzględnieniem okresów zawodowej służby.
Podzielając co do zasady poglądy Sądu Najwyższego wynikające z
powołanych wyżej wyroków należy je uzupełnić o stwierdzenie, że w art. 2 ust. 1
pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach nie chodzi o ustalenie prawa do emerytury
wojskowej z uwzględnieniem okresów składkowych, przepis ten wyraźnie bowiem
wyodrębnia, jako przesłanki wyłączenia prawa do emerytury z systemu
powszechnego, po pierwsze - posiadanie ustalonego prawa do emerytury
wojskowej, które uzależnione jest od spełnienia warunków określonych w art. 12
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych (odpowiednio w art. 7
15
poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin), oraz po drugie - obliczenie tej
emerytury (a więc jej wysokości) z uwzględnieniem okresów enumeratywnie
wymienionych w powołanym przepisie (podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3
kwietnia 2007 r., II UK 165/06, OSNP 2008 nr 9-10, poz. 140, w uzasadnieniu
którego stwierdzono, że wyłączenie dotyczy ubezpieczonych mających ustalone
prawo do emerytury wojskowej, jeżeli przy obliczeniu jej wysokości uwzględnione
zostały okresy składkowe). Pozostaje to w związku z art. 14 ust. 1 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, z którego wynika obowiązek
doliczenia do wysługi emerytalnej emeryta wojskowego - na jego wniosek -
przypadających po zwolnieniu ze służby okresów: zatrudnienia przed dniem 1
stycznia 1999 r. w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa pełnego wymiaru
czasu pracy (pkt 1) oraz opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
po dniu 31 grudnia 1998 r. (pkt 2), powodującego stosowne zwiększenie
wojskowego świadczenia emerytalnego. Możliwość złożenia takiego wniosku
realizuje prawo osoby posiadającej ustalone prawo do emerytury wojskowej do
wyboru emerytury bądź z systemu ubezpieczeniowego, bądź z systemu
zaopatrzeniowego. W rezultacie, dla oceny zarzutu kasacyjnego w ustalonym
stanie faktycznym istotne jest stwierdzenie, że dokonanie przez emeryta
wojskowego wyboru pozostania w zaopatrzeniowym systemie emerytalnym
poprzez złożenie wniosku o obliczenie emerytury wojskowej z uwzględnieniem
okresów składkowych wymienionych w art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i
rentach (jej zwiększenie poprzez doliczenie tych okresów) wyłącza prawo do
świadczenia emerytalnego z systemu ubezpieczeniowego.
Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej skargi kasacyjnej należy
uznać, że skarżący dokonał takiego wyboru poprzez złożenie w dniu 31 grudnia
2007 r. wniosku o doliczenie do wojskowej wysługi emerytalnej przypadających po
zwolnieniu ze służby wojskowej okresów określanych jako składkowe w rozmiarze
17 lat i 13 dni, wykazanie ich stosownymi dokumentami, oraz niecofnięcie tego
wniosku (art. 105 § 2 k.p.a. w związku z 11 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych) pomimo złożenia w dniu 14 stycznia 2008 r. wniosku o
przyznanie emerytury z systemu ubezpieczeniowego. W tej sytuacji, stosownie do
16
art. 133 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach w związku z art. 11 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, prawo do wypłaty emerytury
wojskowej w wysokości uwzględniającej okresy składkowe (obliczonej z
uwzględnieniem tych okresów) przysługiwało skarżącemu od miesiąca, w którym
złożono stosowny wniosek, a więc od dnia 1 grudnia 2007 r., niezależnie od tego, w
jakiej dacie zostałaby wydana decyzja w tym przedmiocie przez wojskowy organ
emerytalny. Co prawda w myśl art. 31 ust. 1 powołanej ustawy prawo do
zaopatrzenia emerytalnego i wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego
zaopatrzenia ustala w formie decyzji wojskowy organ emerytalny, jednakże art. 2
ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach w zakresie, w jakim ustanawia
przesłanki wyłączenia prawa do świadczeń pieniężnych z powszechnego
ubezpieczenia emerytalnego, wymaganie ustalenia odnosi do samego prawa do
emerytury wojskowej, a to skarżący miał już ustalone decyzją z dnia 22 maja 1987
r., a nie do późniejszego obliczenia jej wysokości z uwzględnieniem okresów
składkowych. W konsekwencji przysługujące skarżącemu z mocy ustawy
uprawnienie do takiego obliczenia emerytury wojskowej i zwiększenia jej wysokości
zostało przez niego zrealizowane poczynając od dnia 1 grudnia 2007 r. wskutek
złożenia stosownego wniosku, a ten (pewny) stan rzeczy został jedynie
potwierdzony decyzją wojskowego biura emerytalnego z dnia 25 stycznia 2008 r.
Obowiązujące przepisy nie przewidują możliwości równoczesnego obliczenia
wysokości emerytury wojskowej i ustalenia prawa do emerytury z systemu
powszechnego oraz obliczenia jej wysokości z uwzględnieniem tych samych
okresów określonych jako składkowe, w tym wymienionych w art. 6 ust. 1 pkt 4
ustawy o emeryturach i rentach okresów czynnej służby wojskowej (por. art. 5 ust.
2a tej ustawy). Do tego w istocie zmierzał skarżący, składając w dniu 31 grudnia
2007 r. wniosek o obliczenie emerytury wojskowej z uwzględnieniem okresów
składkowych wymienionych w art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach
oraz w dniu 14 stycznia 2008 r. wniosek o emeryturę z systemu
ubezpieczeniowego z wykazaniem, przynajmniej częściowym, tych samych
okresów oraz okresu służby wojskowej, z tytułu której posiadał ustalone prawo do
emerytury wojskowej. W tej sytuacji Sąd drugiej instancji trafnie uznał, iż decyzja
organu rentowego z dnia 22 stycznia 2008 r. w ostateczności odpowiadała prawu.
17
Powyższe powoduje bezzasadność zarzutu naruszenia art. 32 ust. 1 i 2
Konstytucji, zawierających odpowiednio zasady równości wobec prawa i zakazu
dyskryminacji, gdyż wyłączenie prawa skarżącego do świadczenia emerytalnego z
ubezpieczenia powszechnego nie nastąpiło z uwagi na wcześniejszą zawodową
służbę wojskową, ale ze względu na dokonany przez niego wybór pobierania
emerytury wojskowej obliczonej z uwzględnieniem przypadających po zwolnieniu
ze służby okresów składkowych. Nietrafny jest również zarzut obrazy art. 64 ust. 2
ustawy zasadniczej, który skarżący odnosi do naruszenia zawartej w nim zasady
ochrony innych niż własność praw majątkowych, wywodząc, iż pomimo opłacania
składek na ubezpieczenie emerytalne został pozbawiony świadczenia
emerytalnego. Skarżący pomija jednak, że obliczenie emerytury wojskowej z
uwzględnieniem okresów składkowych przypadających po zwolnieniu ze służby
powoduje zwiększenie świadczenia wynikające z art. 14 ust. 4 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, natomiast okresów składkowych
i nieskładkowych poprzedzających służbę - jego wzrost wynikający z art. 15 ust. 1
tej ustawy, co realizuje zasadę ekwiwalentności spełnionego przez skarżącego
obowiązku składkowego.
Nieskuteczny jest zarzut naruszenia art. 2 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 129
ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach mającego, w ocenie skarżącego, polegać na
przyjęciu, że miał ustalone prawo do emerytury wojskowej, obliczonej z
uwzględnieniem okresów składkowych od daty złożenia wniosku o doliczenie tych
okresów, tj. od dnia 31 grudnia 2007 r., a nie od daty wydania przez wojskowy
organ emerytalny decyzji z dnia 25 stycznia 2008 r. ustalającej takie prawo. Po
pierwsze, art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach nie odnosi się do chwili
powstania prawa do świadczeń, ale określa początkowy termin wypłaty
świadczenia, o które zgłoszono wniosek po raz pierwszy, a po drugie - przepis ten
reguluje wypłatę takiego świadczenia przysługującego z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, a nie przewidzianego w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych, która w art. 41 ust. 1 zawiera własne unormowanie tej
kwestii. Z tych względów nie znajdował zastosowania w sprawie, w której wniesiona
została rozpoznawana skarga kasacyjna i nie mógł zostać naruszony przez Sąd
drugiej instancji.
18
Skoro skarżący, poprzez złożenie stosownego wniosku, dokonał wyboru
emerytury z systemu zaopatrzeniowego, przeto nie przysługuje mu, w świetle art. 2
ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach, emerytura z systemu
ubezpieczeniowego. Powoduje to bezzasadność zarzutu naruszenia art. 95 ust. 2 w
związku z ust. 1 tej ustawy, poprzez pozbawienie skarżącego możliwości wyboru
pomiędzy emeryturą wojskową a emeryturą z systemu powszechnego. Wybór taki
przysługuje bowiem tylko osobom posiadającym prawo do świadczeń z obu tych
systemów.
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.