Pełny tekst orzeczenia

180/10/A/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 25 listopada 2015 r.
Sygn. akt P 55/14


Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz – przewodniczący
Stanisław Biernat
Zbigniew Cieślak
Małgorzata Pyziak-Szafnicka – sprawozdawca
Andrzej Wróbel,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 listopada 2015 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku:
czy art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459), w części określającej, iż uwzględnienie ogólnego stażu pracy nie może stanowić podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu okręgowego w stawce szóstej i siódmej, a w przypadku sędziego sądu apelacyjnego – w stawce dziewiątej i dziesiątej, jest zgodny z zasadą równości wobec prawa wyrażoną w art. 32 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) w związku z art. 134 pkt 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064) umorzyć postępowanie.

UZASADNIENIE

I

1. Postanowieniem z 11 września 2014 r. Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku, VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459; dalej: ustawa nowelizująca p.u.s.p.), w części określającej, iż uwzględnienie ogólnego stażu pracy nie może stanowić podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu okręgowego w stawce szóstej i siódmej, a w przypadku sędziego sądu apelacyjnego – w stawce dziewiątej i dziesiątej, jest zgodny z zasadą równości wobec prawa wyrażoną w art. 32 Konstytucji.

1.1. Wątpliwości co do konstytucyjności powołanego przepisu powstały na tle sprawy z powództwa siedmiu sędziów Sądu Okręgowego przeciwko sądowi o zapłatę wynagrodzenia. Osią sporu było ustalenie stawki wynagrodzenia zasadniczego należnego powodom 1 stycznia 2009 r. Wbrew stanowisku autorów pozwu, którzy domagają się zasądzenia wynagrodzenia zasadniczego odpowiadającego, we wskazanej dacie, stawce szóstej, pozwany Sąd Okręgowy ustalił – biorąc pod uwagę staż pracy na zajmowanych przez powodów stanowiskach – wynagrodzenia zasadnicze w stawce piątej.

1.2. W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że na skutek wejścia w życie ustawy nowelizującej p.u.s.p. czynnikami kształtującymi wysokość zasadniczego wynagrodzenia sędziów są ranga stanowiska sędziego (usytuowanie sądu w strukturze sądownictwa) oraz staż pracy, odniesione do przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszanego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego przy zastosowaniu mnożników podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego. Stawki wynagrodzenia zasadniczego na poszczególnych stanowiskach sędziowskich oraz mnożniki, służące do ustalenia wysokości wynagrodzenia zasadniczego sędziów w poszczególnych stawkach, określa załącznik do ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 427, ze zm.; dalej: p.u.s.p.).
Stosownie do art. 10 ustawy nowelizującej p.u.s.p., stawkę wynagrodzenia zasadniczego każdego sędziego ustalono, uwzględniając jego staż pracy na stanowisku zajmowanym 1 stycznia 2009 r., a jeżeli było to korzystniejsze – staż pracy na wszystkich dotychczas zajmowanych stanowiskach sędziowskich lub prokuratorskich (ogólny staż pracy). Staż pracy na zajmowanym stanowisku oraz ogólny staż pracy, niezbędny do uzyskania poszczególnych stawek wynagrodzenia zasadniczego, został określony w tabeli stanowiącej załącznik nr 3 do ustawy nowelizującej p.u.s.p. Uwzględnienie ogólnego stażu pracy nie mogło jednak stanowić podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu okręgowego w stawce szóstej i siódmej, a w wypadku sędziego sądu apelacyjnego – w stawce dziewiątej i dziesiątej.

1.3. W ocenie sądu pytającego, rozwiązanie to doprowadziło do nieuzasadnionego, dyskryminacyjnego zróżnicowania sytuacji sędziów sądów równorzędnych o zbliżonym ogólnym stażu pracy. W sprawie rozpoznawanej przez sąd pytający, 1 stycznia 2009 r. wszyscy powodowie legitymowali się stażem pracy w sądzie okręgowym dłuższym niż pięć lat, ale krótszym niż lat dziesięć. Ogólny staż pracy każdego z nich wynosił więcej niż piętnaście lat. Z uwagi na niemożność uwzględnienia ogólnego stażu pracy, wynagrodzenie zasadnicze każdego z powodów ustalono według stawki piątej. Możliwość awansu do stawki szóstej uzyskali oni dopiero po upływie dziesięcioletniego okresu pracy na stanowisku sędziego sądu okręgowego.
Z drugiej strony – sędziowie, którzy 1 stycznia 2009 r. legitymowali się stanowiskowym stażem pracy krótszym niż pięć lat i ogólnym stażem pracy dłuższym niż lat piętnaście, uzyskali początkowo prawo do wynagrodzenia zasadniczego w stawce piątej, a po upływie okresu brakującego do pięcioletniego stażu stanowiskowego – awans do kolejnej (szóstej) stawki wynagrodzenia. Było to możliwe dzięki zastosowaniu art. 91a § 3 p.u.s.p., zgodnie z którym wynagrodzenie zasadnicze sędziego określa się w stawce bezpośrednio wyższej po upływie kolejnych pięciu lat pracy na danym stanowisku sędziowskim.
Wyłączenie możliwości uzyskania szóstej lub siódmej stawki wynagrodzenia zasadniczego przez sędziego sądu okręgowego na podstawie ogólnego stażu pracy doprowadziło do sytuacji, w której sędziowie mający krótszy staż pracy w sądzie okręgowym, przy porównywalnym ogólnym stażu pracy, szybciej uzyskali prawo do wyższego wynagrodzenia. W praktyce moment nabycia prawa do wynagrodzenia zasadniczego w kolejnej stawce zależał od tego, czy powołanie na stanowisko sędziego sądu okręgowego nastąpiło przed 1 stycznia 2004 r., czy też po tym dniu.

1.4. Zróżnicowanie wynagrodzenia sąd pytający uznał za dyskryminacyjne, gdyż nie sposób przyjąć, „by istniały aksjologiczne podstawy do uznania, że dłuższy stanowiskowy staż pracy skutkować winien późniejszym uzyskaniem prawa do wynagrodzenia w kolejnej (wyższej) stawce”. Ponadto „nie do pogodzenia z zasadą równości wobec prawa jest uznanie, [że] wobec pewnej kategorii sędziów możliwym jest stosowanie kryterium ogólnego stażu pracy, wobec innej zaś – możliwość taka jest wyłączona”.

1.5. Stwierdzenie przez Trybunał niekonstytucyjności kwestionowanego przepisu umożliwiłoby, zdaniem sądu pytającego, zastosowanie względem powodów kryterium ogólnego stażu pracy przy ustalaniu stawki wynagrodzenia zasadniczego oraz – w konsekwencji – awans do kolejnych wyższych stawek. Ustalenie, że analizowany przepis narusza zasadę równości i niedyskryminacji, „skutkować winno koniecznością zastąpienia niekonstytucyjnego postanowienia – postanowieniem niemającym charakteru dyskryminacyjnego”.

2. W piśmie z 15 maja 2015 r. wyjaśnienia w imieniu Sejmu przedłożył Marszałek Sejmu, wnosząc o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Jego zdaniem, „kwestia ewentualnej niekonstytucyjności art. 10 ust. 2 ustawy zmieniającej nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed pytającym sądem”. Marszałek zwrócił przy tym uwagę, że sami „powodowie nie kwestionują faktu zaszeregowania ich (…) do stawki piątej. Przedmiotem powództwa nie jest żądanie ustalenia, iż w dniu 1 stycznia 2009 r. uzyskali na podstawie art. 10 ust. 2 ustawy zmieniającej wyższą (szóstą) stawkę wynagrodzenia, a jedynie żądanie zapłaty wynagrodzenia”.

2.1. Według Marszałka Sejmu, źródłem opóźnienia płacowego awansu sędziów nie był kwestionowany przepis przejściowy – którego prawidłowość zastosowania przy ustalaniu stawek wynagrodzenia zasadniczego powodów na 1 stycznia 2009 r. pozostaje poza sporem – lecz niezastosowanie względem nich reguły awansowej określonej w art. 91a § 3 p.u.s.p. Wskazał przy tym orzeczenia, w których przy pomocy tej właśnie normy sądy rozwiązały problem podniesiony w pytaniu prawnym. Stając na stanowisku, że eliminacja wątpliwości związanych ze stosowaniem konkretnych przepisów „powinna nastąpić przy wykorzystaniu mechanizmów nadzoru judykacyjnego, którymi dysponują SN lub NSA, działające z inicjatywy składu orzekającego”, Marszałek Sejmu przyjął, że kwestia ta nie leży w gestii Trybunału Konstytucyjnego. Zwrócił także uwagę, że interwencja Trybunału nie była pożądana przez powodów.

2.2. Marszałek Sejmu wyraził ponadto przekonanie, że stwierdzenie przez Trybunał niekonstytucyjności art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. (w części wskazanej przez sąd pytający) nie umożliwiłoby zaspokojenia roszczeń powodów, a to ze względu na brak ogólnej normy regulującej wysokość wynagrodzeń sędziów sądów okręgowych w szóstej stawce wynagrodzenia zasadniczego na podstawie ogólnego stażu pracy. Uchylenie tego przepisu doprowadziłoby do powstania luki prawnej, wymagającej interwencji ustawodawcy.

2.3. Poza wątpliwościami związanymi z dopuszczalnością rozpoznania pytania prawnego, Marszałek Sejmu zgłosił także zastrzeżenia co do zasadności zarzutu podniesionego przez pytający sąd.
W tym kontekście przypomniał, że art. 10 ustawy nowelizującej p.u.s.p. miał na celu „jednorazowo, z mocą obowiązującą od 1 stycznia 2009 r., przyporządkować wszystkich sędziów sądów powszechnych do nowych stawek wynagrodzenia zasadniczego” i nie dawał podstaw do kumulatywnego uwzględnienia stanowiskowego i ogólnego stażu pracy. Przepis ten nie powinien być stosowany do zmian sytuacji faktycznej sędziów, które następowały po tej dacie. Co więcej, nie koliduje on z wyrażoną w art. 91 § 1 p.u.s.p. zasadą uzależniającą wysokość zasadniczego wynagrodzenia od stażu pracy (względnie funkcji) sędziów zajmujących równorzędne stanowiska.
Niemożność uwzględnienia, w niektórych wypadkach, ogólnego stażu pracy nie kłóci się z konstytucyjną zasadą równości. W ocenie Marszałka Sejmu, na gruncie przepisów regulujących zasady obliczania wynagrodzenia zasadniczego sędziów, relewantną cechą nakazującą w jednakowy sposób traktować charakteryzujące się nią podmioty był stanowiskowy staż pracy. Potwierdzać miałaby to zarówno treść kwestionowanego przepisu – ukształtowanego ostatecznie senacką poprawką, mającą uniemożliwić awans płacowy sędziom, którzy mając ogólny długi staż pracy, stosunkowo niedawno przeszli do sądu wyższego szczebla – jak i powołany już wcześniej art. 91a § 3 p.u.s.p. O nienaruszeniu zasady równości wobec prawa miałoby świadczyć także to, że wszyscy sędziowie, dla których bardziej korzystne było uwzględnienie ogólnego stażu pracy, zostali zaszeregowani do odpowiednich stawek właśnie przy uwzględnieniu tego kryterium.

3. W piśmie z 15 grudnia 2014 r. Prokurator Generalny wniósł o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. W ocenie Prokuratora Generalnego, rozpoznanie pytania prawnego jest niemożliwe, gdyż sąd pytający nie wykazał i nie uzasadnił zależności między odpowiedzią Trybunału a rozstrzygnięciem sprawy, w związku z którą pytanie to zostało zadane (niespełnienie przesłanki funkcjonalnej).

3.1. Prokurator Generalny przypomniał, że art. 10 ustawy nowelizującej p.u.s.p. służył wyłącznie do dostosowania, 1 stycznia 2009 r., wynagrodzeń sędziów do nowych zasad. Po określeniu wynagrodzenia zgodnie z nowymi stawkami, otrzymywanie kolejnych, wyższych stawek odbywa się na podstawie ogólnych zasad awansu płacowego określonych w art. 91a p.u.s.p. Z tego względu, zdaniem Prokuratora Generalnego, nie można zasadnie twierdzić, że zakwestionowana regulacja narusza zasadę równości.

3.2. Niespełnienie przesłanki funkcjonalnej potwierdza także to, że ewentualne stwierdzenie niekonstytucyjności zakwestionowanej regulacji nie będzie miało wpływu na rozstrzygnięcie zawisłej przed sądem pytającym sprawy. Jak zauważył Prokurator Generalny, nie doprowadzi ono „do powstania pozytywnej normy określającej, jaki jest wymagany ogólny staż pracy niezbędny dla uzyskania szóstej i siódmej stawki wynagrodzenia zasadniczego”. W wypadku stawki szóstej i siódmej okres ogólnego stażu pracy nie został przez ustawodawcę określony w załączniku nr 3 do ustawy nowelizującej p.u.s.p. Nie istnieje tym samym podstawa do samodzielnego ustalania przez sąd, jaki ogólny staż będzie wystarczający do przyznania wynagrodzenia w tych stawkach.

4. W piśmie z 20 kwietnia 2015 r. wyjaśnienia w sprawie przedłożył Minister Sprawiedliwości, przypominając, że wobec sygnalizowanych przez prezesów sądów wątpliwości związanych z treścią ustawy nowelizującej p.u.s.p., Dyrektor Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości, pismem z 5 lutego 2014 r., wskazał, że jej przepisy miały zastosowanie jedynie przy ustalaniu stawki awansowej 1 stycznia 2009 r. Określenie stawki wynagrodzenia dokonywane po tym dniu następowało stosownie do postanowień art. 91a § 3 p.u.s.p. Odmienna wykładnia przyjmowana w orzeczeniach niektórych sądów była, w ocenie Dyrektora, nieuzasadniona. Stanowisko to Ministerstwo podtrzymało w piśmie z 11 czerwca 2014 r. skierowanym do wszystkich prezesów sądów apelacyjnych.

4.1. W piśmie z 28 października 2014 r. Ministerstwo poleciło prezesom sądów dokonanie weryfikacji wydanych dekretów płacowych i ustalenie stawek wynagrodzenia zasadniczego przysługującego sędziom 1 stycznia 2009 r. wyłącznie na podstawie art. 10 ustawy nowelizującej p.u.s.p. Za niedopuszczalne uznano takie stosowanie tego przepisu w związku z art. 91a § 3 p.u.s.p., w wyniku którego „po określeniu nowych stawek wynagrodzenia zasadniczego na dzień 1 stycznia 2009 r. (…), ustalane było, czy poszczególnym sędziom nie upłynęły już przed 1 stycznia 2009 r. pięcioletnie okresy pracy i określanie wynagrodzenia zasadniczego tych sędziów w stawkach bezpośrednio wyższych, czyli (…) ustalenie tym sędziom stawki wynagrodzenia zasadniczego bezpośrednio wyższej w stosunku do stawek ustalonych na podstawie art. 10 ustawy”. Jak wynika z wyjaśnień Ministerstwa, polecenie weryfikacji wydanych dekretów płacowych dotyczyło wyłącznie sędziów, którzy na drodze sądowej dochodzili roszczeń o zapłatę. Nie odnosiło się zaś do tych, których powództwa dotyczyły ustalenia stawki wynagrodzenia zasadniczego.
Według informacji przekazanej Ministerstwu Sprawiedliwości przez prezesów sądów, stawki wynagrodzenia zasadniczego sędziów zostały ustalone zgodnie z cytowanymi wytycznymi.

5. Przedstawiając swoje stanowisko w sprawie, w piśmie z 21 kwietnia 2015 r. przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa przypomniał, że według aktualnego poglądu Rady w przedmiocie stawek awansowych sędziów – wyrażonego w stanowisku z 16 października 2014 r. – poważne wątpliwości interpretacyjne dotyczące art. 91a p.u.s.p. w związku z art. 10 ustawy nowelizującej p.u.s.p. mogą być usunięte tylko przez wykładnię dokonaną przez Sąd Najwyższy. Wszelkie wątpliwości co do zasad uzyskiwania przez sędziów kolejnych stawek awansowych oraz związanego z tym podwyższenia wynagrodzenia powinny być rozstrzygane w drodze postępowania sądowego przed sądem pracy.

5.1. Przewodniczący KRS wskazał ponadto, że na wniosek sędziów Sądu Okręgowego w Świdnicy z 18 lipca 2013 r. Rada rozważyła możliwość wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. w zakresie dotyczącym wyłączenia ogólnego stażu pracy jako podstawy ustalenia od 1 stycznia 2009 r. wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu okręgowego w stawce szóstej i siódmej. Odpowiadając na ten wniosek, Krajowa Rada Sądownictwa stwierdziła, że „nie jest uprawniona do wkraczania w materię rozstrzygania o poprawności zasad przyjętych przy ustalaniu stawek wynagrodzenia zasadniczego odnośnie do konkretnych sędziów czy też kształtowania praktyki w odniesieniu do przepisów budzących poważne wątpliwości interpretacyjne”. Właściwą drogą rozstrzygania o prawidłowości ustalania dat nabywania przez sędziów prawa do wynagrodzenia w kolejnych stawkach awansowych jest droga sądowa. Jedynie utrwalona linia orzecznicza umożliwi ujednolicenie praktyki stosowania art. 10 ustawy nowelizującej p.u.s.p.

5.2. Przewodniczący Rady poinformował również, że postępowania z powództwa sędziów o wyrównanie wynagrodzenia za pracę (względnie o odszkodowanie) toczą się przed Sądami Okręgowymi w Świdnicy, Gdańsku, Poznaniu i Lublinie.

6. Stanowisko w sprawie zajęło także Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”.

6.1. W piśmie z 10 kwietnia 2015 r. poinformowano, że kwestia – wprowadzonego senacką poprawką – „błędu” w art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. oraz załączniku nr 3 do tej ustawy była wielokrotnie podnoszona przez Stowarzyszenie, także na etapie prac legislacyjnych. Bezpośrednio po uchwaleniu ustawy nowelizującej p.u.s.p. Stowarzyszenie sporządziło opracowanie pt. „Analiza treści ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459)”, którego jedna z tez dotyczyła niezgodności kwestionowanego przepisu z art. 32 Konstytucji. Mimo przedłożenia powyższego opracowania Ministerstwu Sprawiedliwości nie doszło do korekty przyjętych rozwiązań.

6.2. Udzielając informacji odnośnie do praktycznych konsekwencji obowiązywania art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p., Stowarzyszenie przedstawiło tabelę uwzględniającą wszystkich sędziów Sądu Okręgowego w Szczecinie, którzy pełnili lub pełnią w nim służbę po 1 stycznia 2009 r. Miała ona dowodzić opóźnień w przypisaniu do wyższej stawki awansowanej, a co za tym idzie – obniżenia stawek płacowych niektórych z sędziów.
Podkreślono także, że błąd w załączniku nr 3 do ustawy nowelizującej p.u.s.p. „nie sprowadza się tylko do zasady niestosowania wobec sędziów sądu okręgowego stawki szóstej i siódmej z racji ogólnego stażu pracy (i odpowiednio dziewiątej i dziesiątej wobec sędziów sądu apelacyjnego). Opisane błędy wynikają również z tego, że tabela załącznika nr 3 «cofa» sędziów w ich kalendarzu otrzymywania stawek o różne okresy – niektórych nie cofa wcale, a najbardziej pechowi mogli być cofnięci aż o dziesięć lat”.

6.3. W piśmie z 27 kwietnia 2015 r. Stowarzyszenie przedłożyło kolejne zestawienie wszystkich możliwych sytuacji płacowych sędziów sądów okręgowych. W pierwszej tabeli wskazano daty otrzymywania siódmej stawki płacowej przy założeniu, że nie obowiązuje wskazany w pytaniu prawnym przepis przejściowy; w drugiej – daty awansu do siódmej stawki wynagrodzenia zasadniczego na podstawie art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. i załącznika nr 3 do tej ustawy. Ukazuje ona „granicę pokrzywdzenia sędziów”, po przekroczeniu której sędziowie starsi służbą spadli w hierarchii płacowej niżej niż sędziowie młodsi od nich stażem i służbą. W tabeli trzeciej wskazano, o jaki okres opóźniono lub przyspieszono otrzymywanie kolejnych stawek płacowych aż do stawki siódmej. Według Stowarzyszenia „Iustitia”, największe opóźnienie awansu płacowego dotyczyło sędziów, którzy rozpoczęli służbę przed rokiem 1989 i zostali powołani do sądów okręgowych w latach 1999-2002.

7. Informację dotyczącą praktyki stosowania art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. przedstawiło również Stowarzyszenie Sędziów „Themis”.

7.1. Z informacji tej wynika, że zasadnicze wątpliwości powstałe na gruncie kwestionowanej regulacja budzi nie tyle określenie „wyjściowych” stawek wynagrodzenia zasadniczego sędziów na 1 stycznia 2009 r., ile ustalenie kolejnych stawek awansowych w związku z art. 91a § 3 p.u.s.p. Niejasnym było w szczególności, kiedy powinno dojść do ich ustalenia. Odmienności praktyki ujawniły się w wypadku sędziów sądów okręgowych o stażu ogólnym ponad piętnastu lat oraz stażu stanowiskowym poniżej pięciu lat, których 1 stycznia 2009 r. przyporządkowano do piątej stawki wynagrodzenia. W części sądów stawkę szóstą ustalano po upływie kolejnych pięciu lat pracy, w innych – po upływie lat dziesięciu od powołania na stanowisko sędziego sądu okręgowego. W sądach, w których przyjęto mniej korzystny sposób ustalania awansu do kolejnej stawki, dochodziło jednak do korekt i wypłaty zaległego wynagrodzenia, co nie było kwestionowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Aktualnie, według Stowarzyszenia „Themis”, utrwaloną praktyką prezesów sądów okręgowych jest ustalanie następnej wyższej stawki awansowej już po upływie kolejnych pięciu lat na stanowisku sędziego sądu okręgowego.
Praktyka ta ujawniła nierówne traktowanie sędziów o dłuższym stażu ogólnym (nierzadko przekraczającym piętnaście lat) i stanowiskowym, którzy w związku z treścią art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. uzyskiwali kolejną stawkę płacową później niż sędziowie o krótszym stażu stanowiskowym (a niekiedy i ogólnym). W związku z tym sędziowie różnych sądów okręgowych zaczęli występować do prezesów z żądaniem ustalenia wyższych stawek awansowych i wypłaty zaległego wynagrodzenia tudzież wytaczać powództwa o ustalenie i zapłatę zaległego wynagrodzenia.

7.2. Pozytywne rozpatrywanie przez prezesów sądów wniosków o korektę dekretów płacowych sędziów sądów okręgowych spotkało się z krytyką Ministerstwa Sprawiedliwości (pisma z 11 czerwca i 11 lipca 2014 r.). Mimo to, sędziowie nadal dochodzą na drodze sądowej zapłaty wynagrodzenia oraz ustalenia stawek awansowych.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zmiana przepisów dotyczących wynagrodzeń sędziowskich.

1.1. Uzasadnienie umorzenia postępowania w sprawie wymaga krótkiego przedstawienia nowych zasad kształtowania wynagrodzeń sędziów, wprowadzonych w 2009 r. ustawą z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459; dalej: ustawa nowelizująca p.u.s.p.). Dotychczasowy system wynagradzania – oparty na stawce podstawowej oraz trzech stawkach awansowych – zastąpiono dziesięcioma stawkami wynagrodzenia zasadniczego. W myśl art. 91a § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 133, ze zm.; dalej: p.u.s.p.) sędziemu obejmującemu stanowisko w sądzie rejonowym przysługuje wynagrodzenie zasadnicze w stawce pierwszej. Sędziemu obejmującemu stanowisko w sądzie okręgowym przysługuje wynagrodzenie zasadnicze w stawce czwartej, a jeżeli na niższym stanowisku otrzymywał już wynagrodzenie w stawce czwartej albo piątej – przysługuje mu wynagrodzenie zasadnicze w stawce, odpowiednio, piątej albo szóstej. Sędziemu obejmującemu stanowisko w sądzie apelacyjnym przysługuje wynagrodzenie zasadnicze w stawce siódmej, a jeżeli na niższym stanowisku otrzymywał już wynagrodzenie w stawce siódmej albo ósmej – przysługuje mu wynagrodzenie zasadnicze w stawce, odpowiednio, ósmej albo dziewiątej. Według art. 91a § 2 p.u.s.p., jeżeli przed objęciem stanowiska sędziowskiego sędzia zajmował inne, odpowiednio równorzędne, stanowisko sędziowskie lub prokuratorskie, na obejmowanym stanowisku przysługuje mu wynagrodzenie zasadnicze w stawce nie niższej od stawki, w której przysługiwało mu na stanowisku zajmowanym poprzednio.

1.2. Istotną zmianą było także odejście od kształtowania wysokości wynagrodzeń sędziów w oparciu o kwotę bazową określaną corocznie w ustawie budżetowej. W art. 91 § 1c p.u.s.p. zastąpiono ją przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszanym w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 748, ze zm.). Mnożniki służące do określania wysokości wynagrodzenia zasadniczego – powiązane z nowym systemem stawek – zostały unormowane w ustawie, a nie jak dotychczas w rozporządzeniu Prezydenta RP (załącznik do p.u.s.p.).

1.3. Zmianie uległy także zasady awansu płacowego. Dotychczasowy system podwyższania wynagrodzenia zasadniczego do pierwszej (107% stawki podstawowej), drugiej (115% stawki podstawowej) i trzeciej stawki awansowej (120% stawki podstawowej) po upływie, odpowiednio, pięciu, dziesięciu i piętnastu lat pracy na danym stanowisku sędziowskim zastąpiono regulacją art. 91a § 3 p.u.s.p., stosownie do którego wynagrodzenie zasadnicze sędziego określa się w stawce bezpośrednio wyższej po upływie kolejnych pięciu lat pracy na danym stanowisku sędziowskim. Do okresu pracy na stanowisku sędziego sądu rejonowego dolicza się okres powierzenia pełnienia czynności sędziowskich na stanowisku asesora sądowego (art. 91a § 4 p.u.s.p.). Sędziemu, któremu z chwilą objęcia stanowiska w sądzie okręgowym przysługiwało wynagrodzenie zasadnicze w stawce czwartej albo piątej, a także sędziemu, któremu z chwilą objęcia stanowiska w sądzie apelacyjnym przysługiwało wynagrodzenie zasadnicze w stawce siódmej albo ósmej, do okresu pracy niezbędnego do uzyskania wynagrodzenia w stawce bezpośrednio wyższej zalicza się okres pracy na stanowisku bezpośrednio niższym, w którym sędziemu przysługiwało wynagrodzenie zasadnicze w stawce, odpowiednio, trzeciej albo czwartej, szóstej albo siódmej (art. 91a § 5 p.u.s.p.).

1.4. Jakkolwiek ustawa nowelizująca p.u.s.p. w swej zasadniczej części weszła w życie 22 kwietnia 2009 r., jej postanowienia w zakresie wynagrodzeń sędziów miały zastosowanie od 1 stycznia 2009 r. Niezbędnym było więc określenie stawek wynagrodzenia zasadniczego sędziów należnego w tym dniu. Postanowienia o charakterze przejściowym zawierał art. 10 ustawy nowelizującej p.u.s.p. Zgodnie z ust. 1 z dniem 1 stycznia 2009 r. wynagrodzenia zasadnicze sędziów sądów rejonowych określa się w stawkach od pierwszej do czwartej, wynagrodzenia zasadnicze sędziów sądów okręgowych – w stawkach od czwartej do siódmej, a wynagrodzenia zasadnicze sędziów sądów apelacyjnych – w stawkach od siódmej do dziesiątej, według zasad określonych w ust. 2-4. W myśl art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. stawkę wynagrodzenia zasadniczego sędziego ustala się, uwzględniając staż pracy sędziego na stanowisku zajmowanym w dniu 1 stycznia 2009 r., a jeżeli jest to korzystniejsze – staż pracy sędziego na wszystkich dotychczas zajmowanych stanowiskach sędziowskich lub prokuratorskich (ogólny staż pracy); uwzględnienie ogólnego stażu pracy nie może jednak stanowić podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu okręgowego w stawce szóstej i siódmej, a w przypadku sędziego sądu apelacyjnego – w stawce dziewiątej i dziesiątej. Staż pracy na zajmowanym stanowisku oraz ogólny staż pracy, niezbędny do uzyskania poszczególnych stawek wynagrodzenia zasadniczego, określa tabela, stanowiąca załącznik nr 3 do ustawy nowelizującej p.u.s.p.

stanowisko
staż pracy na danym stanowisku
ogólny staż pracy
stawka wynagrodzenia zasadniczego

sędzia sądu rejonowego
do 5 lat
do 5 lat
pierwsza

powyżej 5 do 10 lat
powyżej 5 do 10 lat
druga

powyżej 10 do 15 lat
powyżej 10 do 15 lat
trzecia

powyżej 15 lat
powyżej 15 lat
czwarta

sędzia sądu okręgowego
do 5 lat
do 15 lat
czwarta

powyżej 5 do 10 lat
powyżej 15 lat
piąta

powyżej 10 do 15 lat
nie uwzględnia się
szósta

powyżej 15 lat
nie uwzględnia się
siódma

sędzia sądu apelacyjnego
do 5 lat
do 25 lat
siódma

powyżej 5 do 10 lat
powyżej 25 lat
ósma

powyżej 10 do 15 lat
nie uwzględnia się
dziewiąta

powyżej 15 lat
nie uwzględnia się
dziesiąta

Głównym kryterium ustalenia stawki wynagrodzenia zasadniczego uczyniono staż pracy sędziego na danym stanowisku, uwzględnienie ogólnego stażu pracy możliwe było na zasadzie wyjątku – wówczas, gdy było to korzystne dla sędziego. Zgodnie z art. 10 ust. 5 ustawy nowelizującej p.u.s.p. określenie wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce piątej, a sędziego sądu okręgowego w stawce ósmej, może nastąpić nie wcześniej niż z dniem 1 stycznia 2014 r.

1.5. W założeniu prawodawcy nowy mechanizm ustalania wysokości wynagradzania sędziów miał lepiej realizować wzorzec określony w art. 178 ust. 2 Konstytucji oraz ograniczać wpływ innych władz na wysokość zasadniczych wynagrodzeń sędziów. Poza istotnym wzrostem wartości wynagrodzeń, ustawodawca dążył ponadto do zmniejszenia ich zróżnicowania w zależności od zajmowanego stanowiska sędziowskiego. Chciał również zlikwidować demotywacyjny skutek mechanizmu dającego możliwość osiągania przez sędziów sądów niższych niektórych stawek wynagrodzenia przysługujących sędziom sądów wyższych. W tym celu przyjęto założenie, wedle którego awans do sądu wyższego szczebla zawsze powinien wiązać się z awansem płacowym.

2. Przesłanki dopuszczalności przedstawienia pytania prawnego.

2.1. Zagadnieniem o podstawowym znaczeniu jest ustalenie, czy pytanie prawne spełnia wymagania, od których zależy dopuszczalność jego przedstawienia – a w konsekwencji wydania merytorycznego orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny. Według art. 193 Konstytucji oraz art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. W myśl art. 32 ust. 3 ustawy o TK pytanie prawne powinno wskazywać, w jakim zakresie odpowiedź może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało postawione. Powołane przepisy wskazują trzy przesłanki, których spełnienie warunkuje dopuszczalność rozpatrzenia pytania prawnego: podmiotową, przedmiotową i funkcjonalną. Według ugruntowanej wykładni art. 39 ustawy o TK, wymóg badania wystąpienia ujemnych przesłanek wydania wyroku, skutkujących obligatoryjnym umorzeniem postępowania, jest aktualny w każdym jego stadium.

2.2. Podmiotem mającym kompetencję do inicjowania kontroli przepisów prawa przez Trybunał w drodze pytania prawnego jest wyłącznie sąd w rozumieniu art. 175 Konstytucji (por. postanowienie TK z 4 października 2010 r., sygn. P 12/08, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 86), czyli państwowy organ władzy sądowniczej, oddzielony i niezależny od władzy ustawodawczej i wykonawczej (por. postanowienie TK z 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36). Mając na względzie, że podmiotem inicjującym postępowanie jest Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku, spełnienie przesłanki podmiotowej jest bezsporne.

2.3. Przedmiotem pytania prawnego może być każdy akt normatywny (przepis prawny), ustanawiający normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym (por. postanowienie z 29 marca 2000 r., sygn. P 13/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 68). Postępowanie powinno dotyczyć badania zgodności określonego aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. Wzorcem kontroli powinien być akt normatywny mający wyższą rangę w hierarchicznym systemie prawa niż akt normatywny poddawany kontroli w toku procedury rozpoznawania pytania prawnego (por. postanowienie TK z 4 października 2010 r., sygn. P 12/08). Jako że analizowane pytanie prawne dotyczy zgodności przepisu ustawy z Konstytucją, także spełnienie przesłanki przedmiotowej nie budzi wątpliwości.

2.4. Odmienny wniosek dotyczy oceny spełnienia przesłanki funkcjonalnej, tj. zależności między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy toczącej się przed sądem orzekającym in merito. Powiązanie to trafia w istotę pytania prawnego jako środka konkretnej kontroli konstytucyjności tylko tych przepisów, które pozostają w związku z konkretnym postępowaniem toczącym się przed sądem pytającym. Ujmując rzecz najogólniej, chodzi o usunięcie wątpliwości co do konstytucyjności przepisu, który ma być zastosowany w sprawie i od którego zastosowania – względnie interpretacji – zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem pytającym (por. wyrok z 6 marca 2002 r., sygn. P 7/00, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 13; postanowienie z 7 lipca 2004 r., sygn. P 22/02, OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 76).

2.5. Dostatecznie ścisła relacja między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy przez sąd nie przesądza jednak o dopuszczalności pytania. W postanowieniu z 14 grudnia 2004 r. (sygn. P 32/02, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 123), Trybunał wskazał, że „[i]nstytucja pytania prawnego (…) opiera się na obiektywnie istniejącej potrzebie stwierdzenia, czy przepis, który podlega zastosowaniu w toczącej się przed sądem sprawie, jest zgodny z aktem normatywnym wyższego rzędu. (…) [P]otrzeba ta musi być tego rodzaju, że sąd przedstawiający pytanie prawne nie mógłby rozstrzygnąć toczącej się przed nim sprawy bez wcześniejszej odpowiedzi na pytanie prawne”. Pytanie prawne należy zatem traktować jako szczególny – subsydiarny – instrument badania konstytucyjności przepisów, wykorzystywany niejako w ostateczności, tj. wówczas, gdy wątpliwości sądu co do zgodności określonego aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą nie mogą być usunięte w drodze wykładni albo gdy w danej sprawie nie można zastosować innych, niebudzących wątpliwości przepisów prawnych lub aktów normatywnych (por. postanowienia TK z: 22 października 2007 r., sygn. P 24/07, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 118; 27 lutego 2008 r., sygn. P 31/06, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 24; 15 kwietnia 2008 r., sygn. P 26/07, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 52; 19 października 2011 r., sygn. P 42/10, OTK ZU nr 8/A/2011, poz. 92).

2.6. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że uzasadnienie pytania prawnego gdańskiego Sądu Rejonowego nasuwa wątpliwości zarówno co do tego, czy art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. stanowiłby element podstawy prawnej rozstrzygnięcia w sprawie zawisłej przed tym sądem (pkt 3), jak i co do tego, czy pytanie to odpowiada kryterium subsydiarności (pkt 4).

3. Przedmiot pytania prawnego jako podstawa prawna sądowego rozstrzygnięcia.

3.1. W trybunalskim orzecznictwie przedmiot kontroli zainicjowanej pytaniem prawnym określa się jako „podstawę rozstrzygnięcia” sądu pytającego (zob. m.in. postanowienia z: 24 lutego 2004 r., sygn. P 5/03, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 13; 19 grudnia 2006 r., sygn. P 25/05, OTK ZU nr 11/A/2006, poz. 176 oraz wyrok z 30 maja 2005 r., sygn. P 7/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 53), przepis, „na podstawie którego sąd rozstrzyga sprawę” (postanowienia z: 29 listopada 2001 r., sygn. P 8/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 268; 11 lutego 2014 r., sygn. P 50/11, OTK ZU nr 2/A/2014, poz. 17) czy konieczny warunek rozstrzygnięcia sądu pytającego (zob. postanowienie z 18 lutego 2015 r., sygn. P 48/13, OTK ZU nr 2/A/2015, poz. 22). W szerszym ujęciu przedmiotem kontroli konstytucyjności na podstawie art. 193 Konstytucji może być każda norma, „«wykorzystanie której sąd rozważa lub zamierza rozważyć (w zależności od tego, czy przemawiają za tym względy konstytucyjności w trakcie przebiegu interpretacji i stosowania prawa przez sąd, a więc w poszukiwaniu przez sąd normy jednostkowego rozstrzygnięcia)»” (wyrok z 12 maja 2011 r., sygn. P 38/08, OTK ZU nr 4/A/2011, poz. 33; zob. również wyrok z 29 czerwca 2010 r., sygn. P 28/09, OTK ZU nr 5/A/2010, poz. 52).

3.2. Gdy chodzi o ocenę, czy dany przepis będzie tym, na którym sąd pytający rzeczywiście oprze swą decyzję, Trybunał niejednokrotnie uznawał się kompetentnym do zbadania, „jaki przepis prawny winien znaleźć zastosowanie w sprawie toczącej się przed sądem, na kanwie której zadano pytanie prawne” (m.in.: postanowienia z: 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40; 18 lutego 2014 r., sygn. P 41/12, OTK ZU nr 2/A/2014, poz. 21; wyrok z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 79). Jakkolwiek przyjmowano, że zadanie Trybunału nie polega na wskazywaniu sądom, które przepisy powinny mieć zastosowanie w konkretnej sprawie, „teza, że o tym, czy dany przepis może być przedmiotem pytania prawnego, decyduje wyłącznie sąd, który pytanie przedstawia, prowadziłaby do możliwości obejścia art. 193 Konstytucji przez wymaganie od Trybunału Konstytucyjnego rozstrzygania pytań prawnych dotyczących kwestii niemających bezpośredniego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed sądem” (postanowienie z 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168; zob. również postanowienia z: 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09; 13 lutego 2012 r., sygn. P 5/09, OTK ZU nr 2/A/2012, poz. 18 oraz wyrok z 29 października 2010 r., sygn. P 34/08, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 84).
W nieco łagodniejszych wypowiedziach Trybunał przyjmował swoiste domniemanie, że „jeżeli sąd przedstawia pytanie prawne, to przesłanka, o której mowa w art. 193 in fine Konstytucji, jest spełniona” (zob. wyroki z: 7 listopada 2005 r., sygn. P 20/04, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 111; 27 lutego 2014 r., sygn. P 31/13, OTK ZU nr 2/A/2014, poz. 16). Podnoszono również, że gdyby „ocena relewantności (istotności) pytania prawnego wiązała się z dokonywaniem przez Trybunał Konstytucyjny analizy akt sprawy w celu ustalenia istnienia lub braku kwestii konstytucyjnej, mającej znaczenie dla prognozy rozstrzygnięcia, to trzeba byłoby uznać takie czynności Trybunału Konstytucyjnego za ingerencję w sferę sędziowskiej niezawisłości” (Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 117; por. postanowienia TK z: 24 lutego 2004 r., sygn. P 5/03; 19 grudnia 2006 r., sygn. P 25/05; 9 grudnia 2014 r., sygn. P 34/14, OTK ZU nr 11/A/2014, poz. 125).

3.3. Z uzasadnienia pytania prawnego wynika, że przepisem, na podstawie którego sąd pytający chce decydować o ewentualnym uwzględnieniu żądania powodów, jest art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. Nie wykluczając a priori, że przepis ten mógłby zostać zastosowany przez pytający sąd i w ten sposób zdeterminować w sensie normatywnym treść orzeczenia, Trybunał zwraca uwagę, że przedmiotem powództwa nie jest ustalenie, że 1 stycznia 2009 r. powodowie powinni byli zostać zaszeregowani na podstawie przepisów ustawy nowelizującej p.u.s.p. do szóstej stawki wynagrodzenia zasadniczego, lecz żądanie wypłaty wynagrodzenia według tej stawki ze względu na to, że 1 stycznia 2009 r. – poza piętnastoletnim ogólnym stażem pracy – legitymowali się także pięcioletnim stażem na stanowisku sędziego sądu okręgowego. Innymi słowy, kwestionowane jest nie „pierwotne” ustalenie stawki wynagrodzenia zasadniczego, lecz jego niepodwyższenie, ze skutkiem od 1 stycznia 2009 r., w związku z upływem – jeszcze pod rządem poprzednich zasad ustalania wysokości sędziowskich wynagrodzeń – pięciu lat pracy w sądzie okręgowym.
Potwierdza to treść pozwu, w którym wskazano, „że skoro inni sędziowie Sądu Okręgowego (…), którzy awansowali do sądu okręgowego po 31 grudnia 2003 r., uzyskali w dniu 1 stycznia 2009 r. piątą stawkę wynagrodzenia z ogólnego stażu pracy, a następnie po upływie brakującego do pięciu lat okresu pracy na stanowisku sędziego sądu okręgowego uzyskali szóstą stawkę wynagrodzenia, to tym bardziej powinni ją uzyskać powodowie, bowiem w dniu 1 stycznia 2009 r. legitymowali się zarówno piętnastoletnim ogólnym stażem pracy, jak i pięcioletnim stażem na stanowisku sędziego sądu okręgowego”. O takim kierunku argumentacji powodów świadczy także odwołanie się do prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z 6 września 2013 r., sygn. akt VIII Pa 23/13. Przyjęto w nim, że prawidłowe zastosowanie art. 91a § 3 p.u.s.p. wymaga, aby po określeniu nowych stawek wynagrodzenia zasadniczego sędziów danego sądu na 1 stycznia 2009 r. na podstawie art. 10 ustawy nowelizującej p.u.s.p. ustalić, czy poszczególnym sędziom nie upłynęły przed 1 stycznia 2009 r. pięcioletnie okresy, od których – w myśl art. 91a § 3 p.u.s.p. – zależało określenie wynagrodzenia zasadniczego sędziów w stawkach bezpośrednio wyższych. Jeśli taka sytuacja miała miejsce, należało 1 stycznia 2009 r. ustalić tym sędziom stawki wynagrodzenia zasadniczego bezpośrednio wyższe w stosunku do stawek ustalonych na podstawie art. 10 ustawy nowelizującej p.u.s.p.
W ocenie powodów, przyczyną ich nieuzasadnionego pokrzywdzenia było właśnie niezastosowanie przez pozwany sąd art. 91a § 3 p.u.s.p., mimo że przepis ten stanowił podstawę awansu płacowego sędziów, którym pięcioletni okres pracy w sądzie okręgowym upłynął później, tj. po 1 stycznia 2009 r. Ewentualne wątpliwości rozwiało pismo procesowe powodów z 22 września 2014 r., w którym expressis verbis stwierdzili, że swoje roszczenia wywodzą właśnie z art. 91a § 3 p.u.s.p., podkreślając jednocześnie podobieństwo ich sytuacji ze stanem faktycznym ze sprawy o sygn. akt VIII Pa 23/13.

3.4. Nie będąc powołanym do szczegółowej oceny prawidłowości analizy i doboru przepisów, które sąd pytający mógłby wykorzystać w swoim orzeczeniu, Trybunał Konstytucyjny wskazuje, że art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. nie ma pierwszoplanowego znaczenia dla weryfikacji twierdzeń powodów o przysługującym im roszczeniu o zapłatę, a co za tym idzie, trudno bez zastrzeżeń przyjąć, iż – samodzielnie – stanowi podstawę rozstrzygnięcia sprawy, na tle której doszło do sformułowania pytania prawnego.

3.5. Trybunał, podzielając argumentację Marszałka Sejmu i Prokuratora Generalnego, przyjmuje ponadto, że stwierdzenie niekonstytucyjności art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. nie umożliwiłoby zadośćuczynienia żądaniom powodów. Uchylenie tego przepisu w zakresie, w jakim wyłącza uwzględnienie ogólnego stażu pracy jako podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądu okręgowego w stawce szóstej i siódmej, a w przypadku sędziego sądu apelacyjnego – w stawce dziewiątej i dziesiątej, nie dałoby odpowiedzi na pytanie o wymiar ogólnego stażu pracy koniecznego do uzyskania wskazanych stawek wynagrodzenia. Wartości tych ustawodawca nie uwzględnił w załączniku nr 3 do ustawy nowelizującej p.u.s.p. ani nie wykreował ogólnej normy prawnej pozwalającej na ich ustalenie. W tym kontekście za niejasne i nieprzekonujące należy uznać stanowisko sądu pytającego, który – w razie uznania art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. za niezgodny z Konstytucją – kryterium ogólnego stażu pracy wyprowadziłby z „postanowienia niemającego charakteru dyskryminacyjnego”.
Wbrew założeniom sądu pytającego, wyeliminowanie, w następstwie wydania przez Trybunał wyroku, z porządku prawnego art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p., nie umożliwiłoby „prostego” zastosowania regulacji ustanawiającej niedyskryminacyjne warunki przypisania do szóstej stawki wynagrodzenia zasadniczego na podstawie ogólnego stażu pracy. Powstała w ten sposób luka prawna, jak trafnie zauważył Marszałek Sejmu, wymagałaby interwencji legislacyjnej, a ostateczny kształt regulacji niekoniecznie musiałby być zgodny z oczekiwaniami stron sporu. W rezultacie, wyrok Trybunału nie wywarłby na decyzję sądu pytającego wpływu innego, jak – paradoksalnie – pozbawienie jej podstawy prawnej (zob. wyrok z 30 października 2006 r., sygn. P 10/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 128 oraz postanowienie z 15 lipca 2009 r., sygn. P 49/08, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 119).

3.6. Kończąc tę część rozważań, należy przychylić się do stanowiska Prokuratora Generalnego i stwierdzić, że zakres pytania prawnego został sformułowany zbyt szeroko. Jego przedmiotem uczyniono bowiem art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. także w zakresie, w jakim odnosi się do stawek wynagrodzenia sędziów sądów apelacyjnych, podczas gdy żaden z powodów nie zajmował stanowiska w sądzie tego rzędu.

4. Subsydiarność pytania prawnego.

4.1. Ujmowanie pytania prawnego w kategoriach subsydiarnego środka rozstrzygania zagadnień konstytucyjnych opiera się na założeniu, że „pytanie prawne jest co do zasady niedopuszczalne, gdy sąd, który powziął wątpliwość co do legalności lub konstytucyjności normy mającej podlegać zastosowaniu w zawisłej przed nim sprawie, ma do dyspozycji instrumenty, dzięki którym może doprowadzić do rozstrzygnięcia tej sprawy bez zastosowania wątpliwej normy” (M. Wiącek, Pytanie prawne sądu do Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2011, s. 198). Innymi słowy, „przy ustalaniu relewantności pytania prawnego należy mieć na uwadze, że z reguły brak będzie podstaw do przyjęcia wystąpienia tej przesłanki wtedy, gdy rozstrzygnięcie sprawy jest możliwe bez uruchomienia instytucji pytań prawnych. Sytuacja taka wystąpi w szczególności wówczas, gdy istnieje możliwość usunięcia nasuwających się wątpliwości prawnych przez stosowną wykładnię budzącego zastrzeżenia aktu prawnego, bądź też możliwość przyjęcia za podstawę rozstrzygnięcia innego aktu” (postanowienie z 29 listopada 2001 r., sygn. P 8/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 268; zob. też postanowienia z: 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 57; 17 grudnia 2012 r., sygn. P 16/12, OTK ZU nr 11/A/2012, poz. 142).

4.2. Jak podkreślono w postanowieniu z 17 grudnia 2012 r., sygn. P 16/12, „[s]ąd, który przy rozpoznawaniu konkretnej, zawisłej przed nim sprawy, poweźmie wątpliwości co do konstytucyjności przepisu, który ma być podstawą rozstrzygnięcia, zobligowany jest w pierwszej kolejności podjąć próbę wyeliminowania problemu konstytucyjnego przez zastosowanie odpowiednich reguł interpretacyjnych i kolizyjnych, a w szczególności – przez zastosowanie wykładni zgodnej z Konstytucją”. W postanowieniu z 8 marca 2011 r. (sygn. P 33/10, OTK ZU nr 2/A/2011, poz. 15) Trybunał dodał, że sąd pytający „[n]ormom powinien nadawać takie znaczenie, żeby nie były sprzeczne z Konstytucją i aby najlepiej realizowały normy konstytucyjne” (zob. postanowienia z: 22 października 2007 r., sygn. P 24/07; 15 kwietnia 2008 r., sygn. P 26/07; 12 lutego 2009 r., sygn. P 64/08, OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 13). Podkreślić należy, że przedmiotem trybunalskiej kontroli jest także sądowy proces wykładni tekstu prawnego, w następstwie którego doszło do zainicjowania postępowania przed Trybunałem – „pogląd odmienny prowadziłby do stanu, w którym Trybunał Konstytucyjny musiałby ustosunkowywać się merytorycznie do pytań prawnych opartych na niepełnej bądź wadliwej wykładni dokonywanej przez sądy powszechne. Na treść konkretnej normy prawnej, która jest stosowana przez sąd, składa się nie tylko literalne brzmienie zaskarżonego przepisu, ale i jego systemowe uwarunkowania, przyjęte poglądy doktryny oraz ukształtowana w tej materii linia orzecznicza” (por. postanowienia z: 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03; 10 grudnia 2008 r., sygn. P 19/08, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 186; 10 grudnia 2008 r., sygn. P 39/08, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 187; 15 października 2009 r., sygn. P 120/08, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 143).

4.3. Na gruncie analizowanej sprawy Trybunał Konstytucyjny doszedł do przekonania, że sąd pytający powinien był i mógł podjąć próbę odpowiedniego „wymodelowania” normy prawnej wywodzonej z art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p. tak, by nie dopuścić do powstania wątpliwości natury konstytucyjnej. Treść żądania pozwu, a także powszechnie odnotowywane wątpliwości dotyczące praktyki stosowania zmienionych zasad kształtowania wynagrodzeń sędziów pozwalają przyjąć, że wysiłki mające na celu ustalenie zgodnej z Konstytucją interpretacji kwestionowanej regulacji powinny uwzględniać art. 91a § 3 p.u.s.p. Rozważenia wymagałoby m.in. czy jego zastosowanie umożliwiłoby – jeśli nie wyeliminowanie – to ograniczenie wypadków, w których sędziowie mający krótszy stanowiskowy staż pracy uzyskują awans płacowy szybciej w porównaniu z sędziami dłużej sprawującymi urząd w sądzie okręgowym.
Uzasadnienie pytania prawnego nie wskazuje jednak, by sąd pytający rozważał możliwe kierunki rozstrzygnięcia, stawiając sobie za cel znalezienie rozwiązania odpowiadającego konstytucyjnemu standardowi. Nie wskazuje ono w szczególności racji, jakie sprzeciwiały się zaaprobowaniu, czego domagali się powodowie, toku rozumowania stojącego za rozstrzygnięciem gdańskiego Sądu Okręgowego w sprawie o sygn. akt VIII Pa 23/13. Zamiast tego sąd pytający wymierzył ostrze swoich argumentów przeciwko art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej p.u.s.p., zakładając, że tylko stwierdzenie niekonstytucyjności tego przepisu otworzy drogę do ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów okręgowych, na 1 stycznia 2009 r., w stawce szóstej (siódmej). Zepchnięto w ten sposób na dalszy plan art. 91a § 3 p.u.s.p., nie dopatrując się w nim potencjalnego remedium. Nawet jeżeli przyczyną takiego „rozłożenia akcentów” przez sąd pytający były – sygnalizowane przez niektórych uczestników tego postępowania – wątpliwości dotyczące wykładni art. 91a § 3 p.u.s.p., powinien on był samodzielnie przeanalizować, czy ich rozwianie nie dokonało się już dzięki stanowisku orzecznictwa, względnie czy jest możliwe w ramach nadzoru judykacyjnego.

4.4 W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobligowany był umorzyć postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK w związku z art. 134 pkt 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064; dalej: ustawa o TK z 2015 r.) – ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Określając podstawę prawną umorzenia postępowania, Trybunał uwzględnił, że zgodnie z art. 134 pkt 3 ustawy o TK z 2015 r. w sprawach wszczętych i niezakończonych przed wejściem w życie ustawy o TK z 2015 r. (tj. 30 sierpnia 2015 r.), w postępowaniu przed Trybunałem, jeżeli zachodzą przesłanki umorzenia postępowania, stosuje się przepisy dotychczasowe.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.