Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 269/15
POSTANOWIENIE
Dnia 20 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa K. B., W. B. i M. K.
przeciwko Międzynarodowemu Portowi Lotniczemu […]o zapłatę,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 listopada 2015 r.,
na skutek skargi kasacyjnej powodów K. B. i W. B.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 marca 2015 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania
i zasądza od powodów K. B. i W. B. na rzecz pozwanego
solidarnie kwotę 1800 zł (jeden tysiąc osiemset zł) tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powodowie K. i W. B. wnieśli skargę kasacyjną od wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 17 marca 2015 r. zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego z
dnia 24 września 2013 r. Sąd pierwszej instancji zasądził na rzecz powodów
solidarnie od pozwanego Międzynarodowego Portu Lotniczego […] odszkodowanie
przewidziane w art. 129 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony
środowiska (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1232 ze zm. – dalej „p.o.ś.”)
z odsetkami ustawowymi od dnia wymagalności określonego przy zastosowaniu
art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. W zakresie kwoty 341.800 zł, żądanej
w pozwie Sąd potraktował jako wezwanie pozwanego do zapłaty doręczenie
pozwanemu odpisu pozwu, natomiast w odniesieniu do powództwa rozszerzonego
w toku procesu (51.772,55 zł) – dzień doręczenia pisma rozszerzającego
powództwo. Sąd odwoławczy uwzględnił apelację pozwanego i odsetki ustawowe
od całości zasądzonego roszczenia przyznał powodom od dnia 24 września 2014 r.,
to znaczy od dnia wydania wyroku przez Sąd Okręgowy, argumentując, że zgodnie
z art. 363 § 2 k.c. zasadą w przypadku naprawienia szkody w pieniądzu jest
ustalenie odszkodowania według cen z daty jego ustalenia, a powodowie nie
wykazali istnienia szczególnych okoliczności uzasadniających przyjęcie cen
nieruchomości z dat wcześniejszych. Tak obliczone odszkodowanie Sąd uznał za
wymagalne dopiero od daty wyrokowania, na co wpływa także specyficzny
charakter odszkodowania zasądzanego na podstawie art. 129 ust. 1-3 p.o.ś.,
związany z trudnościami w stanowczym i ostatecznym określeniu wielkości szkody.
Skargę kasacyjną, skierowaną przeciwko dokonanej przez Sąd Apelacyjny
zmianie wyroku Sądu Okręgowego, powodowie oparli na podstawie naruszenia
prawa materialnego zarzucając błędną wykładnię art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455
k.c. i w zw. z art. 263 § 2 k.c. z art. 3983
§ 1 k.p.c., wnosząc o uchylenie
zaskarżonego wyroku w kwestionowanej części i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w tym zakresie oraz orzeczenie
o kosztach procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna ukształtowana została w przepisach kodeksu
postępowania cywilnego jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, nakierowany na
3
ochronę interesu publicznego przez zapewnienie rozwoju prawa i jednolitości
wykładni oraz usunięcie z obrotu prawnego orzeczeń wydanych w postępowaniu
dotkniętym nieważnością lub oczywiście wadliwych, nie zaś jako ogólnie dostępny
środek zaskarżenia orzeczeń nie satysfakcjonujących stron. Koniecznej selekcji
skarg pod kątem realizacji tego celu służy instytucja tzw. przedsądu, ustanowiona
w art. 3989
k.p.c., w ramach której Sąd Najwyższy dokonuje wstępnej oceny
sprawy przedstawionej mu ze skargą kasacyjną. Zakres przeprowadzanego
badania jest ograniczony do kontroli, czy w sprawie ujawniły się przewidziane w art.
3989
§ 1 pkt 1 - 4 k.p.c. okoliczności przemawiające za przyjęciem skargi
do rozpoznania.
Skarżący uzasadnili potrzebę przyjęcia i rozpatrzenia ich skargi
przesłankami przewidzianymi w art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. to znaczy wystąpieniem
w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, jakim jest problem wymagalności
roszczenia odszkodowawczego przewidzianego w art. 129 p.o.ś., oraz ujawnieniem
się w tym zakresie potrzeby wykładni przepisów prawnych wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów, o czym świadczą odmienności stanowisk
Sądów obu instancji i na którą zwraca się uwagę także w orzecznictwie Sądu
Najwyższego.
Powołanie się na przesłankę wystąpienia istotnego zagadnienia prawnego
wiąże się z koniecznością wskazania problemu o charakterze abstrakcyjnym,
nierozstrzygniętego w dotychczasowym orzecznictwie i wymagającego pogłębionej
wykładni (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 2 października 2001 r.,
I PKN 129/01, OSNP 2003/18/436). Skarżący powinien to zagadnienie
sformułować oraz przedstawić argumentację jurydyczną uzasadniającą tezę
o możliwości rozbieżnych ocen prawnych w związku ze stosowaniem przepisów,
na tle których zagadnienie powstało. Zagadnienie to powinno być istotne ze
względu na wagę przedstawionego przez skarżącego problemu interpretacyjnego
dla systemu prawa.
Z kolei oparcie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania na
przesłance określonej w art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. wymaga wykazania, że określony
przepis prawa, będący źródłem poważnych wątpliwości interpretacyjnych, nie
4
doczekał się wykładni albo niejednolita wykładnia wywołuje rozbieżności
w odniesieniu do identycznych lub podobnych stanów faktycznych. Wątpliwości te
i rozbieżności należy przytoczyć, przedstawiając ich doktrynalne lub orzecznicze
źródła (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2008 r., sygn.
akt III CSK 104/08; czy z dnia 18 kutego 2015 r., II CSK 428/14, Lex nr 424365
i 1652383). Konieczne jest wskazanie argumentów, które prowadzą do
rozbieżnych ocen prawnych, a także przedstawienie własnej propozycji
interpretacyjnej (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia
2007 r., sygn. akt I PK 233/07, OSNP 2009/3-4/43). Powołanie się na rozbieżności
w orzecznictwie wymaga ponadto przytoczenia i poddania analizie rozbieżnych
orzeczeń sądów w celu wykazania, że rozbieżności te mają swoje źródło w różnej
wykładni przepisu, bądź też przedstawienia argumentów wskazujących, że
wykładnia przeprowadzona przez sąd drugiej instancji sprzeczna jest z jednolitym
stanowiskiem doktryny lub orzecznictwa Sądu Najwyższego. Ponadto, ze względu
na publicznoprawne funkcje skargi kasacyjnej, skarżący powinien wykazać
celowość dokonania wykładni konkretnego przepisu przez Sąd Najwyższy
ze względu na potrzeby praktyki sądowej (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 14 grudnia 2012 r., III SK 29/12, nie publ. poza bazą Lex nr 1238124).
Istotne zagadnienie prawne ani potrzeba wykładni przepisów prawa nie
występuje w sprawie, jeżeli Sąd Najwyższy w danej kwestii wyraził swój pogląd we
wcześniejszym orzecznictwie, a nie zachodzą okoliczności uzasadniające zmianę
tego stanowiska.
Sformułowane przez skarżących zagadnienie prawne i wskazywana
potrzeba wykładni przepisów dotyczą określenia reguły obowiązującej przy
orzekaniu o odsetkach od świadczenia odszkodowawczego, przyznawanego na
podstawie art. 129 p.o.ś. Ponieważ nie budzi wątpliwości, że odszkodowanie to
ustalane jest zgodnie z ogólnymi regułami dotyczącymi odpowiedzialności
odszkodowawczej, znajdują do niego zastosowanie zasady wykształcone w tym
zakresie w piśmiennictwie i orzecznictwie, których przeglądu Sąd Najwyższy
dokonał w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 czerwca 2010 r. (III CSK 308/09, nie
publ. poza bazą Lex nr 852671), wyróżniając trzy stanowiska. Według pierwszego
zobowiązany do naprawienia szkody popada w opóźnienie, ze skutkami
5
wynikającymi z art. 481 § 1 k.c., od dnia wezwania go przez poszkodowanego do
zapłaty odszkodowania bez względu na to z jakiej daty ceny są podstawą ustalenia
wysokości odszkodowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2004 r.,
I CK 83/04, Mon. Prawn. z 2004/16/726) uzasadniane tym, że obecnie funkcja
odszkodowawcza odsetek przeważa nad ich funkcją waloryzacyjną, a zasądzenie
odsetek od daty wyrokowania prowadzi w istocie do ich umorzenia za okres przed
datą wyroku, co jest nieuzasadnionym uprzywilejowaniem dłużnika. Dominujący
w orzecznictwie jest drugi pogląd, przyjmujący, że w wypadku ustalenia wysokości
odszkodowania na podstawie cen z daty wyrokowania albo innej daty, od tych dat
należą się wierzycielowi odsetki (por. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia
31 stycznia 1994 r., III CZP 183/93, OSNC 1994/7-8/155 oraz z dnia 6 września
1994 r., III CZP 105/94, OSNC 1995/2/26, wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
20 lutego 2000 r., II CKN 725/98, OSNC 2000/9/158, z dnia 27 marca 2001 r.,
IV CKN 297/00, Lex nr 52405, z dnia 8 maja 2003 r., II CKN 66/01, Lex nr 121712,
z dnia 21 listopada 2003 r., II CK 239/02, Lex nr 479364, z dnia 4 lutego 2005 r.,
I CK 569/04, Lex nr 284141 oraz z dnia 9 maja 2008 r., III CSK 17/08, Lex
nr 424385). Tę koncepcję uzasadniają argumenty wskazujące, że odszkodowanie
staje się wymagalne od daty stanowiącej podstawę ustalenia wysokości
odszkodowania - zasadniczo od chwili wyrokowania przez sąd, i z tą też chwilą
dłużnik popada w stan opóźnienia w jego zapłacie, ponieważ wyrok ustalający
odszkodowanie według cen z chwili wyrokowania bądź innej daty, ma charakter
kształtujący. W konsekwencji dopiero od chwili określenia wysokości
odszkodowania przez sąd możliwe jest obarczenie dłużnika negatywnymi skutkami
prawnymi wynikającymi z art. 481 § 1 k.c. za spełnienie tak określonego
świadczenia z opóźnieniem, a data wymagalności roszczenia odszkodowawczego
nie jest tożsama z datą popadnięcia dłużnika w stan opóźnienia w zapłacie
odszkodowania (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 maja
2008 r., III CSK 17/08). Ponadto zachodzi zbieżność funkcji kompensacyjnej -
wynikającej z art. 481 § 1 i 2 k.c. oraz art. 363 § 2 k.c. - której celem jest
zapewnienie poszkodowanemu pełnego odszkodowania poprzez waloryzację jego
wysokości, co powinno zapewnić mu naprawienie w pełni doznanej szkody.
Zasądzenie odszkodowania wraz z odsetkami za czas opóźnienia nie może
6
powodować wzbogacenia się poszkodowanego kosztem osoby odpowiedzialnej za
naprawienie szkody, do czego mogłoby dojść gdyby poszkodowany otrzymał nie
tylko odszkodowanie wyrównujące mu doznaną szkodę, ale również dodatkową
korzyść w postaci wysokich odsetek ustawowych. Trzecie stanowisko akcentuje
potrzebę stosowania mechanizmu korygującego, który w wypadku ustalenia
wysokości odszkodowania według cen z daty wyrokowania nie pozbawi
poszkodowanego ani odsetek ustawowych od daty wymagalności odszkodowania
wyrażonego sumą pieniężną ustaloną według cen z tej daty, ani odsetek
ustawowych od przyznanego odszkodowania od daty jego zasądzenia
(por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1998 r., III CZP
72/97, OSNC z 1998/9/133). W rezultacie w wypadku dochodzenia przez
poszkodowanego odszkodowania można wyróżnić trzy terminy: datę wymagalności
roszczenia (art. 455 k.c.), datę właściwą dla ustalenia wysokości odszkodowania
(art. 363 § 2 k.c.) oraz datę, od której należą się wierzycielowi odsetki (art. 481 § 1
k.c.). Zagadnienie wskazywane przez skarżących zostało już więc szeroko
omówione, wykształcił się dominujący kierunek wykładni, a jednocześnie
zachowane zostały warunki zapewniające pewną elastyczność wykładni
pozwalającą dostosować metodę orzekania o roszczeniu odsetkowym do
konkretnych okoliczności faktycznych. Tego rodzaju margines swobody nie
świadczy o występowaniu potrzeby dalszego wyjaśniania wskazanego przez
skarżącego problemu, lecz o jego dostatecznym, wielopłaszczyznowym
rozwiązaniu.
W związku z tym przesłanki przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania
wskazane przez powodów nie wystąpiły. Okoliczności sprawy nie wskazują także,
aby zachodziły inne podstawy przewidziane w art. 3989
§ 1 k.p.c.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 3989
k.p.c. odmówił
przyjęcia tej skargi do rozpatrzenia.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego wynika z treści art. 98 § 1
i 3, art. 99 i art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c., a wysokość
tych kosztów z postanowień § 2 ust. 1 i 2, § 6 pkt 6 i § 13 ust. 4 pkt 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. rozporządzenia
7
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 461).