Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 sierpnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 sierpnia 2013 r. w Gdańsku

sprawy M. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji M. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 24 października 2012 r., sygn. akt VIII U 872/12

Uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – pozostawiające temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa 2159/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27 marca 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ustalenia M. M. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym uznając, iż nie wykazał wymaganego okresu co najmniej 15 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach, a jedynie 12 lat, 10 miesięcy i 1 dzień.

Organ rentowy nie uznał jako okresu pracy w szczególnych warunkach okresów zatrudnienia: od dnia 08 grudnia 1988 r. do dnia 29 stycznia 1989 r. oraz od dnia 01 lutego 1989 r. do dnia 28 lutego 1989 r. w (...), od dnia 01 września 1989 r. do dnia 31 sierpnia 1990 r. w (...) sp. z o. o., od dnia 01 września 1990 r. do dnia 31 lipca 1991 r., od dnia 01 października 1991 r. do dnia 01 listopada 1991 r., od dnia 14 listopada 1991 r. do dnia 30 listopada 1991 r. oraz od dnia 04 grudnia 1991 r. do dnia 31 grudnia 1991 roku w (...) jako pracy w szczególnych warunkach, ponieważ z przedłożonej dokumentacji wynikało, że wykonywał pracę na stanowisku łączonym „ślusarz-spawacz”, a tym samym nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu, przewidzianym dla danego stanowiska. Organ ten nie uznał również okresu zatrudnienia od dnia 15 marca 1989 r. do dnia 31 sierpnia 1989 r. w (...) z uwagi na to, że w świadectwie pracy nie wskazano charakteru tej pracy, a zajmowane stanowisko ślusarz nie nosi dostatecznego wyjaśnienia w sprawie.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł M. M. wskazując, że w okresie od dnia 08 grudnia 1988 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. pracował na stanowisku spawacza. Na tę okoliczność wniósł o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków: H. B. oraz A. W..

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 24 października 2012 r. w sprawie VIII U 872/12 Sąd Okręgowy w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

M. M., urodzony dnia (...), w dniu 08 listopada 2011 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosek o emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Na dzień 01 stycznia 1999 r. ubezpieczony wykazał łącznie 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 12 lat, 10 miesięcy i 1 dzień okresów pracy w warunkach szczególnych, a ponadto, na dzień złożenia wniosku ukończył 60 lat, rozwiązał stosunek pracy i nie jest członkiem OFE.

Ubezpieczony przedłożył w organie rentowym umowę o pracę z dnia 08 grudnia 1988 roku oraz świadectwo pracy z dnia 01 września 1989 r. za okres od dnia 08 grudnia 1988 r. do dnia 31 sierpnia 1989 r. z (...), z dnia 30 sierpnia 1990 r. za okres od dnia 01 września 1989 r. do dnia 31 sierpnia 1990 r. z (...) sp. z o. o., z dnia 31 grudnia 1991 r. za okres od dnia 01 września 1990 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. z (...), pismo Archiwum z dnia 21 lutego 2012 r., angaż z dnia 23 marca 1989 r., angaż z dnia 01 września 1990 r., angaż z dnia 01 kwietnia 1991 r. i umowę o pracę z dnia 01 września 1990 roku z (...).

ZUS nie uznał jako okresu pracy w szczególnych warunkach okresów: od dnia 08 grudnia 1988 r. do dnia 29 stycznia 1989 r. oraz od dnia 01 lutego 1989 r. do dnia 28 lutego 1989 r. w (...), od dnia 01 września 1989 r. do dnia 31 sierpnia 1990 r. w (...) sp. z o. o., od dnia 01 września 1990 r. do dnia 31 lipca 1991 r., od dnia 01 października 1991 r. do dnia 01 listopada 1991 r., od dnia 14 listopada 1991 r. do dnia 30 listopada 1991 r. oraz od dnia 04 grudnia 1991 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. w (...) jako pracy w szczególnych warunkach, z uwagi na to, że z przedłożonej dokumentacji wynikało, że wykonywał pracę na stanowisku łączonym „ślusarz-spawacz”, a tym samym nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu, przewidzianym dla danego stanowiska. Organ rentowy nie uznał również okresu od dnia 15 marca 1989 r. do dnia 31 sierpnia 1989 r. w (...) z uwagi na to, że w świadectwie pracy nie wskazano charakteru tej pracy, a zajmowane stanowisko ślusarz nie wnosi dostatecznego wyjaśnienia w sprawie.

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją z dnia 27 marca 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ustalenia M. M. prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

W spornych okresach ubezpieczony wykonywał prace polegające na spawaniu elektrycznym i gazowym. Wykonywał również prace ślusarskie. 90% prac stanowiło spawanie, 10 % prace ślusarskie.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach organu rentowego, oraz na podstawie treści akt osobowych ubezpieczonego ze spornego okresu zatrudnienia, których autentyczności żadna ze stron nie kwestionowała. Nadto, podstawą dokonanych ustaleń były zeznania świadka A. W..

W ocenie tego Sądu odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat -dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2).

W myśl art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym przed dniem 01 stycznia 1949 r., będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 ustawy. Przy czym dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa wyżej za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (ust. 2 art. 32 ustawy emerytalnej).

Zgodnie natomiast z dalszym uregulowaniem wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym wyżej przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych (ust. 4 art. 32 ustawy emerytalnej). Oznacza to, że na potrzeby niniejszej ustawy pracami wykonywanymi w szczególnych warunkach są prace wymienione w § 4-8 lit. a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r. nr 8 poz. 43 ze zm.), mimo iż przedmiotowe rozporządzenie zostało wydane w oparciu o art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267), która z kolei została uchylona z dniem 01 stycznia 1999 r. przez art. 195 pkt 5 ustawy emerytalnej.

W myśl § 4 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd I instancji podkreślił, że w wykazie A - prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego - stanowiącym załącznik do rozporządzenia w dziale XIV (Prace różne) pod pozycją nr 12 wymienione są prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym.

Dodatkowo Sąd ten wskazał również na § 2 ust. rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, zgodnie z którym okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Okresy pracy natomiast, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego).

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem i utartą praktyką w postępowaniu przed sądem okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy (por: uchwały S.N.: z dnia 10 marca 1984 r. w sprawie III UZP 6/84 oraz z dnia 21 września 1984 r. w sprawie III UZP 48/84), a więc wszelkimi dopuszczalnymi przez prawo środkami dowodowymi.

Sąd ten zważył, że w sprawie bezspornym jest, że M. M. wykazał łączny okres składkowy i nieskładkowy przekraczający 25 lat, a w tym 12 lat, 10 miesięcy i 1 dzień okresów pracy w warunkach szczególnych, a ponadto, na dzień złożenia wniosku ukończył 60 lat, rozwiązał stosunek pracy i nie jest członkiem OFE.

Przedmiotem sporu pozostawało, czy nieuwzględnione przez ZUS okresy zatrudnienia ubezpieczonego: od dnia 08 grudnia 1988 r. do dnia 29 stycznia 1989 r., od dnia 01 lutego 1989 r. do dnia 28 lutego 1989 r. i od dnia 15 marca 1989 r. do dnia 31 sierpnia 1989 r. w (...), od dnia 01 września 1989 r. do dnia 31 sierpnia 1990 r. w (...) sp. z o. o., od dnia 01 września 1990 r. do dnia 31 lipca 1991 r., od dnia 01 października 1991 r. do dnia 01 listopada 1991 r., od dnia 14 listopada 1991 r. do dnia 30 listopada 1991 r. oraz od dnia 04 grudnia 1991 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. w (...) mogą zostać uznane za okresy pracy w szczególnych warunkach.

W ocenie organu rentowego nie ma ku temu podstaw, ponieważ z przedłożonej dokumentacji wynikało, że wykonywał pracę na stanowisku łączonym „ślusarz-spawacz”, a tym samym nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu, przewidzianym dla danego stanowiska, a odnośnie okresu od dnia 15 marca 1989 r. do dnia 31 sierpnia 1989 r. w (...) z uwagi na to, że w świadectwie pracy nie wskazano charakteru tej pracy, a zajmowane stanowisko ślusarz nie wnosi dostatecznego wyjaśnienia w sprawie.

W celu ustalenia charakteru pracy ubezpieczonego oraz warunków jej wykonywania Sąd I instancji dopuścił dowód z dokumentacji znajdującej się w aktach rentowych oraz z zeznań świadków: H. B. oraz A. W..

Treść zgromadzonej w sprawie dokumentacji przemawia za uznaniem, iż w spornym okresie ubezpieczony zajmował istotnie stanowisko łączone ślusarza-spawacza.

Zdaniem tego Sądu z treści zeznań świadków przesłuchanych w sprawie nie sposób było wywnioskować, że ubezpieczony wykonywał pracę spawacza stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Świadek H. B. potwierdził tę okoliczność jednak przyznał, że pracował na drugiej hali i nie obserwował na bieżąco czynności wykonywanych przez ubezpieczonego, nadto nie posiadał wiedzy na temat spawania atomowodorowego. Z kolei świadek A. W., który pracował z ubezpieczonym na tej samej hali podał, że w spornych okresach ubezpieczony wykonywał prace polegające na spawaniu elektrycznym i gazowym (90 %) oraz prace ślusarskie w stosunku (10 %).

W związku z powyższym Sąd Okręgowy nie uznał zeznań H. B. za wiarygodny i miarodajny środek dowodowy w niniejszej sprawie z uwagi na to, że nie posiada on dostatecznych informacji i wiedzy koniecznej do scharakteryzowania pracy ubezpieczonego. Równocześnie, Sąd ten za wiarygodne uznał zeznania drugiego świadka A. W., ponieważ były spójne i logiczne oraz korespondowały z treścią w/w materiału dowodowego. Świadek w sposób szczegółowy opisał, na czym polegała praca ubezpieczonego, porównując zakres obowiązków zakres powierzanych im obowiązków.

Sąd I instancji stwierdził zatem, że M. M. w spornych okresach nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych. Tym samym, mimo że spełnił on bezspornie pozostałe przesłanki, nie jest uprawniony do nabycia prawa do emerytury w obniżonych wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Biorąc pod uwagę ustalony stan faktyczny i argumenty podnoszone powyżej, Sąd ten na podstawie art. 477 (14) § 1 k.p.c. i cyt. wyżej przepisów orzekł, jak w sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł M. M. zaskarżając ten wyrok w całości i zarzucając temu orzeczeniu:

1) naruszenie prawa procesowego, tj.:

a) art. 231 k.p.c. w zw. z art. 232 i 233 § 1 k.p.c. poprzez:

- błędną i jednostronną ocenę materiału dowodowego, budowanie wniosków logicznie nieprawidłowych, nie mających poparcia w złożonych do akt sprawy dokumentach, ani nawet w argumentach doświadczenia życiowego, w faktach życia społecznego i systemie reguł pozaprawnych, w tym w szczególności nieuzasadnioną odmowę wiarygodności zeznań świadka H. B., mimo jej zupełnej zbieżność z zeznaniami samego ubezpieczonego, jak i dokumentacją pracowniczą, w tym w szczególności listami płac potwierdzającymi wypłacanie ubezpieczonemu dodatku szkodliwego za pracę w warunkach szczególnych;

- budowanie domniemań faktycznych z naruszeniem podstawowych zasad korzystania przez sąd z tego rodzaju uprawnienia dowodowego, w tym w szczególności bezpodstawne przyjęcie, że wykonywanie przez ubezpieczonego „prac ślusarskich” w wymiarze „10 % czasu pracy” skutkuje niewykonywaniem pracy w warunkach szczególnych (tj. prac przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowodorowym) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy”;

b) art. 328 § 2 k.p.c. - poprzez:

- lakoniczne i enigmatyczne uzasadnienie przyjętego przez Sąd Okręgowy argumentu, jakoby wykonywanie przez ubezpieczonego „prac ślusarskich” w wymiarze „10 % czasu pracy” skutkuje niewykonywaniem pracy w warunkach szczególnych (tj. prac przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowodorowym) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a nadto jakoby brak wiedzy świadka H. B. w przedmiocie „spawania atomowodorowego” miał jakikolwiek wpływ na ocenę wiarygodności jego zeznań;

- całkowite pominięcie uzasadnienia prawdopodobnej odmowy wiarygodności dokumentacji płacowej ubezpieczonego, w tym w szczególności list płac za sporny okres, w zakresie wypłacania ubezpieczonemu dodatku szkodliwego za pracę w warunkach szczególnych;

2) naruszenie prawa materialnego tj. art. 184 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 i 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz w zw. z § 1 ust. 2 oraz § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego z 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.) przez błędną ich wykładnię, polegającą na przyjęciu, że wykonywana przez ubezpieczonego praca nie była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku.

W uzasadnieniu apelacji skarżący dokonał streszczenia postępowania sądowego-pierwszoinstancyjnego w niniejszej sprawie, powołał treść przepisów: art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej, jak również § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego oraz wskazał, że wbrew stanowisku Sądu I instancji przesłanki stałości i pełnego wymiaru czasu pracy nie przekreśla fakt wykonywania przez ubezpieczonego obok czynności podstawowych (spawania) także innych czynności, w ramach których nie był on bezpośrednio narażony na warunki szkodliwe.

W tym miejscu przytoczył analogiczne rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie I UK 189/11, w ramach którego stwierdzono, że „możliwe jest przyjęcie, że praca jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, pomimo wykonywania niektórych czynności w warunkach niewystępowania bezpośredniego narażenia na szkodliwe czynniki dla zdrowia. W związku z powyższym należy stwierdzić, że ustalenie, iż pracownik poświęcał jedynie 70 % czasu na wydziałach produkcyjnych, resztę zaś na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji, nie przekreśla możliwości zaliczenia okresu pracy do wymaganego okresu zatrudnienia w warunkach szkodliwych”.

Apelujący podkreślił, że w celu rozstrzygnięcia rozważanego problemu konieczne jest odróżnienie czynności ślusarskich ściśle związanych z wykonywanym spawaniem, stanowiących jego immanentną cechę, od czynności, które nie pozostają w żadnym związku z tego rodzaju pracą i stanowią dodatkowe obowiązki pracownicze (por. wyrok S.N. z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie II UK 243/08). Pomimo bowiem wykonywania pewnych czynności w warunkach nienarażających bezpośrednio na szkodliwe dla zdrowia czynniki, można uznać, że dana osoba wykonuje pracę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, jeżeli są to czynności ściśle związane z pracą w warunkach szczególnych i stanowiące jego immanentną cechę (por. wyrok S.N. z dnia 08 marca 2010 r. w sprawie II PK 258/09).

Ponadto wskazał, że w wyroku z dnia 05 października 2011 r. w sprawie II UK 48/11 Sąd Najwyższy przyjął, że zaliczenie okresu pracy do uprawnień przewidzianych w rozporządzeniu nie jest uzależnione od tego, ile czasu pracownik poświęca na bezpośrednie wykonywanie pracy w warunkach szczególnych, a ile na inne czynności ściśle związane z tymi czynnościami. Praca spawacza nie ogranicza się bowiem wyłącznie do faktycznego spawania przedmiotów, ale - tak jak i każda inna praca - zawiera w sobie również czynności przygotowawcze (np. szlifowanie, nitowanie, itp.), jak i późniejsze, które ogólnie, łączne nazwane być mogą pracami ślusarskimi (por. wyrok S.N. z dnia 10 lutego 2012 r. w sprawie II UK 125/11, niepublik.).

W związku z powyższym skarżący stwierdził, że ustalenie, iż ubezpieczony poświęcał jedynie 90 % czasu bezpośrednio przy pracach spawalniczych nie przekreśla możliwości zaliczenia spornego okresu pracy do wymaganego okresu zatrudnienia w warunkach szkodliwych. Tym samym, oparty na tej podstawie zaskarżony wyrok narusza wskazane w apelacji przepisy prawa materialnego.

Uzasadniając podniesione zarzuty naruszenia prawa procesowego podniósł, że dokonana przez Sąd Okręgowy analiza materiału dowodowego bezwzględnie narusza zasady, o których mowa w art. 231-233 k.p.c. Zgodnie bowiem z przyjętymi przez komentatorów kryteriami oceny materiału dowodowego, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według swego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Jednak ta ocena sędziowska nie może mieć charakteru dowolnego, co gwarantują pewne rozwiązania proceduralne. Przepis art. 233 § 1, przy uwzględnieniu treści art. 328 § 2 k.p.c., nakłada na sąd orzekający obowiązki: po pierwsze - wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału, po drugie - uwzględnienia wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, po trzecie - skonkretyzowania okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności, po czwarte - wskazania jednoznacznego kryterium oraz argumentacji pozwalającej - wyższej instancji i skarżącemu - na weryfikację dokonanej oceny w przedmiocie uznania dowodu za wiarygodny, bądź też jego zdyskwalifikowanie, po piąte - przytoczenia w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia dowodów, na których sąd się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności (por. wyrok S.N. z dnia 29 września 2000 r. w sprawie V CKN 94/00, publik. Legalis).

W ocenie apelującego w omawianym stanie faktycznym Sąd I instancji nie dopełnił żadnego z opisanych powyżej obowiązków.

Po pierwsze bowiem nie można uznać za zgodny z zasadami doświadczenia życiowego argumentu jakoby fakt pracy na innej hali, czy brak znajomości „spawania atomowodorowego”, dyskwalifikował zeznania świadka H. B. w sytuacji, gdy jego zeznania są spójne z zeznaniami ubezpieczonego, jak i odnośnym świadectwem pracy, czy w końcu dokumentacją płacową poświadczającą pracę wnioskodawcy w warunkach szczególnych. Tym bardziej w sytuacji, gdy świadek wyraźnie wskazał, że to właśnie ubezpieczony spawał elementy, które on wcześniej przygotowywał.

Nadto, powyższym zeznaniom nie przeczą również zeznania drugiego ze świadków - A. W., który oświadczył, że ubezpieczony zajmował się nie tylko spawaniem, ale i drobnymi pracami ślusarskimi (w proporcji 90 % do 10 %). Abstrahując już bowiem od podniesionej wcześniej argumentacji w zakresie różnorodności czynności wykonywanych w ramach każdego z zawodów, o rodzaju wykonywanej przez ubezpieczonego pracy i ewentualnym zaliczeniu jej do kategorii prac wykonywanych w warunkach szczególnych, przemawiać powinien ogół okoliczności faktycznych sprawy, a nie wyrwane z kontekstu informacje.

Zdaniem skarżącego przyjęcie prezentowanego przez Sąd Okręgowy modelu rozumowania prowadziłoby do sytuacji, w której żadna z prac nie zasługiwałaby na miano wykonywanej stale i pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych. Na każdy bowiem zawód składają się zarówno czynności przygotowawcze, prace właściwe oraz prace wykończeniowe. W tym natomiast kryterium mieściły się wykonywane przez ubezpieczonego prace ślusarskie, o co niestety Sąd ten nie dopytał świadka.

Na marginesie apelujący zaznaczył jedynie, że na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego ubezpieczony nie był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. Tym samym gromadzenie materiału dowodowego leżało przede wszystkim w gestii Sądu I instancji, który miał nie tylko możliwość, ale i obowiązek dążenia do ustalenia obiektywnego stanu faktycznego sprawy.

W konkluzji apelacji skarżący wnosił o:

1) zmianę przedmiotowego wyroku oraz przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury począwszy od dnia 01 listopada 2011 r.;

2) zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego zwrotu kosztów postępowania, w tym także kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych;

3) uzupełnienie materiału dowodowego o dosłuchanie świadka A. W. na okoliczność ustalenia, że wskazane przez niego „prace ślusarskie” są częścią wykonywanej przez ubezpieczonego pracy i stanowią jedynie jedną z czynności niezbędnych do wykonywania zajęcia głównego (spawania).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja M. M. zasługiwała na uwzględnienie w sposób skutkujący uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku VIII Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za drugą instancję.

Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadza się do oceny, czy ubezpieczony spełnia łącznie wszystkie, wynikające z treści art. 184 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm., nazywanej dalej ustawą emerytalną), przesłanki ustalenia mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Stosownie do treści art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym (mężczyznom) urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje prawo do emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy emerytalnej (60 lat - § 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm., nazywanego dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego), jeżeli w dniu wejścia tej ustawy w życie, tj. w dniu 01 stycznia 1999 r. osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy emerytalnej (co najmniej 25 letni).

Takim ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy emerytalnej pod warunkiem nie przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (art. 184 ust. 2 ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2012 r.).

W przedmiotowej sprawie organ rentowy kwestionuje spełnianie przez wnioskodawcę przesłanki w postaci osiągnięcia w dniu wejścia ustawy emerytalnej w życie, tj. w dniu 01 stycznia 1999 r., wymaganego w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej).

Sąd II instancji zauważa, że dla oceny kwestii spełniania przez wnioskodawcę, wynikającej z treści art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, przesłanki osiągnięcia w dniu wejścia ustawy emerytalnej w życie, tj. w dniu 01 stycznia 1999 r. okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymaganego w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, kluczowa jest odpowiedź na pytanie, czy praca wykonywana przez niego w spornych okresach zatrudnienia: od dnia 08 grudnia 1988 r. do dnia 29 stycznia 1989 r. oraz od dnia 01 lutego 1989 r. do dnia 28 lutego 1989 r. w Przedsiębiorstwie Budowlano- (...) w G., od dnia 01 września 1989 r. do dnia 31 sierpnia 1990 r. w (...) sp. z o. o. w G., od dnia 01 września 1990 r. do dnia 31 lipca 1991 roku, od dnia 01 października 1991 r. do dnia 01 listopada 1991 r., od dnia 14 listopada 1991 r. do dnia 30 listopada 1991 r. oraz od dnia 04 grudnia 1991 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. w Przedsiębiorstwie Budowlano- (...) w G. w likwidacji podlega zaliczeniu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, o którym mowa w treści art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Z treści § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego wynika, że do zaliczenia okresu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, wymienionej w wykazie stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia, do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach uprawniającego do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, nieodzowne jest, aby była ona wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W przedmiotowej sprawie Sąd I instancji za organem rentowym, w oparciu o określenie stanowiska pracy zawarte w dokumentach dotyczących spornych okresów zatrudnienia (k. 8-10 i 79-81 akt em. ZUS) oraz zeznania świadka A. W. (k. 18 akt sprawy) stwierdził (k. 22-26 akt sprawy), że wprawdzie M. M. w spornych okresach zatrudnienia wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w poz. 12, działu XIV, wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, tj. „prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym”, lecz prac tych nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, ponieważ oprócz tych prac wykonywał jeszcze prace ślusarskie nie wymienione w wykazie A lub B.

Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy.

Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego (por. wyroki S.N.: z dnia 08 czerwca 2011 r. w sprawie I UK 393/10, publik. LEX nr 950426; z dnia 14 września 2007 r. w sprawie III UK 27/07, publik. OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 19 września 2007 r. w sprawie III UK 38/07, publik. OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329; z dnia 06 grudnia 2007 r. w sprawie III UK 66/07, publik. LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008 r. w sprawie I UK 210/07, publik. OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 i z dnia 24 marca 2009 r. w sprawie I PK 194/08, publik. LEX nr 528152).

W przedmiotowej sprawie nie budzi wątpliwości i nie stanowi przedmiotu sporu okoliczność, że w spornych okresach zatrudnienia ubezpieczony, oprócz prac wymienionych w poz. 12, działu XIV, wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, wykonywał jeszcze prace ślusarskie.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko wyrażone w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2012 r. w sprawie II UK 103/11, publik. LEX nr 1130388, zgodnie z którym z załącznika do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego – wykaz A, dział XIV, poz. 12 – wynika, że nie chodzi tylko o samo spawanie jako czynność, lecz o prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym i atomowowodorowym, co niewątpliwie może dotyczyć też innych czynności, jednak tylko tych, które funkcjonalnie (przedmiotowo) łączą się z pracą przy spawaniu.

Tym samym określenie „prace przy spawaniu”, zawarte w pkt 12, działu XIV, wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, obejmuje też inne prace wykonywane w przebiegu procesu spawania. Takie rozumienie rozważanego zwrotu wynika z jego wykładni językowej, prowadzącej do wniosku, że podobnie jak inne podobne zwroty, np. „przy sprzątaniu”, obejmuje czynności związane ze spawaniem (sprzątaniem), a nie obejmuje czynności innego pracownika znajdującego się w bezpośredniej bliskości. Użycie określenia „przy spawaniu” zamiast terminu „spawacz” pozwala objąć nim także prace wykonywane w przebiegu procesu spawania przez pracowników nie będących spawaczami (por. wyrok S.N. z dnia 29 stycznia 2008 r. w sprawie I UK 192/07, publik. OSNP 2009 nr 5-6, poz. 79).

Jednocześnie podkreślenia wymaga, że prawo do emerytury w wieku niższym od powszechnego z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy emerytalnej, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (por. wyroki S.N.: z dnia 08 czerwca 2011 r. w sprawie I UK 393/10, publik. LEX nr 950426; z dnia 22 lutego 2007 r. w sprawie I UK 258/06, publik. OSNP 2008 Nr 5-6, poz. 81; z dnia 17 września 2007 r. w sprawie III UK 51/07, publik. OSNP 2008 Nr 21-22, poz. 328; z dnia 06 grudnia 2007 r. w sprawie III UK 62/07, publik. LEX Nr 375653; z dnia 06 grudnia 2007 roku w sprawie III UK 66/07, publik. LEX Nr 483283; z dnia 13 listopada 2008 r. w sprawie II UK 88/08, publik. LEX nr 1001292 i z dnia 05 maja 2009 r. w sprawie I UK 4/09, publik. LEX Nr 509022).

Stąd przy wykładni określenia „prace przy spawaniu”, o którym mowa w pkt 12, działu XIV, wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, nie można wychodzić poza granice prac wykonywanych w przebiegu procesu spawania, stanowiących pewien ciąg technologiczny umożliwiający osiągnięcie efektu finalnego, ponieważ to praca przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym i atomowowodorowym uznana została za pracę o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości, a nie jakakolwiek inna praca składająca się (obok pracy spawalniczej) na ostateczny rezultat całego procesu produkcyjnego (por. wyrok S.N. z dnia 08 czerwca 2011 r. w sprawie I UK 393/10, publik. LEX nr 950426).

W przedmiotowej sprawie Sąd Okręgowy, bez przeprowadzenia stosownego postępowania dowodowego, mającego na celu ustalenie, czy prace ślusarskie wykonywane przez wnioskodawcę w spornych okresach zatrudnienia stanowiły czynności przygotowawcze ściśle związane z przebiegiem spawania, niejako z góry założył, że nie stanowiły one części procesu spawania, a w konsekwencji nie został spełniony warunek z § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, aby prace w szczególnych warunkach wykonywane były stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Z uwagi na powyższe zasadne jest przyjęcie, że dopiero przeprowadzenie pełnego, wyczerpującego postępowania dowodowego, mającego w celu ustalenie, czy czynności ślusarskie, które M. M. wykonywał w spornych okresach zatrudnienia mogą zostać zakwalifikowane jako prace przygotowawcze, niezbędne w procesie spawania, stanowiące element ciągu technologicznego, umożliwi prawidłowe rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji winien dopuścić dowody: z przesłuchania M. M. oraz z zeznań zatrudnionych razem z nim w spornych okresach świadków na okoliczność charakteru czynności ślusarskich wykonywanych przez wnioskodawcę w tych okresach.

Następnie Sąd ten dokona dokładnej analizy i charakterystyki pracy ubezpieczonego w poszczególnych okresach i ustali, jakich czynności wymagało od niego przeprowadzenie powierzonych mu zadań w procesie technologicznym w danym zakładzie, a w szczególności, czy wnioskodawca mając za zadanie zespawanie określonych części, musiał przygotować sobie w ramach prac pomocniczych (ślusarskich) odpowiedni materiał, czy też nie, a jeśli tak, to czy czynności te były niezbędne do dokonania czynności mieszczących się w typowej pracy spawacza, czy były z tym procesem nierozerwalnie związane, czy też stanowiły odrębne czynności (por. wyrok S.A. we Wrocławiu z dnia 29 marca 2012 r. w sprawie III AUa 103/12, publik. LEX nr 1136102).

Ustalenie to jest konieczne do dokonania oceny, czy wykonywane przez M. M. prace ślusarskie miały charakter czynności przygotowawczych, polegających na przygotowaniu detali do spawania, a tym samym, czy należały do podstawowych, określonych przez pracodawcę zadań związanych ze spawaniem. Dopiero odpowiedź na powyższe pytanie umożliwi dokonanie miarodajnej oceny, czy prace ślusarskie wykonywane w spornych okresach zatrudnienia również należy kwalifikować jako prace „przy spawaniu” w rozumieniu pkt 12, działu XIV, wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, a w konsekwencji, czy okresy te podlegają zaliczeniu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach uprawniającego do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

W myśl art. 386 § 4 k.p.c. gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

Stosownie zaś do treści art. 108 § 2 k.p.c. sąd drugiej instancji, uchylając zaskarżone orzeczenie i przekazując sprawę sądowi pierwszej instancji do rozpoznania, pozostawia temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.