II CSK 18/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:19-12-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 18/14
POSTANOWIENIE
Dnia 30 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Maria Szulc
w sprawie z wniosku B. K.
przy uczestnictwie S. K. i A. K.
o zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 30 października 2014 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 28 sierpnia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2013 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił
apelację uczestników postępowania A. i S. małżonków K. od postanowienia Sądu
Rejonowego w P. z dnia 10 kwietnia 2013 r., którym tenże Sąd dokonał zniesienia
współwłasności bliżej opisanej zabudowanej nieruchomości w ten sposób, że
przyznał im na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej prawo własności całej
nieruchomości oraz zasądził na rzecz wnioskodawczyni odpowiednią spłatę. U
podłoża tego rozstrzygnięcia legło stanowisko, że sąd w granicach uprawnień
wynikających z art. 212 k.c. jest władny, nawet bez zgody uczestników, dokonać
samodzielnie wyboru sposobu zniesienia współwłasności stosownego do
okoliczności rozpoznawanej sprawy.
Skarga kasacyjna uczestników postępowania od postanowienia Sądu
Okręgowego – oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut
naruszenia art. 207, 212 § 1 k.c., art. 618 § 1, 622 § 2, 623 k.p.c., i zmierza do
uchylenia tego postanowienia oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 211 i 212 k.c. zniesienie współwłasności może nastąpić
przez podział rzeczy wspólnej (podział fizyczny), przez przyznanie rzeczy wspólnej
jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych, przez sprzedaż
rzeczy wspólnej (podział cywilny). Z art. 211 k.c., 212 i nast. k.c. oraz z art. 623
k.p.c. wynika, że podział fizyczny jest podstawowym sposobem zniesienia
współwłasności, preferowanym przez ustawodawcę. Oznacza to, że w sytuacji, gdy
zniesienie współwłasności następuje z mocy orzeczenia sądu, powinien on brać
pod uwagę przede wszystkim ten sposób wyjścia z niepodzielności, chyba że nie
są nim zainteresowani sami współwłaściciele. Przez podział fizyczny należy przy
tym rozumieć także wyodrębnienie własności lokali, tzw. nieruchomości lokalowych
(art. 46 § 1 in fine k.c.), co wynika z art. 7 ust. 1 i art. 11 ust. 1 i 2 ustawy
o własności lokali (por. postanowienie SN z dnia 5 lutego 2010 r., III CSK 195/09,
nie publ. oraz z dnia 2 kwietnia 2014 r., IV CSK 431/13, nie publ.).
Sąd Okręgowy aprobował pogląd Sądu Rejonowego, że poważny konflikt
osobisty istniejący między wnioskodawczynią a uczestnikami stanowi okoliczność,
3
że nieruchomość objęta wnioskiem, pomimo technicznych możliwości, nie daje się
podzielić (art. 212§ 2 in principio k.c. – „ Rzecz, która nie daje się podzielić, ...”).
Z tym poglądem niepodobna się zgodzić. Wprawdzie w wyroku z dnia
3 października 1980 r., III CRN 126/80 (OSNCP 1981, Nr 8, poz. 150) Sąd
Najwyższy wyraził pogląd, zaaprobowany wówczas w piśmiennictwie, że istniejący
między współwłaścicielami budynku poważny konflikt może stanowić okoliczność
uzasadniającą odmowę zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej
własności lokali, jednakże w postanowieniu z dnia 4 listopada 2002 r., III CKN
1283/00 (OSNC 2003, Nr 12, poz. 170) Sąd Najwyższy odstąpił od tego poglądu
i wyraził zapatrywanie, że konflikt osobisty istniejący między współwłaścicielami
budynku mieszkalnego nie stanowi samodzielnej przesłanki uzasadniającej
odmowę zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali
z powołaniem się na społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy. Sąd
Najwyższy podkreślił, że za zmianą kierunku orzecznictwa przemawiają także -
poza treścią art. 211 k.c. - zmiany w zakresie stosunków społeczno-gospodarczych,
które poprzednio, zwłaszcza w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku, w dużym
stopniu ograniczały obrót nieruchomościami lokalowymi; współcześnie te
ograniczenia nie występują (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
13 stycznia 2012 r., I CSK 358/11, nie publ. oraz z dnia 2 kwietnia 2014 r. IV CSK
431/13 nie publ.). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę
podziela przedstawioną zmianę kierunku orzecznictwa.
Sąd Okręgowy w konsekwencji błędnego poglądu, że wskutek konfliktu
między wnioskodawczynią a uczestnikami nieruchomość objęta wnioskiem nie daje
się podzielić, aprobował zastosowanie drugiego z wymienionych na wstępie
sposobów wyjścia z niepodzielności polegającego na przyznaniu rzeczy jednemu
ze współwłaścicieli. Uszło jednakże uwagi Sądu Okręgowego, że do takiego
rozstrzygnięcia konieczna jest zgoda tego współwłaściciela, któremu rzecz ma być
przyznana. Nie można przyznać rzeczy na własność temu spośród współwłaścicieli,
który jej nie chce. Inaczej mówiąc, zniesienie współwłasności poprzez przyznanie
rzeczy jednemu ze współwłaścicieli nie może nastąpić wbrew jego woli, co miało
miejsce w sprawie.
4
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 26 kwietnia 2013 r.,
II CSK 459/12 (nie publ.) wskazał, że ustalając czy współwłaściciel wyraził zgodę
na przyznanie mu w wyniku podziału rzeczy wspólnej, należy także uwzględnić
warunki przedstawione przez tego współwłaściciela przejęcia tej rzeczy,
w szczególności odnoszące się do jej wartości, decydującej zarazem o wysokości
spłat, jakie będzie zobowiązany ponosić wobec pozostałych współwłaścicieli.
Zasadnie wywodzą skarżący, że uzależnienie zgody współwłaściciela na
przyznanie mu na wyłączną własność rzeczy w ramach podziału od ustalenia jej
wartości na określonym poziomie zasługuje na uwzględnienie przez sąd orzekający
o podziale rzeczy. Sam współwłaściciel bowiem decyduje o tym, czy jest
zainteresowany nabyciem rzeczy w całości o określonej wartości przy
uwzględnieniu nie tylko własnej sytuacji materialnej i osobistej, ale również
własnych preferencji co do angażowania w przyszłości środków finansowych na
nabycie własności rzeczy z wyłączeniem bądź ograniczeniem możliwości ich
wykorzystania na inne cele.
Skoro Sąd Okręgowy rozstrzygając w sprawie wyszedł z odmiennych
założeń, zaskarżone postanowienie nie mogło się ostać.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.
POSTANOWIENIE
Dnia 30 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Maria Szulc
w sprawie z wniosku B. K.
przy uczestnictwie S. K. i A. K.
o zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 30 października 2014 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 28 sierpnia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2013 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił
apelację uczestników postępowania A. i S. małżonków K. od postanowienia Sądu
Rejonowego w P. z dnia 10 kwietnia 2013 r., którym tenże Sąd dokonał zniesienia
współwłasności bliżej opisanej zabudowanej nieruchomości w ten sposób, że
przyznał im na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej prawo własności całej
nieruchomości oraz zasądził na rzecz wnioskodawczyni odpowiednią spłatę. U
podłoża tego rozstrzygnięcia legło stanowisko, że sąd w granicach uprawnień
wynikających z art. 212 k.c. jest władny, nawet bez zgody uczestników, dokonać
samodzielnie wyboru sposobu zniesienia współwłasności stosownego do
okoliczności rozpoznawanej sprawy.
Skarga kasacyjna uczestników postępowania od postanowienia Sądu
Okręgowego – oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut
naruszenia art. 207, 212 § 1 k.c., art. 618 § 1, 622 § 2, 623 k.p.c., i zmierza do
uchylenia tego postanowienia oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 211 i 212 k.c. zniesienie współwłasności może nastąpić
przez podział rzeczy wspólnej (podział fizyczny), przez przyznanie rzeczy wspólnej
jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych, przez sprzedaż
rzeczy wspólnej (podział cywilny). Z art. 211 k.c., 212 i nast. k.c. oraz z art. 623
k.p.c. wynika, że podział fizyczny jest podstawowym sposobem zniesienia
współwłasności, preferowanym przez ustawodawcę. Oznacza to, że w sytuacji, gdy
zniesienie współwłasności następuje z mocy orzeczenia sądu, powinien on brać
pod uwagę przede wszystkim ten sposób wyjścia z niepodzielności, chyba że nie
są nim zainteresowani sami współwłaściciele. Przez podział fizyczny należy przy
tym rozumieć także wyodrębnienie własności lokali, tzw. nieruchomości lokalowych
(art. 46 § 1 in fine k.c.), co wynika z art. 7 ust. 1 i art. 11 ust. 1 i 2 ustawy
o własności lokali (por. postanowienie SN z dnia 5 lutego 2010 r., III CSK 195/09,
nie publ. oraz z dnia 2 kwietnia 2014 r., IV CSK 431/13, nie publ.).
Sąd Okręgowy aprobował pogląd Sądu Rejonowego, że poważny konflikt
osobisty istniejący między wnioskodawczynią a uczestnikami stanowi okoliczność,
3
że nieruchomość objęta wnioskiem, pomimo technicznych możliwości, nie daje się
podzielić (art. 212§ 2 in principio k.c. – „ Rzecz, która nie daje się podzielić, ...”).
Z tym poglądem niepodobna się zgodzić. Wprawdzie w wyroku z dnia
3 października 1980 r., III CRN 126/80 (OSNCP 1981, Nr 8, poz. 150) Sąd
Najwyższy wyraził pogląd, zaaprobowany wówczas w piśmiennictwie, że istniejący
między współwłaścicielami budynku poważny konflikt może stanowić okoliczność
uzasadniającą odmowę zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej
własności lokali, jednakże w postanowieniu z dnia 4 listopada 2002 r., III CKN
1283/00 (OSNC 2003, Nr 12, poz. 170) Sąd Najwyższy odstąpił od tego poglądu
i wyraził zapatrywanie, że konflikt osobisty istniejący między współwłaścicielami
budynku mieszkalnego nie stanowi samodzielnej przesłanki uzasadniającej
odmowę zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali
z powołaniem się na społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy. Sąd
Najwyższy podkreślił, że za zmianą kierunku orzecznictwa przemawiają także -
poza treścią art. 211 k.c. - zmiany w zakresie stosunków społeczno-gospodarczych,
które poprzednio, zwłaszcza w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku, w dużym
stopniu ograniczały obrót nieruchomościami lokalowymi; współcześnie te
ograniczenia nie występują (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
13 stycznia 2012 r., I CSK 358/11, nie publ. oraz z dnia 2 kwietnia 2014 r. IV CSK
431/13 nie publ.). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę
podziela przedstawioną zmianę kierunku orzecznictwa.
Sąd Okręgowy w konsekwencji błędnego poglądu, że wskutek konfliktu
między wnioskodawczynią a uczestnikami nieruchomość objęta wnioskiem nie daje
się podzielić, aprobował zastosowanie drugiego z wymienionych na wstępie
sposobów wyjścia z niepodzielności polegającego na przyznaniu rzeczy jednemu
ze współwłaścicieli. Uszło jednakże uwagi Sądu Okręgowego, że do takiego
rozstrzygnięcia konieczna jest zgoda tego współwłaściciela, któremu rzecz ma być
przyznana. Nie można przyznać rzeczy na własność temu spośród współwłaścicieli,
który jej nie chce. Inaczej mówiąc, zniesienie współwłasności poprzez przyznanie
rzeczy jednemu ze współwłaścicieli nie może nastąpić wbrew jego woli, co miało
miejsce w sprawie.
4
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 26 kwietnia 2013 r.,
II CSK 459/12 (nie publ.) wskazał, że ustalając czy współwłaściciel wyraził zgodę
na przyznanie mu w wyniku podziału rzeczy wspólnej, należy także uwzględnić
warunki przedstawione przez tego współwłaściciela przejęcia tej rzeczy,
w szczególności odnoszące się do jej wartości, decydującej zarazem o wysokości
spłat, jakie będzie zobowiązany ponosić wobec pozostałych współwłaścicieli.
Zasadnie wywodzą skarżący, że uzależnienie zgody współwłaściciela na
przyznanie mu na wyłączną własność rzeczy w ramach podziału od ustalenia jej
wartości na określonym poziomie zasługuje na uwzględnienie przez sąd orzekający
o podziale rzeczy. Sam współwłaściciel bowiem decyduje o tym, czy jest
zainteresowany nabyciem rzeczy w całości o określonej wartości przy
uwzględnieniu nie tylko własnej sytuacji materialnej i osobistej, ale również
własnych preferencji co do angażowania w przyszłości środków finansowych na
nabycie własności rzeczy z wyłączeniem bądź ograniczeniem możliwości ich
wykorzystania na inne cele.
Skoro Sąd Okręgowy rozstrzygając w sprawie wyszedł z odmiennych
założeń, zaskarżone postanowienie nie mogło się ostać.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.