Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 11/15
UCHWAŁA
Dnia 17 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa D. B.
przeciwko J. L.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 17 kwietnia 2015 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 26 listopada 2014 r.,
"Czy brak oznaczenia w dokumencie weksla nazwy waluty,
w jakiej ma być płatna suma wekslowa, w bezwarunkowym poleceniu
zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, powoduje nieważność weksla
w świetle art. 1 pkt 2 w zw. z art. 2 i art. 101 pkt 2 w zw. z art. 102
ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz.
282 ze zm.), w sytuacji, gdy nazwa tej waluty zamieszczona została
poza osnową weksla jedynie w oznaczeniu sumy wekslowej
w prawym górnym narożniku blankietu wekslowego?"
podjął uchwałę:
Nie powoduje, w świetle art. 1 pkt 2 w związku z art. 2 Prawa
wekslowego oraz w świetle art. 101 pkt 2 w związku z art. 102
Prawa wekslowego, nieważności weksla brak określenia waluty,
w której ma nastąpić zapłata oznaczonej sumy pieniężnej,
w samym poleceniu lub przyrzeczeniu zapłaty tej sumy, gdy
nazwa waluty znajduje się w oznaczeniu sumy pieniężnej
zamieszczonym, zgodnie z utrwaloną praktyką, w prawym
górnym rogu dokumentu weksla.
2
UZASADNIENIE
Nakazem zapłaty z dnia 21 marca 2013 r. Sąd Okręgowy zasądził od
pozwanego J. L. na rzecz powoda D. B. kwotę 250.000 zł z ustawowymi odsetkami
od dnia 1 marca 2013 r. oraz kosztami postępowania w kwocie 10.342 zł. Podstawę
nakazu zapłaty stanowił dołączony do pozwu weksel własny o treści:
„L., dnia 21 lutego 2013 r. Na 250.000 zł
dnia 28 lutego 2013 r. zapłacę bez protestu za ten sola
weksel na zlecenie D. B. sumę
250.000 – dwieście pięćdziesiąt tysięcy
Płatny w Banku […] J. L.”
Wniesione od nakazu zapłaty zarzuty pozwany ograniczył w ostatecznie
sprecyzowanym stanowisku procesowym do twierdzenia o nieważności
dołączonego do pozwu weksla z powodu nieoznaczenia w nim w sposób
wymagany przez art. 101 pkt 2 i art. 102 Pr. weksl. waluty przyrzeczonej sumy
pieniężnej.
Sąd Okręgowy nie podzielił tego twierdzenia. Wyrokiem z dnia 19 maja
2014 r. utrzymał nakaz zapłaty w mocy.
Z ustaleń leżących u podstaw wyroku wynika, że pozwany wręczył powodowi objęty
sporem weksel w związku z zawartą z nim umową sprzedaży udziałów w spółce z
ograniczona odpowiedzialnością jako weksel in blanco. Wystawił go na dawnym blankiecie
urzędowym. Podpisał się na nim w charakterze wystawcy oraz zamieścił w nim ponadto
wyrazy: ”250.000 – dwieście pięćdziesiąt tysięcy”. W pozostałym zakresie tekst weksla
stanowiącego podstawę nakazu zapłaty pochodził od powoda. Powstał w wyniku wypełnienia
otrzymanego od pozwanego weksla in blanco. Umowa sprzedaży udziałów, w związku z
którą powód otrzymał od pozwanego weksel in blanco, opiewała na kwoty w walucie polskiej.
W związku z tą umową pozwany wystawił i wręczył powodowi także weksle zupełne.
Wszystkie opiewały na złote. Z porozumienia stron wynikała również niewątpliwie możliwość
3
uzupełnienia przez powoda otrzymanego od pozwanego weksla in blanco na kwotę
250.000 wyrażoną w złotych.
W ocenie Sądu Okręgowego, brak po wyrazach „250.000 – dwieście
pięćdziesiąt tysięcy” oznaczenia waluty nie spowodował nieważności
przedłożonego przez powoda weksla. Do spełnienia wynikającego z art. 101 pkt 2
i art. 102 Pr. weksl. wymogu przyrzeczenia zapłaty przez wystawcę oznaczonej
sumy pieniężnej wystarczało oznaczenie waluty (wskazanie na złote) uczynione
obok sumy wyrażonej cyframi (250 000) w prawym górnym rogu tego weksla.
W toku rozpoznawania apelacji pozwanego, zarzucającej naruszenie art. 65
§1 k.c. w związku z art. 101 pkt 2 Pr. weksl., naruszenie art. 102 Pr. weksl. oraz
naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., nasunęły się Sądowi Apelacyjnemu poważne
wątpliwości dotyczące wykładni przepisów art. 1 pkt 2 w związku z art. 2 oraz
przepisów art. 101 pkt 2 w związku z art. 102 Pr. weksl. W świetle art. 1 pkt 2
w związku z art. 2 Pr. weksl. niewątpliwie koniecznym elementem weksla
trasowanego jest bezwarunkowe polecenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej,
w świetle zaś art. 101 pkt 2 w związku z art. 102 Pr. weksl. niewątpliwie
koniecznym elementem weksla własnego jest bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty
oznaczonej sumy pieniężnej. Analiza przeprowadzonych przez Sąd Apelacyjny
wypowiedzi orzecznictwa i piśmiennictwa nie pozwala jednak na jednoznaczną –
mającą zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy -
odpowiedź na pytanie, czy aby w przypadku weksla trasowanego został spełniony
wymóg bezwarunkowego polecenia zapłaty, a w przypadku weksla własnego
wymóg bezwarunkowego przyrzeczenia zapłaty, oznaczenie sumy pieniężnej,
w tym wskazanie waluty, musi nastąpić w samej osnowie bezwarunkowego
polecenia lub bezwarunkowego przyrzeczenia zapłaty, czy też – jak przyjął Sąd
Okręgowy – także w innym miejscu weksla, a nawet zostać ustalone w drodze
wykładni z uwzględnieniem okoliczności spoza tekstu weksla. Swoim
wątpliwościom w tym zakresie Sąd Apelacyjny dał wyraz w przedstawionym Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
1. Zgodnie z art. 102 ust. 1 Pr. weksl., dokument, któremu brak jednej z cech
wskazanych w art. 101 Pr. weksl. nie będzie, z zastrzeżeniem wyjątków
przewidzianych w art. 102 ust. 2, 3 i 4 Pr. weksl., „uważany za weksel własny”, czyli
w istocie będzie nieważny (za taką w istocie kwalifikacją sankcji określonej w art.
102 ust. 1 Pr. weksl. przemawia wyraźnie art. 33 ust. 2 w związku z art. 103 ust. 1
Pr. weksl.). Jedną z koniecznych cech weksla własnego stanowi bezwarunkowe
przyrzeczenie zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej (art. 101 pkt 2 Pr. weksl.).
Cecha ta wyraża istotę weksla własnego. Odróżnia go od weksla trasowanego.
Podobnie zgodnie z art. 2 ust. 1 Pr. weksl., dokument, któremu brak jednej
z cech wskazanych w art. 1 Pr. weksl. nie będzie, z zastrzeżeniem wyjątków
przewidzianych w art. 2 ust. 2, 3 i 4 Pr. weksl., „uważany za weksel trasowany”,
czyli będzie nieważny jako weksel trasowany (por. art. 33 ust. 2 Pr. weksl.). Jedną
z koniecznych cech weksla trasowanego stanowi bezwarunkowe polecenie
zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej (art. 1 pkt 2 Pr. weksl.). Cecha ta wyraża
istotę weksla trasowanego. Odróżnia go od weksla własnego.
Zamieszczona w art. 101 i 102 oraz 1 i 2 Pr. weksl. regulacja formy weksla
własnego (formy oświadczenia woli wystawcy weksla własnego) oraz formy weksla
trasowanego (formy oświadczenia woli wystawcy weksla trasowanego)
podyktowana została potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa obrotu wekslowego,
dążeniem do zagwarantowania możliwości łatwego i pewnego ustalenia, czy dany
dokument podlega, chroniącym ten obrót surowym regułom prawa wekslowego.
Do powyższych założeń dostosowane są reguły wykładni weksla, a ściślej wykładni
oświadczeń wyrażonych w dokumencie weksla, czy nawet jeszcze dokładniej – wykładni
oświadczeń woli skierowanych na wywołanie skutków podlegających prawu wekslowemu.
Według dominującego poglądu, ustalając treść tych oświadczeń w zasadzie nie można ze
względu na funkcje weksla, jego przeznaczenie do obiegu, brać pod uwagę okoliczności
nieznajdujących wyrazu w wekslu. Należy skupić się na tekście weksla, wszystkich jego
elementach, ich układzie i wzajemnej relacji. Zawartym zaś w tekście weksla zwrotom
powinno się przypisywać tylko takie znaczenie, jakie mają one dla typowego, przeciętnego
uczestnika obrotu wekslowego - w szczególności nadawać im znaczenie
odpowiadające przyjętym w obrocie wekslowym zwyczajom - lub znaczenie, jakie
5
nadają im znajdujące się w ustawie przepisy (por. uchwała składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95 oraz wyroki Sądu
Najwyższego z dnia: 28 czerwca 1935 r., C III 231/34, 20 września 2001 r., II CKN
271/99, 12 lutego 2004 r., V CK 183/03, 12 maja 2005 r., V CK 588/04, 18 stycznia
2012 r., II CSK 296/11, i uchwała z 10 października 2013 r., III CZP 54/13).
Oznacza to odrzucenie przy wykładni omawianych oświadczeń
przyjmowanej na gruncie art. 65 k.c. tzw. kombinowanej metody wykładni,
preferującej wynik interpretacji zgodny z rzeczywistą wolą stron rozpatrywanego
oświadczenia, wynikającą z całokształtu okoliczności jego złożenia (odmiennie
jednak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 czerwca 2002 r., I CKN
738/00). Jeżeli zatem tekst dokumentu na to nie pozwala, określony element
konieczny do uznania go za weksel własny lub trasowany nie może być uznany za
spełniony, choćby treść tego elementu dała się ustalić, uwzględniając, stosownie do
dyrektywy wynikającej z art. 65 k.c., zgodną wolę stron na podstawie całokształtu
okoliczności, które jednak nie znajdują wyrazu w dokumencie. Przykładowo, jeśli
w treści dokumentu brak jakiegokolwiek oznaczenia, które mogłoby być
przedmiotem ustaleń zmierzających do określenia waluty przyrzeczonej sumy,
waluty tej nie można uznać za określoną w sposób odpowiadający wymaganiom art.
101 Pr. weksl, opierając się na zgodnej w tym względzie woli stron, wynikającej
z okoliczności posłużenia się tym dokumentem, nieznajdujących wyrazu w nim
samym (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8 września 1995 r., III CZP
105/95, i 28 września 2005 r., I CK 71/05).
W myśl wskazanych reguł wykładni weksla, mogą natomiast podlegać
interpretacji wszystkie postanowienia dokumentu, a więc nie tylko nienależące, ale
i należące do koniecznych elementów (cech) weksla. Przykładów na to dostarcza
orzecznictwo. Użycie w dokumencie kodu „PLN” przy podanej sumie było
interpretowane – z pozytywnym rezultatem – pod kątem spełnienia wymagania
oznaczenia waluty przyrzeczonej sumy w wekslu własnym (wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 17 września 2004 r., V CK 60/04, 20 lipca 2008 r., V CK 9/06,
i 26 lutego 2009 r., IV CSK 409/08). W sprawie, w której zapadł wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 28 czerwca 1935 r., C III 231/34, uznano dokument za weksel
trasowany, mimo użycia w nim przez wystawcę charakterystycznego dla weksla
6
własnego wyrażenia „zapłacę”, uwzględniając pozostałą treść dokumentu,
wskazującą w sposób niebudzący wątpliwości na wynikające z użytego wyrażenia
polecenie zapłaty, niegramatycznie jedynie sformułowane. Z kolei w sprawie,
w której został wydany wyrok z dnia 20 września 2001 r., II CKN 271/99, klauzulę
zamieszczoną poniżej przyrzeczenia zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej uznano
nie za zastrzeżenie nadające temu przyrzeczeniu niezgodny z art. 101 pkt 2 Pr.
weksl. warunkowy charakter, lecz jedynie za tzw. „klauzulę waluty” o charakterze
informacyjnym.
2. Nie ulega wątpliwości, że spełnienie wymagania bezwarunkowego
przyrzeczenia lub bezwarunkowego polecenia zapłacenia oznaczonej sumy
pieniężnej, niezbędne do uznania dokumentu za weksel własny lub weksel
trasowany, zakłada wskazanie w dokumencie, słownie lub liczbami, sumy jednostek
pieniężnych określonej waluty, mającej obieg w chwili wystawienia dokumentu,
w którymkolwiek państwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października
2009 r., I CSK 107/09). Według art. 6 Pr. weksl., mającego zastosowanie zarówno
do weksla trasowanego, jak i w myśl art. 103 ust. 2 do weksla własnego, weksel,
w którym sumę wekslową napisano literami i liczbami, w razie różnicy ważny jest
na sumę napisaną literami (ust. 1); w razie różnicy sum napisanych kilkakrotnie
literami i kilkakrotnie liczbami, weksel jest ważny na sumę mniejszą (ust. 2). W związku z
przepisami wymagającymi zamieszczenie w dokumencie weksla bezwarunkowego
przyrzeczenia lub bezwarunkowego polecenia zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej
pozostaje także art. 41 Pr. weksl. (co do weksla własnego - w związku z art. 103 ust. 1).
Stanowi on, że jeżeli weksel wystawiono na walutę, która nie jest walutą miejsca płatności,
sumę wekslową można zapłacić w walucie krajowej według jej wartości w dniu płatności,
jeżeli zaś dłużnik dopuści się zwłoki, posiadacz może żądać zapłaty sumy wekslowej w
walucie krajowej według swego wyboru albo według jej kursu w dniu płatności, albo według
jej kursu w dniu zapłaty (ust. 1); wartość waluty zagranicznej oznacza się według zwyczajów
miejsca płatności - wystawca może jednak zastrzec, że suma przypadająca do zapłaty ma
być obliczona według kursu ustanowionego w wekslu (ust. 2); zasad powyższych nie
stosuje się, gdy wystawca zastrzegł, że zapłata ma być uiszczona w oznaczonej walucie, tj.
gdy uczynił zastrzeżenie zapłaty rzeczywistej w walucie zagranicznej (ust. 3); jeżeli
weksel wystawiono na walutę mającą w kraju wystawienia i w kraju zapłaty tę samą
7
nazwę, lecz inną wartość, domniemywa się, że miano na myśli walutę miejsca
płatności (ust. 4).
W orzecznictwie i piśmiennictwie – nie tylko polskim, ale i innych państw,
będących, jak Polska, stronami Konwencji w sprawie jednolitej ustawy o wekslach
trasowanych i własnych, sporządzonej w Genewie dnia 7 czerwca 1930 r. (Dz. U.
z 1937 r. Nr 26, poz. 176) – występuje natomiast różnica poglądów,
zasygnalizowana w zagadnieniu prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu
do rozstrzygnięcia, co do tego, czy do dopełnienia wymogu bezwarunkowego
przyrzeczenia zapłacenia lub bezwarunkowego polecenia zapłacenia oznaczonej
sumy pieniężnej nieodzowne jest oznaczenie sumy i waluty, w której jest ona
wyrażona, w samym zwrocie zawierającym przyrzeczenie lub polecenie zapłacenia,
czyli innymi słowy, w samej osnowie bezwarunkowego przyrzeczenia lub
bezwarunkowego polecenia zapłaty, czy też oznaczenie to może skutecznie
nastąpić także w innym miejscu tekstu weksla.
3. Według części polskiego piśmiennictwa zarówno przedwojennego, jak
i powojennego, oznaczenie sumy jednostek pieniężnych i ich rodzaju (waluty) musi tworzyć
część przyrzeczenia zapłacenia lub polecenia zapłacenia, czyli musi znajdować się w
zdaniach zawierających przyrzeczenie lub polecenie zapłaty. Wpisanie sumy pieniężnej
gdzie indziej, np. u góry ponad osnową przyrzeczenia lub polecenia zapłaty, nie ma
znaczenia z punktu widzenia tych przepisów; dokument z tak oznaczoną sumą pieniężną
nie jest wekslem własnym ani wekslem trasowanym. Liczbowe oznaczenie sumy pieniężnej
w górnym narożniku weksla, stosowane w praktyce, nie wpływa na treść zobowiązania
wekslowego, lecz ma wyłącznie znaczenie informacyjne. Artykuł 6 Pr. w weksl. nie odnosi
się do zamieszczonego tam oznaczenia sumy pieniężnej. Stosuje się wyłącznie do
przypadków podania dwóch sum pieniężnych w samym zdaniu zawierającym
przyrzeczenie lub polecenie zapłaty.
Wyrażenie poglądu o konieczności oznaczenia sumy i waluty w samym
zwrocie zawierającym polecenie zapłaty przypisuje się w piśmiennictwie także
Sądowi Najwyższemu. Chodzi o wyrok tego Sądu z dnia 12 stycznia 1928 r.,
I C 1930/27, wydany na tle przepisów art. 1, 2 i 40 rozporządzenia o prawie
wekslowym z dnia 14 listopada 1924 r. (Dz.U.1924.100.926), zbieżnych z art. 1, 2
8
i 41 Pr. weksl. Ściśle rzecz biorąc, Sąd Najwyższy w wyroku tym, akceptowanym
przez część piśmiennictwa, jednak tylko odmówił skuteczności zastrzeżeniu zapłaty
rzeczywistej w walucie zagranicznej, napisanemu w obcym języku, na maszynie, na
marginesie weksla, poza jego tekstem i niepodpisanemu. W okolicznościach
sprawy do skuteczności zastrzeżenia niezbędne było w ocenie Sądu Najwyższego
zamieszczenie go w wekslu tam, „gdzie sama suma wekslowa”.
Za koniecznością oznaczenie sumy jednostek pieniężnych i ich rodzaju
(waluty) w zdaniu zawierającym polecenie zapłaty opowiedział się również, na tle
przepisów art. 991 pkt. 2 i art. 996 szwajcarskiego kodeksu zobowiązań zgodnych
z konwencją genewską w sprawie jednolitej ustawy o wekslach trasowanych
i własnych, wyrażających zatem tę samą treść co art. 1 pkt 2 i art. 6 Pr. weksl.,
szwajcarski Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 grudnia 1973 r., 99 II 324. Zbieżne
z tym zapatrywaniem wypowiedzi można spotkać też w szwajcarskim
piśmiennictwie. Takie samo stanowisko zajął na gruncie identycznego stanu
prawnego austriacki Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 stycznia 1936 (zob.
H. Primmer, Wechselgesetz und Scheckgesetz samt den Genfer Abkommen und
den sonstigen einschlägigen Vorschriften min Erläuterungen und einer Übersicht
der Rechtsprechung, Wien 1992, pozycja 33 na s. 6; dalej: „Primmer“).
4. W polskim piśmiennictwie i orzecznictwie reprezentowany jest jednak
także pogląd, że do dopełnienia wynikającego z przepisów prawa wekslowego
wymogu bezwarunkowego przyrzeczenia zapłacenia lub bezwarunkowego
polecenia zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej nie jest konieczne oznaczenie
sumy i waluty w samym zwrocie zawierającym bezwarunkowe przyrzeczenie lub
polecenie zapłaty. Oznaczenie to może skutecznie nastąpić nie tylko w tym zwrocie,
ale w innym miejscu, na przedniej stronie, jeżeli miejsce to jest pokryte podpisem
wystawy weksla – w szczególności u góry na prawo. W praktyce obrotu
wekslowego sumę pieniężną na wekslu oznacza się dwukrotnie, raz literami
w zdaniu zawierającym przyrzeczenie lub polecenie zapłaty, drugi raz liczbami,
powyżej, na prawo. Artykuł 6 Pr. weksl. ma zastosowanie zarówno do oznaczeń
sumy wekslowej podanych w zwrocie zawierającym bezwarunkowe przyrzeczenie
lub polecenie zapłaty, jak i do oznaczeń podanych u góry w prawym rogu.
9
Pogląd ten jest kontynuacją zapatrywań wyrażanych na gruncie
rozporządzenia o prawie wekslowym z 1924 r., zawierającego w rozpatrywanej
materii regulację zbieżną z obecnie obowiązującą (z judykatury zob. orzeczenia
Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 1928 r., III Rw. 1263/28, „Przegląd Prawa
i Administracji” 1928, poz. 385 na s. 457 i 458, i z dnia 8 listopada 1932 r.,
Rw 2018/32), a także zapatrywań wypowiadanych na tle ustawy wekslowej
austriackiej, wprowadzonej patentem cesarskim z dnia 15 stycznia 1850 r.
(odpowiadającej swą treścią ustawie wekslowej niemieckiej z dnia 15 lutego
1950 r.), której art. 4 pkt 2 w odniesieniu do weksla trasowanego, a art. 96 pkt 2
w odniesieniu do weksla własnego, uznawał za istotny warunek ważności „podanie
sumy pieniężnej, którą się ma zapłacić” (z judykatury zob. orzeczenia austriackiego
Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1898 r., Primmer, poz. 34 na s. 6, i 24 kwietnia
1912 r., Primmer, poz. 34 na s. 7).
W odniesieniu do obecnie obowiązującej w Polsce regulacji w rozpatrywanej materii
pogląd ten znalazł jednoznaczny wyraz w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15
października 2009 r., I CSK 107/09. W wyroku tym Sąd Najwyższy, uwzględniając nie tylko
art. 101 i 102 oraz 1 i 2, ale i 6 Pr. weksl. oraz praktykę dwukrotnego oznaczania sumy
wekslowej, którą to praktykę art. 6 Pr. weksl. ma na względzie, uznał, że wymaganie
oznaczenia w wekslu własnym sumy pieniężnej będzie spełnione nie tylko w razie
przyrzeczenia np. „zapłaty za ten weksel sumy stu tysięcy zł.” lub „zapłaty za ten weksel
sumy 100.000 zł”, ale i „zapłaty za ten weksel” – jeżeli powyżej w górnym prawym rogu
zamieszczone zostanie zastrzeżenie: „Na 100.000 zł.” Wyjaśnił, iż w takim przypadku, jak
ostatnio wymieniony, przyrzeczenie „zapłaty za ten weksel” oznacza przyrzeczenie zapłaty
sumy wekslowej określonej zgodnie z ustaloną praktyką liczbami w prawym górnym rogu
dokumentu.
Tylko przy akceptacji tego poglądu miały też sens rozważania Sądu
Najwyższego w uzasadnieniach wyroków z dnia 17 września 2004 r., V CK 60/04,
i 20 lipca 2008 r., V CK 9/06, co do znaczenia kodu „PLN” po sumie określonej
cyframi w prawym górnym rogu weksla przy jednoczesnym podaniu tej sumy
słownie w samym zdaniu zawierającym przyrzeczenie zapłaty z oznaczeniem
złotego jako waluty. Przy założeniu, że doniosłość ma jedynie oznaczenie sumy pieniężnej
w samej osnowie przyrzeczenia, użycie kodu „PLN” przy sumie podanej w prawym
10
górnym rogu dokumentu byłoby z punktu widzenia oznaczenia waluty zbytecznym
dodatkiem, niemogącym rzutować na ważność dokumentu jako weksla własnego,
zarówno przy przyjęciu, że kodem tym można, jaki przy przyjęciu, że kodem tym nie
można w wekslu oznaczyć waluty polskiej.
Również niemiecki Sąd Najwyższy, na gruncie regulacji zgodnej z konwencją
genewską w sprawie jednolitej ustawy o wekslach trasowanych i własnych, a więc
o takiej samej treści jak obowiązująca w rozpatrywanej materii w Polsce, uznał
w orzeczeniu z dnia 13 lutego 1967 r., II ZR 208/65, za spełniające wymóg ustawy
co do weksla trasowanego zarówno słowne oznaczenie sumy pieniężnej w samym
tekście polecenia, jak i oznaczenie jej jedynie liczbami na brzegu lub w rogu
formularza użytego do wystawienia weksla. Gdy w przypadku jedynie liczbowego
oznaczenia sumy pieniężnej i pozostawienia w użytym formularzu wolnego pola
przeznaczonego do słownego oznaczenia sumy pieniężnej, pole to zostanie później
wypełnione przez wekslobiorcę inną kwotą niż podana liczbami, wówczas w myśl
tego orzeczenia będzie miała zastosowanie norma wyrażona w art. 6, jak też norma
wyrażona w 69 Pr. weksl., dotyczącym zmiany tekstu weksla. Stanowisko co do
możliwości skutecznego oznaczenia sumy pieniężnej nie tylko w samym tekście
polecenia, ale i wyżej, w rogu weksla, także liczbami, jest akceptowane ponadto
w reprezentatywnym piśmiennictwie niemieckim.
5. Odnosząc się do przedstawionych przeciwstawnych poglądów, należy
przyjąć, że nie jest konieczne oznaczenie sumy i waluty w zwrocie zawierającym
bezwarunkowe przyrzeczenie lub polecenie zapłaty. Może ono nastąpić też
w innym miejscu na przedniej stronie weksla, pokrytym podpisem wystawcy.
Wprawdzie oznaczenie sumy jednostek pieniężnych i ich rodzaju (waluty) już
w zwrocie zawierającym przyrzeczenie lub polecenie zapłaty jest pożądane i za
koniecznością oznaczenia ich tam mogłoby też przemawiać brzmienie art.101 pkt 2
i art. 1 pkt 2 Pr. weksl., to jednak argumenty te muszą ustąpić przed wnioskami
wynikającym z interpretacji wymienionych przepisów w łączności z art. 6 Pr. weksl.,
wiążącym się ściśle z tymi przepisami. Jakkolwiek w praktyce mogą się zdarzać
przypadki dwukrotnego oznaczania sumy pieniężnej w obrębie przyrzeczenia lub
polecenia zapłaty – w niektórych państwach są nawet stosowane formularze weksla
zawierające pola do liczbowego i słownego oznaczenia sumy pieniężnej pod
11
zwrotem wyrażającym polecenie zapłaty – to rozpowszechniony w obrocie
wekslowym jest inny sposób dwukrotnego wpisywania sumy pieniężnej: raz literami
w zdaniu zawierającym przyrzeczenie lub polecenie zapłaty, drugi raz liczbami
powyżej, w prawym górnym rogu weksla. Takie dwukrotne wpisywanie sumy
pieniężnej w wekslach jest elementem utrwalonej praktyki nie tylko w Polsce, ale i w innych
państwach, w których obowiązuje konwencja genewska w sprawie jednolitej ustawy
o wekslach trasowanych i własnych. W konsekwencji norma wyrażona w art. 6 Pr. weksl.
ma praktyczne znaczenie w przypadkach związanych z tak ujętym dwukrotnym
oznaczaniem sumy pieniężnej w wekslach. Opowiedzenie się zatem za poglądem,
że oznaczenie sumy pieniężnej musi nastąpić w zdaniu zawierającym przyrzeczenie
zapłaty lub polecenie zapłaty, pozbawiałoby regulację wyrażoną w art. 6 Pr. weksl.
praktycznego znaczenia, a takiego rezultatu nie można zaakceptować.
Za podstawę do wyłączenia stosowania art. 6 Pr. weksl. do sumy napisanej powyżej
zdania zawierającego przyrzeczenie lub polecenie zapłaty nie można uznać motywów
wytworzenia się praktyki wpisywania w tym miejscu liczbami sumy wekslowej. Celem tej
praktyki było ułatwienie kontroli weksli w zakresie dotyczącym wynikających z nich
zobowiązań przy ich przeglądaniu podczas przechowywania. Istotne jednak nie są
przyczyny wytworzenia się tej praktyki, lecz jej rezultaty, a mianowicie to, że wynik
stosowania się do tej praktyki: suma wpisana w prawym górnym roku stanowi według
zapatrywań przyjmowanych w obrocie prawnym część składową treści weksla. Jeżeli zatem
w tekście przyrzeczenia lub polecenia zapłaty nie określono waluty przy podanej tam sumie,
a określono ją przy sumie napisanej wyżej w prawym górnym rogu, określenie to może być
uwzględnione w ramach opartej na wskazanych wyżej zasadach wykładni weksla,
zmierzającej do ustalenia sumy pieniężnej będącej przedmiotem przyrzeczenia zapłaty lub
polecenia zapłaty przez wystawcę.
Artykuł. 6 Pr. weksl. nie dotyczy oczywiście wielokrotnego różnego
oznaczenia waluty. W takim przypadku dokument nie może być uznany za
spełniający wymóg oznaczenia sumy wekslowej i tym samym za ważny weksel.
Uznanie, że brak określenia waluty w samym przyrzeczeniu zapłaty lub
poleceniu zapłaty nie powoduje nieważności weksla, gdy nazwa waluty podana została
w oznaczeniu sumy pieniężnej zamieszczonym zgodnie z utrwaloną praktyką
12
w prawym górnym rogu dokumentu weksla, harmonizuje z utrwalonym
w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowiskiem, iż nie można uznać wymaganej
przez prawo wekslowe formy za niespełnioną we wszystkich tych przypadkach,
w których całość tekstu weksla nie pozostawia w toku jego wykładni wątpliwości,
że jest on zgodny pod względem formy z właściwymi przepisami (zob. wyrok z dnia
22 czerwca 2006 r., V CSK 70/06 i powołane w nim orzeczenia). Chodzi tu
oczywiście o prawidłową wykładnię, zgodną z regułami, o których była mowa
wcześniej. W stanie faktycznym sprawy, której dotyczył wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 12 stycznia 1928 r., I C 1930/27, łączony przez część piśmiennictwa
z rozstrzyganym obecnie zagadnieniem prawnym, zastrzeżenie zapłaty
rzeczywistej w walucie zagranicznej nie mogło być uznane za skuteczne nie tyle
z tego powodu, że nie zamieszczono go tam, „gdzie sama suma wekslowa”, lecz
dlatego, że całość tekstu weksla nie pozwalała w sposób oczywisty na ustalenie
pochodzenia tego zastrzeżenia, i taki był w istocie sens tego wyroku.
Opierając się na przytoczonej argumentacji, rozstrzygnięto przedstawione
zagadnienie prawne jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).