Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 21/14
POSTANOWIENIE
Dnia 20 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku D. K. i M. S. - następców prawnych U.-W. M. S. Spółki Jawnej
w W.
przy uczestnictwie […] Bank Polska Spółki Akcyjnej w W. i P. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w B.
o zmianę wpisu hipoteki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 listopada 2014 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania P. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w B.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 10 maja 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji uchylił wpis dokonany przez referendarza sądowego i
oddalił wniosek spółki jawnej o zmianę wpisu wierzyciela hipotecznego przez
wpisanie wnioskodawcy jako wierzyciela w miejsce P. Banku SA na podstawie m.in.
oświadczenia Banku. Ustalił, że wnioskodawca – s.j. nabyła w 2001 r.
wierzytelność wraz z hipoteką umowną od następcy prawnego P. Banku, ale
wierzytelność i zabezpieczająca ją hipoteka powstały pod rządem art. 50 i 53
Prawa bankowego z 1989 r., które – w przeciwieństwie do obecnego art. 95 ust. 1 i
5 Prawa bankowego z 1997 r. – nie przewidywały, aby dokument bankowy stanowił
podstawę do wpisu zmiany wierzyciela.
Apelację wnioskodawcy od tego postanowienia uwzględnił Sąd drugiej
instancji, który postanowieniem reformatoryjnym uchylił zaskarżone postanowienie
Sądu I instancji i pozostawił w mocy zaskarżony wpis referendarza, a więc
przesądził o uwzględnieniu wniosku o zmianę wpisu hipoteki przez ujawnienie
wnioskodawcy jako wierzyciela hipotecznego.
Aprobując i przyjmując za własny ustalony stan faktyczny nie podzielił
stanowiska Sądu I instancji, że dokument w postaci oświadczenia Banku z dnia
11 września 2012 r. nie mógł stanowić podstawy do ujawnienia przeniesienia
hipoteki w związku ze zbyciem w 2001 r. wierzytelności bankowej na rzecz
wnioskodawcy.
Sąd odwoławczy uznał art. 95 ust. 5 Pr. bankowego z 1997 r. za normę
mającą proceduralny charakter a więc znajdującą zastosowanie w toku bieżącego
postępowania. Przyjął jednak, że do oceny materialnoprawnych skutków przelewu
wierzytelności bankowej należy uwzględniać brzmienie przepisów na datę przelewu,
tj. 31 sierpnia 2001 r., a wówczas przepis art. 95 ust. 5 Pr. bankowego jeszcze nie
obowiązywał.
Uczestnik postępowania P. sp. z o.o., będący właścicielem obciążonej
nieruchomości, zaskarżył w całości postanowienie Sądu odwoławczego opierając
skargę kasacyjną na obu podstawach kasacyjnych.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzucił naruszenie art. 95 ust. 3-5
Pr. bankowego poprzez błędną wykładnię i odmowę zastosowania, i w
konsekwencji uznanie, że w dacie orzekania (wpisu) o zmianie wierzyciela
3
hipotecznego wyłącznie oświadczenie banku było wystarczającą podstawą
ujawnienia zmiany. Skarżący zarzucił nadto odmowę zastosowania art. 509 § 1 i 2
k.c. oaz art. 73 § 2 k.c.
Zarzuty objęte drugą podstawą kasacyjną obejmują naruszenie art. 6262
§ 3
k.p.c. przez niezasadne uznanie załączenia do wniosku wszystkich dokumentów
uzasadniających wpis, przy braku pisemnej zgody skarżącego jako dłużnika
hipotecznego, tj. właściciela obciążonej nieruchomości. Naruszenie art. 6268
§ 2
k.p.c. uzasadniono zaniechaniem przez Sąd badania ważności przelewu wobec
nieudokumentowania pisemnej zgody dłużnika rzeczowego, tj. skarżącego. Zarzucił
skarżący również odmowę zastosowania art. 6269
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie wobec trafności części
spośród zgłoszonych w niej zarzutów.
Zasadnie zarzucił skarżący naruszenie art. 6262
§ 3 k.p.c. w stopniu
mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Powołany przepis wymaga od wnioskodawcy dołączenia do wniosku o wpis
dokumentów, stanowiących podstawę dokonania wpisu w księdze wieczystej.
Chodzi więc o wszystkie dokumenty, które są niezbędne dla dokonania wpisu
w dacie złożenia wniosku o wpis, co w niniejszej sprawie odnosi się do wniosku
o ujawnienie zmiany osoby wierzyciela hipotecznego w księdze wieczystej
w następstwie uprzedniego zbycia wierzytelności bankowej na rzecz spółki jawnej
umową cesji z dnia 31 sierpnia 2001 r.
Rację ma strona skarżąca, że Sąd odwoławczy z naruszeniem art. 6262
§ 3
k.p.c. oraz art. 95 ust. 4 i 5 Prawa bankowego z 1997 r. błędnie uznał, że
uwzględnienie wniosku o ujawnienie zmiany wierzyciela hipotecznego mogło
nastąpić tylko na mocy oświadczenia banku, bez potrzeby załączenia do wniosku
dokumentu w postaci oświadczenia właściciela obciążonej nieruchomości i to
złożonego z zachowaniem wymaganej ustawą formy pisemnej pod rygorem
nieważności.
Tymczasem ocena przedmiotowego zakresu dokumentów stanowiących
podstawę wpisu w postaci ujawnienia zmiany wierzyciela hipotecznego
i wymagających dołączenia do wniosku o taki wpis wymaga, na podstawie art. 6262
4
§ 3 k.p.c. uwzględnienia dokumentów przewidzianych prawem obowiązującym
na datę złożenia wniosku o wpis, a nie na datę zbycia wierzytelności bankowej.
Oznacza to, że o zakresie dokumentów będących podstawą ujawnienia
zamiany osoby wierzyciela hipotecznego rozstrzygają normy prawne obowiązujące
w tym przedmiocie na datę złożenia wniosku o dokonanie takiego wpisu, a nie na
datę dokonania zbycia wierzytelności bankowej, a więc czynności materialnej
będącej podstawą (cesja) uzasadniającą jedynie potrzebę ujawnienia zmiany
wierzyciela w księdze wieczystej ze względu na charakter takiego wpisu.
W konsekwencji trafnie zarzucono w skardze kasacyjnej, że Sąd drugiej
instancji błędnie przyjął, iż w dacie orzekania w przedmiocie wniosku o ujawnienie
zmiany wierzyciela hipotecznego wystarczającym dokumentem stanowiącym
podstawę uwzględnienia tego wniosku było wyłącznie oświadczenie banku -
zbywcy wierzytelności bankowej. Tymczasem w dacie złożenia wniosku o wpis
obowiązywały już art. 95 ust. 4 i 5 Prawa bankowego z 1997 r., przewidujące -
zarówno dla ustanowienia hipoteki, jak i odpowiednio dla ujawnienia przeniesienia
hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej - wymóg złożenia przez
właściciela nieruchomości oświadczenia w przewidzianej formie o ustanowieniu
hipoteki. Z powołanych przepisów Pr. bankowego obowiązujących na datę złożenia
wniosku o wpis wynika, że zgodę na zmianę wierzyciela hipotecznego
przewidzianą w art. 95 ust. 4 i 5 Prawa bankowego wyraża właściciel obciążonej
nieruchomości (postanowienie SN z dnia 6 listopada 2009 r., I CZ 59/09, niepubl.).
W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że art. 95 ustawy z 1997 r. – Prawo
bankowe jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 31 ust. 1 u.k.w.h., wobec
czego do ujawnienia w księdze wieczystej m.in. przeniesienia hipoteki w związku ze
zbyciem wierzytelności bankowej konieczne jest dołączenie, obok oświadczenia
banku odpowiadającego wymogom art. 95 ust. 1 Pr. bankowego, także
oświadczenia właściciela nieruchomości złożonego w formie pisemnej określonej
w art. 95 ust. 4 Pr. bankowego (postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
23 czerwca 2010 r., II CSK 20/10, nie publ.; z dnia 21 lutego 2013 r., IV CSK
385/12, nie publ.; z dnia 10 kwietnia 2013 r., IV CSK 551/12, nie publ.; z dnia
16 maja 2013 r., IV CSK 653/12, nie publ.).
5
Nie ma więc wątpliwości, że czynności w postaci złożenia w wymaganej
ustawą formie oświadczenia o wyrażeniu zgody na zmianę wierzyciela
hipotecznego, związanej ze zbyciem wierzytelności bankowej, dokonuje właściciel
obciążonej nieruchomości. Jeśli więc brak jest załączonego do wniosku o wpis
dokumentu, zawierającego złożone w wymaganej formie oświadczenie właściciela
nieruchomości, to brak jest jednego z niezbędnych dokumentów stanowiących
podstawę dokonania wpisu w księdze wieczystej zmiany wierzyciela hipotecznego
(postanowienie SN z dnia 20 maja 2009 r., I CZ 22/09, OSNC - ZD 2009/4/110,
uchwała SN z dnia 30 kwietnia 1998 r., III CZP 10/98, OSNC 1998/10/154).
W judykaturze stwierdzono, że chociaż hipoteka nie jest przedmiotem obrotu,
to jednak jej przejście na inny uprawniony podmiot jest skutkiem przelewu
wierzytelności hipotecznej, ale wymaga dodatkowo jeszcze wpisu w księdze
wieczystej nabywcy wierzytelności hipotecznej (postanowienie SN z dnia
17 listopada 2011 r., IV CSK 74/11, nie publ.). Uwzględniając wynikający z art. 31
ust. 2 u.k.w.h. wymóg wykazania stanu prawnego, który ma być ujawniony
w księdze wieczystej, przyjąć trzeba, że art. 95 ust. 4, stosowany odpowiednio
na mocy art. 95 ust. 5 do przeniesienia hipoteki, ma na względzie oświadczenie
właściciela nieruchomości, a zawierający je dokument świadczy o istnieniu
określonego stanu prawnego nieruchomości, który ma być m.in. na jego podstawie
ujawniony. Dla pewności stanu prawnego w judykaturze przyjęto nawet za
niezbędne, aby takie oświadczenie właściciela nieruchomości obciążonej złożone
zostało w oryginale, określało sumę ustanowienia hipoteki oraz było aktualne
na datę wpisu (postanowienie SN z dnia 15 października 2004 r., II CK 76/04,
niepubl.).
Wobec zasadności sformułowanych w skardze kasacyjnej zarzutów
naruszenia wskazanych powyżej przepisów, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji
na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.