Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 291/15
POSTANOWIENIE
Dnia 16 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Władysław Pawlak
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. O.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od postanowienia Sądu Okręgowego w S.
z dnia 14 stycznia 2015 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Rejonowego w S. z dnia 12 września 2014 r.
UZASADNIENIE
2
Powód A. O. domagał się zasądzenia od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych kwoty 17 525,03 zł wraz z odsetkami ustawowymi tytułem zasiłku
chorobowego przysługującego mu, jego zdaniem, w związku z niezdolnością do
pracy z powodu choroby za okres od dnia 1 lipca 2005 roku do dnia 5 lipca 2005
roku i okres od dnia 17 czerwca 2005 roku do dnia 17 sierpnia 2005 roku jako
pracownikowi spółki jawnej O. w S., a także tytułem zasiłku chorobowego
przysługującego mu w związku z niezdolnością do pracy za okres od dnia
16 listopada 2004 roku do dnia 5 lipca 2005 roku oraz od dnia 13 sierpnia 2005
roku do dnia 17 sierpnia 2005 roku w związku z prowadzeniem działalności
gospodarczej.
Postanowieniem z dnia 12 września 2014 roku w sprawie I C …/12,
Sąd Rejonowy w S., po rozpoznaniu sprawy w zwykłym postępowaniu
rozpoznawczym, odrzucił pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Wskazał, że
Sąd Rejonowy w S. Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych prawomocnym
wyrokiem z dnia 17 stycznia 2006 roku (sygn. akt U ../05) zmienił zaskarżoną przez
powoda decyzję ZUS w ten sposób, że przyznał A. O. prawo do zasiłku
chorobowego za okres dalszych trzech miesięcy, to jest od dnia 17 czerwca 2005
roku do dnia 17 sierpnia 2005 roku. Prawomocnym wyrokiem z dnia 19 marca 2008
roku (sygn. akt U ../06) Sąd Rejonowy w S. Wydział Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zmienił zaskarżoną przez powoda decyzję ZUS w ten sposób, że
przyznał powodowi prawo do zasiłku chorobowego za okres od dnia 1 lipca 2005
roku do dnia 5 lipca 2005 roku. Orzeczenia te zostały wydane na podstawie tych
samych, co aktualnie przytoczone w pozwie, okoliczności faktycznych (stosunek
ubezpieczenia chorobowego powoda, niezdolność do pracy z powodu choroby w
tych samych, co w rozpoznawanym powództwie, okresach) oraz na tej samej
podstawie prawnej (przepisy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - tekst
jedn. Dz. U. 2014 r, poz. 159). Sąd Rejonowy wskazał, że aktualnie powód
dochodzi tego samego świadczenia, co w poprzednich sprawach, a mianowicie
zasiłku chorobowego za te same okresy. W tej sytuacji występuje, zdaniem Sądu
Rejonowego, ujemna przesłanka procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej,
uzasadniająca odrzucenie pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.
3
W zażaleniu na to postanowienie powód zarzucił nie rozpoznanie
istoty sprawy, wadliwą właściwość sądu i niewłaściwy tryb postępowania
(sprawę powinien rozpoznać, zdaniem powoda, sąd ubezpieczeń społecznych
w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych,
a nie sąd cywilny w zwykłym postępowaniu rozpoznawczym), a także błędne
przyjęcie przez Sąd Rejonowy, że w niniejszej sprawie zachodzi powaga rzeczy
osądzonej.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił zażalenie powoda,
podzielając ustalenia faktyczne i oceny prawne Sądu pierwszej instancji.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie przepisów postępowania,
tj. art. 199 § 1 pkt 2 w zw. z art. 366 k.p.c. oraz art. 4779
§ 4 k.p.c. Wniósł
o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz poprzedzającego go postanowienia
Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w S. do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
A. O. wniósł powództwo o świadczenie, domagając się zasądzenia od strony
pozwanej określonych kwot z tytułu zasiłku chorobowego, przysługującego–
zdaniem powoda-za wskazane okresy na podstawie wskazanych przez powoda
tytułów ubezpieczenia społecznego ( stosunek pracy w spółce jawnej i działalność
gospodarcza).Sąd Okręgowy, w ślad za Sądem Rejonowym, przyjął
dopuszczalność drogi sądowej dla dochodzenia tego roszczenia o zapłatę przed
sądem powszechnym, ale ocenił, że pozew podlega odrzuceniu z uwagi na
wystąpienie ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie art. 199 § 1 pkt 2 i art. 366 k.p.c.
przez wadliwe przyjęcie, że zachodzi tożsamość podmiotowa i przedmiotowa
aktualnie zgłoszonego żądania zasądzenia wskazanych kwot z przedmiotem
rozstrzygnięcia w sprawach o sygnaturach [...].
Stosownie do art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. sąd ma obowiązek odrzucić pozew,
jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku
albo została już prawomocnie osądzona. Zakres przedmiotowy i podmiotowy
powagi rzeczy osądzonej określa art. 366 k.p.c. przewidujący, że wyrok
4
prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku
z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi
samymi stronami. Tożsamość przedmiotu uprzedniego orzeczenia oraz kolejnego
powództwa, wykluczająca możliwość jego merytorycznej oceny, zachodzi
w przypadku jednakowej podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia oraz
ponownego żądania powoda, przy czym przesłanki te muszą wystąpić
kumulatywnie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2013 r., III CZP
67/13, OSNC 2014, nr 7-8, poz. 73, postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
9 czerwca 1971 r., II CZ 59/71, OSNCP 1971, nr 12, poz. 226, z dnia 25 sierpnia
1998 r., I PKN 266/98, OSNP 1999, nr 17, poz. 554, z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK
414/09, niepubl, z dnia 11 lutego 2011 r., I CSK 277/10, niepubl., z dnia 8 kwietnia
2011 r., II CSK 493/10, OSNC-ZD 2011, nr C, poz. 70, z dnia 26 stycznia 2012 r.,
I UK 301/11, niepubl. oraz wyroki z dnia 22 kwietnia 1967 r., I CR 570/66, OSPiKA
1968, nr 7-8, poz. 158, z dnia 4 grudnia 1998 r., III CKN 56/98, "Biuletyn SN" 1999,
nr 4, s. 9, z dnia 14 lipca 2011 r., III UK 196/10, OSNP 2012, nr 17-18, poz. 222
i z dnia 15 listopada 2012 r., V CSK 515/11, "Izba Cywilna" 2013, nr 12, s. 36).
Badając, czy tak rozumiana powaga rzeczy osądzonej wystąpiła
w rozpoznawanej sprawie należy wskazać, że z zaaprobowanych przez Sąd
Okręgowy ustaleń Sądu Rejonowego wynika, iż powód był zatrudniony od
2002 roku na podstawie umowy o pracę w spółce jawnej O. w S. i z tego tytułu
podlegał ubezpieczeniu społecznemu na wypadek choroby. Od 1999 roku powód
prowadził także indywidualną działalność gospodarczą pod firmą E. na podstawie
wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Od dnia 16 listopada 2004 roku do
dnia 16 maja 2005 roku A. O. był niezdolny do pracy z powodu nieprzerwanie
trwającej choroby i pobierał zasiłek chorobowy z tytułu zatrudnienia w spółce jawnej.
Z dniem 16 czerwca 2005 roku stosunek pracy powoda ze spółką jawną O. ustał.
Decyzją z dnia 27 lipca 2005 roku ZUS odmówił ubezpieczonemu powodowi
przedłużenia zasiłku chorobowego na okres dalszych trzech miesięcy.
Po rozpoznaniu odwołania powoda, Sąd Rejonowy w S. prawomocnym wyrokiem z
dnia 17 stycznia 2006 roku w sprawie U …/05 zmienił tę decyzję w ten sposób, że
przyznał powodowi prawo do zasiłku na okres dalszych trzech miesięcy. Spółka O.
wypłaciła powodowi zasiłek chorobowy za okres do dnia 16 czerwca 2005 roku
5
czyli do dnia ustania stosunku pracy powoda z tą spółką. Decyzją z dnia 26
kwietnia 2006 roku ZUS odmówił ubezpieczonemu powodowi wypłaty zasiłku
chorobowego za okres od dnia 1 lipca do dnia 5 lipca 2005 roku.
Na skutek odwołania powoda, Sąd Rejonowy w S. prawomocnym wyrokiem z dnia
19 marca 2008 roku w sprawie U …/06 zmienił tę decyzję w ten sposób,
że przyznał powodowi prawo do zasiłku chorobowego za okres od dnia 1 lipca do
dnia 5 lipca 2005 roku.
W rozpoznawanej aktualnie sprawie powód domagał się zasądzenia od
strony pozwanej (por. k. 147 akt) kwoty 8 934,17 zł tytułem zasiłku chorobowego
należnego mu - jego zdaniem - od strony pozwanej z tytułu zatrudnienia w spółce
jawnej O. za okresy: od dnia 17 czerwca do dnia 30 czerwca 2005 roku
(plus odsetki ustawowe od tej kwoty biegnące od dnia 31 lipca 2005 roku do dnia
zapłaty) oraz od dnia 6 lipca do dnia 17 sierpnia 2005 roku (plus odsetki ustawowe
od tej kwoty biegnące od dnia 17 września 2005 roku do dnia zapłaty).
Powód żądał także w niniejszej sprawie zasądzenia od strony pozwanej kwoty
8 994,86 złotych tytułem zasiłku chorobowego należnego mu - jego zdaniem -
w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą E. za okresy: od dnia 16
listopada 2004 roku do dnia 5 lipca 2005 roku (plus odsetki ustawowe od tej kwoty
biegnące od dnia 5 sierpnia 2005 roku do dnia zapłaty) oraz od dnia 13 sierpnia
2005 roku do dnia 17 sierpnia 2005 roku (plus odsetki ustawowe od tej kwoty
biegnące od dnia 17 września 2005 roku do dnia zapłaty).
Tak sformułowane żądanie zasądzenia na rzecz powoda od strony pozwanej
skonkretyzowanych kwot zasiłku chorobowego oraz odsetek ustawowych
od należności głównej - bez względu na dopuszczalność ich dochodzenia przez
ubezpieczonego w takiej formie w postępowaniu przed sądem powszechnym,
o czym niżej - nie były przedmiotem zapadłych uprzednio i opisanych przez Sąd
Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia prawomocnych orzeczeń
sądowych w sprawach o sygnaturze U …/05 i U …/06. W orzeczeniach tych
sąd ubezpieczeń społecznych - po rozpoznaniu w postępowaniu odrębnym
w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, odwołań ubezpieczonego
powoda od odmownych decyzji ZUS w przedmiocie prawa do zasiłku chorobowego
ustalił, że powodowi przysługuje prawo do zasiłku chorobowego za okresy
6
wskazane w sentencjach tych wyroków. Z tej przyczyny należy podzielić zarzut
naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. i art. 366 k.p.c. przez
wadliwe przyjęcie wystąpienia w rozpoznawanej sprawie ujemnej przesłanki
procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej.
Zasadność tego zarzutu jest wystarczająca do uwzględnienia skargi
kasacyjnej z uwagi na zakres kognicji Sądu Najwyższego badającego skargę
w granicach zaskarżenia i w granicach jej podstaw, ale nie wyczerpuje
występujących w niniejszej sprawie zagadnień prawnych, związanych z treścią
i charakterem prawnym roszczeń powoda oraz specyficznym trybem dochodzenia
przez ubezpieczonych świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego.
Otóż podstawową kwestią, którą powinien był rozważyć Sąd, jest kwestia
dopuszczalności dochodzenia przez ubezpieczonego w postępowaniu cywilnym
przez sądem powszechnym żądania zasądzenia na jego rzecz od ZUS konkretnych
kwot tytułem zasiłku chorobowego.
Zasiłek chorobowy jest świadczeniem pieniężnym z ubezpieczenia
społecznego (por. art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa -
tekst jedn.: Dz. U. z 2014 roku, poz. 159, dalej jako u.s.ch.m.). Art. 61 tej ustawy
stanowi, że prawo do zasiłku chorobowego oraz jego wysokość ustalają oraz zasiłki
te wypłacają: 1) płatnicy składek na ubezpieczenie chorobowe, którzy zgłaszają
do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, z zastrzeżeniem
pkt 2 lit. d; oraz 2) Zakład Ubezpieczeń Społecznych w sytuacjach wskazanych
w tym punkcie. Art. 63 ust. 1 tej ustawy przewiduje, że ubezpieczony
może wystąpić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o ustalenie
uprawnień do zasiłku, jeżeli uważa, że zostały naruszone jego uprawnienia w tym
zakresie. 3. Środki odwoławcze od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
określają odrębne przepisy. Przepisy te korelują z art. 83 ust. 1 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.:
Dz.U. z 2015 roku, poz. 121) przewidującym, że Zakład Ubezpieczeń
Społecznych wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących
w szczególności: 4) ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń
społecznych i 5) wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych. 2. Od decyzji
7
Zakładu przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad
określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego.3. Odwołanie do sądu
przysługuje również w razie niewydania decyzji w terminie 2 miesięcy, licząc
od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie lub inne roszczenia.
Z przytoczonych przepisów wynika, że ustalenie uprawnienia do zasiłku
z ubezpieczenia społecznego oraz ustalenie konkretnej kwoty przysługującego
ubezpieczonemu zasiłku z ubezpieczenia społecznego, w tym zasiłku chorobowego,
należy do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który orzeka o tym w formie
decyzji administracyjnej, która może być zaskarżona przez ubezpieczonego do
sądu powszechnego na zasadach przewidzianych w postępowaniu odrębnym
w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 459-47714a
k.p.c.). Zgodnie z art. 476 § 2 pkt 1 k.p.c., sprawą z zakresu ubezpieczeń
społecznych jest sprawa, w której wniesiono odwołanie od decyzji organów
rentowych dotyczącej ubezpieczeń społecznych. Przez sprawy z zakresu
ubezpieczeń społecznych rozumie się także sprawy wszczęte na skutek
niewydania przez organ rentowy decyzji we właściwym terminie (§ 3 in principio
cytowanego przepisu). Stosownie do art. 4778
§ 2 k.p.c., do właściwości sądów
rejonowych należą sprawy o zasiłek chorobowy, rozpoznawane w trybie przepisów
postępowania odrębnego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych.
Przytoczone regulacje prowadzą do wniosku, że nie jest dopuszczalne
orzekanie przez sąd powszechny w postępowaniu cywilnym w sprawie, w której
ubezpieczony domaga się zasądzenia od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
na jego rzecz określonych przez powoda kwot tytułem zasiłku chorobowego
(por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 24 października 1996 roku, II PRN 8/96,
OSNP 1997, nr 9, poz. 149 i z dnia 2 czerwca 1995 roku, I PRN 24/95, OSNAPiUS
1996 , nr 4, poz. 58). Właściwy do określenia tej kwoty jest Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, który orzeka o wymiarze konkretnego świadczenia z ubezpieczenia
społecznego, w tym zasiłku chorobowego, w formie decyzji, po doręczeniu której
ubezpieczonemu otwiera się droga sądowa do jej zaskarżenia do sądu
ubezpieczeń społecznych na podstawie przepisów k.p.c.
8
W rozpoznawanej sprawie Sądy obu instancji nie rozważyły w ogóle tych
kwestii. Wobec braku przesłanki powagi rzeczy osądzonej, na którą błędnie
wskazał Sąd Okręgowy aprobując odrzucenie z tej przyczyny pozwu oraz wobec
braku poczynienia przez Sąd ustaleń faktycznych i rozważań w zakresie
wskazanych wyżej kwestii, sprawa wymaga ponownego rozpoznania przez Sąd
pierwszej instancji z uwagi na poszanowanie praw powoda jako ubezpieczonego.
Trzeba przy tym przypomnieć, że stosownie do art. 464 § 1 k.p.c., odrzucenie
pozwu w sprawie z zakresu prawa pracy lub ubezpieczenia społecznego nie może
nastąpić z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy
właściwy jest inny organ. W tym wypadku sąd przekaże mu sprawę. Jak to już
podniesiono, jest to regulacja szczególna mająca na celu ochronę interesu
pracownika lub ubezpieczonego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
21 stycznia 2010 r., II UK 165/09, nie publ.). Przypomnienia także wymaga,
że organem właściwym w sprawie o odsetki ustawowe od niewypłaconego
w terminie zasiłku chorobowego jest organ rentowy (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 10 lipca 2002 roku, III KKO 6/02, OSNP 2003, nr 21, poz. 528).
W tym stanie rzeczy orzeczono jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
kc
jw