Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PZ 27/14
POSTANOWIENIE
Dnia 11 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Maciej Pacuda (przewodniczący)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
SSA Anna Szczepaniak-Cicha (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o przywrócenie do pracy, odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 grudnia 2014 r.,
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 17 czerwca 2014 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 6 maja 2014 r., Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację
powódki J. P. od wyroku Sądu Rejonowego w C. z dnia 27 listopada 2013 r. w
sprawie przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o przywrócenie do pracy i
odszkodowanie. Wyrok ten powódka zaskarżyła skargą kasacyjną (I PK 265/14).
W dniu 16 maja 2014 r. powódka wniosła skargę o wznowienie
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem z dnia 6 maja 2014 r. Jako
podstawę prawną wznowienia postępowania wskazała art. 403 § 2 k.p.c. W
skardze sformułowała wnioski dowodowe o dopuszczenie dowodu z nagrania z
kamery przemysłowej z korytarza sądowego okalającego salę rozpraw […] oraz
2
nagrania wizualnego i dźwiękowego z posiedzenia Sądu Okręgowego w K. z dnia 6
maja 2014 r. w Sali […] na okoliczność „niniejszej sprawy wywołaną przez
pełnomocnika powódki skargą w trybie art. 403 § 2 k.p.c.” Wniosła także o
dopuszczenie dowodu z prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego II Wydziału
Karnego w C. z dnia 19 lutego 2014 r., znajdującego się w aktach sprawy powódki.
Uzasadniając podstawę wznowienia skarżąca powołała się na późniejsze wykrycie
prawomocnego wyroku, dotyczącego tego samego stosunku prawnego, a zarazem
wykrycie okoliczności faktycznych i dowodowych, które mogły mieć wpływ na wynik
sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu.
Zarzuciła również, że sędzia referent w dniu rozprawy miał przy sobie akta sprawy,
przez co pozbawił skład orzekający możliwości zapoznania się z nimi, a przy tym
zreferował sprawę w sposób pobieżny, gdyż przedstawił tylko apelację
profesjonalnego pełnomocnika powódki, pomijając drugą apelację złożoną przez jej
męża.
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 17 czerwca 2014 r., odrzucił
skargę powódki o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem z dnia 6
maja 2014 r.
Sąd Okręgowy uznał, że skarga nie opiera się na ustawowej podstawie
wznowienia, co skutkuje jej odrzuceniem na podstawie art. 410 § 1 k.p.c. Choć
powódka werbalnie powołała jako podstawę art. 403 § 2 k.p.c., to przedstawione w
skardze twierdzenia, mające usprawiedliwiać żądanie wznowienia, nie wypełniają
przesłanek określonych w tym przepisie. Przede wszystkim skarżąca nie
przytoczyła okoliczności, świadczących o późniejszym wykryciu prawomocnego
wyroku, dotyczącego tego samego stosunku prawnego. Wyrok umarzający
postępowanie karne wobec powódki nie wyłącza możliwości kwalifikowania jej
zachowania, jako ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych,
a nadto odpis wyroku Sądu Rejonowego w C. z dnia 19 lutego 2014 r., załączony
został do apelacji, a więc był znany Sądowi Okręgowemu przed wydaniem
zaskarżonego wyroku. Gdy zaś chodzi o przekonanie strony, że sędzia
sprawozdawca złożył referat pobieżny i niepełny, to Sąd podkreślił, że stopień
szczegółowości ustnego przedstawienia stanu sprawy nie może być rozważany w
3
kategoriach okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, o jakich mowa w
art. 403 § 2 k.p.c.
W zażaleniu na to postanowienie J. P. zarzuciła: 1/ sprzeczność istotnych
ustaleń Sądu z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego przez
dowolne przyjęcie, że skarga powódki o wznowienie postępowania nie spełnia
warunków dopuszczalności, podczas gdy została złożona w terminie, jest
dopuszczalna i oparta na jednej z ustawowych podstaw; 2/ rażące naruszenie art.
410 § 2 k.p.c. przez wydanie decyzji merytorycznej w sytuacji, w której Sąd mając
wątpliwości co do dopuszczalności skargi powinien wezwać skarżącego do
uprawdopodobnienia okoliczności związanych z dopuszczalnością wznowienia.
Skarżąca wniosła o uchylenie postanowienia i nadanie sprawie właściwego biegu.
Uzasadniając środek odwoławczy powódka wskazała, że Sąd Okręgowy
bezzasadnie odrzucił skargę w etapie wstępnym, w którym skarga jest badana pod
kątem jej dopuszczalności, złożenia w terminie oraz oparcia na jednej z
ustawowych podstaw. Ocena podstaw skargi w tym etapie ogranicza się do
ustalenia, czy strona skarżąca wskazuje ustawową podstawę wznowienia, nie zaś
czy podstawa ta rzeczywiście istnieje, a przemawiać ma za tym przywołane przez
powódkę orzecznictwo Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności zwrócić należy uwagę na kwestię dopuszczalności
zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania. Sąd
Okręgowy decydując o odrzuceniu skargi działał jako sąd drugiej instancji, właściwy
do wznowienia postępowania z mocy art. 405 k.p.c., a wydane orzeczenie mieści
się w kategorii postanowień kończących postępowanie w sprawie. Nie zostało ono
wymienione wprost w art. 3941
§ 1 k.p.c., a więc o dopuszczalności zażalenia
przesądzają przesłanki z art. 3941
§ 2 k.p.c., co oznacza, że zażalenie na
postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę o wznowienie
postępowania jest dopuszczalne w sprawach, w których przysługuje skarga
kasacyjna (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2006 r.,
4
II CZ 85/06, LEX nr 738103). Ponieważ przedmiot sporu obejmuje roszczenie o
przywrócenie do pracy, skarga kasacyjna przysługuje, dopuszczalne jest zatem
również zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego o odrzuceniu skargi o
wznowienie postępowania.
Zgodnie z art. 399 § 1 k.p.c. w wypadkach przewidzianych w dziale VI
Kodeksu postępowania cywilnego można żądać wznowienia postępowania, które
zostało zakończone prawomocnym wyrokiem. Instytucja wznowienia postępowania
opiera się na przysługującej poza tokiem instancji skardze o reasumpcję wadliwego
postępowania i zastąpienie zapadłego orzeczenia nowym. Nadzwyczajny charakter
tego środka prawnego, skierowanego przeciwko prawomocnemu orzeczeniu
powoduje, że skarga podlega szczególnym rygorom, co do formy i meritum, a
wznowienie postępowania sądowego może nastąpić wyłącznie z powodów ściśle
określonych w ustawie. Uwzględniają one konieczność wywołania na nowo
postępowania dotkniętego brakami formalnymi (nieważnością) bez względu na
wpływ na rozstrzygniecie (art. 401 pkt 1 i 2 k.p.c.), przez właściwe przyczyny
restytucyjne (403 k.p.c.) oraz fakt wydania wyroku lub postanowienia na podstawie
aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z
Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą (4011
i art. 399 § 1 i 2 k.p.c.).
Ponadto skarga o wznowienie postępowania powinna spełniać warunki pozwu
(art. 187 k.p.c.), jak też musi być prawnie dopuszczalna. Zgodnie z treścią art. 403
§ 2 k.p.c. można żądać wznowienia postępowania w razie późniejszego wykrycia
prawomocnego wyroku, dotyczącego tego samego stosunku prawnego albo
późniejszego wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych,
które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła
skorzystać w poprzednim postępowaniu. Przyczyny restytucyjne wymienione w
art. 403 k.p.c. uzasadniają korektę prawomocnego orzeczenia jedynie w razie
istnienia związku przyczynowego pomiędzy nimi, a treścią rozstrzygnięcia. W
praktyce tzw. postępowania wznowieniowego niejednokrotnie powstają problemy z
rozróżnieniem, czy wskazywane przez stronę podstawy stanowią „okoliczności
faktyczne” czy też „środki dowodowe”, o których mowa w powołanym przepisie. Z
pewnością pojęć tych nie można utożsamiać, skoro ustawodawca użył alternatywy
zwykłej, a nie koniunkcji. Według wykładni leksykalnej pod pojęciem „okoliczność
5
faktyczna” należy rozumieć wydarzenie, sytuację, istniejące realnie, w postrzeganej
zmysłowo czasoprzestrzeni. Natomiast środek dowodowy, w ujęciu procesowym,
potwierdza istnienie okoliczności faktycznej. Tak więc okoliczność faktyczna jako
podstawa wznowienia to zdarzenie faktyczne, które miało miejsce przed wydaniem
prawomocnego wyroku, a ujawnione zostało po jego wydaniu (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2011 r., II CZ 3/11, LEX nr 1318372).
W przedmiotowej skardze o wznowienie postępowania strona skarżąca,
powołując jako podstawę art. 403 § 2 k.p.c., wskazała na prawomocny wyrok Sądu
Rejonowego w C. z dnia 19 lutego 2014 r., mocą którego warunkowo umorzono
wobec powódki postępowanie karne. Środek ten powstał przed wydaniem
prawomocnego wyroku z dnia 6 maja 2014 r., objętego skargą o wznowienie
postępowania. W judykaturze jednolicie utrwalona jest wykładnia, że z ustawowego
sformułowania „wykrycie” prawomocnego wyroku wynika, że podstawa ta dotyczy
tylko wyroku, o którym strona nie wiedziała i w związku z tym nie mogła powołać się
na ów wyrok w poprzednim postępowaniu. Podobnie rozumieć należy „wykrycie”
okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, jako takich okoliczności i
środków, które nie były znane stronie w toku poprzedniego postępowania (tak Sąd
Najwyższy m.in. w postanowieniach: z dnia 26 czerwca 1997 r., I CKN 149/97,
OSNC 1998 nr 1, poz. 9, z dnia 16 maja 2008 r., III CZ 20/08, LEX nr 420807, z
dnia 9 września 2011 r., III UZ 19/11, LEX nr 11013336, z dnia 21 stycznia 2011 r.,
II PZ 51/10, LEX nr 784934). Jak prawidłowo przyjął Sąd Okręgowy, warunku tego
nie spełnia wyrok, który był znany stronie skarżącej, co więcej - załączony do
apelacji w trakcie postępowania, którego wznowienia się domaga, wobec czego w
tym przypadku skarga nie opiera się ustawowej przyczynie wznowienia
postępowania. Faktu tego, że Sąd Okręgowy dysponował odpisem wyroku z dnia
19 lutego 2014 r. przed zamknięciem rozprawy apelacyjnej, w zażaleniu nie
zakwestionowano.
Zasadniczy zarzut zawarty w przedmiotowym środku odwoławczym dotyczy
obrazy art. 410 § 2 k.p.c., przy czym z uzasadnienia zażalenia wynika, że strona
zarzuca także niewłaściwe skorzystanie przez Sąd Okręgowy z uprawnienia do
odrzucenia skargi, przewidzianego w § 1 art. 410 k.p.c. Zdaniem strony powodowej,
Sąd uprawniony był wyłącznie do oceny, czy podstawa powołana przez wnoszącą
6
skargę o wznowienie odpowiada ustawowym przesłankom wznowienia, nie zaś do
badania, czy w istocie przyczyna wznowienia istnieje. Zauważyć należy, że
przywołane przez żalącą się na potwierdzenie tego stanowiska orzeczenia Sądu
Najwyższego zapadły w większości przed zmianą treści art. 410 § 1 k.p.c. i
uchyleniem art. 411 k.p.c., co nastąpiło z dniem 6 lutego 2005 r., z mocy ustawy z
dnia 22 grudnia 2004 r., o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 13, poz. 98). Przed tą
modyfikacją modelu postępowania badanie dopuszczalności wznowienia
postępowania cywilnego odbywało się w dwóch etapach. Najpierw na posiedzeniu
niejawnym sąd oceniał, czy skarga formalnie opiera się na ustawowej podstawie
wznowienia, a następnie, już na rozprawie (art. 411 k.p.c.), czy rzeczywiście istnieje
owa formalnie powołana przez stronę skarżącą podstawa wznowienia. W
aktualnym brzmieniu przepis art. 410 § 1 k.p.c. stanowi, że sąd odrzuca skargę
wniesioną po upływie przepisanego terminu, niedopuszczalną lub nieopartą na
ustawowej podstawie, a postanowienie w tym przedmiocie może być wydane na
posiedzeniu niejawnym. Uregulowanie to nie dotyczy już tylko etapu postępowania
wstępnego, przez uchylenie art. 411 k.p.c. nastąpiła bowiem eliminacja
postępowania dwustopniowego. Obecnie stwierdzenie niedopuszczalności skargi
na podstawie art. 410 § 1 k.p.c. nie jest ograniczone do badania, czy wskazane
przez stronę skarżącą okoliczności są oparte na podstawie przewidzianej w
ustawie, lecz obejmuje także badanie, czy podstawa wznowienia rzeczywiście
istnieje (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2006 r., I PZ 33/05,
OSNP 2007 nr 3-4, poz. 48, wyrok z dnia 16 maja 2007 r., III CSK 56/07, LEX nr
334985, postanowienie z dnia 25 stycznia 2013 r., I PZ 27/12, Legalis nr 710332, z
dnia 10 kwietnia 2014 r., I PZ 1/14, LEX nr 1466625; z dnia 10 kwietnia 2014 r.,
IV CZ 8/14, Legalis nr 1002359). Ten pogląd zdecydowanie w judykaturze Sądu
Najwyższego przeważa i opowiada się za nim również Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejsze zażalenie.
Pozostaje do rozważenia zarzut, jakoby Sąd Okręgowy rażąco naruszył
art. 410 § 2 k.p.c. przez wydanie decyzji merytorycznej w sytuacji, w której mając
wątpliwości co do dopuszczalności skargi, powinien wezwać stronę skarżącą do
uprawdopodobnienia okoliczności związanych z dopuszczalnością wznowienia.
7
W zarzucie tym zakłada się istnienie po stronie Sądu wątpliwości co do
dopuszczalności skargi o wznowienie postępowania. Istotnie fakt wyznaczenia
przez Sąd Okręgowy rozprawy w sprawie ze skargi o wznowienie postępowania
sugeruje istnienie takich wątpliwości, które mogły zostać usunięte na rozprawie
(z udziałem autora skargi - protokół k. 13). Nie sposób uznać, że Sąd Okręgowy
mógł powziąć wątpliwości co do istnienia przesłanki „wykrycia” prawomocnego
wyroku Sądu Rejonowego w C., skoro odpis tego wyroku był załączony do apelacji
w sprawie objętej skargą. Wątpliwości mogły natomiast dotyczyć wniosku
dowodowego zawartego w skardze i zostały one usunięte, gdyż Sąd Okręgowy w
motywach uzasadnienia zaskarżonego postanowienia doszedł do prawidłowej
konstatacji, że stopień szczegółowości ustnego referatu nie może być w ogóle
rozważany w kategoriach wykrycia „okoliczności faktycznych” lub „środków
dowodowych”, o których traktuje art. 403 § 2 k.p.c. Logiczna wykładnia tego
przepisu nie pozostawia wątpliwości, że chodzi o takie okoliczności faktyczne lub
dowody, które dotyczą podstawy faktycznej powództwa.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy oddalił bezzasadne zażalenie na
podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39814
k.p.c.