Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 2/14
POSTANOWIENIE
Dnia 30 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski
w sprawie z powództwa O. T. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.
przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
o naruszenie zbiorowych interesów konsumentów i nałożenie kary pieniężnej,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 30 września 2014 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 września 2013 r.
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania i
zasądza od strony powodowej na rzecz pozwanego kwotę 180
(sto osiemdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 5 września 2013 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powódki "O. T." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. od
wyroku Sądu Okręgowego w W. - sądu ochrony konkurencji i konsumentów z dnia
5 października 2012 r., , którym oddalono odwołanie od decyzji Prezesa Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 29 grudnia 2009 r., w przedmiocie
naruszenia zbiorowych interesów konsumentów i nałożenia kary pieniężnej.
Od wyroku Sądu Okręgowego powódka wniosła skargę kasacyjną, w której
wniosek o przyjęcie jej do rozpoznania uzasadniła potrzebą rozstrzygnięcia
istotnego zagadnienia prawnego oraz wykładni przepisów budzących poważne
2
wątpliwości. Zdaniem skarżącej, problematyka stosowania wzorców umowy
tożsamych z postanowieniami umownymi uznanymi w prawomocnych wyrokach
Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów za niedozwolone i wpisanymi do
rejestru niedozwolonych postanowień umowy, o których mowa w art. 47945
k.p.c.,
wprawdzie była już przedmiotem analizy w orzecznictwie sądowym, jednak
rozumowanie Sądu Najwyższego zawarte w uchwale z dnia 13 lipca 2006 r., III SZP
3/06 (OSNP 2007 nr 1-2, poz. 35) wcale nie polegało na przyjęciu tezy, że "skutek
uznania danego wzorca za niedozwolony odnosi się do wszystkich
przedsiębiorców, nie zaś możliwości dokonywania wykładni rozszerzającej
zakwestionowanej klauzuli na zapisy inne, które nie są identyczne lub też podobne
z zakwestionowanymi". Powódka - przywołując treść art. 87 Konstytucji RP -
wywiodła, że decyzja Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej
jako Prezes), nie może zastępować konieczności stwierdzania bezprawności
poszczególnych zapisów umownych w drodze postępowania sądowego, o którym
mowa w art. 24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej jako uokik) w
związku z art. 47945
k.p.c. Tym samym nie jest prawnie dopuszczalne, aby Prezes
samodzielnie ustalał wykładnię treści klauzul używanych przez przedsiębiorców w
zakresie celu, zamiaru lub znaczenia zapisów, które nie zostały wpisane do rejestru
postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. W dalszej kolejności
powódka podniosła, że przepisy regulujące stosunek umowny, którego treścią jest
nabycie przez klienta imprezy turystycznej od organizatora turystyki, określają
wzajemne prawa i obowiązki stron w sposób wyjątkowo lakoniczny i krótki. To zaś
powoduje skutek, że jest wysoce pożądane doprecyzowanie kwestii
nieuregulowanych w ustawie, postanowieniami umownymi. W konsekwencji
zachodzi potrzeba wykładni art. 24 uokik w związku z art. 47945
k.p.c., co wynika
również z tego, że umowy o nabycie imprezy turystycznej są powszechnie
stosowane w obrocie prawnym, a sytuacje, w których organizator turystyki
posługuje się sformułowaniami innymi niż "bezpośredni zapis" z ustawy o usługach
turystycznych, są bardzo często spotykane w praktyce. Powódka wniosła o
uchylenie zaskarżonego wyroku i zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji
polegającą na zmianie decyzji Prezesa przez umorzenie postępowania w zakresie
punktu I decyzji ze względu na jego bezprzedmiotowość oraz uchylenie punktu III
3
decyzji, a także o zasądzenie na rzecz powódki od strony pozwanej zwrotu kosztów
postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie Sądowi Apelacyjnemu sprawy do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany wniósł o odmowę przyjęcia
skargi do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie, a także o zasądzenie od
powódki zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3989
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do
rozpoznania, gdy w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje
potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność
postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Skarżąca
twierdzi, że wniesiona przez nią skarga powinna zostać rozpoznana z uwagi na
konieczność rozstrzygnięcia istotnego zagadnienia prawnego oraz wykładni
przepisów prawa budzących poważne wątpliwości (art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.).
Tego poglądu Sąd Najwyższy jednak nie podziela, wobec czego wskazane przez
powódkę okoliczności nie stanowią uzasadnionych przesłanek przyjęcia skargi do
rozpoznania. Skarga kasacyjna jako nadzwyczajny środek zaskarżenia
prawomocnych orzeczeń sądowych w pierwszej kolejności służy realizacji interesu
publicznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Funkcje postępowania
kasacyjnego powodują, że wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego
uzasadnienie powinny koncentrować się na wykazaniu, iż w konkretnej sprawie
zachodzą faktycznie okoliczności przemawiające za interwencją Sądu
Najwyższego. Obowiązkiem skarżącego jest zatem przekonanie Sądu
Najwyższego, przez odpowiednią argumentację prawną, że w sprawie zachodzi
publicznoprawna potrzeba rozstrzygnięcia problemu prawnego postawionego w
skardze (dokonania wykładni przepisów prawnych budzących wątpliwości). Tej
powinności skarżąca nie spełniła, zwłaszcza gdy zważy się, że zostało dotychczas
wypracowane bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego, odnoszące się do
problematyki z zakresu praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.
4
Dodatkowo trzeba podnieść, że przesłanki przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania ze względu na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia
prawnego, różnią się od przesłanek, o których mowa w art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. Ten
sam problem prawny nie może w rezultacie być istotnym zagadnieniem prawnym,
które z założenia jest problemem charakteryzującym się "nowością" i jednocześnie
stanowić przedmiot rozbieżnej wykładni w orzecznictwie bądź wypowiedziach
doktryny (por. przykładowo postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 października
2013 r., III SK 11/13, LEX nr 1380967). Tymczasem z treści uzasadnienia wniosku o
przyjęcie skargi do rozpoznania wynika, że obie wymienione przesłanki,
warunkujące potrzebę rozpoznania tego środka zaskarżenia, powódka traktuje
zamiennie.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, w przypadku
wskazania art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c. jako podstawy wniosku o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania, skarżący ma obowiązek odpowiednio sformułować
zagadnienie prawne, a w uzasadnieniu tego wniosku przedstawić adekwatną
argumentację prawną, wskazującą na dopuszczalność i celowość rozwiązania
problemu prawnego w sposób preferowany przez skarżącego, odmienny od
sposobu rozstrzygnięcia tego problemu przy wykorzystaniu zapatrywań wyrażonych
przez Sąd drugiej instancji. Zagadnienie prawne powinno bazować na konkretnym
przepisie wskazanym w jego treści oraz pozostawać w związku ze sprawą i
wnoszoną skargą kasacyjną. Z kolei, wywód uzasadniający potrzebę i kierunek
rozstrzygnięcia problemu prawnego postawionego w skardze powinien być zbliżony
do tego, jaki jest przyjęty przy przedstawianiu Sądowi Najwyższemu zagadnienia
prawnego przez sąd odwoławczy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. We wniosku o
przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, poza przywołaniem art. 3989
§ 1 pkt 1
k.p.c., powódka nie sformułowała w istocie żadnego problemu prawnego, który by
nawiązywał do przepisów zawartych w podstawach kasacyjnych. Rolą Sądu
Najwyższego w postępowaniu kasacyjnym nie jest wyręczanie strony
reprezentowanej w procesie przez profesjonalnego pełnomocnika we wskazaniu
(doprecyzowywaniu) treści postulowanych zagadnień prawnych. Nawet gdyby
przyjąć, że zamierzeniem powódki było sformułowanie zagadnienia prawnego,
które by odnosiło się do sposobu wykładni postanowień wzorców umownych
5
wpisanych do rejestru postanowień niedozwolonych na użytek stosowania art. 24
ust. 2 pkt 1 uokik, to podstawy prawnej dla wykreowania takiego zagadnienia
prawnego bynajmniej nie stanowią przywołane przez skarżącą przepisy: 1) art. 24
uokik (który składa się z trzech ustępów, spośród których pierwszy statuuje wyraźny
zakaz stosowania jakichkolwiek praktyk naruszających zbiorowe interesy
konsumentów, drugi - zawiera definicję legalną pojęcia "praktyka naruszająca
zbiorowe interesy konsumentów", a trzeci - precyzuje, jakie działania nie stanowią
"zbiorowego interesu konsumentów") oraz 2) art. 47945
k.p.c. (który reguluje
zasady prowadzenia rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za
niedozwolone). Niezależnie od powyższego, uzasadnienie wniosku o przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania w tej części nie spełnia przywołanych powyżej
wymagań w zakresie zawartości i jakości argumentacji jurydycznej.
W zakresie powołania się w skardze na art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c., to strona
skarżąca powinna nie tylko określić, które przepisy wymagają wykładni Sądu
Najwyższego, ale także wskazać, na czym polegają poważne wątpliwości związane
ze stosowaniem tych przepisów lub przedstawić rozbieżności w orzecznictwie
sądów (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r., III CKN
570/01, OSNC 2002 nr 12, poz. 151). Skarżący ma obowiązek podania
doktrynalnego lub orzeczniczego źródła tych wątpliwości (rozbieżności). Konieczne
jest ich opisanie, wskazanie argumentów, które prowadzą do rozbieżnych ocen
prawnych przy użyciu różnych metod wykładni, a także przedstawienie własnej
propozycji interpretacyjnej (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia
2007 r., I PK 233/07, OSNP 2009 nr 3-4, poz. 43). Należy przy tym pamiętać, że w
art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. chodzi o rozbieżności w wykładni przepisów, a nie o
rozbieżności w ich stosowaniu (por. uzasadnienie postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 5 grudnia 2013 r., III SK 23/13, LEX nr 1408195). Tymczasem
powódka zarówno w treści samego wniosku, jak i w jego uzasadnieniu nie
wskazała (z przywołaniem odpowiednich poglądów prezentowanych w judykaturze
lub piśmiennictwie), jakie przepisy prawa - w jej ocenie - wywołują poważne
wątpliwości interpretacyjne.
Nawet przy założeniu, że wątpliwości interpretacyjne wiążą się z art. 24
uokik (w całości) oraz z art. 47945
k.p.c., to Sąd Najwyższy nie podziela takiej tezy
6
już choćby stąd, że przepis art. 47945
k.p.c. (który nakłada na Prezesa obowiązek
prowadzenia rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone na
podstawie odpisów prawomocnych wyroków Sądu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów uwzględniających powództwa o uznanie postanowień wzorca
umowy za niedozwolone) jest oczywisty, a więc nie wymaga wykładni. Wątpliwości
w zakresie wykładni mógłby wywoływać co prawda przepis art. 24 ust. 1 pkt 1 uokik
w związku z art. 47943
k.p.c. w kontekście bezprawności zachowania powódki,
którego dotyczy kwestionowana w sprawie decyzja Prezesa, tym niemniej zostały
one już dostatecznie wyjaśnione w motywach wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12
lutego 2014 r., III SK 18/13 (LEX nr 1448753), w którym przyjęto, że ani orzeczenie
Sądu Okręgowego - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ani wpis
postanowienia do rejestru, nie wiążą w sprawach dotyczących innego
przedsiębiorcy, nawet jeżeli kwestionowane w takim postępowaniu postanowienia
wzorca umowy mają brzmienie tożsame z postanowieniami uznanymi wcześniej za
niedozwolone i wpisanymi do rejestru. Zdaniem Sądu Najwyższego
przedstawionym w sprawie III SK 18/13, praktyką naruszającą zbiorowe interesy
konsumentów może być dalsze stosowanie postanowienia, którego treść jest
identyczna z treścią postanowienia, które zostało wpisane do rejestru, tylko przez
tego samego przedsiębiorcę, który uczestniczył w postępowaniu zakończonym
wpisem do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Z
uwagi na zasady ustalania niedozwolonego charakteru postanowienia wzorca
umowy nie jest możliwe traktowanie jako praktyki naruszającej zbiorowe interesy
konsumentów w rozumieniu art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k., zachowania innego
przedsiębiorcy, polegającego na stosowaniu postanowień wpisanych do rejestru
postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone i nakładanie z tego tytułu
kar pieniężnych. Niepowołanie się przez powódkę w podstawach kasacyjnych na
przepis art. 47943
k.p.c. uniemożliwia Sądowi Najwyższemu (który z mocy art. 39813
§ 1 k.p.c. jest związany granicami zaskarżenia i granicami podstaw kasacyjnych)
dokonanie oceny - w ramach merytorycznego rozpoznania skargi kasacyjnej - czy
zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego odpowiada wykładni przyjętej przez Sąd
Najwyższy w przytoczonym wyroku.
Mając to wszystko na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie art. 3989
§ 2
7
k.p.c. odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania i orzekł o kosztach
postępowania w oparciu o przepisy art. 98 § 1 k.p.c. oraz § 12 ust. 4 pkt 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat
za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu
(jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 490).