Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 243/13
POSTANOWIENIE
Dnia 6 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z wniosku B. N., K. N., W. N., Wi. N., Z. N.
i An. N.
przy uczestnictwie Miasta Stołecznego Warszawy, An. N.
i Ar. N.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 6 lutego 2014 r.,
skarg kasacyjnych uczestników Miasta Stołecznego Warszawy
i An. N.
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 18 października 2012 r.
1. oddala skargę kasacyjną Miasta Stołecznego Warszawy
w części dotyczącej działki ewidencyjnej nr 42 położonej
w W. z obrębu 1-02-27, oznaczonej na wyrysie z mapy
ewidencyjnej sporządzonym przez geodetę B. K. pod nr AG […],
2. uchyla zaskarżone postanowienie w punkcie I (pierwszym)
w pozostałym zakresie, oraz w punkcie II (drugim) w częśći
dotyczącej apelacji uczestnika An. N., a także w punkcie III
(trzecim) i w punkcie IV (czwartym) i w tym zakresie przekazuje
sprawę Sądowi Okręgowemu w W.
2
do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
3
We wniosku z dnia 25 marca 1999 r. wnioskodawcy – Z. N., C. N., Ark. N. i
H. N. - wnieśli o stwierdzenie zasiedzenia z dniem 2 października 1990 r.
nieruchomości położonej w W. przy ul. J. składającej się z działek ewidencyjnych
nr 17 i 18. Podnieśli, że nieruchomości te przed wojną stanowiły własność F. B.,
matki wnioskodawców Z. N. i Ark. N. zmarłej w 1940 r., jednakże po jej śmierci na
mocy dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na
obszarze m. st. Warszawy (Dz.U. Nr 50, poz. 279, dalej: „dekret warszawski”) stały
się własnością Gminy […].
Z kolei uczestnik An. N. we wniosku z dnia 23 czerwca 1999 r. wniósł o
stwierdzenie zasiedzenia na swoją rzecz i na rzecz swojego syna Ar. N. działek
ewidencyjnych nr. 17 i 18 oraz działki ewidencyjnej nr 42 położonych w W. przy ul.
J. i B.
Postanowieniem z dnia 23 listopada 1999 r. Sąd Rejonowy połączył do
wspólnego rozpoznania obydwie te sprawy.
Postanowieniem z dnia 22 stycznia 2003 r. Sąd Rejonowy wniosek o
zasiedzenie oddalił. Od orzeczenia tego apelację wnieśli An. N. i Ar. N., oraz
wnioskodawcy Z. N., C. N., Ark. N. i H. N. Postanowieniem z dnia 28 września
2004 r. Sąd Okręgowy w W. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę
do ponownego rozpoznania, wskazując, że Sąd pierwszej instancji rozpoznając
sprawę nie poczynił żadnych ustaleń faktycznych dotyczących posiadania
nieruchomości, będących przedmiotem rozpoznania w obu połączonych sprawach.
W toku dalszego postępowania zmarli wnioskodawcy Ark. i H. N. i Sąd
postanowieniem z dnia 28 maja 2009 r. wezwał do udziału w sprawie w
charakterze wnioskodawców ich następców prawnych: W. N., K. N. i B. N.
W piśmie z dnia 21 grudnia 2010 r. wnioskodawcy Z. N., C. N., W. N., K. N. i
B. N. wnosili ostatecznie o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości położonej w W.
przy ul. J. i B. oznaczonej numerem ewidencyjnym 42 przez uczestnika An. N. z
dniem 2 października 2005 r. oraz o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości
położonej w W. przy ul. I. stanowiącej działkę oznaczoną aktualnie numerem
ewidencyjnym 17 oraz działek o numerze 18/1 i 18/2 (uprzednio nr 18) przez
4
uczestnika An. N. w 3/9 części, wnioskodawców Z. i C. N. w 3/9 części oraz W. N.,
K. N. i B. N. po 1/9 części z dniem 2 października 2005 r. Takie samo stanowisko
zajął uczestnik An. N. (k. 484), podobnie jak jego syn Ar. N. (k 510).
Uczestnik Miasto Stołeczne Warszawa - Dzielnica [...] wniósł ostatecznie o
oddalenie wniosków o zasiedzenie przedmiotowych działek o numerze 17, 18 i 42,
podnosząc zarzut przerwania biegu zasiedzenia w stosunku do działek o numerach
ewidencyjnych 17 i 18.
Postanowieniem z dnia 4 maja 2011 r. Sąd Rejonowy w W. stwierdził, że
uczestnik An. N. nabył z dniem 2 października 2005 r. własność nieruchomości
położonej przy ul. J. i B. w W. stanowiącej działkę gruntu o nr ew. 42 o pow. 5913
m2
opisaną na wyrysie z mapy ewidencyjnej sporządzonym przez geodetę
uprawnionego B. K. pod nr AG-[...] (pkt 1); w pozostałej części wniosek oddalił (pkt
2); uznał mapę opisaną w pkt 1 za integralną część orzeczenia (pkt 3) oraz
stwierdził, że wnioskodawcy i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane
ze swoim udziałem w sprawie (pkt 4).
Sąd pierwszej instancji ustalił, że działka ewidencyjna nr 42 o pow. 5913 m2
położona jest przy ul. J. i ul. B. w W., zaś działki ewidencyjne nr 17 i 18 położone
są w W. przy ul. I., przy czym działka nr 17 ma powierzchnię 456 m2
, a działka nr
18 - 5256 m2
. Działka ewidencyjna o numerze 18 została obecnie podzielona na
działki o nr 18/1 o pow. 106 m2
i 18/2 o pow. 5150 m2
.
Przedmiotowe nieruchomości nie wchodziły w skład jednego gospodarstwa
rolnego. Nieruchomości oznaczone aktualnie w ewidencji gruntów jako działki
o numerze ewidencyjnym nr 17 i 18/1 oraz 18/2, położone przy ul. I. w W. przed
wojną wchodziły w skład większej nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej
jako Kolonia S. i stanowiły własność K. F. B. K. F. B. zmarła w dniu 26 maja 1940
r., a spadek po niej, w tym wchodzące w skład gospodarstwo rolne na podstawie
ustawy nabyli jej synowie: Z. N. i Ark. N.
Z chwilą wejścia w życie dekretu warszawskiego działki o numerze
ewidencyjnym 17, 18 i 42 przeszły na własność Miasta Stołecznego Warszawy.
Władającym działką ewidencyjną nr 42 oraz częścią działek ewidencyjnych nr 17
i 18/2 był w okresie powojennym S. N. - ojciec uczestnika An. N. Po jego śmierci w
5
1968 r. An. N. uprawiał po ojcu w całości działkę nr 42 oraz część działek o nr. 17 i
18/2 i czerpał z nich pożytki w postaci upraw sądowniczo - ogrodniczych. Spłacił on
również zadłużenie ojca z tytułu podatku gruntowego od działki nr 42, a w roku
1977 działka ta została przez An. N. ogrodzona. Od 1976 r An. N. został wpisany
do ewidencji gruntów jako władający działką nr 42 oraz płatnik podatku gruntowego
od nieruchomości rolnej. Począwszy natomiast od roku 1977 uczestnik został
wpisany jako władający działką nr 17.
Pozostała część działek ewidencyjnych nr 17 i 18/2 oraz działka
ewidencyjna o nr 18/1 była w okresie powojennym we władaniu L. N. Po jego
śmierci w 1967 roku, część działki o numerze ewidencyjnym 17 i 18/2 oraz działka
o numerze ewidencyjnym 18/1 pozostawały we władaniu wnioskodawców Z. N. i
Ark. N. oraz ich rodzin, którzy z tego tytułu opłacali podatek rolny. Działki o
numerze ewidencyjnym nr 18/1 i 17 nie były użytkowane rolniczo w latach 1972,
1976, 1982, 1987 i 1990, były wykorzystywane rolniczo na niewielkim fragmencie
w roku 1994 i 1997, a użytkowane w całości do celów rolniczych w roku 2005.
Działka o obecnym numerze ewidencyjnym 18/2 była wykorzystywana do celów
rolniczych w całości w latach 1972 i 1976, brak natomiast było na niej wyraźnych
śladów działalności rolniczej w latach 1987, 1990, 1994, 1997, a była użytkowana
w całości do celów rolniczych w roku 2005.
Z kolei działka ewidencyjna nr 42 była wykorzystywana do celów rolniczych
częściowo w latach: 1972,1976; w całości w latach 1982, 1987, 1994, nie była
wykorzystywana rolniczo w roku 1997, a ponownie użytkowana rolniczo
w 2005 roku.
Aktualny stan zagospodarowania przedmiotowych działek wskazuje na to,
że są one użytkowane jako grunt rolny.
W roku 1979 wnioskodawcy i uczestnik An. N. uzyskali od Gminy [...]
odszkodowanie z tytułu odebrania im części działki nr 17 i 18, z przeznaczeniem
na cele mieszkaniowe, tj. w związku z budową Osiedla [...].
Sąd Rejonowy ocenił, że wniosek o stwierdzenie zasiedzenia na rzecz An.
N. działki ewidencyjnej nr 42 zasługuje na uwzględnienie, skoro począwszy od lat
70-tych ubiegłego stulecia władał nią samoistnie. Niezależnie bowiem od innych
6
osób uprawiał na niej warzywa (w tym chrzan) i czerpał z tego tytułu pożytki. Przez
ten okres traktował ją jak swoją własność i miał wewnętrzną wolę nabycia jej dla
siebie. Przez opłacanie podatków manifestował i eksponował na zewnątrz fakt
władania całością tej działki. Podkreślił, że jego samoistne jej posiadanie wynikało
także z wpisu do ewidencji gruntu. Odwołał się również do unormowania
zawartego w art. 339 k.c., podnosząc, że ani dalsi wnioskodawcy, ani Gmina nie
przedstawili dowodów obalających to domniemanie.
Sąd Rejonowy uznał, że spełniona została przesłanka ciągłości posiadania,
a to z uwagi na domniemanie zawarte w art. 340 k.c. Przyjął, że An. N. objął
działkę ewidencyjną nr 42 jako posiadacz w złej wierze, skoro świadomość
skutków dekretu warszawskiego jest wiedzą powszechną. Z tego względu
zastosował trzydziestoletni okres zasiedzenia, odwołując się do ustawy z dnia 28
lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321). Wskazał,
że skoro weszła w życie dnia 1 października 1990r., to zgodnie z jej art. 10 okres
posiadania wymagany w sprawie do stwierdzenia zasiedzenia działki nr 42
należało liczyć od tej daty, po skróceniu go o połowę.
Według jego oceny, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwalał
na stwierdzenie, że An. N. objął w samoistne posiadanie działkę nr 42 po śmierci
ojca w 1968 r. i z tego tych względu doszedł do wniosku, że uczestnik ten nabył ją
przez zasiedzenie z dniem 2 października 2005 r.
Sąd Rejonowy zauważył, że wnioskodawcy i uczestnicy pozostawali
w sporze co do tego, w czyim władaniu pozostawały dalsze działki. Podkreślił, że
ustalił w oparciu o zeznania świadków S. S. i T. N., iż władającym po śmierci S. N.
w 1968 r. częścią działek 17 i 18/2 był An. N. Pozostałą ich częścią oraz działką
ewidencyjną nr 18/1 w okresie powojennym władał L. N., a następnie począwszy
od końca lat 60-ych XX wieku pozostawały we władaniu wnioskodawców: Z. N. i
Ark. N. i ich rodzin. Odwołał się przy tym do tego, że w roku 1979 wszyscy
wspólnie uzyskali od Gminy [...] odszkodowanie z tytułu odebrania im części
działek nr 17 i 18 z przeznaczeniem na budowę Osiedla [...]. Zwrócił też uwagę na
to, że zarówno wnioskodawcy: Z. N. oraz Ark. N. jak i An. N. opłacali podatek rolny
z tytułu zajmowanych przez siebie części tych działek.
7
Ocenił, że także w tym wypadku zainteresowanych należało traktować jako
posiadaczy w złej wierze, mając na uwadze notoryjność znajomości skutków
dekretu warszawskiego i tym samym jego zdaniem wchodził w rachubę
trzydziestoletni termin zasiedzenia, w tym upływ piętnastoletniego terminu,
liczonego od dnia 1 października 1990 r.
Sąd Rejonowy, odnosząc się do zarzutu Miasta st. Warszawy, że doszło do
przerwania biegu zasiedzenia w stosunku do przedmiotowych działek nr 17 i 18/1
oraz 18/2 wskazał, że zarzut ten w pełni zasługuje na uwzględnienie. Zauważył, że
zarówno wnioskodawcy jak i uczestnicy An. N. oraz Ar. N. zgodnie wnosili o
stwierdzenie zasiedzenia przedmiotowych działek z dniem 2 października 2005 r.,
przy czym jego zdaniem na podstawie art. 321 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. sąd
był związany tym ich żądaniem. Tymczasem, jak wynikało z akt sprawy o sygn. ...
640/05 pozwem z dnia 30 maja 2005 r. Miasto St. Warszawa wytoczyło
powództwo przeciwko wnioskodawcom Z. i C. N., Ark. i H. N. oraz uczestnikowi
An. N. o wydanie działek ewidencyjnych o nr 17 i 18 ( k. 2-4 tych akt.). Z tego
względu uznał, że bieg terminu zasiedzenia uległ przerwaniu na podstawie art. 123
§ 1 k.c. w zw. z art 175 k.c. w tej dacie.
Apelacje wnieśli: An. N., dalsi wnioskodawcy oraz Miasto St. Warszawa. Ze
względu na śmierć wnioskodawców Z. i C. N. w toku postępowania odwoławczego,
w ich miejsce wstąpili do sprawy ich następcy prawni - synowie Wi., Z. i An. N.,
którzy podtrzymywali stanowisko procesowe swych poprzedników.
Sąd Okręgowy mając na względzie treść zarzutów Miasta St. Warszawy
odnoszących się do kwestii przerwania biegu zasiedzenia na skutek wniesionych
przez właściciela nieruchomości powództw o ich wydanie, przeprowadził dowód
z dokumentów (pozwy) z akt spraw o sygnaturach ... [...].
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 18 października 2012 r. zmienił
zaskarżone postanowienie w ten sposób, że: w punkcie I. zmienił zaskarżone
postanowienie Sądu Rejonowego w ten sposób że:
- w jego punkcie 1. datę „2 października 2005 r.” zastąpił datą „27 maja
2005 r.”,
8
- punktowi 2 nadał następującą treść: „stwierdzić że C. i Z. małżonkowie N.
oraz Ark. i H. małżonkowie N. na zasadzie wspólności ustawowej nabyli z dniem 27
maja 2005 r. co do udziałów po 1/3 własność nieruchomości stanowiącej działkę
ewidencyjną nr 17 o powierzchni 456 m2
i działkę ewidencyjną nr 18/2 o
powierzchni 5150 m2
oraz w udziałach po 1/2 własność nieruchomości stanowiącej
działkę ewidencyjną nr 18/1 o powierzchni 106 m2
opisanych na wyrysie z mapy
ewidencyjnej wydanym za numerem BG-[…], BGK-[…] TGA-[…], a w pozostałej
części wniosek oddalić”,
- w punkcie 3 sformułowanie „w pkt 1” zastąpił sformułowaniem „w pkt 1 i 2”;
W punkcie II. Sąd Okręgowy oddalił apelację uczestnika Miasta st. Warszawy
w całości, a apelację uczestnika postępowania An. N. w pozostałej części.
Podzielił poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia i przyjął je w całości za
własne. Wskazał, że posiadanie przez uczestnika An. N. działki ewidencyjnej nr 42
było posiadaniem samoistnym w znaczeniu cywilistycznym, uzyskanym w złej
wierze. Wyraził pogląd, że nawet czasowe zaprzestanie przez tego
zainteresowanego rolniczego wykorzystywania działki, nie mogło być uznane za
równoznaczne z utratą posiadania tej nieruchomości.
Odwołując się do ugruntowanego w doktrynie i orzecznictwie (por. np.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1994 r., III CRN 18/94, LEX nr
137701) stanowiska, wskazał, że o istnieniu posiadania decyduje nie faktyczne
wykonywanie władztwa nad rzeczą, lecz możliwość władania rzeczą. Faktyczne
władztwo, charakteryzujące posiadanie samoistne, wchodzi w grę już wtedy, gdy
określona osoba znajduje się w sytuacji, która pozwala jej na korzystanie z rzeczy
i to w taki sposób, jakby miała do niej prawo własności. Podniósł, że uczestnik An.
N. przez cały okres prowadzący do zasiedzenia miał możliwość dowolnego
korzystania z tej działki, władania nią z wyłączeniem innych osób i podejmowania
autonomicznych decyzji co do sposobu jej wykorzystania. Zaprzestanie w
niektórych latach intensywnej uprawy tej działki ocenił jako wyraz jego swobodnej i
niezależnej od innych osób możliwości władania tą nieruchomością. Została więc
spełniona przesłanka ciągłości posiadania działki ewidencyjnej nr 42 przez
uczestnika A. No.
9
Poza tym, Sąd Okręgowy wyraził jednoznaczne stanowisko, że w sprawie
zostało wykazane, że bieg zasiedzenia na rzecz An. N. upłynął przed wytoczeniem
przez Miasto st. Warszawa przeciwko niemu powództwa o wydanie działki
ewidencyjnej nr 42, a tym samym nie nastąpiło zdarzenie prawne, o jakim mowa w
art. 123 § 1 pkt 1 k.c. i art. 124 § 1 k.c. w zw. z art. 175 k.c. Stwierdził, że żądanie
wydania przez An. N. tej działki nie zostało zgłoszone w pozwie złożonym w dniu
30 maja 2005 r. zarejestrowanym pod sygn. akt [...], lecz dopiero w piśmie
procesowym, w którym nastąpiło rozszerzenie powództwa, a które wpłynęło do
sądu w dniu 10 czerwca 2005 r. Tymczasem termin nabycia własności
przedmiotowej działki przez zasiedzenie upłynął wcześniej, bo w dniu 27 maja
2005 r.
Wskazał, że Sąd Rejonowy popełnił błąd w zakresie stosowania prawa
materialnego przez wadliwe określenie początku biegu terminu zasiedzenia,
a w konsekwencji - i ustalenia daty, z jaką zasiedzenie nastąpiło. Według jego
oceny, wszystkie działki będące przedmiotem postępowania, jako objęte
działaniem dekretu warszawskiego, miały od 1945 roku status nieruchomości
państwowej i w okresie obowiązywania przepisu art. 177 k.c. ich zasiedzenie było
wyłączone. W konsekwencji zastosowania art. 5 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. -
przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i o pracownikach
samorządowych (Dz. U. z 1990 r. Nr 32, poz. 191), w dniu 27 maja 1990 r. grunty
te stały się nieruchomością należącą do Miasta st. Warszawy i z tym też dniem
przestał ich dotyczyć zakaz „zasiadywania” nieruchomości państwowej określony
w art. 177 k.c. Skoro Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił, że początek biegu
zasiedzenia stanowiących przedmiot zasiedzenia działek, należy określić na dzień
27 maja 1990 r. oraz zastosować skrócenie terminu przewidziane w przepisie art.
10 ustawy z dnia 28 lipca 1990r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny, to należało
„naprawić” ten oczywisty błąd Sądu Rejonowego (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z 4 marca 2011 r., III CSK 293/10, LEX nr 848112 oraz orzeczenia
powołane w jego uzasadnieniu). Z tego względu przyjął, że termin zasiedzenia
upłynął w dniu 27 maja 2005 r.
Wyraził pogląd, że zakres niezwiązania sądu żądaniem wniosku
o stwierdzenie zasiedzenia wynika z zawartego w art. 610 § 1 k.p.c. odesłania do
10
art. 677 k.p.c. i dotyczy możliwości określenia innego nabywcy, innej daty nabycia
ewentualnie innego, ograniczonego przedmiotowo, zakresu nabycia własności.
Związanie obejmuje natomiast brak możliwości orzekania o innym przedmiocie, ani
o innym prawie, którego nie obejmowało żądanie i tylko w tym zakresie na
podstawie art. 13 § 2 k.p.c. w postępowaniu o zasiedzenie ma odpowiednie
zastosowanie art. 321 § 1 k.p.c.
Odwołując się do dokonanych ustaleń odnośnie do władania przez
wnioskodawców działkami nr 17, 18/2 oraz 18/1, które to posiadanie miało – jego
zdaniem - charakter posiadania samoistnego i trwało nieprzerwanie do dnia
27 maja 2005r., Sąd Okręgowy stwierdził, że należało orzec, że C. i Z.
małżonkowie N. oraz Ark. i H. małżonkowie N. na zasadzie wspólności ustawowej
nabyli z dniem 27 maja 2005 r. co do udziałów po 1/3 własność nieruchomości
stanowiącej działkę ewidencyjną nr 17 o powierzchni 456 m2
i działkę ewidencyjną
nr 18/2 o powierzchni 5150 m2
oraz w udziałach po ½ własność nieruchomości
stanowiącej działkę ewidencyjną nr 18/1 o powierzchni 106 m2
. Wyraził pogląd, że
wobec tych wnioskodawców nie doszło do przerwania biegu zasiedzenia, gdyż
powództwo windykacyjne przeciwko nim, co do tych działek o nr 17 i 18, zostało
wytoczone przez właściciela (Miasto st. Warszawę) dopiero w dniu 30 maja 2005r.
(data prezentaty biura podawczego sądu na pozwie w sprawie ...), czyli już po
upływie terminu zasiedzenia.
Poza tym ustalając, że właściciel działek nr 17 i 18 wystąpił z pozwami o ich
wydanie przeciwko uczestnikowi An. N. przed datą z którą ich nabycie w drodze
zasiedzenia mogło nastąpić (pozew w sprawie ... z żądaniem wydania działki nr 17
został złożony w dniu 23 maja 2005 r., zaś pozew w sprawie ... z żądaniem
wydania działek nr 18/1 i 18/2 został złożony w dniu 24 maja 2005 r.), doszedł do
wniosku, że wobec uczestnika An. N. doszło do przerwania biegu zasiedzenia
zgodnie z unormowaniem zawartym w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w zw. z art. 175 k.c. Z
tego względu przyjął że uczestnik ten nie spełniał wszystkich przesłanek do
nabycia przez zasiedzenie udziału we własności działek gruntu o nr 17 oraz 18/1 i
18/2. Dlatego też stwierdził, że w tej części rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest
trafne, gdyż we wskazanym zakresie poddany pod osąd wniosek trafnie został
oddalony.
11
Skargę kasacyjną od tego postanowienia Sądu Okręgowego złożyli Miasto
st. Warszawa i An. N.
Miasto st. Warszawa opierając skargę na obu podstawach zarzuciło,
w ramach naruszenia prawa materialnego obrazę art. 172 k.c. przez jego
nieprawidłową wykładnię i uznanie, że przerwy w korzystaniu nieruchomości,
powtarzające się i trwające znaczny okres czasu nie świadczą o braku ciągłości
posiadania samoistnego oraz art. 175 k.c. poprzez jego niezastosowanie
i stwierdzenie nabycia nieruchomości na skutek jej zasiedzenia z dniem dzień
27 maja 2005 roku.
W ramach podstawy określonej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Miasto zarzuciło
naruszenie: art. 165 k.p.c. przez jego niezastosowanie i przyjęcie że datą wpływu
pozwu o wydanie nieruchomości dot. działek o numerach 17 i 18 skierowanego
przeciwko wnioskodawcom jest data stempla biura podawczego, art. 232 k.p.c.
przez jego niezastosowanie i nieprzeprowadzenie z urzędu dowodów na
okoliczność daty przerwania biegu zasiedzenia, na skutek wytoczenia powództwa
o wydanie nieruchomości działek ewidencyjnych nr 17 i 18, skierowanego
przeciwko wnioskodawcom; art. 384 k.p.c. przez jego niezastosowanie i wydanie
postanowienia zmieniającego datę zasiedzenia nieruchomości stanowiącej działkę
ewidencyjną nr 42.
W konkluzji wniosło o zmianę zaskarżonego postanowienia Sądu
Okręgowego w W. z dnia 18 października 2012 roku, w zaskarżonej części przez:
- uchylenie pkt I zaskarżonego orzeczenia w całości i oddalenie w całości apelacji
wnioskodawców w zakresie nabycia poprzez zasiedzenie z dniem 27 maja
2005 roku prawa własności nieruchomości położonej w W. stanowiącej działki
ewidencyjne nr 17, nr 18/1 i nr 18/2;
- uwzględnienie apelacji uczestnika m. st. Warszawy w całości przez oddalenie
wniosku An. N. w przedmiocie stwierdzenia nabycia przez zasiedzenie z dniem 27
maja 2005 r. własności nieruchomości położonej w W. przy ul J. i B. stanowiącej
działkę ewidencyjną nr 42.
Uczestnik postępowania An. N. zaskarżył postanowienie Sądu Okręgowego
w części, tj. w zakresie ustalenia, że C. i Z. małżonkowie N. oraz Ark. i H.
12
małżonkowie N. nabyli przez zasiedzenie w udziałach po ½ własność
nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną nr 18/1, a ponadto co do oddalenia
jego wniosku w pozostałej części oraz w przedmiocie oddalenia jego apelacji. W
ramach naruszenia prawa materialnego skarżący zarzucił naruszenie art. 172 i 176
k.c. w zw. z art.117 i 123 § 1 pkt. 1 k.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie polegające na przyjęciu, że został przerwany bieg terminu
zasiedzenia biegnący dla skarżącego co do działek 17 i 18/2, oraz art. 5 k.c. przez
błędną wykładnię, a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że nie
mógł on nabyć przez zasiedzenie udziału 3/9 części w działkach numer 17 i 18/2.
W ramach naruszenia przepisów postępowania zarzucił naruszenie art. 378
§1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. polegające na faktycznym pominięciu części zebranego
materiału dowodowego i dowolnym dokonaniu przez Sąd Okręgowy dodatkowych
wadliwych ustaleń faktycznych.
W konkluzji wniósł o jego uchylenie w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skoro skarga kasacyjna Miasta st. Warszawy została przyjęta, to - wbrew
stanowisku wnioskodawców - już na tym etapie była badana kwestia jej
dopuszczalności, w tym, czy zawiera poprawny wniosek kasacyjny.
Niezamieszczenie w skardze kasacyjnej wniosku o uchylenie lub
o uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku w całości lub części stanowi istotną
wadę, której nie można usunąć w trybie przewidzianym dla usuwania braków
formalnych, skutkującą odrzucenie skargi a limine (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 marca 2000 r., II CKN 711/00, OSNC 2000, nr 7-8, poz.
151). Odrzuceniu podlega także skarga kasacyjna, w której zakres żądanego
uchylenia lub uchylenia i zmiany nie odpowiada wskazanemu zakresowi
zaskarżenia ani podanej wartości przedmiotu zaskarżenia (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2007 r., V CSK 309/07, OSNC-ZD
2008, Nr 3, poz. 81 i z dnia 13 października 2005 r., II PZ 39/05, OSNP 2006,
nr 17-18, poz. 274 oraz z dnia 17 maja 2006 r., II PZ 17/06, OSNP 2007, nr 9-10,
poz. 136).
13
Pomimo pewnej niejasności w tej materii należało dojść do konkluzji, że
skarga kasacyjna Miasta st. Warszawy taki wniosek kasacyjny zawiera. Został
bowiem zaskarżony nią punkt „I” postanowienia Sądu Apelacyjnego, w zakresie
w jakim uwzględniony został wniosek o zasiedzenie, w tym w części w jakiej Sąd
drugiej instancji zmienił datę nabycia przez zasiedzenie przez An. N. działki
ewidencyjnej nr 42 z dniem 2 października 2005 r. (objętą punktem 1
postanowienia z dnia 4 maja 2011 r. Sądu Rejonowego) na dzień 27 maja 2005 r.;
jak i w części w której orzeczeniu zawartemu w punkcie 2 postanowienia Sądu
pierwszej instancji o treści „w pozostałej części wniosek oddalić”, nadał brzmienie
„stwierdzić, że C. i Z. małżonkowie N. oraz Ark. i H. małżonkowie N. na zasadzie
wspólności ustawowej nabyli z dniem 27 maja 2005 r. co do udziałów po 1/3
własność nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną nr 17 o powierzchni 456
m2
i działkę ewidencyjną nr 18/2 o powierzchni 5150 m2
oraz w udziałach po 1/2
własność nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną nr 18/1 o powierzchni
106 m2
opisanych na wyrysie z mapy ewidencyjnej wydanym za numerem BG-
[…]TG-[…], BGK-D-[…]”. Miasto niewątpliwie także zaskarżyło punkt „II”
orzeczenia Sądu Okręgowego w części w jakiej została oddalona jego apelacja w
całości.
Można było także przyjąć, że takiemu zakresowi zaskarżenia odpowiada
zakres żądanego uchylenia lub uchylenia i zmiany zaskarżonego skargą kasacyjną
postanowienia Sądu Okręgowego, tj. że Miasto st. Warszawa wniosło o: uchylenie
pkt „I” zaskarżonego postanowienia oraz zmianę punktu 1 postanowienia Sądu
Rejonowego z dnia 4 maja 2011 r. i oddalenie wniosku An. N. o stwierdzenie
zasiedzenia działki ewidencyjnej nr 42, a także o oddalenie w całości apelacji
wnioskodawców dotyczącej zasiedzenia działek ewidencyjnych nr 17, nr 18/1 i nr
18/2.
Skarga kasacyjna nie jest środkiem zaskarżenia służącym do usunięcia
wszystkich wadliwości zaskarżonego orzeczenia, gdyż Sąd Najwyższy rozpoznaje
ją w granicach zaskarżenia oraz w ramach jej podstaw, wskazanych jako
naruszone artykułów prawa materialnego i procesowego, uwzględniając z urzędu
tylko nieważność postępowania. Wymykają się więc spod kontroli kasacyjnej
pewne nawet nietrafne rozwiązania przyjęte przez sądy merytoryczne, które nie
14
podpadają pod wskazane, jako naruszone przepisy, czy też w uzasadnieniu których
brak wytknięcia popełnionych uchybień. Innymi słowy, przedstawione naruszenia
muszą podpadać pod hipotezy wskazanych jako naruszone norm.
W skardze kasacyjnej Miasto st. Warszawa co do działki ew. nr 42 nie
podnosiło zarzutu przerwy biegu zasiedzenia na skutek wytoczenia powództwa
o jej wydanie. Zarzut bowiem naruszenia art. 175 w zw. z art. 123 k. c. dotyczył
przerwania biegu zasiedzenia na skutek wytoczenia powództwa o wydanie działek
ewidencyjnych nr 17 i 18 pozwem z dnia 10 maja 2005 r. W tym stanie rzeczy,
jedynym zarzutem procesowym tej skargi kasacyjnej dotyczącym działki nr 42 był
zarzut obrazy art. 384 k.p.c.
Należy na wstępie zauważyć, że An. N. oraz dalsi wnioskodawcy w swych
apelacjach podnieśli zarzut, że termin zasiedzenia przedmiotowych działek
powinien się liczyć od dnia 27 maja 1990 r.; korekta zatem terminu zasiedzenia
działki nr 42 na rzecz tego zainteresowanego nastąpiła zgodnie z tym zarzutem.
Stosowanie przepisów o procesie w postępowaniu nieprocesowym możliwe
jest wtedy, gdy nie ma szczególnych przepisów w tym postępowaniu oraz gdy nie
sprzeciwia się temu jego istota. Użyte w art. 13 § 2 k.p.c. określenie „odpowiednio”
oznacza, że niektóre przepisy stosuje się wprost, inne z modyfikacjami właściwymi
dla danego postępowania, a inne w ogóle nie mają zastosowania, gdyż regulują
typowe dla procesu cywilnego instytucje, np. o współuczestnictwie,
o przekształceniach podmiotowych, o interwencji ubocznej (por. np. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1975 r., I CO 9/1975, OSNC 1976, nr 10,
poz.219).
W postępowaniu nieprocesowym, w niektórych rodzajach spraw nie stosuje
się art. 384 k.p.c. Zakaz reformationis in peius nie obowiązuje między innymi
w sprawie o podział majątku wspólnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
11 marca 1977 r., III CZP 7/77, OSNCP 1977 r., nr 11, poz. 205), w sprawie o dział
spadku, jeżeli przedmiot zaskarżenia jest integralnie związany z inną częścią lub
całością zaskarżonego orzeczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
17 września 1999 r., I CKN 379/98, OSNC 2000, nr 3, poz. 59), czy w sprawie
15
o stwierdzenie nabycia spadku (por. uchwałę Izby Cywilnej Sądu Najwyższego
z dnia 26 października 1973 r., III CZP 13/73, OSNCP z 1974 r., nr 9, poz. 144).
W sprawie o zasiedzenie art. 384 k.p.c. ma tylko zastosowanie pośrednie, tj.
z uwzględnieniem konstrukcji, istoty i odrębności tego postępowania
nieprocesowego. Sprawa ta wykazuje wiele cech podobnych do sprawy
o stwierdzenie nabycia spadku. Przepis art. 610 § 1 zd. 1 k.p.c. nakazuje bowiem
do ogłoszenia i orzeczenia stosować odpowiednio przepisy o stwierdzeniu nabycia
spadku. Ma w nim odpowiednie zastosowanie art. 677 k.p.c. Sąd więc stwierdza
zasiedzenie na rzecz zainteresowanego choćby to była inna osoba niż
wnioskodawca oraz określa datę nabycia tego prawa bez względu na jej
oznaczenie w żądaniu wniosku. Innymi słowy, zakres niezwiązania sądu żądaniem
w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia dotyczy możliwości określenia innego
nabywcy, innej daty nabycia, ewentualnie innego, ograniczonego przedmiotowo
zakresu nabycia własności. (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
13 października 2010 r., I CSK 582/09, LEX nr 661498 i z dnia 8 sierpnia2001 r.,
I CKN 188/00, Lex polonica nr 2117226).
Skoro więc sprawa o stwierdzenie zasiedzenia wykazuje wiele cech
podobnych do sprawy o stwierdzenie nabycia spadku i o dacie nabycia prawa
własności przez zasiedzenie sąd orzeka z urzędu, a sąd apelacyjny jest
w systemie apelacji pełnej sądem merytorycznym, to w tym zakresie zakaz
reformationis in peius nie ma w niej zastosowania (por. także postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 18 listopada 1997 r., II CKN 462/97, LEX nr 1227418).
Chybiony był więc zarzut obrazy art. 384 k.p.c.
Z innych zarzutów kasacyjnych, nabycia przez zasiedzenie działki
ewidencyjnej nr 42 dotyczył tylko zarzut obrazy art. 172 k.c. przez jego błędną
wykładnię prowadzącą do wniosku, że powtarzające się przerwy w korzystaniu
z nieruchomości i trwające znaczy okres czasu nie świadczą o braku ciągłości
posiadania. Oczywiście, aby doszło do nabycia rzeczy przez zasiedzenie
posiadanie samoistne mysi być nieprzerwane w całym okresie biegu terminu
zasiedzenia. Już jednak Sąd pierwszej instancji odwołał się wyraźnie do
16
unormowania zawartego w art. 340 k.p.c., tj. do domniemania ciągłości posiadania,
a skarżące Miasto st. Warszawa nie podniosło zarzutu obrazy tego przepisu.
Poza tym w judykaturze utrwalony jest pogląd, że posiadanie samoistne
może wchodzić w grę nie tylko w sytuacji, gdy posiadacz jest przekonany o swoich
uprawnieniach właściciela, lecz także wówczas gdy wie, że nie jest właścicielem,
ale chce posiadać rzecz i posiada ją tak, jakby był jej właścicielem. Posiadacz
może w stosunku do rzeczy przejściowo nie wykonywać władztwa i na skutek tego
nie traci jej posiadania. Istotne jest bowiem nie to, czy posiadacz wykonuje
względem rzeczy konkretne czynności, lecz to, czy ma możliwość ich wykonywania
bez potrzeby wytaczania np. powództwa o przywrócenie posiadania.
Występowanie tej możliwości przesądza o istnieniu posiadania. Faktyczne
władztwo charakteryzujące posiadanie samoistne, występuje już wtedy, gdy
określona osoba znajduje się w sytuacji, która pozwala jej na korzystanie z rzeczy
i to w taki sposób, jakby miała do niej prawo własności (por. np. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 7 kwietnia 1994 r., III CRN 18/94, LEX nr 137701,
z dnia 5 listopada 2009 r., I CSK 82/09, LEX nr 578034 i z dnia 29 września
1999 r., I CKN 134/98, LEX nr 142535). Pogląd ten nie budzi także wątpliwości
w literaturze. Okoliczność więc, że w niektórych latach uczestnik An. N.
pozostawiał odłogiem działkę ewidencyjną nr 42 nie mogła mieć żadnego
znaczenia dla ciągłości jej posiadania samoistnego w toku całego biegu terminu
zasiedzenia. Trafny w tej mierze był zatem wywód Sądu Okręgowego co do jej
władania ciągłego przez tego zainteresowanego.
Innymi słowy, faktyczne władztwo charakterystyczne dla posiadania
samoistnego ma miejsce wtedy, gdy dana osoba znajduje się w sytuacji, która
pozwala jej na korzystanie z rzeczy w taki sposób, jakoby przysługiwało jej do niej
prawo własności. An. N. rzeczywiście przez cały okres biegu terminu zasiedzenia
miał możliwość nieograniczonego władania działką ewidencyjną nr 42, a zatem jej
odłogowanie w latach wynikających z ustaleń nie stanowiło przerwy posiadania
powodującej przerwanie biegu zasiedzenia. Bezpodstawny był więc także zarzut
Miasta st. Warszawy naruszenia art. 172 k.c.
17
W tym stanie rzeczy skargę kasacyjną tego uczestnika, w części dotyczącej
nabycia przez zasiedzenie przez An. N. działki ewidencyjnej nr 42, jako
pozbawioną uzasadnionych podstaw należało oddalić (art. 39814
k.p.c.). Jedyny
bowiem, odnoszący się do tej części przedmiotu postępowania zarzut obrazy art.
384 k.p.c. okazał się chybiony, a zarzut obrazy art. 172 k.c. oczywiście
bezpodstawny.
Nie można było natomiast odeprzeć zarzutów skargi kasacyjnej Miasta st.
Warszawy dotyczących rozstrzygnięcia w zakresie działek ewidencyjnych nr 17,
18/1 i 18/2, a zwłaszcza obrazy art. 165 k.p.c. i art. 175 k.c. Prezentata sądu
powinna zawierać określenie sposobu wniesienia pisma (czy doszło do złożenia
pisma bezpośrednio w sądzie, czy też zostało nadane w urzędzie pocztowym,
a w ostatnim wypadku należy odnotować fakt nadejścia koperty). Sąd Okręgowy
oceniając termin wytoczenia przez Miasto st. Warszawę powództwa o wydanie
tych działek w sprawie …, czyli po upływie terminu zasiedzenia nie mógł wobec
braku odpowiedniej treści pieczęci sądu poprzestać na stwierdzeniu, że nosi ona
datę 30 maja 2005 r. (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 27
kwietnia 1999 r., III CKN 201/99., LEX nr 521796 i z dnia 16 lipca 2008 r., II CZ
42/08, LEX nr 511018).
Miasto st. Warszawa trafnie zarzuciło, że Sąd Okręgowy, pomimo że nie
poczynił żadnych ustaleń dotyczących sposobu wniesienia pozwu w sprawie …,
przyjął datę jego wniesienia na dzień 30 maja 2005 r. Tymczasem z prezentaty
stempla biura podawczego można wnioskować, że pozew ten nie został wniesiony
osobiście, lecz za pośrednictwem poczty (adnotacja „kop.” może wskazywać na
ten sposób jego przesłania). Brak koperty nie może „obciążać” żadnego z
zainteresowanych. Skoro jest to przyczyna leżąca po stronie sądu, to jego
obowiązkiem było i jest wyświetlenie tej kwestii, tj. ustalenie, kiedy w urzędzie
pocztowym pozew ten został nadany. Wskazany w skardze kasacyjnej okres,
a zwłaszcza przedstawienie wtedy dni wolnych od pracy, w których sądy nie
pracowały może posłużyć do wykorzystania instytucji domniemania faktycznego
dla ustalenia, kiedy pozew w tej sprawie został wniesiony. Bez tego ustalenia nie
sposób przyjąć, że pozew o wydanie objętych nim działek nie przerwał biegu
terminu zasiedzenia. Trafność tego zarzutu czyniła już skargę Miasta st. Warszawy
18
uzasadnioną w części, w jakiej Sąd Okręgowy orzekł o zasiedzeniu działek
ewidencyjnych nr 17, 18/2 i 18/1.
Uzasadniona okazała się także skarga kasacyjna uczestnika An. N., chociaż
ze względów już zasygnalizowanych nietrafny okazał się zarzut obrazy art. 384
k.p.c. i bezpodstawny był także zarzut obrazy art. 5 k.c. W judykaturze bowiem
utrwalony jest pogląd, że nabycie własności nieruchomości w wyniku zasiedzenia
następuje z mocy prawa (art. 172 k.c.) i w związku z tym oddziaływanie art. 5 k.c.
nie sięga takich zdarzeń prawnych (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
19 marca 1998, III CKN 396/97, LEX nr 496490, z dnia 29 września 1999 r., I CKN
134/98, LEX nr 142535 i z dnia 20 czerwca 2012 r., I CSK 590/11, LEX nr
1232228). Nie można było jednak odeprzeć jej zarzutów dotyczących naruszenia
art. 382 k.p.c. w zw. z art. 378 § 1 k.p.c. oraz art. 172 k.c.
W tej materii należy podkreślić że Sąd drugiej instancji przyjął za własne
w całości ustalenia Sądu Rejonowego, oraz wyraził pogląd, że żadna z apelacji nie
zawierała zarzutów co do podstawy faktycznej wyroku pierwszoinstancyjnego
dotyczących posiadania działek ewidencyjnych nr 17, 18/1 i 18/2. Przypomnieć
więc należy, że według nich po wejściu w życie dekretu warszawskiego
władającym częścią działek nr 17 i 18/2 był S. N., a po jego śmierci w 1968 r, jego
syn skarżący An. N. Od 1977 r. uczestnik ten został wpisany w ewidencji gruntów
jako władający działką nr 17. Pozostała część działek ewidencyjnych nr 17 i 18/2
oraz działka 18/1 w okresie powojennym – według tych ustaleń - była we władaniu
L. N., a po jego śmierci w 1967 r. pozostawały we władaniu wnioskodawców Z. N.
i Ark. N. i ich rodzin, którzy z tego tytułu opłacali podatek rolny.
Wbrew stanowisku Sąd Okręgowego, takie ustalenia w żadnym wypadku
nie pozwalały na ocenę, że nieruchomości te w okresie biegu terminu zasiedzenia
były we współposiadaniu osób władających tymi działkami i tym samym nie mogły
stanowić podstawy do stwierdzenia zasiedzenia ich idealnych udziałów.
Przez współposiadanie nieruchomości w częściach ułamkowych nie można
rozumieć odrębnego i niezależnego od siebie posiadania rzeczy przez więcej niż
jedną osobę, gdyż takie władanie wzajemnie by się wyłączało. Z tego względu nie
można mówić o posiadaniu części ułamkowej, lecz o posiadaniu rzeczy w części
19
ułamkowej. Przez współposiadanie w częściach ułamkowych należy rozumieć
faktyczne korzystanie z rzeczy w taki sposób, jak czynią to współwłaściciele.
Oznacza to z jednej strony władanie rzeczą na wzór współwłaścicieli (corpus),
z drugiej zaś wykonywanie takiego władztwa z wolą posiadania pod tytułem
współwłasności.
Do nabycia udziałów we współwłasności dochodzi wtedy, gdy nieruchomość
była przedmiotem prowadzącego do zasiedzenia współposiadania dwóch lub
więcej osób. Współposiadanie nieruchomości prowadzące do nabycia przez
zasiedzenie idealnej części nieruchomości wprawdzie może mieć miejsce nie tylko
wtedy, gdy każdy ze współposiadaczy korzysta z całej rzeczy, lecz również wtedy
gdy każdy ze współposiadaczy uważa się za posiadacza samoistnego posiadanej
części, której nie można fizycznie wydzielić. W takim dopiero wypadku – wobec
niemożności nabycia fizycznie wydzielonej części nieruchomości – istnieją
podstawy do nabycia przez zasiedzenie udziału w nieruchomości (por. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1978 r., III CZP 96/77, OSNCP 1978, nr 11,
poz. 195). Sąd Okręgowy w tej materii nie czynił jednak żadnych ustaleń, ani tym
bardziej rozważań.
Z ustaleń raczej zdaje się wynikać, że skarżący uczestnik oraz
wnioskodawcy niezależnie władali wydzielonymi częściami (choć nieoznaczonymi
w podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku) działek nr 17 i 18/2, a wnioskodawcy
Z. N. i Ark. N. częściami działki 18/1, przy czym brak w ustaleniach jakichkolwiek
przesłanek, aby można było ocenić, że przejawiali oni wolę wykonywania tego
władztwa pod tytułem współwłasności. Mogłoby więc co najwyżej na ich podstawie
po zidentyfikowaniu i wydzieleniu tych części działek z działki nr 17 i 18/2 oraz z
działki 18/1 - gdyby były spełnione wszystkie pozostałe przesłanki – dojść na ich
podstawie do nabycia na wyłączną własność przez ich samoistnych posiadaczy
tych wydzielonych części.
Mając na uwadze, że Sąd Okręgowy pomimo wydania co działek
ewidencyjnych nr 17, 18/2 i 18/1 orzeczenia reformatoryjnego nie wykorzystał
zgromadzonego materiału dowodowego, w celu poczynienia brakujących ustaleń
w zakresie ewentualnego współposiadania przez zainteresowanych tych działek, to
20
z tego względu należało przyjąć, iż w sposób mogący mieć wpływ na wynik sprawy
dopuścił się naruszenia art. 382 k.p.c. w zw. z art. 378 § 1 k.p.c.
Trafny był także zarzut obrazy prawa materialnego dotyczący naruszenia art.
172 k.c., albowiem z powyższych już uwag wynika, że dokonane ustalenia nie
pozwalały dokonać subsumcji, której wynikiem byłoby stwierdzenie nabycia przez
zasiedzenie przez C. i Z. małżonków N. oraz Ark. i H. małżonków N. udziałów po
1/3 części we współwłasności działek ewidencyjnych nr 17 oraz 18/2, oraz przez
tych zainteresowanych udziałów po ½ części we współwłasności działki
ewidencyjnej nr 18/1.
Z tych więc względów w dalszej części zaskarżone postanowienie należało
uchylić i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c. w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c.).