Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2017 r.

Sąd Rejonowy w Siedlcach IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 maja 2017 r. na rozprawie

sprawy z powództwa L. Ł.

przeciwko (...) Transport (...)spółka jawna w M.

o ryczałt za noclegi

na skutek skargi pozwanej o wznowienie postępowania w sprawie sygn. akt IV P 96/15 Sądu Rejonowego w Siedlcach IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

I.  zmienia wyrok Sądu Rejonowego w Siedlcach IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 marca 2016 r. wydany w sprawie o sygnaturze akt IV P 96/15 w punkcie pierwszym w ten sposób, że zasądza od pozwanej (...) Transport (...)spółki jawnej w M. na rzecz powoda L. Ł. kwotę 885,88 (osiemset osiemdziesiąt pięć 88/100) złotych tytułem ryczałtu za noclegi, z ustawowymi odsetkami, a następnie z odsetkami za opóźnienie w wysokości ustawowej od dnia 25 lutego 2015 r. do dnia zapłaty i oddala powództwo w pozostałym zakresie;

II.  zasądza od powoda L. Ł. na rzecz pozwanej (...) Transport (...)spółki jawnej w M. kwotę 5.121,77 (pięć tysięcy sto dwadzieścia jeden 77/100) złotych tytułem zwrotu spełnionego przez pozwaną świadczenia;

III.  nie obciąża powoda L. Ł. kosztami zastępstwa procesowego.

Sygn. akt IV P 93/17

UZASADNIENIE

W skardze wniesionej w dniu 28 marca 2017 r. (...) Transport (...)sp. j. w M. domagała się wznowienia postępowania w sprawie IV P 96/15 Sądu Rejonowego w Siedlcach zakończonego prawomocnym wyrokiem z dnia 23 marca 2016 r. i zmiany tego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda L. Ł. kwoty 885,88 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25 lutego 2015 r. do dnia zapłaty, orzeczenia na podstawie art. 415 kpc o zwrocie świadczenia spełnionego przez pozwanego na rzecz powoda, czyli zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kwoty 5.121,77 zł, na którą składają się kwota 4.451,75 zł należności głównej i 670,02 zł odsetek ustawowych, a także zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu skargi o wznowienie postępowania pozwany wskazał, że wyrokiem z dnia 23 marca 2016 r. Sąd Rejonowy w Siedlcach zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 7.137,63 zł tytułem ryczałtu za noclegi wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25 lutego 29015 r. do dnia zapłaty. Jako podstawę wyroku Sąd Rejonowy wskazał w uzasadnieniu art. 21a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców oraz § 9 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, do których nawiązywała opinia biegłego księgowego w wariancie II, na której oparł się Sąd ferując wyrok. Przyjętą przez Sąd podstawę prawną zasądzonego świadczenia zakwestionował jednak Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 24 listopada 2016 r. stwierdzając, że przepisy te w zakresie dotyczącym kierowców wykonujących przewozy międzynarodowe są niezgodne z Konstytucją. Wyrok ten został opublikowany w Dzienniku Ustaw z 2016 r. poz. 2206 w dniu 29 grudnia 2016 r. Zdaniem pozwanego stanowi to podstawę do wznowienia na podstawie art. 401 ¹ kpc postępowania w sprawie IV P 96/15 Sądu Rejonowego w Siedlcach i zmiany tego wyroku w postulowanym przez stronę pozwaną zakresie. Utraciły bowiem moc przepisy, które były podstawą wyroku Sądu Rejonowego w Siedlcach z dnia 23 marca 2016 r. Pozwany wskazał, że wykonał ten wyrok i wypłacił powodowi wynikające z niego należności. Ma więc prawo domagać się na podstawie art. 415 kpc ich zwrotu w części ponad zakwestionowaną w skardze wielkość, jako świadczenia nienależnego powodowi.

Na rozprawie powód domagał się natomiast oddalenia skargi w całości i zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Skarga strony pozwanej o wznowienie postępowania w sprawie IV P 96/15 Sądu Rejonowego w Siedlcach miała uzasadnione podstawy i zasługiwała na uwzględnienie.

Zaznaczyć na wstępie należy, że strony były zgodne co do tego, że okoliczności faktyczne sprawy nie są sporne, w tym jeśli chodzi o kwoty, o których mowa w skardze, a spór ma charakter prawny i sprowadza się do tego czy w realiach rozpoznawanej sprawy zachodzą przesłanki do wznowienia postępowania zakończonego wydaniem przez Sąd Rejonowy w Siedlcach prawomocnego wyroku z dnia 23 marca 2016 r. i zmiany tego wyroku w kierunku wskazanym w skardze.

W ocenie Sądu Rejonowego stanowisko strony pozwanej zasługuje na uwzględnienie z następujących względów.

Zgodnie z art. 401 ¹ kpc, można żądać wznowienia postępowania, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. W myśl art. 407 § 2 kpc w sytuacji określonej w art. 401 ¹ kpc skargę o wznowienie wnosi się w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Jako podstawę prawną zasądzenia od strony pozwanej na rzecz powoda wyrokiem z dnia 23 marca 2016 r. kwoty 7.137,63 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25 lutego 2015 r. do dnia zapłaty Sąd Rejonowy wskazał § 9 ust. 1-3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalenia należności przysługujących w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. z 2002 r. nr 236, poz. 1991), które to przepisy w zakresie, w jakim z mocy art. 21a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. nr 92, poz. 879 ze zm.) w zw. z art. 77 ⁵ § 3-5 Kodeks pracy, odsyłającego wprost do wyżej wymienionych przepisów rozporządzeń, miały w dacie wyrokowania zastosowanie do kierowców w transporcie międzynarodowym.

Tymczasem Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 24 listopada 2016 roku w sprawie K 11/15 orzekł, że:

1) art. 21a ustawy z 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców w związku z art. 77 ⁵ § 2, 3 i 5 ustawy z 26 czerwca 1974 roku kodeks pracy w związku z § 16 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 stycznia 2013 roku w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym, jest niezgodny z art. 2 konstytucji,

2) art. 21a ustawy z 16 kwietnia 2004 roku powołanej w punkcie 1 w związku z art. 77 ⁵ § 2, 3 i 5 ustawy z 26 czerwca 1974 roku powołanej w punkcie 1 w związku z § 9 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym, jest niezgodny z art. 2 konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że odesłanie zawarte w art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców ma charakter kaskadowy. Przepis ten odsyła do art. 77 ^{( 5)} § 5 kp, który z kolei zawiera odesłanie do przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 77 ^{( 5)} § 2 kp. Takie odesłanie jest niedopuszczalne w świetle obowiązujących zasad techniki prawodawczej. Zgodnie z § 157 Zasad Techniki Prawodawczej, nie odsyła się do przepisów, które już zawierają odesłanie, gdyż nie służy to podstawowemu celowi przepisów odsyłających, jakim jest potrzeba osiągnięcia skrótowości tekstu lub zapewnienia spójności regulowanych instytucji prawnych. Zastosowana przez ustawodawcę konstrukcja odesłania zawarta w art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców w związku z art. 77 ^{( 5)} § 2, § 3 i § 5 kp oraz § 16 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia MPiPS z 2013 roku nie tylko nie zapewnia spójności całej regulacji prawnej, ale wręcz przeciwnie – prowadzi do poważnych wątpliwości interpretacyjnych, czego wyrazem była radykalnie rozbieżna wykładnia przyjęta w wyrokach Sądu Najwyższego.

W uzasadnieniu wskazanego wyroku Trybunał Konstytucyjny uznał za wadliwą konstrukcję odesłania zawartą w zakwestionowanym unormowaniu nie tylko z uwagi na jej kaskadowy charakter, ale także z uwagi na uregulowanie określonego rodzaju stosunków prawnych poprzez odesłanie do nieadekwatnej dla tych stosunków materii uregulowanej w ogólnych zasadach przyjętych w art. 77 ⁵ § 3-5 kp, co również jest sprzeczne z właściwą techniką stosowania przepisów odsyłających.

Trybunał uznał, że poziom wątpliwości interpretacyjnych w tym wypadku ma charakter kwalifikowany. Trudności w ich usunięciu, szczególnie z punktu widzenia adresatów danej regulacji, okazały się rażąco nadmierne, czego nie można usprawiedliwić złożonością normowanej materii. Skutki tych rozbieżności mają istotne znaczenie dla prawnie chronionych interesów adresatów, wystąpiły w istotnym nasileniu (znaczny wzrost kosztów pracy niedający się przewidzieć przed wydaniem przez Sąd Najwyższy uchwały z 12 czerwca 2014 roku w sprawie II PZP 1/14 poprzez obciążenie pracodawców branży transportowej roszczeniami kierowców obejmującymi kilka lat wstecz, sięgającymi 50 tys. zł na osobę) oraz wynikają z niepewności co do sposobu interpretowania kwestionowanych przepisów przez sądy.

Trybunał Konstytucyjny podzielił także zgodne stanowisko uczestników postępowania, że art. 21a zakwestionowanej ustawy, odsyłając do zasad ogólnych przewidzianych w kodeksie pracy – tj. art. 77 ⁵ § 3-5 kp, nie uwzględnia specyfiki wykonywania zawodu kierowcy w transporcie międzynarodowym.

Warunki i specyfika podróży służbowej pracowników administracji, co podkreślili uczestnicy postępowania przez Trybunałem Konstytucyjnym (co do zasady niewielka liczba podróży, odbywanie ich zazwyczaj w aglomeracjach miejskich pozwalających na zapewnienie odpowiednich warunków hotelowych), są nieporównywalne z warunkami i specyfiką przebywania w podróży kierowcy w transporcie, zwłaszcza międzynarodowym, która stanowi istotę tego zawodu (miejsca, w których odbywa się nocleg, często sprawiają trudność z zapewnieniem warunków hotelowych).

Regulacje zawarte w art. 77 ⁵ § 3-5 kp w założeniu dotyczą incydentalnych podróży służbowych (tj. takich, które nie stanowią istoty wykonywanej pracy), a zatem także incydentalnie realizowanych przez pracowników uprawnień do świadczeń (oraz związanych z nimi obowiązków pracodawców).

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, uregulowanie należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem przez kierowców podróży służbowej wymaga stworzenia odrębnych przepisów dla tej grupy pracowników, uwzględniającej specyfikę ich pracy. Dotychczasowe rozwiązania szczególne, które w intencjach projektodawcy nowelizacji z 2010 roku miały tę specyfikę uwzględniać, należy uznać za pozorne - ponieważ sposób ukształtowania należności dla kierowców wynika w dalszym ciągu z ogólnych przepisów kodeksowych.

Konstrukcja normatywna przyjęta w zakwestionowanych przepisach doprowadziła do nieprzewidywalności skutków prawnych działań podjętych na ich podstawie przez ich adresatów, przez co naruszyła zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Pracodawcy w transporcie międzynarodowym, kierując się bezpośrednio obowiązującym art. 8 ust. 8 rozporządzenia nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 marca 2006 roku w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego, ponosili nakłady finansowe, dostosowując samochody ciężarowe, tak aby zapewniały one „odpowiednie miejsce do spania dla każdego kierowcy” lub kupując samochody fabrycznie dostosowane do takiego odpoczynku. Uznawali przy tym, że jest to zapewnienie przez nich bezpłatnego noclegu, o którym mowa w § 9 ust. 4 rozporządzenia MPiPS z 2002 roku i § 16 ust. 4 rozporządzenia MPiPS z 2013 roku, które zwalnia ich z ponoszenia kosztów noclegu oraz ryczałtów za nocleg w przypadku braku rachunku hotelowego. Badając zgodność aktów normatywnych z zasadą zaufania jednostki do państwa i do stanowionego przez nie prawa, należy ustalić na ile oczekiwanie jednostki, że nie narazi się ona na prawne skutki, których nie mogła przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań, są usprawiedliwione. W niniejszej sprawie Trybunał Konstytucyjny uznał, że z uwagi na treść art. 8 ust. 8 rozporządzenia numer 561/2006, oczekiwania pracodawców, iż zapewnienie odpowiedniego miejsca do spania w kabinie samochodowej zwolni ich z ponoszenia kosztów noclegu kierowców, były usprawiedliwione.

Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 listopada 2016 roku w sprawie K 11/15 został opublikowany w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 29 grudnia 2016 roku pod poz. 2206. Stosownie do treści art. 190 ust. 3 Konstytucji, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego w niniejszej sprawie stwierdzający niekonstytucyjność w zakresie opisanym w sentencji miał charakter zakresowy. Wyrok zakresowy to takie rozstrzygnięcie, w którym Trybunał Konstytucyjny stwierdza zgodność albo niezgodność z Konstytucją przepisu prawnego w określonym (podmiotowym, przedmiotowym lub czasowym) zakresie jego zastosowania. Wyrok ten nie jest tzw. wyrokiem interpretacyjnym, opiniującym.

Za utrwaloną należy uznać linię orzecznictwa, że orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzające niezgodność aktu normatywnego lub jego części z Konstytucją, wchodzące w życie z dniem ogłoszenia, mają skutki retrospektywne, to jest działają wstecz (por. uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 7 grudnia 2006 roku, III CZP 99/06, OSNC 2007, nr 6, poz. 79, uchwały z dnia 23 stycznia 2001 roku, III ZP 30/00, OSNP 2001, nr 23, poz. 685, z dnia 3 lipca 2003 roku, III CZP 45/03, OSNC 2004, nr 9, poz. 136, z dnia 10 grudnia 2009 roku, III CSK 110/09, OSNC 2010, nr 5, poz. 82). Od zasady skuteczności wyroku Trybunału Konstytucyjnego ex tunc istnieją co prawda wyjątki mające podstawę w przepisach Konstytucji, ale nie zachodzą one w okolicznościach sprawy. Jak wskazał to Sąd Najwyższy, akt normatywny uznany za Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umowę międzynarodową lub ustawą nie powinien być stosowany przez Sąd w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2000 roku, III ZP 27/00, OSNP 2001/10/331). Stanowisko to zostało podtrzymane w orzecznictwie, które Sąd Rejonowy podziela, zgodnie z którym dany akt normatywny (przepis prawny) uznany za niekonstytucyjny musi być kwalifikowany jako mający moc obowiązującą do dnia ogłoszenia wyroku Trybunału, nie powinien być zastosowany przez sąd w konkretnej sprawie ze względu na fakt wiążącego wszystkich adresatów (art. 190 ust. 1) uznania przez Trybunał Konstytucyjny, że pozostaje on w sprzeczności z Konstytucją RP, gdyż sprzeczność ta z reguły istnieje od samego początku, to jest od daty wydania danego aktu normatywnego, bądź wejścia w życie przepisu prawnego, których domniemanie konstytucyjności zostało przez Trybunał obalone (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 maja 2009 roku, II OSK 179/09, Legalis nr 233594, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 26 listopada 2013 roku, III AUa 443/13, Legalis nr 1033690, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2013 roku, II UK 156/13, Legalis nr 741897).

Przypomnienia wymaga w tym miejscu, że zgodnie z art. 2 pkt 7 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (j. t. Dz. U. z 2012 r., poz. 1155) podróżą służbową kierowcy jest każde zadanie służbowe polegające na wykonywaniu, na polecenie pracodawcy:

a)  przewozu drogowego poza miejscowość będącą siedzibą pracodawcy, na rzecz którego kierowca wykonuje swoje obowiązki lub

b)  wyjazdu poza miejscowość będącą siedzibą pracodawcy, na rzecz którego kierowca wykonuje swoje obowiązki, w celu wykonania przewozu drogowego.

Niewątpliwie przewozy towarów wykonywane przez powoda dla pozwanego były podróżami służbowymi w rozumieniu powyższego przepisu.

Należy zgodzić się ze stroną pozwaną, że jedyną podstawą do uwzględnienia roszczeń powoda były w takim stanie prawnym przepisy wewnętrzne obowiązujące u pracodawcy w spornym okresie zatrudnienia powoda. W oparciu o nie biegła księgowa przygotowała zaś w sprawie IV P 96/15 wariant pierwszy opinii, w którym należności powoda z tytułu ryczałtu za noclegi w części niepokrytej przez pracodawcę wyliczyła na kwotę 885,88 zł. Tylko do tej wysokości powództwo o ryczałt za noclegi mogło być więc uwzględnione na podstawie art. 77 ⁵ § 3 kp, a w części przekraczającej tę kwotę wyrok Sądu Rejonowego z dnia 23 marca 2016 r. musiał być w punkcie pierwszym zmieniony i powództwo oddalone.

Uchwała Sądu Najwyższego wydana w sprawie o sygnaturze III PZP 2/09, na którą powołał się powód na rozprawie dotyczy całkiem innego stanu faktycznego i odmiennej konfiguracji prawnej, więc nie może mieć znaczenia dla niniejszej sprawy.

W myśl art. 415 kpc, uchylając lub zmieniając wyrok, sąd na wniosek skarżącego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego.

Jako że wskutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 listopada 2016 r. odpadła podstawa prawna do zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda należności z tytułu ryczałtu za noclegi w części przekraczającej prawo powoda do tego świadczenia wynikające z aktów wewnętrznych pracodawcy, czego wyrazem jest wyrok wydany w niniejszej sprawie w następstwie skargi pozwanego o wznowienie postępowania, uiszczone przez pozwaną spółkę wraz z odsetkami na rzecz powoda pieniądze przekraczające kwotę 885,88 zł są mu nienależne, więc podlegają zwrotowi z mocy art. 415 kpc. Na tej podstawie zasądzeniu od powoda na rzecz pozwanej spółki podlegała kwota 5.121,77 zł.

Na podstawie art. 102 kpc Sąd nie obciążył powoda kosztami procesu, mając na uwadze zawiłość sprawy i jego precedensowy charakter oraz istnienie racjonalnych podstaw, które wzbudziły u powoda przekonanie o zasadności jego roszczeń z uwagi na dotychczasową linię orzeczniczą sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, korzystną dla pracowników-kierowców. W ocenie Sądu są to okoliczności, które uzasadniają nieobciążanie powoda kosztami procesu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2011 roku, II CZ 105/11, Legalis nr 507166).

Z uwagi na powyższe Sąd orzekł, jak w wyroku.