Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 248/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia T. w P. działającego na rzecz P. J.
przeciwko H. Sp. z o.o. w S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego w B.
z dnia 10 kwietnia 2014 r.,
I. oddala skargę kasacyjną,
II. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej 1350 (jeden
tysiąc trzysta pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. wyrokiem z
dnia 18 września 2013 r. oddalił powództwo Stowarzyszenia „T.” działającego na
rzecz P. J. skierowane przeciwko H. Sp. z o.o. o zapłatę kwoty 68.000 zł tytułem
ryczałtów za noclegi oraz orzekł o kosztach procesu.
Sąd Rejonowy ustalił, że P. J. zatrudniony był u strony pozwanej w okresie
od dnia 18 września 2007 r. do dnia 30 września 2012 r. na stanowisku kierowcy
międzynarodowego. Strony uzgodniły w punkcie 2.4 umowy o pracę, że
pracownikowi na utrzymanie kosztów pobytu za granicą za każdy dzień pobytu – od
dnia wyjazdu do powrotu na teren Polski – przysługuje dieta w wysokości 42 euro.
Prawo do ekwiwalentu pieniężnego na pokrycie kosztów pobytu za granicą
przewidywał także obowiązujący w pozwanej spółce regulamin wynagradzania,
który w dacie zawarcia umowy o pracę między stronami stanowił, że za każdy dzień
pobytu za granicą pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny na wyżywienie w
wysokości określonej w umowie o pracę. Regulamin został zmieniony przez
pracodawcę z dniem 17 sierpnia 2009 r. w ten sposób, że „za każdy dzień pobytu
za granicą pracownikowi przysługuje ekwiwalent na pokrycie kosztów, w tym
kosztów wyżywienia, kosztów noclegu w wysokości określonej w umowie o pracę”.
Wprowadzenie zmian do regulaminu zostało dokonane w sposób zwyczajowo
przyjęty przez pracodawcę, a zmiany te weszły w życie z dniem 1 września 2009 r.
Kierowcy międzynarodowi w okresach odpoczynku nie korzystali z noclegu w
hotelu lub motelu. Ekwiwalent pieniężny na pokrycie kosztów podróży w umowach
o pracę określany był jako „dieta”.
W odniesieniu do takich ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy uznał
powództwo za bezzasadne. W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy zwrócił uwagę
na kwalifikację podróży służbowej kierowcy w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o
czasie pracy kierowców (jednolity tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 1155 ze zm.) oraz
prawo do należności na pokrycie kosztów podróży służbowej na zasadach
określonych w art. 775
§ 3-5 k.p. w związku z art. 21a ustawy o czasie pracy
kierowców. Wskazał, że pozwany pracodawca nie jest podmiotem publicznym i
mógł uregulować należności pracowników związane z podróżą służbową w
odmienny sposób niż w rozporządzeniach Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
3
dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości i warunków ustalania należności
przysługujących w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z
tytułu podróży służbowej na obszarze kraju i za granicą (Dz.U. Nr 236, poz. 1990 i
1991 ze zm.), z wyjątkiem diety, która nie mogła być niższa niż dieta w podróży
służbowej na obszarze kraju określona dla sfery budżetowej (art. 775
§ 4 k.p).
A zatem prywatny pracodawca w latach 2009-2011 mógł w regulaminie
wynagradzania zagwarantować pracownikowi z tytułu podróży poza granicami kraju
dietę w wysokości nie niższej niż 23 zł, czyli około 6 euro. Sąd Rejonowy stwierdził,
że ryczałtowe określenie należności według stawki 42 euro zaspokajało żądanie
pracownika, zatrudnionego jako kierowca międzynarodowy, z tytułu kosztów
podróży zagranicznej, w tym noclegów. Takie były bowiem ustalenia i umowa stron.
W ocenie Sądu Rejonowego, kierując się zasadą określoną w art. 65 § 2 k.c.
w związku z art. 300 k.p., nie wynika, aby zamiarem stron było uregulowanie w
umowie tylko części świadczeń należnych pracownikowi w związku z odbywanymi
podróżami służbowymi. Strona pozwana ustalając wysokość należności z tytułu
podróży na kwotę 42 euro (tzw. dieta) uprościła w ten sposób rozliczenia z
kierowcami, a sami kierowcy mieli pełną świadomość i jasność, jakie świadczenia
otrzymują. Strona pozwana nie ewidencjonowała krajów, w jakich pracownicy
spędzali noclegi, mimo iż w zależności od tego zmienia się kwota ryczałtu za
nocleg. Z drugiej strony pracownicy nie zgłaszali roszczeń z tego tytułu i nie
kwestionowali przyjętych w umowie i regulaminie postanowień co do wysokości
należności przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowych poza
granicami kraju. Wobec powyższego Sąd Rejonowy uznał, że ustalona w umowie o
pracę „dieta” obejmowała wszystkie należności z tytułu wydatków (kosztów)
związanych z podróżą służbową kierowcy i nie ma podstaw, aby pojęcie „dieta”
zawężać tylko do wyżywienia i drobnych wydatków. Natomiast regulamin
wynagradzania, w wersji obowiązującej po zmianie w sierpniu 2009 r., był
korzystniejszy dla pracowników pozwanego pracodawcy bowiem wprowadzał w
istocie dodatkowe świadczenia. Ponadto Sąd Rejonowy zaznaczył, że pracownicy
nie ponosili jakichkolwiek kosztów noclegu, ponieważ spali w kabinie samochodu.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. wyrokiem z
dnia 10 kwietnia 2014 r. oddalił apelację powoda Stowarzyszenia „T.” oraz zasądził
4
od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania odwoławczego.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w całości akceptuje ustalenia i rozważania
Sądu pierwszej instancji, w tym przede wszystkim, że zasadnicze znaczenie w
zakresie regulacji zwrotu kosztów podróży służbowych miała umowa o pracę.
Zgodnie z tą umową pracownik otrzymywał dietę na pokrycie kosztów pobytu za
granicą Rzeczypospolitej Polskiej w kwocie 42 euro. Dieta w rozumieniu stron
obejmowała wszystkie możliwe koszty podróży, w tym koszty wyżywienia,
korzystania z sanitariatów i koszty ewentualnych noclegów. Z ustaleń faktycznych
nie wynika, aby strony umowy o pracę miały zamiar uregulować tylko część
świadczeń związanych z podróżą służbową. Dieta 42 euro obejmowała więc 25%
limitu za nocleg. Umowa nie była niezgodna z regulaminem wynagradzania bowiem
regulamin nie wskazywał, jaka część kwoty 42 euro stanowi ekwiwalent na
wyżywienie. Nawet gdyby próbować przyjąć, że zmiana regulaminu wynagradzania
nie została skutecznie wprowadzona, to wobec szerokiego ujęcia świadczenia w
umowie o pracę okoliczność ta nie ma znaczenia z punktu widzenia zasadności
żądań. Sąd Okręgowy dostrzegł, że ustawodawca europejski nie postrzega spania
kierowcy w kabinie jako sytuacji zagrażającej jego życiu i zdrowiu. Gdyby próbować
uznać, że „dieta” określona umową o pracę nie obejmowała ryczałtu za nocleg, to
żądanie ryczałtu byłoby sprzeczne z normą z art. 8 k.p. Ryczałt odnosi się do
rzeczywistego noclegu w warunkach hotelowych i nie może być ujmowany jako
instrumentalna podstawa do uzyskania dalszego świadczenia. Nie bez znaczenie
jest, że rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia
2002 r. w sprawie wysokości i warunków ustalania należności przysługujących w
państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży
służbowej za granicą nie regulowało sytuacji, gdy pracownik mobilny godzi się na
spanie w samochodzie i z góry wyklucza spanie w hotelu.
Powyższy wyrok zaskarżył skargą kasacyjną w całości pełnomocnik powoda
Stowarzyszenie „T.”, zarzucając naruszenie prawa materialnego:
a) art. 18 § 2 k.p. przez niezastosowanie i przyjęcie, że: wypłacana
pracownikom kwota 42 euro za dobę podróży służbowej stanowiła ekwiwalent
pieniężny na pokrycie kosztów pobytu za granicą określony w § 11 regulaminu
5
wynagradzania obowiązującego u strony pozwanej, gdy z łączącej strony umowy
(pkt 2.4) oraz z dokumentacji płacowej wynika, że pracodawca zobowiązał się i
wypłacał pracownikom samą dietę w wysokości 42 euro za każdy dzień pobytu za
granicą i tym samym postanowienia umowy o pracę jako korzystniejsze dla
pracownika należy traktować jako obowiązujące w pierwszej kolejności; pojęcie
„dieta” użyte przez pracodawcę w umowie o pracę obejmuje swoim zakresem także
należne powodowi świadczenie tytułem ryczałtu za noclegi, gdy pojęcie to
zdefiniowane jest wiążąco w dwóch rozporządzeniach Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości i ustalania należności
przysługujących pracownikom zatrudnionym w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju i poza
granicami kraju (ustawodawca wymienia osobno diety oraz zwrot kosztów
przejazdów i dojazdów oraz noclegów), a zatem nie ma podstaw prawnych,
aby w postanowieniach umowy podział ten nie został zachowany. Postanowienia
umowy w tym zakresie, jako mniej korzystne dla pracownika nie są ważne z mocy
art. 18 § 1 k.p.;
b) art. 18 § 3 k.p. przez niezastosowanie i błędne przyjęcie, że w zakresie
przyznawania należności z tytułu podróży służbowych obowiązujący u pozwanego
pracodawcy regulamin wynagradzania obowiązywał pracowników, gdy
postanowienia regulaminu wynagradzania w § 11 ust. 1 naruszają zasadę
równego traktowania w zatrudnieniu;
c) art. 65 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. i w związku z art. 18 § 1 k.p.
poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że zgodnym zamiarem stron
stosunku pracy było przyjęcie, że użyte w umowie o pracę sformułowanie „dieta”
obejmuje również świadczenia z tytułu ryczałtu za nocleg, w sytuacji gdy taka
interpretacja zapisów umowy jest bezsprzecznie mniej korzystna dla pracowników
niż interpretacja, która ma podstawy w ogólnych przepisach prawa pracy;
d) art. 775
§ 3 k.p. przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie,
że pracodawca mógł uregulować kwestię wypłaty należności z tytułu podróży
służbowych częściowo w regulaminie wynagradzania, a częściowo w umowie o
pracę. Gdy tymczasem ustawodawca wyraźnie przewidział, że w przypadku
pozwanej spółki możliwe to było wyłącznie w regulaminie wynagradzania i
6
wykluczone jest regulowanie tych kwestii jednocześnie w regulaminie
wynagradzania oraz częściowo w umowie o pracę;
e) art. 775
§ 1, 3 i 5 k.p. oraz § 2 ust. 2 lit. b oraz § 9 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz
warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w
państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży
służbowej poza granicami kraju w związku z § 11 ust. 1 regulaminu wynagradzania
poprzez zastosowanie w miejsce ogólnych przepisów prawa pracy normy prawnej
przewidzianej w § 11 ust. 1 regulaminu wynagradzania, w sytuacji gdy: - regulamin
wynagradzania w ogóle nie został podany do wiadomości pracowników w sposób
przyjęty u pracodawcy (brak potwierdzenia na piśmie przez pracownika
wymaganego przez pracodawcę w § 14 ust. 2 regulaminu wynagradzania), a §
14 ust. 3 regulaminu wynagradzania wyraźnie stanowi, że odmowa potwierdzenia
o zapoznaniu się z regulaminem będzie traktowana na równi z odmową
przestrzegania postanowień regulaminu; - regulamin wynagradzania w § 11 nie
zawiera określenia samej wysokości należnego pracownikowi ekwiwalentu
pieniężnego na pokrycie kosztów pobytu za granicą, a zatem Sąd Okręgowy z
uwagi na znaczną ułomność regulaminu w tym zakresie winien ustalić i zasądzić
należne pracownikowi wynagrodzenie, kierując się wskazaniami zawartymi w
powszechnie obowiązujących przepisach prawa pracy;
f) § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19
grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności
przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju przez
błędną wykładnię, a w konsekwencji przyjęcie, że ryczałt za nocleg nie
przysługuje pracownikowi w sytuacji, gdy nie poniósł on żadnych kosztów w
związku z noclegiem spędzanym w zagranicznej podróży służbowej;
g) art. 24113
§ 2 k.p. w związku z art. 772
§ 5 k.p. przez ich
niezastosowanie i przyjęcie, że strona pozwana dokonując zmiany regulaminu
wynagradzania nie była obowiązana dokonać wobec pracownika zmiany w
trybie określonym tymi przepisami, tj. w drodze wypowiedzenia dotychczasowych
warunków zatrudnienia, ewentualnie w drodze zawarcia z pracownikiem
7
porozumienia zmieniającego dotychczasowe warunki zatrudnienia oraz błędne
przyjęcie, że regulamin wynagradzania w brzmieniu obowiązującym od dnia
1 września 2009 r. obowiązywał reprezentowanego przez powoda pracownika;
h) art. 8 ust. 8 rozporządzenia (WE) nr 561/2006 z dnia 15 marca 2006 r. w
sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do
transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i
(WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85
(Dz.U. UE. L. 2006.102.1) oraz art. 14 ustawy o czasie pracy kierowców poprzez
nieprawidłowe zastosowanie i błędną wykładnię polegające na zastosowaniu tych
przepisów do zasad rekompensowania pracownikom kosztów podróży służbowych,
podczas gdy przepisy te nie należą w ogóle do przepisów prawa pracy i nie
regulują tych kwestii, a są wyłącznie przepisami prawa administracyjnego
regulującego czas jazdy i odpoczynki kierowców.
Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie
powództwa w całości i zasądzenie na rzecz P. J. kwoty 68.000 zł tytułem należności
za niewypłacone pracownikowi ryczałty za noclegi w spornym okresie.
W uzasadnieniu skargi podniesione zostało, że Sąd Najwyższy w uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 12 czerwca 2014 r., II PZP 1/14 (OSNP 2014 nr 12,
poz. 164) przesądził jednoznacznie, że kabina samochodu nie stanowi zapewnienia
przez pracodawcę bezpłatnego noclegu i dla rozstrzygnięcia sprawy zupełnie nie ma
znaczenia, że pracownicy strony pozwanej decydowali się na spędzanie noclegu w
ciężarówkach. Skarżący zarzucił, że w realiach niniejszej sprawy Sąd drugiej
instancji błędnie przyjął, że prywatny pracodawca wobec zapisu zawartego w
umowie o pracę mógł pozbawić pracownika arbitralnie ryczałtu za noclegi.
Strona pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o jej oddalenie i
zasądzenie na jej rzecz od powoda kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona. W pierwszej kolejności wskazać
należy, że dla oceny przez Sąd Najwyższy, rozpoznający skargę kasacyjną,
zarzutów naruszenia prawa materialnego miarodajny jest stan faktyczny sprawy
będący podstawą wydania zaskarżonego wyroku, jeśli równocześnie brak jest
8
podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. - naruszenia przepisów postępowania
mającego wpływ na wynik sprawy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 marca
1997 r., II CKN 18/97, OSNC 1997 nr 8, poz. 112; z dnia 11 kwietnia 2006 r., I CSK
175/05, LEX nr 424367; z dnia 5 maja 2010 r., II PK 343/09, LEX nr 603420). Innymi
słowy oznacza to, że Sąd Najwyższy na podstawie art. 39813
§ 2 k.p.c. wiążą
ustalenia faktyczne, na których oparto zaskarżony wyrok. Z ustaleń Sądów obu
instancji wynika, że strony w umowie o pracę uzgodniły, że kwota 42 euro
obejmuje nie tylko wyżywienie podczas podróży służbowej, ale również ryczałt za
noclegi. W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że ustalenie treści oświadczenia
woli należy do ustaleń faktycznych i wchodzi w zakres podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia sądu, a uchybienia w tym zakresie mogą być - z ograniczeniami
przewidzianymi w art. 398 § 3 i art. 39813
§ 2 k.p.c. - wykazywane w ramach
podstawy przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Nie wystarczy więc zarzut
naruszenia art. 65 § 2 k.c. i twierdzenie, że wola stron była inna niż ustalono, gdy
nie zostały podważone ustalenia, na podstawie których stwierdzono taką wolę stron
(por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11 kwietnia 2006 r., I CSK 175/05, LEX nr
424367; z dnia 26 stycznia 2011 r., I UK 281/10, LEX nr 786372; z dnia 23 stycznia
2012 r., II UK 93/11, LEX nr 1163333; z dnia 4 kwietnia 2014 r., II CSK 405/13,
LEX nr 1480316). Rację ma skarżący twierdząc, że wola stron nie pozwala na
wprowadzenie do umowy o pracę postanowień mniej korzystnych niż przepisy
prawa pracy. Niemniej jednak zarzut naruszenia art. 18 § 1 k.p. byłby zasadny tylko
wówczas, gdyby umowa o pracę łącząca strony prawo do kompensaty kosztów
podróży służbowych określała w zakresie mniejszym niż przewidują to przepisy
prawa pracy. Należy zauważyć, iż skarżący nie przedstawił w skardze kasacyjnej
wyliczeń odnoszących się kalendarzowo do każdego wyjazdu, poprzestając
wyłącznie na pierwotnej argumentacji, że kwota 42 euro obejmowała tylko dietę
na wyżywienie. Nie podważa również określonych konstatacji Sądów
orzekających w sprawie, że kwota 42 euro była wyższa niż suma ryczałtów
noclegowych przysługujących pracownikowi według przepisów powszechnych, w
tym określonych w § 9 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia
19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności
przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
9
jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U.
Nr 236, poz. 1991 ze zm., dalej jako rozporządzenie z dnia 19 grudnia 2002 r.), w
tym diety, której minimalna granica określona była w art. 775
§ 4 k.p i w okresie
objętym żądaniem pozwu wynosiła 23 zł za dobę.
Podkreślenia wymaga, że Sąd Najwyższy rozpoznając sprawę o tym samym
stanie prawnym pomiędzy tymi samymi stronami, wytoczoną na rzecz innego
pracownika pozwanej spółki, w wyroku z dnia 13 sierpnia 2015 r., II PK 241/14
(niepublikowany) uznał, że rozbieżność między umową o pracę a regulaminem
wynagradzania (art. 775
§ 3 k.p.) byłaby wtedy, gdyby regulamin określał kwotę
diety, nawet przy założeniu, że zapis regulaminu odnosiłby się tylko do kosztów
wyżywienia, czyli nie obejmował ryczałtów noclegowych. Regulamin nie jest
jednak wyłącznym źródłem spornego świadczenia, gdyż silniejsza jest ustawa
(art. 9 k.p) i kierowcy mają prawo do należności na pokrycie kosztów związanych z
wykonywaniem zadania służbowego, ustalanych na zasadach określonych w
przepisach ustawowych, w tym wypadku w art. 775
§ 3-5 k.p. w związku art. 21a
ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (jednolity tekst: Dz.U. z
2012 r., poz. 1155 ze zm.), czyli do ryczałtów za noclegi według stawek
określonych w § 9 rozporządzenia z dnia 19 grudnia 2002 r. Powyższy pogląd
wprost wynika z uchwały Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów z dnia 12
czerwca 2014 r., II PZP 1/14 (OSNP 2014 nr 12, poz. 164), w której przyjęte zostało,
że zapewnienie pracownikowi - kierowcy samochodu ciężarowego
odpowiedniego miejsca do spania w kabinie tego pojazdu podczas wykonywania
przewozów w transporcie międzynarodowym nie stanowi zapewnienia przez
pracodawcę bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz
warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w
państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży
służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.), co powoduje,
że pracownikowi przysługuje zwrot kosztów noclegu na warunkach i w wysokości
określonych w § 9 ust. 1-3 tego rozporządzenia albo na korzystniejszych warunkach
i wysokości, określonych w umowie o pracę, układzie zbiorowym pracy lub innych
przepisach prawa pracy. W uchwale wyjaśniono, że zwrot kosztów noclegu
10
kierowca powinien otrzymać według reguł takich jak w podróży służbowej, mimo że
ustawa o czasie pracy kierowców dopiero od dnia 3 kwietnia 2010 r. kwalifikuje
pracę kierowców jako podróż służbową. Innymi słowy orzecznictwo potwierdza, na
co zwraca uwagę skarżący w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, że wymagany
standard noclegu dla kierowcy międzynarodowego jest czymś innym niż nocleg w
kabinie samochodu (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 listopada 2014 r.,
II PK 36/14, LEX nr 1567473; z dnia 18 stycznia 2013 r., II PK 144/12, LEX nr
1375389; z dnia 1 kwietnia 2011 r., II PK 234/10, OSNP 2012 nr 9-10, poz. 119
oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2014 r., l PZP 3/140, OSNP
2015 nr 4, poz. 47).
Sumując powyższe, w rozpoznawanej sprawie można byłoby jedynie
rozważyć konflikt pomiędzy umową a ustawą. Skarżący nie dostrzega jednak, że
strony w umowie o pracę zgodnie określiły, iż pracownik będzie otrzymywał kwotę
42 euro na utrzymanie kosztów pobytu za granicą na każdy dzień pobytu – od dnia
wyjazdu do powrotu na teren Polski, a ustalone w tej wysokości koszty nie są mniej
korzystne niż przepisy powszechne w zakresie minimalnych kosztów wyżywienia
(art. 775
§ 4 k.p.) i ryczałtu za nocleg (§ 9 rozporządzenia z dnia 19 grudnia
2002 r.). Co prawda takie rozlicznie nie odnosi się do każdego konkretnego wyjazdu
pracownika, ale przedmiotem sporu była sama zasada, a nie indywidulane rozliczenie
poszczególnych wyjazdów.
W tym kontekście traci na znaczeniu problem wykładni pierwotnego zapisu
regulaminu wynagradzania oraz zmian w tym regulaminie dokonanych przez stronę
pozwaną z dniem 1 września 2009 r. Nie można stracić z pola widzenia, że w
regulaminie wynagradzania nie były określone kwoty diet na wyżywienie ani kwoty
ryczałtów za noclegi, które w minimalnym zakresie określone są w art. 775
§ 4 k.p. oraz
w § 9 rozporządzenia z dnia 29 grudnia 2002 r. W tym stanie rzeczy nie ma
uzasadnionych podstaw twierdzenie, że regulamin w sposób korzystniejszy niż
ustawa regulował należności z tytułu podróży służbowych pracowników w
transporcie międzynarodowym. Regulamin wynagradzania w § 11 nie stanowił,
że ustalona w umowie o pracę tytułem diety kwota 42 euro dotyczy tylko kosztów
wyżywienia bowiem odnosił się ogólnie do „ekwiwalentu pieniężnego na
wyżywienie”. Skarżący pomija przy tym, że sprawę zwrotu kosztów podróży strony
11
uzgodniły w umowie o pracę i realizowały ją – w ustalonym zakresie nie
sygnalizując jakichkolwiek wątpliwości wynikających z wykładni oświadczeń woli
stron. Nie może zostać niezauważone, że Sądy orzekające w sprawie ustaliły,
iż uzgodniona w umowie kwota 42 euro obejmowała diety i ryczałty za noclegi.
Powyższe okoliczności powodują, że nie można za uzasadniony uznać
zarzut skargi sprowadzający się do twierdzenia, że umowa o pracę określająca 42
euro za każdy dzień pobytu pracownika za granicą dotyczyła tylko kosztów
wyżywienia i takie postanowienia umowy jako korzystniejsze należy traktować jako
obowiązujące w pierwszej kolejności. Twierdzenie takie pozostaje w sprzeczności z
ustaleniami leżącymi u podstaw zaskarżonego wyroku, a ponadto suma minimalnej
diety oraz ryczałtów, wynikająca wówczas z przepisów powszechnych była niższa
niż 42 euro. Stąd nie są zasadne zarzuty naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 18
§ 1 k.p. i art. 65 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.
W tej sytuacji całkowicie bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 18 § 3 k.p.,
który skarżący wiąże z postanowieniami zawartymi w § 11 regulaminu
wynagradzania, w tym poprzez naruszenie zasady równego traktowania w
zatrudnieniu. Po pierwsze z rozważań dokonanych powyżej wynika, że kwestia
należności przysługujących pracownikowi z tytułu podróży służbowych
uregulowana została całościowo przez strony w umowie o pracę (pkt. 2.4), a nie w
regulaminie wynagradzania, a po drugie zarzut nierównego traktowania mógłby być
rozważany, mając na uwadze jego uzasadnienie zawarte w skardze kasacyjnej,
tylko wówczas, gdyby pracownik - kierowca pozwanej spółki korzystał z hotelu,
a pracodawca odmówił mu zwrotu kosztów takiego noclegu w porównaniu z innym
pracownikiem, który w czasie podróży służbowej nie spał w samochodzie, co w
rozpoznawanej sprawie nie miało miejsca.
Nie jest też trafna argumentacja skargi, iż mając na względzie treść art. 775
§
3 k.p. pracodawca nie mógł w umowie o pracę uregulować kwestii należności z
tytułu podróży służbowych. Zastrzeżenie, że nie określa się ich w umowie o pracę,
gdy pracodawca jest zobowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania nie
powoduje nieważności takich umownych ustaleń, a jedynie stanowi gwarancję dla
pracownika. W myśl art. 9 k.p., stanowiącego o hierarchii źródeł prawa, regulamin
wynagradzania nie może być mniej korzystny niż ustawa, czyli jego postanowienia
12
w przedmiocie należności przysługujących tytułem podróży służbowych nie mogą
być mniej korzystne niż regulacje wynikające z art. 775
§ 4 k.p. w związku z
rozporządzeniami Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w
sprawie wysokości i warunków ustalania należności przysługujących w państwowej
lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na
obszarze kraju i za granicą (Dz.U. Nr 236, poz. 1990 i 1991 ze zm.). A zatem skoro
strony skonkretyzowały w umowie o pracę wysokość należności przysługujących
pracownikowi – kierowcy międzynarodowemu z tytułu podróży służbowych, to nie
jest ona nieważna tylko dlatego, że kwestia ta powinna zostać ustalona w
regulaminie wynagradzania. W tej konstatacji zarzut oparty na niewłaściwym
zastosowaniu art. 775
§ 3 k.p. nie daje podstaw do stwierdzenia nieważności
umowy o pracę P.J.
W świetle argumentacji przedstawionej powyżej nie są zasadne pozostałe
zarzuty skargi kasacyjnej. Nie można zgodzić się ze skarżącym, kiedy powołując
się na treść art. 775
§ 1, 3 i 5 k.p. oraz § 2 ust. 2 lit. b oraz § 9 rozporządzenia z
dnia 19 grudnia 2002 r. twierdzi, że skoro regulamin wynagradzania nie zawiera
określenia samej wysokości należnego pracownikowi ekwiwalentu na pokrycie
kosztów pobytu za granicą, to pracownikowi przysługuje wynagrodzenie zgodnie
ze wskazaniami zawartymi w powszechnie obowiązujących przepisach kodeksu
pracy. Skarżący po raz kolejny pomija postanowienia umowne stron i nie stara się
przedstawić wyliczeń, które pozwalałyby przyjąć, że kwota 42 euro była niższa niż
przysługujące pracownikowi należności z tego tytułu na podstawie art. 775
§ 4 k.p.
w związku z rozporządzeniem z dnia 19 grudnia 2002 r. Natomiast odwoływanie się
do art. 775
§ 5 k.p. jest uprawnione wówczas, gdy regulamin wynagradzania lub
umowa o pracę nie zawierają postanowień, o których mowa w art. 775
§ 3 k.p.,
czyli kwot należności dotyczących podróży służbowych.
Z tych motywów nie jest też zasadny zarzut naruszenia art. 24113
§ 2 k.p. w
związku z art. 772
§ 5 k.p. Powyższe przepisy stanowią, iż postanowienia
regulaminu mniej korzystne dla pracowników wprowadza się w drodze
wypowiedzenia pracownikom dotychczasowych warunków umowy o pracę lub
innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy. W rozpoznawanej
sprawie art. 24113
§ 2 k.p. nie ma zastosowania bowiem z ustalonego stanu
13
faktycznego wynika, że postanowienia umowy o pracę były korzystniejsze w
zakresie należności przysługujących z tytułu podróży służbowych niż określone w
regulaminie wynagradzania i dlatego pracodawca nie był zobligowany dokonać
wypowiedzenia zmieniającego. Natomiast zarzut naruszenia zaskarżonym
wyrokiem § 9 ust. 2 rozporządzenia z dnia 19 grudnia 2002 r. byłby zasadny
wówczas, gdyby Sąd oddalił powództwo uznając, że kierowcy nie mają prawa do
ryczałtu za noclegi z uwagi na spanie w kabinie samochodu, ponieważ taka
wykładnia sprzeczna byłaby ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zaprezentowanym
w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 12 czerwca 2014 r., II PZP 1/14 (OSNP
2014 nr 12, poz. 164). W rozpoznawanej sprawie Sądy przyjęły, że pracownik
otrzymywał ryczałt za nocleg, który obejmowała kwota 42 euro ustalona przez strony
w umowie o pracę. Wobec powyższego umowa o pracę gwarantowała pracownikom
– kierowcom międzynarodowym nie mniejszą kompensatę niż kwota ryczałtu za
nocleg wynikająca z rozporządzenia z dnia 19 grudnia 2002 r.
Na uwzględnienie nie zasługują również ostatnie zarzuty skargi kasacyjnej
dotyczące nieprawidłowego zastosowania i błędnej wykładni art. 8 ust. 8
rozporządzenia (WE) nr 561/2006 z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji
niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz
zmieniające rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również
uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 (Dz.U. UE. L. 2006.102.1) oraz
art. 14 ustawy dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców, które dotyczą
gwarantowanych okresów odpoczynku dobowego i tygodniowego i nie obejmują
kwestii kompensaty kosztów podróży służbowej, na co zwracał już uwagę Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 12 czerwca 2014 r., II PZP 1/14.
Z powyżej przytoczonych względów, stosownie do art. 39814
k.p.c., Sąd
Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku, orzekając o kosztach na podstawie art. 98
i 99 k.p.c. oraz § 6 pkt 6, § 11 ust. 1 pkt 2 i § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 490
ze zm.).
14
kc