Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 721/13
.
POSTANOWIENIE
Dnia 25 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSA Barbara Trębska
w sprawie z wniosku Powiatu S. i Skarbu Państwa
- Starosty S.
przy uczestnictwie Prokuratora Okręgowego w G.
o wpis w dziale II księgi wieczystej […] prawa własności
Powiatu S.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 25 września 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy Powiatu S.
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 28 czerwca 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd pierwszej dokonał w dniu 6 marca 2013 r. wpisu Powiatu S. w dziale II
księgi wieczystej, jako właściciela nieruchomości nabytej od Skarbu Państwa
umową sprzedaży z dnia 22 lutego 2013 r., sporządzoną w formie aktu
notarialnego. Ustalił, że do aktu tego załączono zarządzenie nr 413 Wojewody […]
z dnia 21 listopada 2011 r. w sprawie wyrażenia zgody na zbycie nieruchomości.
W apelacji od tego wpisu Prokurator Okręgowy wniósł o jego uchylenie,
zarzucając, że został on dokonany na podstawie dokumentu obejmującego
nieważną czynność prawną. Wskazał, że Wojewoda uchylił kolejnym zarządzeniem
nr 11 z dnia 10 stycznia 2012 r. uprzednio wyrażoną zgodę będącą z mocy art. 23
ust. 1 pkt 7 ustawy o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz. U. z 2010 r.,
Nr 102, poz. 651 ze zm., dalej „u.g.n.”). niezbędnym wymogiem ważności zbycia
nieruchomości znajdującej się w zasobie nieruchomości Skarbu Państwa.
Sąd drugiej instancji uwzględnił apelację Prokuratora Okręgowego
i postanowieniem z dnia 28 czerwca 2013 r. uchylił zaskarżony wpis, a wniosek
oddalił. Sąd uznał, że nie było przeszkód do przedłożenia w postępowaniu
apelacyjnym dokumentu w postaci zarządzenia nr 11 Wojewody. Tym dokumentem
apelujący wykazał, że zgoda Wojewody na zbycie objętej wnioskiem o wpis
nieruchomości została skutecznie odwołana, co stworzyło stan bezskuteczności
zawieszonej umowy sprzedaży tej nieruchomości, a tym samym brak podstaw do
uwzględnienia wniosku.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego –
oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c. oraz 6266
§1 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c., art. 228 § 2 k.p.c. i art. 316 § 1
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 386 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 6269
k.p.c., art. 385 k.p.c. oraz art. 11 ust. 1 i 2 u.g.n. w zw. z art. 11a u.g.n.
oraz art. 23 ust. 1 pkt 7 u.g.n. w zw. z art. 60 k.c. i art. 61 § 1 zd. 2 k.c., art. 103 § 1
k.c. w zw. z art. 17 a ust. 2 ustawy o zasadach wykonywania uprawnień
przysługujących Skarbowi Państwa (jedn. tekst: Dz. U. z 2012 r., poz. 1224), art. 60
k.c., art. 61 § 1 zd. 2 k.c., art. 63§ 1,2 k.c., a także art. 28 ust. 3 u.g.n. w zw.
z art. 23 ust. 1 pkt. 7 u.g.n. oraz z art. 11 ust. 2 u.g.n., i zmierza do uchylenia tego
3
postanowienia i oddalenia apelacji, bądź przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym zastosowanie
znajduje art. 6268
§ 2 k.p.c., stąd przepis ten wyznacza zarówno zakres kognicji
sądu pierwszej instancji rozpoznającego wniosek o wpis, jak i sądu drugiej instancji
rozpoznającego apelację od dokonanego wpisu. Według tego przepisu sąd drugiej
instancji rozstrzyga, czy wpis lub jego odmowa dokonania przez sąd pierwszej
instancji jest zgodna z prawem w świetle treści wniosku, treści i formy dokumentów
mających stanowić podstawę wpisu oraz treści księgi wieczystej.
W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 16 grudnia 2009 r.,
III CZP 80/09 (OSNC 2010, Nr 6, poz. 84), mającej moc zasady prawnej,
Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 6268
§ 2 k.p.c. zawiera pełną regulację przebiegu
postępowania wieczystoksięgowego i to zarówno postępowania dowodowego, jak
i podstaw orzekania. U podłoża tego stanowiska legła konstatacja, że istota
postępowania wieczystoksięgowego polega na badaniu, czy w świetle dołączonych
do wniosku dokumentów i treści księgi wieczystej wnioskodawca wywodzi prawo
podlegające ujawnieniu w księdze od podmiotu uprzednio w niej wpisanego.
Skoro więc przedmiotem badania sądu wieczystoksięgowego mogą być
wyłącznie treść i forma wniosku, dokumenty dołączone do wniosku oraz treść księgi
wieczystej, to rozpoznawanie wniosku na podstawie dokumentów nie dołączonych
do wniosku w chwili jego wpływu do sądu jest przekroczeniem granic kognicji sądu
wieczystoksięgowego (por. postanowienia SN: z dnia: 16 listopada 2011 r., II CSK
538/10, nie publ., 10 lutego 2012 r., II CSK 204/11, nie publ., 26 kwietnia 2013 r.
II CSK 506/12, nie publ., 10 października 2013 r., III CSK 10/13, nie publ.).
Dokonywanie przez sąd wieczystoksięgowy oceny innych dowodów aniżeli
wskazane w art. 6268
§ 2 k.p.c. nie usprawiedliwia art. 34 u.k.w.h. Przepis ten nie
zmienia bowiem kognicji sądu wieczystoksięgowego oraz kognicji sądu drugiej
instancji rozpoznającego apelację od wpisu, co znajduje pośrednie potwierdzenie
również w art. 6262
§ 4 k.p.c. Analizowany łącznie z art. 6268
§ 2 k.p.c. pozwala
bowiem przyjąć, że w razie stwierdzenia, także przez sąd odwoławczy,
jakichkolwiek niezgodności pomiędzy treścią księgi wieczystej a załączonymi do
4
niej dokumentami prowadzącymi do wniosku o wystąpieniu zmiany w prawie
własności, sąd powinien zwrócić wniosek i dokonać wpisu ostrzeżenia (art. 62613
§ 1 k.p.c.). Innymi słowy, istnienie art. 6268
§ 2 k.p.c. jako przepisu szczególnego
stosowanego wyłącznie w postępowaniu wieczystoksięgowym wyklucza możliwość
stosowania przez sąd wieczystoksięgowy generalnej zasady wynikającej z art. 316
k.p.c. Jego uprawnienia w zakresie badania stanu prawnego i faktycznego
nieruchomości, której wniosek o wpis dotyczy, zostały bowiem w sposób
wyczerpujący wymienione w art. 6268
§ 2 k.p.c.
Z tych względów niepodobna podzielić poglądu Sądu Okręgowego
dopuszczającego możliwość uwzględnienia dowodu z decyzji Wojewody […] z dnia
10 stycznia 2012 r.
Sąd Okręgowy uwzględniając powyższy dowód wyszedł z błędnego
założenia, że o ile w zakresie ustaleń dotyczących istnienia podstaw do dokonania
wpisu w księdze wieczystej należy ściśle kierować się treścią art. 6268
§ 2 k.p.c.,
o tyle ewentualne przeszkody do dokonania wpisu można ustalić na podstawie
dokumentów załączonych później, w tym w postępowaniu apelacyjnym.
Nie respektuje ono bowiem jednoznacznego brzmienia art. 6268
§ 2 k.p.c., gdzie
mowa jest wyraźnie o tym, co sąd bada rozpoznając wniosek o wpis, a nie o tym,
co sąd bada uwzględniając (lub oddalając) wniosek o wpis. Ponadto jest wadliwe
metodologicznie, bowiem przyjmuje, że istnieją „dwie kognicje” (dwa zakresy
kognicji) sądu wieczystoksięgowego - jedna na użytek uwzględnienia wniosku,
a druga na użytek oddalenia wniosku.
Rozpoznawanie wniosku musi odbywać się od początku z uwzględnieniem
ściśle określonych przez ustawodawcę w art. 6268
§ 2 k.p.c. szczególnych w tym
postępowaniu reguł, których nie można relatywizować próbami badania później
pozyskanych dokumentów antycypujących mające dopiero zapaść orzeczenie.
Dopiero bowiem dokonanie oceny wyłącznie dopuszczalnych w tym postępowaniu,
a więc załączonych do wniosku dokumentów powinno przesądzić o rozstrzygnięciu
w przedmiocie rozpoznawanego w postępowaniu nieprocesowym wniosku
o wpis. Antycypacja możliwego rozstrzygnięcia w uwzględnieniu oceny
dokumentów nie dołączonych do wniosku nie może modyfikować przedmiotowo
określonego przez ustawodawcę zakresu kognicji sądu w postępowaniu
5
wieczystoksięgowym, wobec jednoznacznych ograniczeń wynikających z art. 6268
§ 2 k.p.c. i jego interpretacji w powołanej uchwale mającej moc zasady prawnej.
Powyższe argumenty świadczące o trafności zarzutu naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c. w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy przesądziły
zarazem o bezprzedmiotowości oceny zarzutów naruszenia wskazanych w skardze
kasacyjnej przepisów prawa materialnego, gdyż ich istota zmierza do
rozstrzygnięcia sporu o prawo własności nie podlegającego kognicji także sądu
drugiej instancji w postępowaniu wieczystoksięgowym. Skarżący zarzuca, że
decyzja Wojewody […] z dnia 10 stycznia 2012 r. nie przesądza o skuteczności i
ważności umowy sprzedaży z uwagi na okoliczności faktyczne, w jakich doszło do
jej zawarcia. Mówiąc w uproszczeniu, że umowa ta została zawarta ważnie i
skutecznie.
Trzeba zauważyć, że powyższe stanowisko nie podważa ugruntowanego
poglądu, iż zdarzenie mające stanowić podstawę wpisu podlega badaniu przez sąd
wieczystoksięgowy nie tylko pod względem formalnoprawnym, ale także
skuteczności materialnoprawnej. Jednak z powodu ograniczeń przewidzianych
w art. 6268
§ 2 k.p.c. ocena ta danego zdarzenia musi się odbywać jedynie
w oparciu o treść i formę dokumentów powołanych przez wnioskodawcę we
wniosku o wpis, a możliwość dalszego dociekania, z wykorzystywaniem innych
środków dowodowych jest wykluczona. Za taką wykładnią kognicji sądu
wieczystoksięgowego przemawia pewność i szybkość obrotu prawnego, jego
odrębność względem procesu o uzgodnienie treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym, a także znaczenie normy art. 62613
§ 1 k.p.c.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39315
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.