Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 stycznia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Barbara Orechwa-Zawadzka

SO del. Marzanna Rogowska

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 stycznia 2017 r. w B.

sprawy z odwołania H. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji wnioskodawczyni H. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 maja 2016 r. sygn. akt III U 127/16

I.  oddala apelację;

II.  odstępuje od obciążania wnioskodawczyni H. G. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za II instancję.

Sygn. akt III AUa 749)16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 lutego 2016r. (...) Oddział w O. z dnia 16 lutego 2016 r. na podstawie art.55a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 748), przyznał H. G. prawo do emerytury od 1 października 2015 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek oraz uchylił decyzję z dnia 17.12.2015r. Jednocześnie wypłatę tej emerytury zawiesił, albowiem okazała się ona być świadczeniem mniej korzystnym od dotychczas przez nią pobieranego.

Wnioskodawczyni H. G. wniosła odwołanie od tej decyzji kwestionując w szczególności ustaloną wysokość tego świadczenia. W jej ocenie organ rentowy nie powinien stosować art. 55a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a zatem do ustalania wysokości świadczenia nie powinien dokonywać potrącenia świadczeń dotychczas wypłaconych.

Wyrokiem z dnia 10 maja 2016 r. Sąd Okręgowy w Suwałkach oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, iż wnioskodawczyni urodzonej (...) na podstawie decyzji ZUS z 12 marca 2004 r. przyznano prawo do emerytury od 1 lutego 2004r. w oparciu o art. 29 ustawy 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W dniu 12 czerwca 2014 r odwołująca złożyła wniosek o przeliczenie emerytury, który to wniosek prawomocną decyzją ZUS z dnia 7 sierpnia 2014 r. załatwiono odmownie (plik II k.8).

W kolejnym wniosku z 16 października 2015 r. wnioskodawczyni wniosła o ustalenie wysokości emerytury w oparciu o art.55 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jako kontynuację postępowania zakończonego w 2014 r. czego jednak zdaniem Sądu Okręgowego nie mogła osiągnąć, albowiem jest to swoiste wznowienie. Zastosowanie mają więc przepisy z dnia orzekania, które nakazują po przeliczeniu świadczenia obniżyć je o kwotę dotychczas pobranego świadczenia, co wnioskodawczyni kwestionuje ( k.10 protokół skrócony z rozprawy sądowej z 26 kwietnia 2016 r.)

Decyzją z dnia 17 grudnia 2015 r. organ odmówił wszczęcia postępowania w sprawie przyznania prawa do emerytury, na podstawie art.55a ustawy emerytalnej, albowiem wnioskodawczyni mimo wezwania, nie uzupełniła braków formalnych wniosku. Tę decyzję zaskarżyła H. G. i po ponownym rozpatrzeniu sprawy pozwany w oparciu o art. 55a ustawy emerytalnej organ wydał w dniu 16 lutego 2016 r. zaskarżoną decyzję przyznającą emeryturę od 1 października 2015 r. uchylając jednocześnie decyzję z dnia 17 grudnia 2015 r. Wysokość emerytury została wyliczona zgodnie z zasadami wynikającymi z art.26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i wyniosła 3049,07 zł, a jej wypłatę zawieszono, ponieważ dotychczas wypłacana emerytura jest świadczeniem korzystniejszym.

Sąd Okręgowy wskazał, iż brak jest przepisu pozwalającego w 2016 r. przeliczyć świadczenie bez pomniejszenia o dotychczas pobrane świadczenie, o czym stanowi art. 55a ustawy emerytalnej. Wnioskodawczyni nie negowała podnoszonej przez organ rentowy okoliczności, iż w następstwie złożonego przez nią wniosku z dnia 16 października 2015 r, o ustalenie wysokości emerytury ma podstawie art.55 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nie przedłożyła żadnej dokumentacji i nie zwróciła wniosku o przyznanie prawa do emerytury. W ocenie Sądu Okręgowego organ rentowy prawidłowo w zaskarżonej decyzji przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury na podstawie art. 55a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, co uzasadniało oddalenie odwołania skarżącej na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

We wniesionej od tego wyroku apelacji H. G. zaskarżyła przedmiotowy wyrok w całości zarzucając:

1.  naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 55 ustawy emerytalnej (w treści obowiązującej do dnia 1 maja 2015 roku) poprzez jego niezastosowanie, co doprowadziło do błędnego ustalenia, iż wnioskodawczyni nie ma prawa do obliczenia emerytury na podstawie art. 55 w zw. z art. 26 ustawy emerytalnej, w treści obowiązującej do dnia 01 maja 2015 roku;

2.  naruszenie prawa materialnego w postaci: art. 2, art. 21 i art. 32 Konstytucji RP przez pominięcie zasady ochrony prawa nabytych i zasady ochrony zaufania obywatela do państwa;

3.  naruszenie art. 114 ust 1 ustawy emerytalnej, poprzez jego niezastosowanie i nieusunięcie niezgodności zawartego w poprzedniej decyzji organu rentowego rozstrzygnięcia z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną ubezpieczonej, mimo wykazania przez skarżącą w odwołaniu, że istniały okoliczności przed wydaniem decyzji, które miały wpływ na ustalenie jej prawa w treści przez nią dochodzonej.

Wskazując na powyższe apelacja wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w O. z dnia 16 lutego 2016 roku i przyznanie wnioskodawczyni prawa do obliczenia wysokości emerytury na podstawie art. 26 w zw. z art. 55 ustawy o emerytalnej, począwszy od dnia 12 czerwca 2014 roku, bez pomniejszania podstawy obliczenia emerytury o sumę kwot emerytur wcześniej pobranych. Jako wniosek ewentualny apelacja wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Sąd pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Apelacja podlegała oddaleniu .

Okoliczności faktyczne w sprawie nie były sporne i nie podważa ich też apelacja formując jedynie zarzuty naruszenie prawa materialnego. Jak wiadomo sąd odwoławczy

rozpoznający apelację związany jest zarzutami naruszenia prawa procesowego, za wyjątkiem nieważności postępowania, którą w granicach zaskarżenia sąd odwoławczy może ( i powinien ) uwzględnić nawet z urzędu. Z urzędu uwzględnia również stwierdzone przez siebie naruszenie prawa materialnego (por. uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów - zasada prawna z dnia 31 stycznia 2008 r. III CZP 49/07 OSNC 2008/6/55, Prok.i Pr.-wkł. (...), Biul.SN 2008/1/13, Wspólnota (...)). Dla jasności wywodu przypomnieć wypada, iż za naruszanie prawa materialnego Sąd Najwyższy przyjmuje również zastosowanie przepisów prawa materialnego do niewystarczająco precyzyjnie ustalonego stanu faktycznego ( por. w tym zakresie : wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2011 r. I UK 164/11, LEX nr 1135989, wyrok z dnia 29 listopada 2002 r., IV CKN 1532/00, LEX nr 78323, postanowienie z dnia 11 marca 2003 r., V CKN 1825/00, Biuletyn SN-Izba Cywilna 2003 nr 12). Odnosząc powyższe do sprawy niniejszej stwierdzić należy, iż po pierwsze brak zarzutów obrazy prawa procesowego w apelacji skutkować musi przyjęciem stanu faktycznego ustalonego przez Sąd Okręgowy jako stanu ustalonego niewadliwie.

Wobec podniesionych w apelacji zarzutów koniecznym jest przypomnienie, iż w sprawach z odwołania od decyzji organu rentowego, jej treść wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (por. w tym zakresie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r. II UZ 52/99 OSNP 2000/15/601, wyrok SN z dnia 11 listopada 1999 r., II UKN 204/99, OSNAPiUS 2001, nr 5, poz. 169; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lipca 2008 r. II UK 346/07, Lex nr 818591; wyrok SN z dnia 25 lutego 2009 r. II UK 221/08 OSNP 2010/19-20/242). W okolicznościach niniejszej sprawy tak rozumiany zakres zaskarżenia wyznacza zaskarżona decyzja z dnia 16 lutego 2016r. , która odnosiła się do wniosku z dnia 16.10.2015r. , w którym wnioskodawczyni domagała się przeliczenia świadczenia w oparciu o art. 55 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 748). We wniosku tym wspomniała też, iż uprzednio decyzją z dnia 7.08.2014r. odmówiono jej już takiego przeliczenia. Jak wiadomo art. 55a ustawy dodany art. 1 ustawy z dnia 5 marca 2015 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2015 r. poz. 552) - wszedł w życie z dnia 1 maja 2015 r. i zgodnie z jego ustępem pierwszym przepis ten zezwala na stosowanie art. 55 również do ubezpieczonego, który miał ustalone prawo do emerytury przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, o której mowa w art. 27. Jednakże konsekwencją przeliczenia emerytury przez ubezpieczonego który pobrał emeryturę, do której miał ustalone prawo przed ustaleniem prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego, określonego w art. 27 ust. 2 i 3, jest to, iż podstawę obliczenia emerytury zgodnie z art. 26 pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Ustawodawca w świetle uzasadnienia projektu tej ustawy stał na stanowisku, iż przepis ten będzie umożliwiał, stosowanie przepisu art. 55 - a zatem obliczenia emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego z zastosowaniem tzw. nowych zasad wymiaru, również do osób urodzonych przed 1949 r., które pobierały wcześniejszą emeryturę. W wygenerowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszczalność taka wydawała się być utrwalona jeszcze przed wejściem w życie regulacji art. 55a, przyjmowano bowiem, iż ubezpieczony urodzony przed dniem 31 grudnia 1948 r., który po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego kontynuował ubezpieczenie i wystąpił o emeryturę po dniu 31 grudnia 2008 r., ma prawo do jej wyliczenia na podstawie art. 27 w związku z art. 55 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.) także i niezależnie od tego, czy wcześniej złożył wniosek o emeryturę w niższym wieku emerytalnym lub o emeryturę wcześniejszą (por. wyroki SN z dnia 6 kwietnia 2016 r. II UK 78/15,Legalis; z dnia 10 lipca 2013 r., II UK 424/12 ; z dnia 7 listopada 2013 r., II UK 143/12 niepublik.; z dnia 9 września 2013 r., II UK 23/13 ; z dnia 19 marca 2014 r., I UK 345/13 ; z dnia 18 września 2014 r., I UK 27/14). Można zatem powiedzieć, iż kreujące dopuszczalność takiego przeliczenia świadczenia orzecznictwo nie mając nadmiernego oparcia w przepisach ustawy emerytalnej nie było obce ustawodawcy, który postanowił kwestię tę wyraźnie uregulować i uporządkować. Z jednej strony wyraźnie przesądził w ustępie 1 art. 55a stosowanie art. 55 do osób urodzonych przed dniem 31 grudnia 1948 r. i uprawnionych do emerytury obliczanej na starych zasadach z drugiej jednak strony wprowadził sprawiedliwą zasadę uwzględniania w stosunku do takich osób przechodzących do nowego systemu świadczenia efektywnie już przez tych emerytur pobranego. Zgodnie z ust. 2 art. 55a podstawę obliczenia emerytury takiego ubezpieczonego pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Przyjęta regulacja w kontekście podniesionych zarzutów apelacyjnych jest zdaniem Sądu Apelacyjnego zgodna zarówno z zasadą równości wobec prawa określonej w art. 32 Konstytucji RP, jak i z zasadą równego traktowania ubezpieczonych ( art. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U.2016.963 j.t. z zm.). Jeżeli bowiem ubezpieczony pobierający świadczenie ustalone w starym systemie zasadniczo związane z okresem zatrudnienia i wysokością podstawy składek w okresie przyjętym do jego wyliczenia, decyduje się na przejście do systemu, w którym wysokość emerytury jest nierozerwalnie związana z wartością zgromadzonego kapitału oraz z potencjalną, hipotetyczno-statystyczną długością życia ubezpieczonego – to uwzględnienie kwot wypłaconych już tytułem emerytury jest zrozumiałe. To nieczynienie tego stawiałoby takie osoby a sytuacji lepszej w stosunku do osób nie pobierających wcześniej emerytur liczonych w starym systemie – bo część wypłaconych świadczeń im świadczeń nie pomniejszałby ich kapitału. To rzeczywiście naruszałoby zasadę równego traktowania ubezpieczonych, a nawet równości wobec prawa w ogóle. W tym kontekście i w kontekście podniesionego zarzutu obrazy art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej trzeba zauważyć, iż po pierwsze niniejsze postępowanie o wznowienie postępowania w trybie tego przypisu lecz było nowym wnioskiem o przeliczenie emerytury złożonym w dniu 16 października 2015 r. a zatem już po wejściu w życie art. 55a. Sam fakt, iż wcześniejszy wniosek ubezpieczonej z dnia 12.06.2014r. negatywnie rozpoznany decyzją organu netowego z dnia 7 sierpnia 2014r. został złożony przed wejściem w życie art. 55a ustawy również sam przez się nie daje podstawy do wznowienia postępowania w tym trybie. Po drugie zdaniem Sądu Apelacyjnego nie jest wykluczone, a nawet będzie wymagać poważnego rozważenia to, czy przepis art. 55a nie powinien mieć zastosowania ( przynajmniej na przyszłość) również do osób w sposób nieuzasadniony uprzywilejowanych, które przeszły na emerytury obliczone w nowym systemie, bez uwzględnienia kwot emerytur pobranych już przez nich emerytur. Trzeba zauważyć, iż w nowszym orzecznictwie Sąd Najwyższy wyraźnie przyjmuje, iż możliwość przejścia z systemu zdefiniowanego świadczenia (obliczonego według zasad wynikających z art. 53) do systemu zdefiniowanej składki wiąże się z koniecznością pomniejszenia podstawy obliczenia emerytury kapitałowej „o sumę kwot pobranych emerytur”. Zasada ta - w zgodzie z art. 32 Konstytucji RP - w równym stopniu powinna dotyczyć wszystkich osób pobierających świadczenie (niezależnie od daty urodzenia) właśnie ze względu na „zrównanie” w art. 55 praw osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. z prawami osób urodzonych w latach 1949-1968. Ubezpieczony, urodzony przed 1 stycznia 1949 r., wyrażając wolę „wejścia” do systemu zdefiniowanej składki, zostaje jego beneficjentem na warunkach obowiązujących w tym systemie osoby urodzone w latach 1949-1968. Sąd Najwyższy stoi - przy tym na stanowisku , i zarówno dodanie art. 55a ust 1 jak 55a ust. 2 ustawy nie stanowi zmiany stanu prawnego, bowiem treść tych norm została wyznaczona już przez judykaturę. Wprowadzenie tych regulacji jest zatem jedynie, jego potwierdzeniem i doprecyzowaniem, nie tworzy więc nowej normy prawnej (por. wyrok SN z 6 kwietnia 2016 r. Sygn. akt II UK 78/15 ).

W tym stanie rzeczy apelację na zasadzie art. 385 k.p.c. oddalono.

O kosztach procesu za drugą instancję orzeczono na zasadzie art. 102 k.p.c. Zasadą w procesie cywilnym jest, że strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (art. 98 § 1 k.p.c.). Tylko w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej część kosztów procesu albo nie obciążać jej w ogóle kosztami (art. 102 k.p.c.). Przepis art. 102 k.p.c. jako szczególny nie podlega wykładni rozszerzającej. W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się stosowanie art. 102 k.p.c., gdy strona przegrywająca znajduje się w wyjątkowo ciężkiej sytuacji majątkowej, a wytaczając powództwo była subiektywnie przeświadczona o słuszności dochodzonego roszczenia, natomiast strona przegrywająca korzystała ze stałej obsługi prawnej i nie poniosła dodatkowych nakładów na prowadzenie procesu (wyrok SN z dnia 17 listopada 1972 r., I PR 423/72, OSNCP 1973, nr 7-8, poz. 138), gdy dochodzone roszczenie wynika z niejasno sformułowanych przepisów (wyrok SN z dnia 6 grudnia 1973 r., I PR 456/73, OSNCP 1974, nr 9, poz. 154), gdy sprawa ma wątpliwy i dyskusyjny charakter (postanowienie SN z dnia z 27 kwietnia 1971 r., I PZ 17/71, OSNCP 1971, nr 12, poz. 222). Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności oraz fakt, iż pobierana przez wnioskodawczynię emerytura jest jej jednym źródłem utrzymania Sąd Apelacyjny uznał za zasadne odwołanie się do art. 102 k.p.c. w niniejszej sprawie.