Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PZ 10/14
POSTANOWIENIE
Dnia 13 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
SSA Piotr Prusinowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. K.
przeciwko Syndykowi Masy Upadłości Zakładów Motoryzacyjnych I. Spółce z
ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w I.
o ustalenie istnienia stosunku pracy, wynagrodzenie za pracę
w przedmiocie skargi powoda o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w R. z dnia 19 lutego 2014 r. w
sprawie […],
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 listopada 2014 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w R.
z dnia 28 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie, pozostawiając Sądowi
Okręgowemu w R. orzeczenie o kosztach postępowania
zażaleniowego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 19 lutego 2014 r. Sąd Okręgowy w R. uchylił wyrok Sądu
Rejonowego w R. z dnia 23 sierpnia 2013 r. w części dotyczącej żądania
zasądzenia wynagrodzenia za pracę w kwocie 88.260 zł i w tym zakresie odrzucił
pozew. W pozostałym zakresie apelację pozwanego Syndyka Masy Upadłości
2
Zakładów Motoryzacyjnych „I.” Spółka z o.o. w upadłości w I. oddalił. W dniu 20
marca 2014 r. powód K. K. złożył skargę o wznowienie postępowania. Wskazał, że
w postępowaniu przed Sądem odwoławczym pozbawiony został możliwości obrony
swoich praw, na skutek odmowy uwzględnienia wniosku o odroczenie rozprawy i
wyznaczenie innego terminu. Sąd Okręgowy w R. postanowieniem z dnia 28 marca
2014 r. odrzucił skargę o wznowienie postępowania. Uznał, że skarga nie została
oparta na ustawowej podstawie. Zdaniem Sądu możliwe jest wprawdzie żądanie na
podstawie art. 401 pkt 2 k.p.c. wznowienia postępowania z powodu nieważności,
jeśli na skutek naruszenia przepisów strona została pozbawiona możliwości
działania, jednak dotyczy to sytuacji kwalifikowanych. Sąd nawiązał w
rozważaniach do przepisu art. 379 pkt 5 k.p.c. i podkreślił, że wznowienie
postępowania może wystąpić wyłącznie w razie całkowitego pozbawienia
skarżącego możliwości obrony swoich praw. Samo zaś sformułowanie podstawy
wznowienia w sposób odpowiadający treści przepisu nie oznacza jeszcze oparcia
skargi na ustawowej podstawie wznowienia. W tym kontekście Sąd Okręgowy
argumentował, że stawiennictwo stron na rozprawę nie było obowiązkowe, a tylko
nadzwyczajne wydarzenie, uniemożliwiające stronie uczestnictwo w rozprawie,
zobowiązuje sąd do odroczenia rozprawy i to jedynie wówczas, gdy zarządzono
osobistą obecność strony lub gdy jest ona związana z czynnością, która nie może
zostać zrealizowana za pośrednictwem pełnomocnika. W ocenie Sądu drugiej
instancji w przedmiotowej sprawie tego rodzaju sytuacja nie występowała.
Z postanowieniem Sądu Okręgowego w R. nie zgodził się powód. Wniósł
zażalenie, w którym domagał się uchylenia orzeczenia. Zarzucił rozstrzygnięciu
naruszenie przepisów postępowania, co miało wpływ na wynik sprawy. W
szczególności skarżący wskazał na uchybienie art. 209 k.p.c., art. 214 § 1 k.p.c., art.
217 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., a także na niewłaściwe zastosowanie
art. 410 § 1 k.p.c. i art. 401 pkt 2 k.p.c., polegające na uznaniu, że powód nie oparł
skargi na ustawowej podstawie.
W uzasadnieniu zażalenia podniósł, że w dniu 19 lutego 2014 r. Sąd
Okręgowy w R. wyznaczył posiedzenia w dwóch sprawach z jego udziałem (na
10:00 w Wydziale Pracy, a na 10:10 w Wydziale Karnym). Z uwagi na ten konflikt
powód wnioskował na piśmie, aby w sprawie pracowniczej zmieniono termin
3
rozprawy. Nie otrzymał jednak odpowiedzi. Zdaniem skarżącego rozpoznanie
apelacji i wydanie wyroku naruszało zasadę ustności procesu, a co za tym idzie
prawo do osobistego uczestnictwa w rozprawie i przedstawiania własnych racji.
Dodatkowo skarżący zwrócił uwagę, że odrzucenie skargi o wznowienie
postępowania może nastąpić jedynie z przyczyn formalnych, bez merytorycznej
oceny zasadności podstawy wzruszenia prawomocnego wyroku. Zdaniem powoda
skarga o wznowienie postępowania spełniała wymogi zawarte w art. 410 § 1 k.p.c.,
gdyż została oparta na ustawowej podstawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione. Rację ma skarżący, gdy twierdzi, że Sąd
Okręgowy w R. nie miał podstaw do odrzucenia skargi o wznowienie postępowania.
Stwierdzenie na posiedzeniu niejawnym dopuszczalności wznowienia nie ogranicza
się do badania, czy wskazane przez skarżącego okoliczności dają się podciągnąć
pod przewidzianą w ustawie podstawę wznowienia, lecz obejmuje ustalenie, czy
podstawa wznowienia rzeczywiście istnieje. Nastąpiła bowiem - wskutek uchylenia
art. 411 k.p.c. - eliminacja dwustopniowego postępowania. Skarga o wznowienie
postępowania podlega - w myśl art. 410 § 1 k.p.c. - odrzuceniu, jeżeli - w
okolicznościach konkretnej sprawy - podawana podstawa nie zostanie przez sąd
stwierdzona (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2014 r., I PZ
1/14, LEX nr 1466625, z dnia 10 lutego 2006 r., I PZ 33/05, OSNP 2007 nr 3 - 4,
poz. 42, z dnia 3 kwietnia 2014 r., II PZ 1/14, LEX nr 1455198). W przeciwnym
wypadku sąd zobowiązany jest zgodnie z dyspozycją art. 412 § 1 k.p.c. rozpoznać
sprawę na nowo, a następnie, stosownie do okoliczności, oddalić skargę albo ją
uwzględnić. Na gruncie rozpoznawanej sprawy istotne było, czy sekwencja zdarzeń,
na którą powoływał się skarżący odpowiada ustawowej podstawie wznowienia,
określonej w art. 401 pkt 2 k.p.c., a w szczególności, czy wskutek naruszenia
przepisów prawa powód był pozbawiony możliwości działania. Przesłanka ta ma
charakter dychotomiczny. Zakłada, że doszło do naruszenia przepisu oraz
pozbawienia możliwości działania. Jasne jest, że między tymi czynnikami musi
4
dojść do interakcji (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24
października 2012 r., I ACa 557/12, LEX nr 1267201).
W przepisach dotyczących postępowania przed sądem odwoławczym nie
uregulowano w sposób odrębny kwestii związanej z odraczaniem posiedzeń
jawnych. Spostrzeżenie to, z jednej strony, kieruje uwagę na przepisy odnoszące
się do postępowania pierwszoinstancyjnego, z drugiej zaś, skłania do rozważenia
występowania odrębności. Według art. 214 § 1 k.p.c. rozprawa ulega odroczeniu w
dwóch przypadkach – w razie stwierdzenia nieprawidłowości w doręczeniu
wezwania albo jeśli nieobecność strony została wywołana nadzwyczajnym
wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć.
Przystępując do analizy tego przepisu konieczne jest uwzględnienie kilku aspektów
prawnych i faktycznych. Po pierwsze, nie można przeoczyć, że przepis posługuje
się zwrotem stanowczym „ulega odroczeniu”, co sprawia, że wniosek strony ma
przede wszystkim informacyjne znaczenie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4
marca 2009 r., IV CSK 468/08, LEX nr 515415). Po drugie, przepis stanowi
realizację zasady jawności (art. 9 k.p.c.), ustności (art. 210 § 1 k.p.c.) i
bezpośredniości postępowania sądowego. W tym świetle należy zwrócić uwagę na
paralelną konstrukcję prawną. Obecność stron na rozprawie ma charakter
fakultatywny i jej brak nie tamuje przeprowadzenia czynności procesowych.
Jednocześnie strona ma prawo do uczestniczenia w posiedzeniu jawnym, co
znaczy, że powinna być o nim prawidłowo zawiadomiona. Uchybienie temu
obowiązkowi nie może być konwalidowane przez doręczenie odpisu protokołu
rozprawy obrazującego przebieg postępowania dowodowego (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 5 czerwca 2009 r., I PK 19/09, LEX nr 519171). Inaczej rzecz
ujmując art. 214 § 1 k.p.c. stoi na straży prawa do osobistego udziału w
czynnościach procesowych, co wpisuje się w model sprawiedliwej procedury
sądowej (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 czerwca 2002 r., SK 5/02,
OTK-A 2002 nr 4, poz. 41). Po trzecie, powinność odroczenia rozprawy
warunkowana jest co do zasady obiektywnymi okolicznościami, na które strona nie
ma wpływu. Stąd ustawodawca zastrzega, że przeszkoda ma być
nieprzezwyciężalna (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2008 r., II UK
218/07, LEX nr 837068). Po czwarte, konieczne jest uwypuklenie, że powód w
5
procesie działał bez udziału pełnomocnika procesowego, a informacja pochodząca
od Sądu o umożliwieniu mu uczestniczenia w obu posiedzeniach (w sprawie
pracowniczej oraz karnej) dotarła do skarżącego dopiero w dniu 20 lutego 2014 r.,
czyli dzień po rozprawie (k. 247 akt).
Zestawiając powyższe argumenty, jasne staje się, że procedowanie przez
Sąd Okręgowy w R. w dniu 19 lutego 2014 r. odbyło się z obrazą art. 214 § 1 k.p.c.
Wyznaczenie dla tej samej strony dwóch rozpraw w tym samym terminie jest
obiektywną, i niezależną przeszkodą uniemożliwiającą uczestniczenie w
posiedzeniu sądu. Z metodologicznego punktu widzenia brak racjonalnych
powodów do zapatrywania, że obowiązek odroczenia rozprawy według art. 214 § 1
k.p.c. doznaje modyfikacji przed sądem drugiej instancji. Pewne jest, że w
postępowaniu odwoławczym dochodzi do zredukowania dynamiki poznawczej. Sąd
drugiej instancji z reguły nie prowadzi postępowania dowodowego. Nie znaczy to
jednak, że spełnia wyłącznie rolę kontrolną. Spostrzeżenie to w połączeniu z
gwarancjami i standardami prawa procesowego jest wystarczająca rekomendacją
do zaniechania poszukiwań nad złagodzeniem oddziaływania art. 214 § 1 k.p.c. w
postępowaniu apelacyjnym.
Inną rzeczą jest, czy przedstawiona konkluzja jest jednoznaczna z uznaniem,
że powód był pozbawiony możności działania, gdyż tylko wówczas nastąpi
dopełnienie przesłanki zawartej w art. 401 pkt 2 k.p.c. Sąd Okręgowy w R.
dokonując wykładni art. 376 k.p.c. odwołał się do poglądu wyrażonego przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 22 sierpnia 2003 r., I PK 213/02, OSNP 2004 nr 17,
poz. 295, pominął jednak, że stanowisko w nim zawarte opierało się na zmiennej
niewystępującej w rozpoznawanej sprawie. Sąd Najwyższy w tym judykacie
wskazał, że udział w sprawie pełnomocnika procesowego wpływa na sposób
dokonywania czynności procesowych. W rezultacie, osobisty udział strony w
rozprawie apelacyjnej jest uzasadniony tylko wówczas, gdy dotyczył czynności,
których pełnomocnik nie mógł podjąć (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26
stycznia 2012 r., I UK 272/11, LEX nr 1215416). Oznacza to, że odwołanie się do
powyższego poglądu jest dyskusyjne w sytuacji, w której powód działał
samodzielnie, wnosił o odroczenie rozprawy mając ku temu usprawiedliwione
podstawy i nie doczekał się odpowiedzi, mimo ponad dwutygodniowego okresu do
6
terminu posiedzenia. W tych okolicznościach nie można a priori założyć, że
naruszenie przepisu prawa nie pozostawało w związku z pozbawieniem strony
możliwości działania.
Odchodząc od sposobu argumentowania Sądu Okręgowego, choć nie
zmieniając wątku, wypada zauważyć, że „pozbawianie możliwości działania” jest
kwalifikowaną postacią „pozbawienia możności obrony swych praw”. W rezultacie
nie w każdym wypadku nieważność postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c.
daje podstawy do złożenia skutecznej skargi o wznowienie postępowania. Chodzi
wyłącznie o niemożność wynikającą z naruszenia przepisów prawa. Zestawiając
określenia „obrona praw” i „działania” możliwe jest doszukiwanie się różnic
merytorycznych między nieważnością postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5
k.p.c. a podstawą wznowienia z art. 401 pkt 2 k.p.c. Zagadnienie to nie jest
jednolicie postrzegane w literaturze przedmiotu. Nie mniej, akceptowalny jest w tym
kontekście utrwalony pogląd orzeczniczy, zgodnie z którym przepis art. 401 pkt 2
k.p.c. należy wykładać w ten sposób, że strona zostaje pozbawiona możności
działania tylko wtedy, gdy doszło do całkowitego pozbawienia jej możności obrony,
a więc gdy znalazła się w takiej sytuacji, gdy nie tylko ograniczono lub utrudniono
jej przedstawienie i popieranie swojego stanowiska w toczącym się postępowaniu,
ale także, gdy było to wynikiem naruszenia przepisów prawa procesowego przez
sąd lub inną stronę (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 1974 r., II CR 331/74,
OSNCP 1975 nr 5, poz. 84, z dnia 14 czerwca 1968 r., I CR 432/667, OSNCP 1969,
nr 7-8, poz. 137, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1999 r.,
II UKN 174/00, OSNP 2001 nr 4, poz. 133, z dnia 21 września 2007 r., V CZ 88/07,
LEX nr 486003, z dnia 30 stycznia 2014 r., IV CZ 112/13, LEX nr 1433607).
Odwzorowanie tego rodzaju sytuacji procesowej nastąpiło w przedmiotowej sprawie.
Sąd Apelacyjny naruszył przepis art. 214 § 1 k.p.c., czego bezpośrednim skutkiem
była obiektywna i niezależna od strony niemożliwość wzięcia udziału w rozprawie,
na której zapadł niekorzystny dla powoda i prawomocny wyrok. Skarżący oparł
zatem skargę o wznowienie postępowania na ustawowej podstawie.
Kierując się przedstawionymi motywami Sąd Najwyższy, na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c., orzekł
jak w sentencji.
7