Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powódka (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w T. pozwem wniesionym w dniu 7 kwietnia 2015r. przeciwko M. M. (1) domagała się uznania, że umowa darowizny z dnia 28 lutego 2011r. zawarta przed notariuszem J. W. z Kancelarii Notarialnej w T. przy ulicy (...), Rep. A 800/2011, na mocy której dłużniczka M. M. (2) i jej mąż M. M. (3) darowali synowi M. M. (1) nieruchomość położoną w T., Osiedle (...) w gminie O., dla której Sąd Rejonowy w Nowym Targu prowadzi księgę wieczystą nr (...) jest bezskuteczna w stosunku do powódki (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T. przy ulicy (...) wpisanej do rejestru przedsiębiorców pod nr KRS (...). Nadto strona powodowa wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego kosztów procesu.

Uzasadniając żądanie pozwu, powódka podała, że przysługuje jej w stosunku do M. M. (2) wierzytelność z tytułu orzeczonego na mocy prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Bytomiu z dnia 29 października 2013 roku, sygn. akt VIII K 726/11 obowiązku naprawienia na rzecz powódki szkody w kwocie 273.535,00 zł i kosztów procesu w kwocie 2100,00 zł. Wyrokowi temu, który uprawomocnił się w dniu 14 października 2014 r., w zakresie punktów 3 i 10 w stosunku do M. M. (2) postanowieniem z dnia 28 stycznia 2015 r. nadana została klauzula wykonalności. Dłużniczka M. M. (2) w okresie od 2005 do 2009r. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej będąc obowiązaną jako główna księgowa do zajmowania się sprawami majątkowymi (...) Sp. z o.o. (poprzednia nazwa firmy powódki) nadużyła udzielonych jej uprawnień, wyrządzając powyższej spółce szkodę majątkową na łączna kwotę 273.535,00 zł. Powódka podkreśliła, że w 2010 r. rozpoczęło się postępowanie karne, a akt oskarżenia został skierowany w 2011r., jednak przed wszczęciem postępowania karnego ówczesny główny udziałowiec powódki W. S., który ujawnił powyższe przestępstwo - poinformował między innymi M. M. (2), M. M. (3) i M. M. (1) o swoich ustaleniach i zaproponował im dobrowolne oddanie wyłudzonych pieniędzy, jednak wyżej wymienieni odmówili zwrotu.

Powódka wskazała, że w dniu 28 lutego 2011 r. przed notariuszem J. W. z Kancelarii Notarialnej w (...) G. M. i M. M. (3) zbyli na rzecz pozwanego w drodze darowizny nieruchomość położoną w T., składającą się z działek gruntu o numerach (...) i (...) o łącznej powierzchni 1294 m ², zabudowanych budynkiem mieszkalnym, dla której Sąd Rejonowy w Nowym Targu prowadzi księgę wieczystą (...), a która to nieruchomość w dacie darowizny stanowiła najbardziej wartościowy składnik majątku darczyńców. W ocenie powódki dokonanie darowizny nosiło znamiona działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, bowiem w wyniku darowizny dłużniczka stała się niewypłacalna w większym stopniu niż była przed zawarciem umowy.

Strona powodowa wskazała, że na podstawie wyżej powołanego tytułu wykonawczego wszczęła postępowanie egzekucyjne wobec M. M. (2), jednak skuteczność egzekucji jest znikoma z uwagi na brak wartościowych składników majątkowych dłużniczki. W ocenie powódki jedynym składnikiem majątkowym, z jakiego możliwe będzie przeprowadzenie skutecznego postępowania egzekucyjnego jest nieruchomość, którą pozwany nabył od rodziców. Powódka podkreśliła, że z uwagi na fakt, iż pozwany jest synem dłużniczki, czyli w rozumieniu art. 527§3 k.c. jest osobą pozostającą z nią w bliskim stosunku a nadto, że korzyść majątkową uzyskał bezpłatnie, istnieje domniemanie, że zawierając umowę z dłużniczką, miał świadomość, iż działała ona ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Pismem z dnia 10 września 2015r. (karta 80-81 akt) strona powodowa rozszerzyła żądanie pozwu i wniosła o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 221.055,00 zł z uwagi na okoliczność, iż w dniu 4 sierpnia 2015r. pozwany sprzedał nieruchomość, która stanowiła przedmiot umowy darowizny z dnia 28 lutego 2011r. , swym działaniem pozwany wyrządził powódce szkodę w wysokości, jakiej uzyskałby zaspokojenie w wyniku postępowania egzekucyjnego skierowanego do sprzedanej nieruchomości.

Na rozprawie w dniu 12 lipca 2016r. (k.213 akt) strona powodowa ograniczyła żądanie pozwu do kwoty 214.133,38 zł, cofając w pozostałym zakresie pozew wraz ze zrzeczeniem się roszczenia. Ograniczenie powództwa wynikało z faktu wyegzekwowania w toku postępowania egzekucyjnego kwoty pieniężnej od dłużniczki.

Pozwany M. M. (1) w piśmie procesowym z dnia 10 grudnia 2015r. (k.101-104 akt) wniósł o oddalenie powództwa o uznanie umowy darowizny za bezskuteczną i zasądzenie na jego rzecz od powódki kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany podał, że w dacie sporządzenia przedmiotowej darowizny rodzice pozwanego byli również właścicielami działki niezabudowanej w T., posiadali także spółdzielcze własnościowe prawa do dwóch lokali mieszkalnych położonych w B. przy ulicy (...). Łączna wartość powyższego majątku rodziców pozwanego wynosiła w dacie dokonania darowizny co najmniej 325.000,00 zł. Pozwany podkreślił, że wbrew twierdzeniom powódki, przeniesienie własności nieruchomości nie miało na celu pokrzywdzenia potencjalnych wierzycieli, gdyby rodzice pozwanego mieli taki zamiar, nie nabyliby na własność kolejnej nieruchomości w T. i nie czynili na nią inwestycji. Pozwany podał, że jego rodzice już wcześniej planowali darowanie mu nieruchomości w T., albowiem we wcześniejszym okresie finansowo wsparli jego starszego brata. Pozwany podniósł, że powódka nie wykazała, aby na datę wniesienia pozwu dłużniczka stała się niewypłacalna, a okoliczności tej zaprzecza toczące się postępowanie egzekucyjne, które nie zostało umorzone z uwagi na bezskuteczność.

Ustosunkowując się do żądania zapłaty odszkodowania w wysokości 221.055,00 złotych pozwany zakwestionował je co do zasady i wysokości. Kwota dochodzona pozwem o zapłatę odpowiada zdaniem pozwanego wysokości zobowiązań dłużniczki według obliczeń komornika na dzień 8 września 2015 roku, powód nie wykazał jednak związku pomiędzy aktualnym stanem zaległości a zakresem odpowiedzialności pozwanego za rzekomą szkodę. Do zapłaty przez dłużniczkę pozostała kwota 218.535,00 zł, czyli mniejsza niż dochodzona pozwem, co zdaniem pozwanego wskazuje, że powódka stara się obciążyć pozwanego kosztami postępowania egzekucyjnego i odsetkami. Pozwany zaprzeczył, aby strony łączył stosunek prawny, z którego wynikałby obowiązek naprawienia szkody.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Sąd Rejonowy w Bytomiu wyrokiem z dnia 29 października 2013r. w sprawie o sygn. akt VIII K 726/11 uznał M. M. (2) za winną tego, że w okresie od bliżej nieustalonego dnia 2005r. lecz nie wcześniej niż 2 stycznia 2005r. do bliżej nieustalonego dnia 2009r., lecz nie później niż 9 marca 2009r. w B., działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej dla siebie i innych osób, wspólnie i w porozumieniu z R. K. – prezesem zarządu (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B. jako główna księgowa – członek zarządu, a następnie prokurent (...) Sp. z o.o. będąc obowiązaną do zajmowania się sprawami majątkowymi SELW Sp. o.o. w B., w tym prowadzenia księgowości i gospodarki finansowej tego podmiotu nadużyła udzielonych jej uprawnień w sposób szczegółowo opisany w wyroku, wyrządzając (...) Sp. z o.o. łączną znaczną szkodę majątkową w kwocie 273.535,00 zł , czym wyczerpała znamiona przestępstwa z art.296 § 2 i 2 k.k. i art.270 k.k. przy zastosowaniu art.11 § 2 k.k. w zw. z art.12 k.k. w brzmieniu ustawy kodeks karny obowiązującym przed dniem 8 czerwca 2010r. w zw. z art.4 § 1 k.k. i za to skazana została na karę 2 lat pozbawienia wolności i karę 180 stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość pojedynczej stawki na równoważną kwocie 20,00 zł, przy czym Sąd warunkowo zawiesił wykonanie wobec M. M. (2) kary pozbawienia wolności na okres próby wynoszący 4 lata. W punkcie 3 sentencji wyroku Sąd na mocy art.46 § 1 k.k. orzekł wobec M. M. (2) i R. K. środek karny poprzez zapłatę solidarnie na rzecz (...) Sp. z o.o. w T. (uprzednio (...) Sp. z o.o. w B.) kwotę 273.535,99 zł. W punkcie 10 wyroku zasądzona została od M. M. (2) na rzecz oskarżyciela posiłkowego (...) Sp. z o.o. w T. kwotę 2100,00 zł tytułem zwrotu wydatków poniesionych w postępowaniu. Na skutek apelacji wniesionej przez oskarżonych Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 14 października 2014r., sygn. akt XXIII Ka 520/14 zmienił jedynie podstawę prawną skazania M. M. (2). W punkcie 4 tego wyroku Sąd zasądził od oskarżonej M. M. (2) na rzecz (...) sp. z o.o. w T. kwotę 420,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

/dowód: wyrok SR z dn.29.10.2013r., sygn. akt VIII K 726/11 – k.13-22

wyrok SO z dn.14.10.2014r., sygn. akt XXIII Ka 520/14 – k.23/

Postępowanie karne zakończone prawomocnym skazaniem M. M. (2) zostało zainicjowane zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa skierowanym przez powódkę do organów ścigania na skutek ujawnienia przestępstwa w 2010r. przez W. S. - ówczesnego głównego udziałowca powódki, która wówczas działała pod firmą (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B.. Zanim o przestępczym procederze zostały zawiadomione organy ścigania, W. S. poinformował między innymi M. M. (2), M. M. (3) i M. M. (1) o swoich ustaleniach i zaproponował im dobrowolne oddanie wyłudzonych pieniędzy. Wyżej wymienieni odmówili zwrotu. Postępowanie karne w tej sprawie rozpoczęło się w roku 2010. W styczniu 2011r. M. M. (2), M. M. (3) oraz M. M. (1) przedstawione zostały zarzuty popełnienia przestępstw wyłudzenia mienia na szkodę powódki. Postępowanie przeciwko M. M. (3) i M. M. (1) zostało umorzone, natomiast w stosunku do M. M. (2) było kontynuowane i zakończone zostało wskazanym wyżej wyrokiem.

/dowód: zeznania świadka W. S. - adnotacje od 00:01:27 do 00:11:14 w toku rozprawy z dn.28.04.2016r., zeznania prezesa zarządu powódki E. S. adnotacje od 00:12:45 do 00:21:11 w toku rozprawy z dn.5.07.2016r./

Wyrokowi Sądu Rejonowego w Bytomiu w zakresie obowiązku naprawienia szkody orzeczonego w punkcie 3 tego wyroku oraz w zakresie zasądzonych w punkcie 10 wyroku kosztów procesu, jak również w zakresie pkt 4 wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach nadana została na rzecz powódki klauzula wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Bytomiu z dnia 28 stycznia 2015r. Łączna kwota, którą obowiązana była uiścić M. M. (2) na rzecz powódki na podstawie powyższego tytułu wykonawczego wynosiła 276.055,00 zł. Ostatecznie dług wynikający z powyższego tytułu wykonawczego zamknął się w kwocie 221.055,00 zł w związku z uregulowaniem na poczet zadłużenia kwoty 55.000,00 zł przez dłużnika solidarnego R. K..

Pismem z dnia 18 grudnia 2014r. powódka wezwała M. M. (2) do zapłaty powyższej kwoty pieniężnej w terminie 7 dni, która mimo deklaracji spłaty długu nie uregulowała zadłużenia. Dłużniczka nie zawarła z powódką ugody regulującej warunki spłaty długu, pomimo że otrzymała taką propozycję od powódki.

/dowód: pismo powódki z dn.18.12.2014r. - k.28, pismo M. M. z dn.27.12.2014r. – k.29, pismo powódki z dn.20.01.2015r. – k.30, pismo M. M. z dn.6.02.2015r. – k.31, pismo powódki z dn.11.02.2015r. – k.32, obliczenia dla sprawy Km 185/15 na dzień 12.07.2016r.- k.212 akt, zeznania świadka W. S. - adnotacje od 00:01:27 do 00:11:14 w toku rozprawy z dn.28.04.2016r., zeznania prezesa zarządu powódki E. S. adnotacje od 00:12:45 do 00:21:11 w toku rozprawy z dn.5.07.2016r./

Dłużniczka M. M. (2) i jej mąż M. M. (3) byli właścicielami dwóch lokali mieszkalnych położonych w B. przy ulicy (...). Lokal mieszkalny przy ulicy (...) w B., dla którego Sąd Rejonowy w Bytomiu prowadzi księgę wieczystą nr (...), został przez nich sprzedany w dniu 17 maja 2013r. za cenę 135.000,00 zł.

/ dowód: umowa sprzedaży z dn.17.05.2013r. – k.118-122, odpis KW nr KA1 (...)/

Kwota uzyskana ze sprzedaży mieszkania przeznaczona została przez dłużniczkę i jej męża na budowę domu mieszkalnego na nieruchomości położonej w T. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach prowadzi księgę wieczystą nr GL l (...) 70/1, która to nieruchomość zakupiona została przez nich w dniu 3.12.2010r. za kwotę 130.000,00 zł. Nieruchomość ta zabudowana została budynkiem mieszkalnym wzniesionym w 2014 r. Na nieruchomości tej ustanowiona została w dniu 17 stycznia 2014r. hipoteka umowna na kwotę 410.000,00 zł na rzecz Banku Spółdzielczego w G..

/dowód: odpis KW nr (...) – k.33-37, umowa sprzedaży z dn.3.12.2010r. – k.110-116, zeznania pozwanego - adnotacje od 00:21:11 do 00:29:56 w toku rozprawy z dn.5.07.2016r./

Dwa dni po odebraniu ostatniego pisma powódki z 11 lutego 2015 r., co nastąpiło 18 lutego 2015 r. tj. 20 lutego 2015 r. w Kancelarii Notarialnej w T. przed notariuszem J. W. M. M. (2) wraz z mężem M. M. (3) zawarli umowy, na mocy których nieruchomość położona w T. przewłaszczona została na zabezpieczenie na rzecz A. N., a mieszkanie położone w B. przy ulicy (...), dla którego Sąd Rejonowy w Bytomiu prowadzi księgę wieczystą nr (...), sprzedane zostało A. D. za kwotę 60.000,00 zł. Przewłaszczenie na zabezpieczenie nieruchomości w T. stanowiło zabezpieczenie umowy pożyczki zaciągniętej przez M. M. (3) w dniu 20 lutego 2015r. od A. N. na kwotę 100.000,00 zł na cele związane z wykończeniem domu z terminem spłaty na dzień 20 lutego 2016r.

/dowód: odpis KW nr (...) – k.33-37, odpis KW nr KA1 (...) – k.38-39, umowa sprzedaży z dn.20.02.2015r. – k.105-109, umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie z dn.20.02.2015r. – k.158-161/

Na rzecz powódki dłużniczka nie przekazała żadnej kwoty pieniężnej ani nie poinformowała powódki o zawarciu powyższych umów, dlatego też na podstawie wyżej opisanego tytułu wykonawczego na wniosek powódki wszczęte zostało postępowanie egzekucyjne przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Tarnowskich Górach A. S., sygn. akt Km 185/15. Egzekucja skierowana jest do świadczenia emerytalnego otrzymywanego przez dłużniczkę M. M. (2). Nadto dłużniczka dokonuje dobrowolnych wpłat za pośrednictwem Komornika w kwocie 100,00 zł miesięcznie. Każdego miesiąca Komornik sądowy przekazuje na rzecz powódki na poczet zadłużenia łącznie kwotę około 700,00 zł. Na dzień 12 lipca 2016r. do wyegzekwowania pozostała na rzecz wierzyciela należność główna w kwocie 214.133,38 zł.

/dowód: pismo powódki z dn.18.12.2014r. - k.28, pismo M. M. z dn.27.12.2014r. – k.29, pismo powódki z dn.20.01.2015r. – k.30, pismo M. M. z dn.6.02.2015r. – k.31, pismo powódki z dn.11.02.2015r. – k.32, obliczenia dla sprawy Km 185/15 na dzień 12.07.2016r.- k.212 akt, zeznania świadka W. S. - adnotacje od 00:01:27 do 00:11:14 w toku rozprawy z dn.28.04.2016r., zeznania prezesa zarządu powódki E. S. adnotacje od 00:12:45 do 00:21:11 w toku rozprawy z dn.5.07.2016r./

M. M. (2) i jej mąż M. M. (3) byli właścicielami we wspólności ustawowej małżeńskiej nieruchomości położonej w miejscowości T. o powierzchni 1294 m ², zabudowanej budynkiem mieszkalnym, dla której Sąd Rejonowy w Nowym Targu prowadzi księgę wieczystą nr (...). Nieruchomość tę nabyli w 1996r. W roku 2006 na powyższej nieruchomości wzniesiony został przez M. M. (2) i jej męża dom mieszkalny podpiwniczony z garażem, murowany z bloczków, kryty blachodachówką, wyposażony w instalację elektryczną, wodnokanalizacyjną –szambo, ogrzewany kominkiem.

W dniu 28 lutego 2011r. M. M. (2) i M. M. (3) przed notariuszem J. W. z Kancelarii Notarialnej w T. za aktem Rep. A nr 800/2011 zawarli umowę darowizny, na mocy której darowali przedmiotową nieruchomość swojemu synowi M. M. (1). Wartość nieruchomości darowanej w akcie notarialnym określona została przez strony umowy na kwotę 200.000,00 zł. Stan nieruchomości budynkowej na dzień dokonania darowizny określony został w akcie notarialnym jako dobry.

/ dowód: odpis zupełny KW nr (...) – k.82-85

umowa darowizny z dnia 28.02.2011r. – k.114-116/

W dniu 4 sierpnia 2015r. pozwany sprzedał nieruchomość w T. D. M. za kwotę 400.000,00 zł, przy czym otrzymał od kupującego kwotę 40.000,00 zł tytułem zadatku, zaś pozostałą część ceny w kwocie 360.000,00 zł kupujący zobowiązał się zapłacić w terminie do dnia 30 czerwca 2016r. Stan nieruchomości na dzień sprzedaży określono w akcie notarialnym jako dobry.

/dowód: umowa sprzedaży z dn.4.08.2015r. – k.142-146/

Pismem z dnia 2 września 2015r. – doręczonym w dniu 4 września 2015r. - powódka wezwała pozwanego do zapłaty na jej rzecz kwoty 221.055,00 zł w terminie 3 dni od otrzymania wezwania do zapłaty. Wezwanie pozostało bezskuteczne.

/dowód: pismo powódki z dn.2.09.2015r. wraz z zpo – k.87, zeznania prezesa zarządu powódki E. S. adnotacje od 00:12:45 do 00:21:11 w toku rozprawy z dn.5.07.2016r./

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów w postaci odpisów z aktów notarialnych, w formie których dokonane zostały czynności prawne związane z obrotem składnikami majątkowymi stanowiącymi własność dłużniczki M. M. (2). Prawdziwości tych dokumentów żadna ze stron nie kwestionowała. Nadto Sąd w całości dał wiarę zeznaniom świadka W. S. i zeznaniom prezesa zarządu powódki E. S. na okoliczności dotyczące świadomości dłużniczki M. M. (2) o pokrzywdzeniu wierzyciela poprzez dokonanie darowizny składnika majątkowego dłużniczki, jak też na okoliczność stanu majątkowego dłużniczki i przebiegu postępowania egzekucyjnego. Sąd nie dal wiary zeznaniom świadka M. M. (2) i pozwanego M. M. (1) w części, jakiej twierdzili oni, że dłużniczka i jej mąż dokonując darowizny nie działali z zamiarem pokrzywdzenia powódki. Sekwencja zdarzeń, które miały miejsce po dokonaniu umowy darowizny pozostaje w sprzeczności z treścią powyższych zeznań.

Sąd zważył, co następuje:

Powódka opierała powództwo o przepis art. 527 k.c. przewidujący ochronę wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika. Zgodnie z treścią powyższego przepisu, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Nadto z regulacji § 3 art. 527 k.c. wynika, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Z kolei art. 528 k.c. statuuje, że jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła dowiedzieć się, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Warunkiem skargi pauliańskiej jest istniejąca w chwili wytoczenia powództwa wierzytelność pieniężna, pokrzywdzenie wierzyciela i świadomość osoby trzeciej, co do takiego działania. Przy czym w niniejszej sprawie ze względu na domniemania prawne związane ze stosunkiem pokrewieństwa pozwanego i dłużniczki oraz nieodpłatnym charakterem czynności prawnej należało przyjąć, iż pozwany wiedział, że dłużniczka działała z pokrzywdzeniem wierzyciela.

Zaskarżone mogą być tylko czynności o charakterze prawnym i tylko wówczas, gdy zostają dokonane z pokrzywdzeniem wierzyciela. Pokrzywdzenie wierzyciela oznacza stan majątku dłużnika w zakresie, którego dana czynność powoduje, że nie można uzyskać zaspokojenia wierzytelności pieniężnej. Możliwość zaspokojenia się z innych składników majątku nie stanowi przeszkody do dokonywania niekorzystnych rozporządzeń majątkowych. Fakt pokrzywdzenia wierzyciela należy oceniać nie według chwili dokonania tej czynności, ale według chwili jej zaskarżenia. Czynność jest dokonana z pokrzywdzeniem, jeżeli istnieje rzeczywista niewypłacalność dłużnika. Między niewypłacalnością, a podjęciem czynności prawnej musi zaistnieć związek przyczynowy. Dla oceny tego związku istotna jest chwila, kiedy wierzyciel wystąpił ze skargą pauliańską. Niewypłacalność musi istnieć w tej chwili, jak i w chwili orzekania o żądaniu wierzyciela.

Bezspornym jest, że dłużniczka M. M. (2) była zobowiązana wobec powodowej spółki z tytułu przestępstw, których dopuściła się na szkodę powódki. Wierzytelność przysługująca powódce z tytułu odpowiedzialności deliktowej dłużniczki wynosiła 273.535,00 zł i stwierdzona została wyrokiem Sądu Rejonowego w Bytomiu z dnia 29 października 2013r., sygn. akt VIII K 726/11, któremu w tym zakresie nadana została klauzula wykonalności, jak również w zakresie kosztów procesu poniesionych przez powódkę w kwocie 2520,00 zł.

Dłużniczka miała pełną świadomość istnienia powyższego długu. Świadomość ta istniała również w chwili dokonywania darowizny na rzecz pozwanego tj. w dniu 28 lutego 2011 r. Po pierwsze, postępowanie karne w sprawie wyłudzenia dokonanego przez dłużniczkę wszczęte zostało na skutek złożonego w 2010r. przez byłego prezesa zarządu powódki W. S. zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Przed złożeniem tego zawiadomienia W. S. poinformował dłużniczkę M. M. (2) o tym, że powódka wykryła przestępczy proceder dłużniczki i zamierza wyciągnąć z tego faktu wobec niej konsekwencje prawne i zaproponował dobrowolne oddanie przez dłużniczkę wyłudzonych pieniędzy, jednakże odmówiła ona zwrotu pieniędzy. Tym samym już z tym momentem miała świadomość istnienia długu. Nadto w dniu 8 września 2010r. Prokurator Rejonowy wydał postanowienie o przedstawieniu M. M. (2) zarzutów, zaś 25 stycznia 2011r. i następnie 28 stycznia 2011r. wydane zostały postanowienia o zmianie postanowienia o przedstawieniu zarzutów M. M. (2). A zatem na miesiąc przed dokonaną darowizną na rzecz pozwanego dłużniczka miała nie tylko świadomość istnienia długu, ale i wysokości tego długu ustalonej w toku postępowania przygotowawczego.

Po trzecie wreszcie, z wyroku Sądu Rejonowego w Bytomiu z dnia 29 października 2013r. wynika jasno, że działania M. M. (2) skutkujące wyrządzeniem powódce szkody majątkowej miały miejsce w okresie od 2005r. do 2009r. Zobowiązanie zaś do naprawienia szkody aktualizuje się po stronie sprawcy z chwilą powstania szkody, bez znaczenia zaś pozostaje to, kiedy poszkodowany zawiadomił o przestępczej działalności sprawcy organy ścigania, jak również to, kiedy istnienie tego zobowiązania zostanie stwierdzone orzeczeniem sądu.

Dlatego też wyzbywając się majątku poprzez dokonanie darowizny na rzecz syna w dniu 28 lutego 2011 w ocenie Sądu dłużniczka miała pełną świadomość, że działała z pokrzywdzeniem wierzyciela (powoda), szczególnie że darowizny dokonała na 1 miesiąc od daty przedstawienia jej zarzutów w toku postępowania karnego.

Żadna ze stron nie kwestionowała faktu zawarcia w dniu 28 lutego 2011r. w formie aktu notarialnego umowy darowizny na mocy, której pozwany M. M. (1) nabył od M. M. (2) i M. M. (3) w częściach równych własność nieruchomości położonej w miejscowości T., Osiedle (...) w gminie O., dla której Sąd Rejonowy w Nowym Targu prowadzi księgę wieczystą nr (...). W tym miejscu należy zauważyć, że wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, może domagać się uznania czynności prawnej za bezskuteczną na podstawie art. 527 § 1 k.c. także wtedy, gdy darowizny nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego dokonali dłużnik i jego małżonek (tak uchwała SN z dnia 24.10.2003r., III CZP 72/03, OSP 2004/9/116).

Wskutek zawarcia tej umowy pozwany otrzymał bezpłatnie korzyść majątkową. Korzyścią majątkową uzyskaną bezpłatnie (nieodpłatnie) jest korzyść, za którą osoba trzecia nie spełniła ani nie zobowiązała się spełnić ekwiwalentnego świadczenia w ramach tego samego lub innego stosunku prawnego (wyrok SN z dnia 12 czerwca 2002 r., III CKN 1312/00, LEX nr 55503; P. Machnikowski (w:) E. Gniewek, Komentarz, 2008, s. 950; M. Sychowicz (w:) G. Bieniek, Komentarz, t. I, 2009, s. 843). Brak ekwiwalentnego świadczenia czyni umowę z dnia 28 lutego 2011r. nieodpłatną.

Dla skuteczności skargi pauliańskiej nie jest konieczne, by w zamiarze dłużnika leżało pokrzywdzenie wierzycieli, ani też by zamiar ten był kierowany przeciwko określonemu wierzycielowi. Wystarczająca jest świadomość dłużnika, że czynność prawna przez niego dokonana może spowodować dla ogółu wierzycieli niemożność zaspokojenia się. Świadomość ta musi istnieć w chwili dokonania czynności prawnej.

Niewypłacalność, o której mowa w art. 527 § 2 k.c. to aktualny (w chwili orzekania) brak możliwości wywiązywania się ze zobowiązań finansowych. Oznacza on taki obiektywny stan majątku dłużnika, wykazany wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi, w których egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami k.p.c. nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej od dłużnika. Niezależnie od powyższego, jeżeli zaskarżoną czynnością jest darowizna, która była dokonana przez dłużnika w stanie niewypłacalności bądź też stan ten wywołała, art. 529 k.c. wprowadza domniemanie zwalniające wierzyciela z dowodu istnienia u dłużnika świadomości pokrzywdzenia. Powyższy przepis przerzuca zatem ciężar dowodu na stronę pozwaną, która powinna wykazać, że dłużnik nie działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był poprzednio. Dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu i wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu, czy ryzyka. W orzecznictwie sformułowano ogólnie tezę, iż pokrzywdzenie wierzycieli powstaje na skutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2001 r. w sprawie sygn. akt IV CKN 525/00, LEX nr 53110). „Każde doprowadzenie do zmniejszenia możliwości nawet częściowego zaspokojenia wierzytelności jest zwiększeniem stopnia niewypłacalności i jedynie takie rozumienie treści przepisu art. 527 § 2 k.c. należy uznać za prawidłowe” (por. wyrok SN z 7.04.2000 r. sygn. akt IV CKN 7/00). Powszechnie przyjmuje się, że wierzyciel nie jest obowiązany korzystać z określonych środków dla wykazania niewypłacalności dłużnika. W szczególności nie jest konieczne prowadzenie postępowania o wyjawienie majątku, ogłoszenie upadłości lub umorzenie egzekucji z powodu bezskuteczności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1998 r., III CKN 612/97, OSNC 1999, nr 3, poz. 56).

Wobec powyższego w realiach przedmiotowej sprawy istotne było ustalenie, czy stan pokrzywdzenia wierzyciela oraz rzeczywistej niewypłacalności dłużnika istniał zarówno w chwili wystąpienia ze skargą pauliańską (art. 527 § 2 k.c.), jak i w chwili orzekania przez sąd o żądaniu wierzyciela uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną (art. 316 § 1 k.p.c.) (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 27 marca 2014 roku I ACa 101/13). W ocenie Sądu wierzyciel wywiązał się z obowiązku ciążącego na nim z mocy art. 6 k.c. i wykazał w toku postępowania, że jego dłużnik wskutek dokonania spornej czynności stał się niewypłacalny w stopniu wyższym niż przed jej dokonaniem. Wskazywały na to bezspornie rezultaty postępowania egzekucyjnego, z którego jednoznacznie wynika, że postępowanie egzekucyjne skierowane jest wyłącznie do świadczenia emerytalnego dłużniczki w kwocie około 2400,00 zł, albowiem dłużniczka nie posiada jakichkolwiek innych składników majątkowych, z których prowadzona mogłaby być egzekucja. Wprawdzie egzekucja nie jest bezskuteczna, gdyż każdego miesiąca wierzycielowi przekazywane są środki pieniężne z zajętego świadczenia emerytalnego, jednakże kwota miesięcznych wpływów na rzecz wierzyciela (około 700,00 zł) w zestawieniu z wysokością pozostałego do uregulowania zobowiązania oznacza, że egzekucja będzie trwała jeszcze co najmniej kilkanaście lat. Nie jest bowiem konieczne prowadzenie egzekucji kolejno z poszczególnych składników majątku dłużnika, aż do skutku, gdyż narażałoby to wierzyciela na zbędne koszty, niepotrzebną przewlekłość i oznaczało przelanie na wierzyciela skutków niepowodzeń kolejnych egzekucji, których przyczyny mogą być różne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1998 roku, w sprawie sygn. akt. III CKN 612/97 publ. OSNC z 1999/3/56).

Reasumując, zawarcie umowy darowizny i wyzbycie się przez dłużniczkę prawa własności nieruchomości położonej w T., Osiedle (...) w gminie O. uszczupliło majątek darczyńcy (dłużnika) i spowodowało zmniejszenie się wypłacalności dłużnika i możliwości zaspokojenia wierzytelności względem powódki.

Nie ulega wątpliwości, że nieruchomość w T. stanowiła istotny składnik majątku dłużniczki. Sąd oddalił wniosek strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości, albowiem kwestia ustalenia dokładnej wartości nieruchomości na dzień dokonania darowizny nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Nie trzeba wiadomości specjalnych, aby stwierdzić, że nieruchomość o powierzchni 1250 m ² , na której posadowiony jest dom mieszkalny o powierzchni 130 m ² plus 50 m2 poddasza użytkowego, podpiwniczony, zlokalizowany w atrakcyjnej miejscowości i wybudowany w 2004r. stanowił istotny składnik majątku dłużniczki i jego zbycie miało wpływ na stan wypłacalności dłużniczki, i to niezależnie, czy jego wartość wynosiła 200.000,00 zł jak wskazano w umowie darowizny, czy też 400.000,00, za którą to kwotę pozwany sprzedał tę nieruchomość dalszemu nabywcy. Raz jeszcze bowiem należy zaakcentować, że stan wypłacalności dłużnika badać należy nie na datę dokonania darowizny, ale na datę wystąpienia przez wierzyciela ze skarga pauliańską i na datę orzekania. Tym samym stosunek wartości darowanej nieruchomości do wartości innych składników majątkowych dłużniczki na moment zawarcia umowy darowizny nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia, bo na dzień orzekania dłużniczka nie posiada żadnych składników majątkowych, z których powódka mogłaby uzyskać zaspokojenie. Na marginesie jedynie wskazać trzeba, że oczywistym jest, że w okresie czasu pomiędzy 28 lutym 2011r. a 30 grudnia 2015r. ceny nieruchomości nie wzrosły o 100%, tym samym wątpliwa wydaje się kwota wskazana w umowie darowizny jako wartość nieruchomości. Jednocześnie pozwany nie wykazał w toku niniejszego postępowania, aby poczynił na darowaną nieruchomość nakłady o wartości wynoszącej aż 200.000,00 zł. Zwłaszcza, że z zeznań pozwanego wynika, że w tym czasie zajmował się budową własnego domu w T. i ponosił w związku z tym koszty. Jednocześnie z umowy darowizny wynika, że w momencie dokonania darowizny dom był pokryty blachodachówką, posiadał wszelkie instalacje wewnętrzne, kominek, był w stanie dobrym. A zatem nie wymagał jakiś istotnych nakładów.

Należy też zauważyć, że pomimo iż w dacie zawarcia umowy darowizny dłużnika była właścicielką dwóch lokali mieszkalnych w B. oraz nieruchomości w T., to jednak z zeznań dłużniczki i pozwanego wynika jednoznacznie, że nieruchomość w T. zakupiona została przez dłużniczkę i jej męża w grudniu 2010r. z zamiarem budowy na tej nieruchomości domu mieszkalnego, co pociągało za sobą konieczność ponoszenia nakładów, tym samym w późniejszym okresie, a konkretnie 17.05.2013r. sprzedali oni jeden lokal mieszkalny za kwotę 135.000,00 zł, a następnie 20 lutego 2015r. kolejny lokal mieszkalny za kwotę 60.000,00 zł. Tym samym stan majątkowy dłużniczki z daty darowizny miał charakter przejściowy. Oczywistym jest, że budowa domu mieszkalnego w T. wpłynęła na zwiększenie się wartości tej nieruchomości, jednakże na nieruchomości tej ustanowiona jest hipoteka umowna na rzecz Banku Spółdzielczego w G. na sumę 410.000,00 zł, co ma fundamentalne znaczenie dla oceny skuteczności ewentualnego postępowania egzekucyjnego z tego składnika majątku. Co więcej w dniu 20 lutego 2015r. dłużniczka i jej mąż dokonali przewłaszczenia nieruchomości w T. na rzecz A. N. na zabezpieczenie roszczeń wynikających z umowy pożyczki zawartej z tą ostatnią osobą na kwotę 100.000,00 zł. Tym samym dłużniczka na dzień orzekania nie jest właścicielką nieruchomości w T.. Podzielić należy w związku z tym stanowisko strony powodowej, że umowa darowizny dokonana na rzecz pozwanego była jedną z kilku czynności prawnych, które doprowadziły do stanu niewypłacalności dłużniczki M. M. (2). Kolejnym etapem wyzbywania się majątku dłużniczki były sprzedaże mieszkań, przy jednoczesnym przeniesieniu prawa własności domu w T.. Bez dokonania jednak zaskarżonej umowy darowizny dłużniczka byłaby wypłacalna.

W realiach przedmiotowej sprawy istotne jest, że czynność prawna dokonana została pod tytułem darmym. W tej sytuacji przepis art. 528 k.c. wyłącza przesłankę złej wiary po stronie osoby trzeciej w tych przypadkach, gdy wskutek czynności prawnej z dłużnikiem osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie. Według tego uregulowania nie ma znaczenia – dla możliwości uznania czynności dłużnika za bezskuteczną – czy osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o tym, że dokonując czynności prawnej, dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli. W sytuacji z art. 528 k.c. – zdaniem Sądu orzekającego w niniejszej sprawie – nie ma potrzeby stosowania domniemań z art. 527 § 3 i 4 k.c. Do zaskarżenia tej czynności, dokonanej pod tytułem darmym, wystarczające jest spełnienie pozostałych przesłanek z art. 527 § 1 i 2 k.c. Nie ulega wątpliwości, że pozwany uzyskał korzyść majątkową bezpłatnie, wskutek umowy darowizny, a co za tym idzie będzie miała zastosowanie norma art. 528 k.c.

Wskazać też należało, że pozwany nie zaspokoił wierzyciela, ani nie wskazał wystarczającego do zaspokojenia mienia dłużniczki, a tym samym nie zwolnił się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną (art. 533 k.c.). Sąd podziela w tym zakresie w pełni stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z 16 marca 2006 r. (III CSK 8/06 opubl. OSNC 2006/12/207), że i w tym wypadku ciężar wykazania przesłanek skuteczności zwolnienia od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela spoczywa na osobie trzeciej, zgodnie z art. 6 k.c., a dodatkowo osoba ta może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną przez wskazanie realnie służącej zaspokojeniu wierzytelności dłużnika, jeżeli nie ma wątpliwości, że doprowadzi ono do zaspokojenia wierzyciela.

Pozwany w żaden sposób nie obalił domniemań wynikających z art.529 k.c. i art.528 k.c. Sąd uznał więc, że zostały spełnione przesłanki, od których zależy w świetle art. 527 k.c., uznanie umowy za bezskuteczną wobec strony powodowej.

Należy zauważyć, że bezskutecznością może być objęta jedynie czynność prawna dłużnika maksymalnie do rozmiarów konkretnej wierzytelności przysługującej wierzycielowi. W tym zakresie Sąd postąpił zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, który wyraził pogląd, że sentencja wyroku wydanego na podstawie art. 527 § 1 k.c. zawsze musi określać wierzytelność, której ochronie ma on służyć; ten składnik orzeczenia jest nieodzowny dla zapewnienia prawidłowej wykonalności wyroku (por. wyrok SN z dnia 17 września 2003 r., II CK 10/02, Lex 82277).

Konkludując, jako że zostały zrealizowane przesłanki umożliwiające uznanie czynności za bezskuteczną wobec wierzyciela, to powództwo w tym zakresie należało uznać za zasadne, o czym orzeczono w pkt 1 wyroku.

W toku procesu strona powodowa zgłosiła dodatkowe żądanie zapłaty na jej rzecz od pozwanego kwoty 214.133,38 zł z uwagi na okoliczność, iż w dniu 4 sierpnia 2015r. pozwany sprzedał nieruchomość, która stanowiła przedmiot umowy darowizny z dnia 28 lutego 2011r. i w związku z tym swym działaniem wyrządził powódce szkodę w wysokości, w jakiej uzyskałby zaspokojenie w wyniku postępowania egzekucyjnego skierowanego do sprzedanej nieruchomości. W ocenie Sądu przesłanki odpowiedzialności deliktowej wynikające z art.415 k.c. nie zostały wykazane w niniejszej sprawie. Osobę trzecią można pozywać z tytułu ewentualnej odpowiedzialności deliktowej, gdy jej czynności dalszego rozporządzenia można przypisać znamiona czynu niedozwolonego i gdy występują wszystkie przesłanki odpowiedzialności deliktowej. Sprzedaży nieruchomości dokonanej przez pozwanego na rzecz D. M. w dniu 4 sierpnia 2015r. nie można zakwalifikować jako czynu niedozwolonego, bo nie jest to czynność niezgodna z prawem. Brak jednej z przesłanek wyłącza możliwość konstruowania odpowiedzialności deliktowej pozwanego.

Odpowiedzialności tej można jednak poszukiwać w art. 405 k.c., zgodnie z którym, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak też części przedstawicieli doktryny pojawiła się tendencja, świadcząca o możliwości stosowania przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu w sytuacji, w której osoba trzecia w rozumieniu art. 527 k.c. dokonuje dalszego rozporządzenia uzyskaną korzyścią majątkową na rzecz innego podmiotu w okolicznościach określonych w art. 531 § 2 k.c. Oznacza to, że brak podstaw skierowania roszczenia pauliańskiego wobec takiego podmiotu (tzw. osoby czwartej i następnej) nie eliminuje definitywnie udzielenia wierzycielowi ochrony pauliańskiej, aczkolwiek zmienić się może sam instrument prawny zapewniający tę ochronę. Instrument ten to właśnie stosowne roszczenie na podstawie art. 405 k.c., skierowane przeciwko osobie trzeciej skoro „osoba czwarta” (beneficjent dalszego przysporzenia) nie ma legitymacji biernej w ewentualnym procesie pauliańskim, a osoba trzecia, transferująca uzyskaną korzyść majątkową, może nabyć nową korzyść, m.in. w postaci ekwiwalentu (ceny) za zbytą korzyść uzyskaną z pokrzywdzeniem wierzyciela. Odmowa udzielenia wierzycielowi ochrony pauliańskiej (choćby w wersji ograniczonej tylko do roszczenia na podstawie art. 405 k.c.; tzw. ochrony paliatywnej) czyniłaby na pewno ze skargi pauliańskiej jednak mało efektywny środek ochrony prawnej wierzyciela (tak SN w wyroku z 10.10.2014r., III CSK 266/13, L. i cytowanych tam orzeczeniach).

SN w uchwale z 12.06.2008r., III CZP 55/08 uznał, że w okolicznościach niepozwalających na zastosowanie art. 531 § 2 k.c. odpłatne zbycie przez osobę trzecią w toku procesu wytoczonego na podstawie art. 527 § 1 k.c. przedmiotów majątkowych, objętych zaskarżoną czynnością prawną dłużnika, może uzasadniać roszczenie wierzyciela na podstawie art. 405 i nast. k.c. o zwrot korzyści uzyskanych przez osobę trzecią w wyniku zbycia. Podkreślił jednocześnie, że odwołanie się do przepisów art. 405 i n. k.c. (a przynajmniej do niektórych z nich) powinno być ściśle powiązane z przepisami o skardze pauliańskiej i jej zasadniczym celem jurydycznym. Oznacza to konieczność interpretacji przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu właśnie przy uwzględnieniu tego celu, ponieważ przesłanki powstania roszczenia kondycyjnego, powiązanego ze skargą pauliańską mogą różnić się jednak od klasycznie ujętych przesłanek takiego roszczenia wywodzonego z art. 405 k.c.

Uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną wobec wierzyciela prowadzi do stwierdzenia ogólnego stanu pokrzywdzenia wierzyciela. Wierzyciel ma wówczas możliwość egzekucyjnego zaspokojenia chronionej wierzytelności z majątku osoby trzeciej i może oczekiwać tego, że osoba trzecia dobrowolnie spełni świadczenie. Odpłatne rozporządzenie przez osobę trzecią nabytymi od dłużnika przedmiotami majątkowymi na rzecz innej osoby bez uzyskania przez wierzyciela zaspokojenia wierzytelności w sposób określony w art. 532 k.c. oznacza dalsze istnienie stanu pokrzywdzenia wierzyciela. Dokonując wspomnianego rozporządzenia, osoba trzecia uzyskuje korzyść majątkową w postaci ekwiwalentu za zbyty przedmiot majątkowy. Zbycie takie nastąpiło w okresie istnienia stanu pokrzywdzenia wierzyciela (niezaspokojenia jego wierzytelności). Może to oznaczać, że osoba trzecia uzyskała tym samym wspomnianą korzyść majątkową jednak kosztem wierzyciela. Wierzyciel nie mógł bowiem uzyskać świadczenia w wyniku przeprowadzenia egzekucji w sposób określony w art. 532 k.c. i nie nastąpiło także świadczenie osoby trzeciej przed dokonaniem rozporządzenia. Tym samym nie doszło do powiększenia majątku wierzyciela(w wyniku świadczenia egzekucyjnego lub dobrowolnego), mimo stworzenia wyrokiem pauliańskim materialnoprawnej przesłanki uzyskania ochrony pauliańskiej wobec osoby trzeciej. Jeżeli osoba trzecia w okresie trwania wspomnianego stanu pokrzywdzenia wierzyciela dokonuje rozporządzenia przedmiotami majątkowymi nabytymi wcześniej od dłużnika, które miały właśnie służyć dla zaspokojenia wierzytelności wierzyciela, to wprawdzie rozporządzenie takie w relacji osoby trzeciej z nabywcą może mieć swoją ogólną podstawę prawną (np. w umowie pomiędzy tymi podmiotami), ale nie znaczy to, że taki transfer można by jednak de lege lata uznać za prawnie usprawiedliwiony w relacji właśnie pomiędzy wierzycielem a osobą trzecią. Trzeba doszukiwać się także odpowiedniego związku funkcjonalnego pomiędzy uzyskaniem korzyści przez osobą trzecią w postaci ekwiwalentu za zbyty przedmiot majątkowy (jej wzbogaceniem), a niemożnością uzyskania zaspokojenia wierzytelności wierzyciela w sposób przewidziany w przepisach o skardze pauliańskiej (art. 532 k.c.; zubożenie wierzyciela).

W niniejszej sprawie wszystkie wymienione wyżej przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia zostały przez stronę powodową wykazane. Nie ma przy tym znaczenia, że powód poza kwotą zadatku, na dzień zamknięcia rozprawy nie uzyskał od D. M. świadczenia pieniężnego, albowiem pozwanemu przysługuje wierzytelność o zapłatę kwoty 360.000,00 zł, która również stanowić może przedmiot egzekucji. Tym samym nie można twierdzić, że pozwany nie jest wzbogacony.

Sąd w niniejszej sprawie podziela stanowisko, że wierzyciel może wytoczyć osobie trzeciej powództwo o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia jednocześnie z powództwem pauliańskim, przy czym założeniem w tym przypadku jest możliwość uwzględnienia powództwa o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia jedynie w razie zasadności powództwa pauliańskiego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2011 r., III CZP 132/10). Takie stanowisko wyrażone zostało również w orzeczeniach Sądu Najwyższego z dnia: 13 maja 1974 r., III CRN 88/74; 27 lutego 2004 r., V CSK 272/03; 30 września 2004 r., IV CK 30/04; 12 czerwca 2008 r., III CZP 55/08.

Wysokość zasądzonego od pozwanego na rzecz powódki świadczenia w kwocie 214.133,38 zł stanowiła różnicę pomiędzy kwotą 273.535,00 zł zasądzoną od dłużniczki na rzecz powódki tytułem naprawienia szkody wynikającej z wyroku karnego oraz kosztów procesu karnego zasądzonych od dłużniczki na rzecz powódki w łącznej kwocie 2520,00 zł, a kwotą 55.000,00 zł zapłaconą na rzecz powódki przez współdłużnika R. K. i kwotami wyegzekwowanymi i dobrowolnie wpłaconymi w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko dłużniczce. Z dokumentów Komornika dotyczących obliczeń stanu egzekucji prowadzonej z wniosku powódki przeciwko dłużniczce wynika, że powyższa kwota nie obejmuje odsetek, albowiem odsetki w ogóle nie zostały zasądzone od należności głównej, ani też kosztów postępowania egzekucyjnego.

Mając na uwadze powyższe w punkcie 2 sentencji wyroku Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 214.133,38 zł.

W tym miejscu wyjaśnienia wymaga kwestia oparcia rozstrzygnięcia Sądu w zakresie żądania zapłaty o inną podstawę prawną niż wskazywaną przez stronę powodową. Z regulacji art. 321 k.p.c. i 187 k.p.c. wynika, że co do zasady sąd jest zmuszony rozważyć wszystkie możliwe kwalifikacje prawne faktów przytoczonych przez powoda. Takie procedowanie ma miejsce przy przyjęciu dominującego poglądu zakładającego poszukiwanie przez sąd podstawy prawnej dla zgłoszonego żądania. Przepisy Kodeksu wskazują, że strony są jedynie uprawnione do podania podstaw prawnych swych żądań (art. 210 § 1 k.p.c.). Judykatura Sądu Najwyższego przesądziła, że sąd nie jest związany podaną przez stronę podstawą prawną ( przykładowo orzeczenia z 23.02.1999 r., I CKN 252/98, OSNC 1999, Nr 9, poz. 152; z 6.12.2006 r., IV CSK 269/06, Legalis; wyr. 12.1.2007 r., IV CSK 286/06, Lex; wyr. SN z 24.5.2007 r., V CSK 25/07, OSNC ZD 2008, Nr B, poz. 32, s. 8; z 20.07.2007 r., I CSK 144/07, Legalis; uchw. SN z 21.1.2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, Nr 6, poz. 55; z 20.2.2008 r., II CSK 449/07, Legalis; z 27.3.2008 r., II CSK 524/07, Legalis; z 25.4.2008 r., II CSK 613/07, Legalis; z 21.5.2009 r., V CSK 439/08, Legalis; z 24.11.2009 r., V CSK 169/09, Legalis; por. jednak wyr. z 18.3.2005, II CK 556/04, OSNC 2006, Nr 2, poz. 38, z krytyczną glosą E. Łętowskiej). Tym samym uznano, że mimo wyraźnego, jasnego żądania w tym względzie, sąd i tak ma obowiązek zastosowania właściwej normy prawnej, co stanowi realizację przedstawionej wyżej zasady. Co prawda pojawiły się jednostkowe orzeczenia, że rozstrzygnięcie o roszczeniu na innej podstawie prawnej niż wskazywana przez stronę, bez poinformowania o takiej możliwości przed zamknięciem rozprawy, skutkuje nieważnością postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony jej praw (tak wyrok SN z 2.12.2011r., III CSK 136/11), to jednak nie spotkały się one z aprobatą ani dominującej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, ani doktryny (zob. E. Łętowska, Glosa do wyroku SN z dnia 2 grudnia 2011 r., II CSK 136/11). Nawet jednak, gdyby odwoływać się do tego jednostkowego poglądu, to stwierdzić należy, że dotyczył on takiej sytuacji, gdy powód wyraźnie domagał się uwzględnienia powództwa w oparciu o konkretnie formułowaną podstawę prawną. Chodziło więc o inną sytuację niż w niniejszej sprawie, kiedy to powód wprost wskazał, że nie musi podawać podstawy prawnej. Potwierdzeniem prezentowej w niniejszej sprawie linii orzeczniczej są m.in. wyrok SN z dnia 17 czerwca 2016 r., IV CSK 658/15, w którym to orzeczeniu SN wskazał, że „przyjęcie przez sąd odwoławczy w wyroku reformatoryjnym określonej materialnoprawnej podstawy uwzględnienia w części powództwa, w sytuacji braku uprzedniego określenia przez powoda materialnoprawnej podstawy swego żądania, nie może uzasadniać zarzutu strony pozwanej pozbawienia jej możliwości obrony swoich praw w postępowaniu apelacyjnym” (podobnie wyrok SN z 17.04.2016r., II CSK 556/15). W wyroku zaś z 25.06.2015r., V CSK 528/14 SN jednoznacznie stwierdził, że „nietrafny jest pogląd, że brak uprzedzenia stron przez sąd o możliwej zmianie kwalifikacji prawnej roszczenia wywołuje nieważność postępowania”. Ogólnie można powiedzieć, że stanowisko to jest wynikiem przyjęcia, że przedmiotem postępowania jest roszczenie procesowe dwuczłonowe (żądanie i okoliczności faktyczne je uzasadniające), a nie trójczłonowe składające się dodatkowo z podstawy prawnej. W konsekwencji sąd dokonując kwalifikacji prawnej podstawy faktycznej, musi przy tym wziąć pod uwagę wszystkie miarodajne dla niej normy prawa materialnego, chyba że w danej sytuacji przepis ogranicza zakres kognicji sądu tylko do zbadania żądania pod kątem określonej podstawy prawnej.

Na rozprawie w dniu 12 lipca 2016r. (k.213 akt) strona powodowa ograniczyła żądanie pozwu do kwoty 214.133,38 zł, cofając w pozostałym zakresie pozew wraz ze zrzeczeniem się roszczenia. Ograniczenie powództwa dotyczyło zatem kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy pierwotnie dochodzoną kwotą 221.055,00 zł a kwotą 214.133,38 zł. W związku z powyższym w punkcie 3 sentencji wyroku Sąd umorzył postępowanie na podstawie art.355 § 1 k.p.c. w zakresie, w jakim powódka ograniczyła żądanie pozwu.

O kosztach procesu orzeczono w pkt 4 sentencji wyroku na podstawie art.98 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca obowiązana jest do zwrotu kosztów procesu obejmujących wydatki, do których należą m.in. koszty zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W przedmiotowej sprawie na koszty postępowania w łącznej kwocie 18.270,00 - którymi obciążona została strona pozwana jako przegrywająca - złożyły się opłata od pozwu w wysokości 11.053 złotych (zgodnie z art. 13 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, tekst jednolity - Dz.U. z 2010r., Nr 90, poz.594), opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego w wysokości 17 zł oraz koszty zastępstwa procesowego w wysokości 7200 złotych, obliczone zgodnie z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r., Nr 163, poz. 1348 z późn. zm.).

W pkt 5 sentencji wyroku Sąd nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach kwotę 11.053,00 zł tytułem opłaty od żądania zapłaty zgłoszonego przez powoda w toku postępowania, której to opłaty powódka nie uiściła w terminie tygodniowym. Podstawę prawna rozstrzygnięcia stanowi art.130 ³ § 2 k.p.c.

Sygn. akt II C 262/15

Z/

1.  Odnotować uzasadnienie wyroku, proszę w kontrolce uzasadnień odnotować urlop s. ref. w okresie od 8.08.2016r. do 28.08.2016r.;

2.  Odpis wyroku z pisemnym uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi pozwanego;

3.  (...) dni lub z wpływem.

29.08.2016r.