Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 października 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 października 2016 r. w Gdańsku

sprawy S. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji S. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 10 marca 2016 r., sygn. akt VIII U 1318/15

oddala apelację.

SSA Alicja Podlewska SSA Maciej Piankowski SSA Daria Stanek

Sygn. akt III AUa 737/16

UZASADNIENIE

Ubezpieczony S. S. odwołał się od decyzji pozwanego organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 25.06.2015 r., którą odmówiono mu prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, gdyż ubezpieczony nie udowodnił 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, a jedynie 21 lat, 2 miesiące i 26 dni.

Ubezpieczony wniósł o zmianę powyższej decyzji i przyznanie mu prawa do emerytury i podał, że jego uprawnienia do emerytury opierają się na art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ubezpieczony zarzucił, że pozwany zastosował błędną podstawę rozstrzygnięcia i dlatego obliczył staż pracy jedynie do dnia wejścia w życie ustawy emerytalnej, tj. do dnia 01.01.1999 r., podczas gdy przy prawidłowo należało obliczyć staż pracy do końca 2008 r. Odwołanie nie zawierało zarzutów co do ewentualnych spornych okresów ubezpieczenia przypadających przed dniem 01.01.1999 r.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania i podtrzymał stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 10.03.2016 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

Ubezpieczony (ur. (...)) nie jest członkiem OFE. Na dzień 01.01.1999 r. posiadał 21 lat, 2 miesiące i 26 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym wymagany staż pracy w warunkach szczególnych - wynoszący co najmniej 10 lat (czyli 11 lat, 1 miesiąc i 11 dni).

W dniu 22.06.2015 r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie mu emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Decyzją z dnia 25.06.2015 r. pozwany odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, ponieważ ubezpieczony nie udowodnił posiadania 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Powyższy bezsporny stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów zgromadzonych w aktach organu rentowego, których domniemanie prawdziwości wynika z art. 244 i nast. k.p.c., a ich wiarygodność nie została obalona przez żadną ze stron.

Sąd Okręgowy zważył, że odwołanie jako niezasadne należało oddalić.

Bezspornym było, iż ubezpieczony nie spełnia wszystkich ustawowych przesłanek do przyznania mu prawa do emerytury na zasadach określonych w art. 184 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 748).

Ubezpieczony na dzień 01.01.1999 r., pomimo tego, iż udowodnił wymagane 10 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach, to jest 11 lat, 1 miesiąc i 11 dni, nie udowodnił wymaganych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, a jedynie 21 lat, 2 miesiące i 11 dni.

Odwołanie ubezpieczonego nie zawierało zarzutów co do ewentualnych spornych okresów ubezpieczenia przypadających przed dniem 01.01.1999 r.

Ubezpieczony prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym wywodził z art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z tym przepisem, prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29, 32, 33 i 39 przysługuje również ubezpieczonym urodzonym po dniu 31.12.1948 r., a przed dniem 01.01.1969 r., jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:

1) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa;

2) warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia 2008 r.

Zatem, w stanowiących podstawę prawną przepisach art. 46 i art. 29 ustawy emerytalnej ustawodawca wprowadził dodatkowe kryterium zarówno przedmiotowe (nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego), jak i czasowe (przesłanki, które należy spełnić do dnia 31.12.2008 r.).

Niesporne było, że wiek obniżony ubezpieczony osiągnął w dniu 06.04.2015 r., czyli po dniu 31.12.2008 r. Zdaniem Sądu Okręgowego, fakt ten stanowi o braku prawa ubezpieczonego do emerytury. Skoro art. 46 mówi o obowiązku spełnienia warunków do uzyskania emerytury do dnia 31.12.2008 r., to odnosi się to do podstawowych przesłanek emerytalnych, czyli wieku i stażu ubezpieczonego, a także innych przesłanek wynikających z cytowanych przepisów.

Z powyższego wynika, że do dnia 31.12.2008 r. ubezpieczony powinien był spełnić wszystkie warunki określone w art. 32 związku z § 3 i 8 rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, to jest:

-

mieć okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, wynoszący 25 lat dla mężczyzn,

- osiągnąć wiek emerytalny wynoszący: 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn,

- mieć wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 10 lat wykonywać prace wymienione w dziale IV wykazu B.

Ubezpieczony nie spełnił wszystkich ww. warunków do uzyskania prawa do emerytury albowiem w dacie 31.12.2008 r. nie osiągnął wymaganego wieku 55 lat.

Sąd Okręgowy zaznaczył, że zarzut ubezpieczonego dotyczący braku faktycznej możliwości spełnienia przesłanki wieku dla osób urodzonych po dniu 31.12.1948 r., a przed dniem 01.01.1969 r. wskazany w art. 46 ust. 1 emerytalnej, jest nietrafny albowiem regulacja zawarta w art. 46 ust. 1 ustawy emerytalnej ma charakter przejściowy i dąży do wygaszenia dotychczasowych uprawnień. Dotyczy wąskiej grupy osób urodzonych w okresie 1949-1968, które nie przystąpiły do OFE, mają ukończony wiek emerytalny, o którym mowa w art. 29 ustawy, wiek ukończony do 31.12.2008 r. Dodatkowe - w stosunku do regulacji art. 29 – warunki określone w art. 46 ustawy emerytalnej są wspólne dla kobiet i mężczyzn. Odstępstwo równego wieku wynika z art. 29 ustawy, ale nie narusza ono zasad równości wobec prawa, ponieważ pozostaje w bezpośrednim związku z celami i treścią prawa do wcześniejszej emerytury, t.j. w obniżonym wieku emerytalnym. Wbrew zatem zarzutom ubezpieczonego jest grupa ubezpieczonych, która może być objęta tym wąskim okresem, a w szczególności odnośnie przesłanki wieku 40 lat do dnia 31.12.2008 r. może dotyczyć to ubezpieczonych (kobiet), o których mowa w § 12 ust. 1 pkt 1a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r.

Sąd Okręgowy wskazał, że stanowisko dotyczące wymogu spełnienia wszystkich przesłanek z art. 46 ustawy emerytalnej, w tym wymaganego wieku do dnia 31.12.2008 r., jest już utrwalone w piśmiennictwie i judykaturze. Przykładowo, stanowisko takie wyraził Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 20.09.2012 r., III AUa 378/12; Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 29.04.2015 r., III AUa 473/14, czy Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 20.05.2015 r., III AUa 800/14. Sąd Okręgowy w pełni podzielił stanowisko wyrażone w przywołanych powyżej orzeczeniach.

Różnica między art. 184 a art. 32 i art. 46 ustawy emerytalnej polega wyłącznie na tym, że ten pierwszy dotyczy osób, które w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej legitymowały się już wymaganymi okresami zatrudnienia, w tym okresem pracy w warunkach szczególnych, ale nie osiągnęły jeszcze wieku emerytalnego, natomiast dwa ostatnie mają zastosowanie do ubezpieczonych, którzy wymagany staż ogólny lub szczególny osiągnęli po dniu wejścia w życie powołanej ustawy (tak w wyroku Sądu Najwyższego z 24.03.2015 r., II UK 159/14; postanowieniu Sądu Najwyższego z 19.01.2012 r., I UK 325/11).

Skoro zatem ubezpieczony nie spełnił warunku osiągnięcia wymaganego obniżonego wieku do dnia 31.12.2008 r. to z wyżej przytoczonych względów, Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami oddalił odwołanie.

Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie, że przysługuje mu prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach, na podstawie art. 46 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz „enie” od pozwanego na rzecz skarżącego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych; a ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy „Sądowi pierwszej ponownego rozpoznania - przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego części kosztów procesu”; zasądzenie od pozwanego na rzecz skarżącego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając apelację wskazano, że Sąd I instancji popełnił błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na treść rozstrzygnięcia, który polegał na przyjęciu, że ubezpieczony nie spełnił warunków uzyskania prawa do emerytury w obniżonym wieku na takich samych zasadach jak urodzeni przed 01.01.1949 r., podczas gdy z zebranego materiału dowodowego wynika, że spełnił on wszystkie wymagane prawem przesłanki. Chociaż Sąd Okręgowy nie zakwestionował okresów stażowych ubezpieczonego, tj. okresu pracy w szczególnych warunkach oraz okresu stażu ogólnego, błędnie ustalił, że skarżący nie spełnił wymaganych w art. 46 ustawy emerytalnej przesłanek. Zdaniem apelującego wymagany okres 10 lat pracy w szczególnych warunkach spełnił przed rokiem 1999, a wymagane 25 lat stażu ogólnego miał już spełnione w roku 2004, czyli o cztery lata szybciej niż przewiduje to art. 46 ustawy emerytalnej. Warunek wiekowy ukończenia 55 lat spełnił 6 kwietnia 2015r. i to umożliwiło mu zgodnie z ustawą emerytalną złożenie wniosku o przyznanie emerytury w pełnym wymiarze. Jednocześnie ubezpieczony złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa, tym samym spełnił wszystkie przesłanki do otrzymania świadczenia emerytalnego.

Zdaniem apelującego Sąd I instancji błędnie przyjął, że brak było podstaw do uwzględnienia odwołania. Tymczasem apelujący nie ma wątpliwości, że odwołanie było zasadne, bo spełnił wszystkie warunki wymagane do uzyskania prawa do emerytury zgodnie z art. 46 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zw. z § 8 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Zdaniem apelującego powyższe stanowisko znajduje odzwierciedlenie w ugruntowanych poglądach orzecznictwa oraz intencji ustawodawcy wynikającej ze stenogramu 36 posiedzenia Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej w dniach 25 i 26 listopada 1998 r., strona 8 i 9.

Zdaniem apelującego Sąd I instancji naruszył przepisy art. 46 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS w zw. z § 8 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez jego błędną wykładnie. Dla oceny czy skarżącemu przysługuje prawo do emerytury istotnym było sprawdzenie czy skarżący spełnił wymagany okres pracy w szczególnych warunkach, który stanowi prawo nabyte uprawniające do przejścia na pełną emeryturę w wieku 55 lat. Albowiem art. 32 i art. 46 ust. 1 ma zastosowanie do ubezpieczonych, którzy chociażby jeden z tych okresów osiągnęli po dniu wejścia w życie przywołanej ustawy, nie później niż do 31.12.2007 r. Wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24.03.2015 r., II UK 159/14 oraz z 19.01.2012 r., I UK 325/11 wskazują na prawidłową wykładnie tych przepisów. „Różnica pomiędzy art. 184 a art. 32 i art. 46 ustawy emerytalnej polega wyłącznie na tym, że ten pierwszy dotyczy osób, które w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej legitymowały się już wymaganymi okresami zatrudnienia, w tym okresem pracy w warunkach szczególnych, ale nie osiągnęły jeszcze wieku emerytalnego, natomiast dwa ostatnie mają zastosowanie do ubezpieczonych, którzy wymagany staż ogólny lub szczególny osiągnęli po dniu wejścia w życie powołanej ustawy” (jak wskazał apelujący „Wyrok Sądu Okręgowego, II UK. 159/14 z dnia 24 marca 2015 roku”). Intencje ustawodawcy do zastosowania w/w przepisów prawa materialnego ukazane zostały w stanowisku Sądu Najwyższego, wyrażonym w wyroku z dnia 23.04.2010 r., II UK 313/09). „Odnosząc się do relacji między art. 184 i wprowadzonym później art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na zastosowanie art. 184 do tych ubezpieczonych, którzy w dniu 1 stycznia 1999 r. osiągnęli pełny staż ubezpieczeniowy, w tym wymagany okres pracy w szczególnych warunkach, lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego, oraz zastosowanie art. 32 do tych ubezpieczonych, którzy chociażby jeden z tych okresów osiągnęli po wejściu w życie ustawy, nie później niż do dnia 31 grudnia 2008 r. W wyroku z dnia 8 lutego 2007r. wskazał, że ubezpieczeni, do których ma zastosowanie art. 184 ustawy, mogą realizować prawo do emerytury na „starych" zasadach po osiągnięciu wieku emerytalnego, nawet jeżeli ten wiek osiągną po dniu 31 grudnia 2007 r. Dostrzegł, że pogląd o ustanowieniu w art. 184 ustawy odrębnej kategorii ubezpieczonych znajduje potwierdzenie w art. 24, w którym ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zostali wyłączeni z regulacji emerytur pomostowych. W wyroku z dnia 8 lipca 2008 r., I PK 309/07 (OSNP 2009 nr 23-24, poz. 308) Sąd Najwyższy potwierdził przewidzianą w art. 39 k.p. ochronę pracownika, który spełnił do dnia 31 grudnia 1998 r. tylko warunek stażu emerytalnego. (...) W tej sytuacji pogląd, że zastosowanie art. 32 ust. la pkt 1 ustawy emerytalnej do osób, które przed dniem 1 lipca 2004 r. nie spełniły wszystkich warunków nabycia prawa do wcześniejszej emerytury nie narusza konstytucyjnych zasad równości i sprawiedliwości społecznej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17.09.2007 r., III UK 51/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 328 i z dnia 21.05.2009 r., II UK 370/08), można uznać za trafny tylko jako rozumiany w ten sposób, że chodzi o „wszystkie warunki” przewidziane w art. 184 ustawy. Wymaganie od osób, które spełniły w dniu 1 stycznia 1999 r. warunki dotyczące stażu ubezpieczenia, dodatkowo warunku osiągnięcia przed dniem 1 lipca 2004 r. przewidzianego w art. 32 i 46 ustawy wieku należy uznać za zbyt daleko idące, pomijające ochronę prawa tymczasowego, ukierunkowanego na przyszłe świadczenia, co trafnie wykazano w piśmiennictwie (por. glosę K. Stopki do orzeczenia z dnia 17.09.2007 r., OSP 2009 nr 10, poz. 111). (...) Sytuacja osób wymienionych w art. 184, opisywana w doktrynie jako ekspektatywa prawa podmiotowego, polega właśnie na spełnieniu się tylko części stanu faktycznego koniecznego do nabycia prawa, które poprzedza i zabezpiecza przyszłe prawo podmiotowe. Uwzględnianie ochrony praw w trakcie nabywania, aprobowane i wskazywane w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (por. wyrok z 03.10.2002 r., A. P., sprawa C-347/00, ECR 2002 s. 1-08191), znajdowało wyraz także w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwałę składu siedmiu sędziów z 27.04.2000 r., III ZP 2/00, OSNAPiUS 2000 nr 16, poz. 620 oraz wyroki: z 04.12.2003 r., I PK 111/03, OSNP 2004 nr 21, poz. 368; z 24.09.2004 r., II PK 25/04, OSNP 2005 nr 10, poz. 141 i z 19.11.1993 r., II URN 47/93, OSNCP 1994 nr 5, poz. 117). Także Trybunał Konstytucyjny stosunkom tym dawał ochronę, jeżeli miały postać ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej, czyli sytuacji prawnej, która spełnia zasadniczo wszystkie przesłanki ustawowe nabycia prawa do emerytury pod rządami dawnej ustawy, bez względu na stosunek do niej ustaw późniejszych. Trybunał uznawał je za postaci praw podmiotowych, do których znajduje zastosowanie ochrona praw nabytych (por. wyroki z 30.11.1988 r., K 1/88, OTK 1988 nr 1, poz. 6; z 22.06.1999 r., K 5/99, OTK 1999 nr 5, poz. 100; z 23.11.1998 r., SK 7/98, OTK 1998 nr 7, poz. 114 i z 11.02.1992 r., K14/91, OTK 1992 nr 1, poz. 7). (...) Uwzględniając, że ochrona ekspektatywy może wynikać z jej istoty, lecz także zyskiwać wzmocnienie w prawie, należy stwierdzić, że funkcję takiego wzmocnienia spełnił art. 184 ustawy o emeryturach i rentach wobec pozostających w toku stosunków nabywania prawa do emerytury z tytułu wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach przed dniem 1 stycznia 1999 r. W przepisie tym ustawodawca utrwalił sytuację osób, które w dniu wejścia w życie ustawy wypełniły warunki stażu szczególnego i ogólnego i zadeklarował ich przyszłe prawo do emerytury w wieku wcześniejszym; przez wydanie tego przepisu nastąpił stan związania, tj. zobowiązania się przez Państwo do powstrzymania się od jakiejkolwiek ingerencji w istniejące prawo tymczasowe. Wobec tego przewidziana w ustawie ekspektatywa prawa do emerytury nie mogła wygasnąć na skutek nowej regulacji ustalania stażu zatrudnienia. Gwarancji przyszłego prawa do emerytury złożonej wobec osób, o których mowa w art. 184 ustawy, ustawodawca nie mógł już naruszyć przez ustalenie innego sposobu wyliczenia ich stażu ubezpieczenia. Stad ocena, że wykazanie w dniu 1 stycznia 1999 r. określonego w art. 184 ustawy okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowiązujących po dniu 01.07.2004 r. Pogląd ten wzmacnia treść art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, odsyłająca w zakresie warunków emerytalnych do przepisów dotychczasowych (obowiązujących przed 01.01.1999 r.) - wyrok Sądu Najwyższego z 23.04.2010 r., II UK 313/09). Zdaniem apelującego, z przytoczonej powyżej wykładni Sądu Najwyższego wynika, znajduje do niego zastosowanie art. 32 i art. 46 ustawy emerytalnej. Sąd Najwyższy wskazał, że dla spełnienia wymogów, o których mowa w art. 32 i art. 46 ustawy emerytalnej, wystarczy spełnienie tylko jednego okresu stażowego ogólnego lub szczególnego po wejściu ustawy emerytalnej. Ustawodawca bowiem stworzył możliwość sukcesywnego zdobywania warunków uprawniających do wcześniejszej emerytury oraz zapewnił ochronę osobom, które spełniły staż szczególny przed wejściem ustawy emerytalnej w życie. W przypadku apelującego istotny jest okres pracy w szczególnych warunkach, który został osiągnięty przed wejściem ustawy emerytalnej w dniu 01.01.1999 r. Okres ten stanowi prawo nabyte uprawniające do przejścia na pełną emeryturę w wieku 55 lat. Sąd Najwyższy oddziela osiągniecie wieku emerytalnego od czasu, w którym należy osiągnąć okresy stażowe ogólny i szczególny. Dotyczy to w równym stopniu art. 32, art. 46 i art. 184. W przypadku art. 32 i art. 46 wystarczy spełnienie jednego z okresów stażowych (ogólnego lub szczególnego) do 31.12.2007 r., zaś w przypadku art. 184 należało spełnić oba okresy stażowe do 01.01.1999 r. Wymóg osiągnięcia wieku emerytalnego nie był limitowany (ograniczony) datami osiągnięcia okresów stażowych. Sąd Najwyższy w wyroku z 18.07.2007 r. (I UK 62/07) wskazał, że „w art. 46 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29, 32, 33 i 39 przysługuje również ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli spełniają łącznie następujące warunki: (1) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa; (2) warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia 2007 r. W ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych istnieje również inny przepis określający uprawnienia ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, a mianowicie art. 184. Zgodnie z brzmieniem ust. 1 tego artykułu tym właśnie ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: (1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat — dla kobiet i 65 lat — dla mężczyzn oraz (2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27. W myśl ust. 2 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem. Przepis ten ma charakter przejściowy, bowiem zawarty został w rozdziale 2 działu X ustawy zawierającym przepisy intertemporalne. Dotyczy on wyłącznie tych ubezpieczonych, którzy w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych już legitymowali się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym - a w tym wymaganym okresem pracy w warunkach szczególnych, lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego. Natomiast art 32 i art. 46 ust. 1 ma zastosowanie do ubezpieczonych, którzy chociażby jeden z tych okresów osiągnęli po dniu wejścia w życie przywołanej ustawy, nie później niż do 31 grudnia 2007 r.” (wyrok Sądu Najwyższego z 18.07.2007 r., I UK 62/07). Według apelującego z przyczyn przedstawionych powyżej Sąd Okręgowy powinien przychylić się do odwołania i przyznać świadczenie emerytalne na starych zasadach obowiązujących ubezpieczonych urodzonych przed 01.01.1949 r. na podstawie art. 46 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1. 2 i 4 od 06.04.2015 r. Nadto – zdaniem apelującego - Sąd I instancji pominął art. 24 ust. 1 i 2 o emeryturach i rentach z FUS pomimo, że zgodnie z w/w przepisem ubezpieczeni urodzeni po dniu 31.12.1948 r., zatrudnieni w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze zostali wyłączeni z regulacji emerytur pomostowych.

Zdaniem apelującego wyrok Sądu I instancji jest niezgodny z zasadami współżycia społecznego oraz niesprawiedliwy, gdyż świadczył on pracę w szczególnych warunkach, której wykonywanie uprawnia go do niższego wieku emerytalnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest bezzasadna.

Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje ustalenia faktyczne oraz ocenę prawną dokonaną przez Sąd Okręgowy, a wyrażoną w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, co oznacza, że nie zachodzi konieczność ich ponownego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z 27.03.2012 r., III UK 75/11, LEX nr 1213419; z 14.05.2010 r., II CSK 545/09, LEX nr 602684; z 27.04.2010 r., II PK 312/09, LEX nr 602700; z 20.01.2010 r., II PK 178/09, LEX nr 577829; z 08.10.1998 r., II CKN 923/97, OSNC 1999 nr 3, poz. 60).

Odnosząc się do treści apelacji należy stwierdzić, że apelujący bezrefleksyjnie przywołuje na przemian orzecznictwo Sądu Najwyższego odnoszące się do analizy art. 46 i art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r., poz. 887 ze zm.). Tymczasem przepisy art. 46 i art. 184 cyt. ustawy stanowią autonomiczne i odrębnie względem siebie podstawy nabycia prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 31.12.1948 r., a przed 01.01.1969 r.

Art. 184 ustawy emerytalnej odnosi się do ubezpieczonych, którzy do dnia wejścia w życie tej ustawy (01.01.1999 r.) nie osiągnęli jeszcze wymaganego wieku, o którym stanowią: art. 32, 33, 39 i 40, lecz w całości spełnili do tej daty ustawowo określone wymagania stażowe (tzw. ogólne i szczególne).

Natomiast art. 46 ustawy emerytalnej daje prawo do emerytury tym ubezpieczonym, którzy wszystkie warunki określone w art. 29, 32, 33 i 39 (wiek emerytalny oraz staż emerytalny) spełnili do dnia 31.12.2008 r. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17.06.2014 r., II UK 43/14, LEX nr 1738487 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.04.2016 r., I UK 151/15, LEX nr 2050671).

Skoro oba przywołane wyżej przepisy normują odmienną materię, to nie ma między nimi konfliktu, który wymagałby zastosowania reguły kolizyjnej porządku czasowego (chronologicznej). Zatem art. 46 (w związku z art. 32) nie uchyla stosowania art. 184 w zakresie daty, do której należy spełnić warunki stażowe.

W rezultacie, warunkiem nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej jest spełnienie do dnia 01.01.1999 r. wymagań stażowych, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2 tego artykułu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 08.02.2007 r., II UZP 14/06, OSNP 2007 nr 13-14, poz. 199; wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 18.07.2007 r., I UK 62/07, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 269 i 26.07.2007 r., II UK 285/06, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 270).

Z kolei przesłanką prawa do emerytury na podstawie art. 46 (w związku z art. 32) ustawy emerytalnej jest spełnienie wszystkich jej warunków - w tym wieku emerytalnego do 31.12.2008 r. (tak wprost wyjaśnił Sąd Najwyższy w cyt. wyżej wyroku z dnia 26.04.2016 r., I UK 151/15, LEX nr 2050671).

Apelujący zwraca uwagę, że konieczność spełnienia przez mężczyzn do dnia 31.12.2008 r. warunku osiągnięcia wieku emerytalnego w istocie prowadzi do tego, że art. 46 nie znajdzie do nikogo zastosowania.

W tym zakresie należy podzielić stanowisko Sądu Najwyższego przedstawione w wyroku z dnia 16.06.2011 r., III UK 217/10 (LEX nr 950438), że ubezpieczony, urodzony po dniu 31.12.1948 r., należy do tej kategorii ubezpieczonych, w stosunku do której ustawodawca, w ramach „wygaszania dotychczasowych uprawnień z uwzględnieniem zasad łagodnej ewolucji”, przewidział wprawdzie możliwość nabycia uprawnień emerytalnych na zasadach dotychczasowych, jednakże wyłącznie na podstawie szczególnych uregulowań mających charakter przejściowy i wyjątkowy. Dał temu wyraz w art. 46 ustawy emerytalnej. Przepis ten jest przejściowy w tym sensie, że dotyczy wąskiej grupy ubezpieczonych, gwarantując im prawo do wcześniejszej emerytury, mimo że prawo to nie jest przewidziane przez nowy system emerytalno-rentowy (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06.02.2009 r., I UK 243/08, LEX nr 571847 oraz cytowany już wyrok z dnia 26.04.2016 r., I UK 151/15, LEX nr 2050671).

Celem takiej regulacji jest osłabienie niedogodności wynikających z nowego systemu dla osób, które nabywały ekspektatywę emerytury w starym systemie. Takie ukształtowanie uprawnień jest następstwem zaaprobowanej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego reguły, że wprowadzony ustawą emerytalną nowy system świadczeń emerytalnych przewiduje wprawdzie przejściowe utrzymanie przywilejów dotyczących możliwości nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, ale co do zasady odnosi się tylko do tych ubezpieczonych, którzy w dniu wejścia w życie tej ustawy (01.01.1999 r.) osiągnęli, bez względu na płeć, wiek co najmniej 50 lat, a więc urodzili się nie później niż w dniu 31.12.1948 r. Odstępstwo od tej zasady dotyczące osób, które urodziły się w latach 1949 - 1968, jest zaś obwarowane kolejnymi warunkami (między innymi polegającymi na spełnieniu przesłanek nabycia prawa do emerytury do dnia 31.12.2008 r.) i stanowi wyraz „stopniowego wygaszania dotychczasowych uprawnień z uwzględnieniem zasad łagodnej ewolucji” (por. m.in. wyroki Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 22.06.1999 r., K 5/99, OTK ZU 1999 Nr 5, poz. 100; z dnia 04.01.2000 r., K 18/99, OTK ZU 2000 Nr 1, poz. 1 oraz K 1/00, OTK 2000 Nr 6, poz. 185).

Możliwość nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 46 w związku z art. 29 ustawy emerytalnej przez kobiety także nie dotyczy wszystkich kobiet urodzonych w latach 1949 - 1968, lecz tylko tych, które urodziły się nie później niż do 31.12.1953 r.

Cechami relewantnymi dla tej regulacji (art. 46 cyt. ustawy) jest: urodzenie w okresie od 1949 r. do 1968 r., nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego oraz ukończenie wieku emerytalnego, o którym mowa w art. 29 ustawy, do końca 2008 r. Owe dodatkowe - w stosunku do regulacji zawartej w 29 - warunki określone w art. 46 ustawy emerytalnej są wspólne dla kobiet i mężczyzn.

W istocie zróżnicowanie sytuacji mężczyzn i kobiet wynika z obowiązującego wieku emerytalnego - różnego dla mężczyzn i kobiet - co jest przejawem respektowania przez ustawodawcę powszechnie akceptowanej w polskim systemie ubezpieczeń społecznych (uprzednio) zasady uprzywilejowania wyrównawczego kobiet, uzasadnionego względami społecznymi i szczególną rolą, jaką kobieta miała i ma do spełnienia w rodzinie, w naszym kręgu kulturowym (por. wyroki Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 29.09.1997 r., K 15/97, OTK 1997 nr 3-4, poz. 37; z dnia 05.12.2000 r., K 35/99, OTK 2000 Nr 8, poz. 295; z dnia 23.10.2007 r., P 10/07, OTK- A 2007 Nr 9, poz. 107, czy też z dnia 12.12.2007 r., K 33/07, OTK-A 2007 nr 11, poz. 162). Taki sam pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 08.10.2010 r., II UK 103/2010 (OSNP 2012 nr 1-2, poz. 22). W obu przywołanych wyrokach Sądu Najwyższego podkreślono także, że wiek emerytalny kobiet lub mężczyzn nie jest unormowany równo (jednolicie) w prawie wspólnotowym i w tym zakresie zachodzi autonomia krajowych systemów zabezpieczenia społecznego w zróżnicowaniu wieku emerytalnego. Potwierdza to art. 7 ust. 1 lit. a dyrektywy Rady 79/7/EWG z dnia 19.12.1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE.L 79.6.24), przewidujący możliwość zróżnicowania wieku emerytalnego, w tym także ze względu na płeć (zob. także przywołany w wyroku III UK 217/10; wyrok ETS z dnia 23.05.2000 r., C-196/98, LEX nr 82778).

W rezultacie, przeniesienie do art. 46 zastanej przez ustawodawcę zasady uprzywilejowania wyrównawczego kobiet powoduje, że regulacja ta nie narusza zasady równości kobiet i mężczyzn w zakresie zabezpieczenia społecznego.

Sąd Okręgowy nie naruszył dyspozycji art. 233 § 1 k.p.c. i prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy.

Bezspornie ubezpieczony urodził się w dniu (...) i według stanu na dzień 31.12.2008 r. miał ukończone dopiero 48 lat.

Ubezpieczony – reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika – wywodził swoje prawo do emerytury z treści art. 46 ustawy emerytalnej w związku z art. 32 w/w ustawy oraz § 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.), a to oznacza, że ubezpieczony musiał do dnia 31.12.2008 r. osiągnąć wiek 55 lat. Tego warunku ubezpieczony nie spełnił.

Bezsporne jest także, że ubezpieczony nie spełnił warunków nabycia prawa do emerytury, które zostały określone przez art. 184 ustawy emerytalnej.

Zgodnie z art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej, prawo do świadczeń emerytalnych powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa.

Z oczywistego brzmienia wskazanych wyżej przepisów wynika więc, że skoro ubezpieczony nie osiągnął na dzień 31.12.2008 r. wieku uprawniającego do ubiegania się o emeryturę, nie mógł nabyć prawa do tego świadczenia (por. też wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 20.05.2015 r., III AUa 800/14, LEX nr 1762018).

Całkowicie chybione są zarzuty apelacji dotyczące naruszenia zasad współżycia społecznego. Podstawę przyznania świadczeń z ubezpieczenia społecznego mogą stanowić tylko przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego ze względu na to, że prawo ubezpieczeń społecznych ma charakter publicznoprawny, co wyklucza posiłkowanie się klauzulami generalnymi występującymi w prawie cywilnym (tak ostatnio Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27.01.2016 r., III UK 76/15, LEX nr 2000389). Stanowisko powyższe należy uznać za utrwalone w judykaturze sądów powszechnych (por. wyroki sądów apelacyjnych – w Szczecinie z dnia 28.08.2014 r., III AUa 757/13, LEX nr 1552072; w Warszawie z dnia 08.11.2013 r., III AUa 3548/12, LEX nr 1400480; w Rzeszowie z dnia 21.08.2013 r., III AUa 463/13, LEX nr 1363362; w Poznaniu z dnia 01.08.2013 r., III AUa 1497/12, LEX nr 1363310; w Krakowie z dnia 22.05.2013 r., III AUa 1575/12, LEX nr 1331021).

Reasumując, Sąd I instancji rozstrzygając w tej sprawie nie naruszył żadnych zasad postępowania cywilnego oraz prawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego. Ubezpieczony nie spełnił wszystkich wymaganych prawem warunków nabycia prawa do emerytury i zasadnie jego odwołanie zostało oddalone na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. apelację oddalił.

SSA Daria Stanek SSA Maciej Piankowski SSA Alicja Podlewska