Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 kwietnia 2015 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Jolanta de Heij - Kaplińska

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Katarzyna Dawejnis

po rozpoznaniu w dniu 17 kwietnia 2015 roku w Warszawie na rozprawie

sprawy z odwołania (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o stwierdzenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

na skutek odwołania od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 31 grudnia 2013 roku, Nr (...)

I.  uchyla zaskarżoną decyzję w punkcie VIII (ósmym) i punkcie IX (dziewiątym) podpunkt 4 (cztery) i podpunkt 8 (osiem);

II.  oddala odwołanie w pozostałej części;

III.  znosi wzajemnie koszty postępowania między stronami.

SSO Jolanta de Heij - Kaplińska

Sygn. akt XVII AmA 23/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31 grudnia 2013 r. (nr (...)), po przeprowadzeniu z urzędu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów przeciwko (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. (dalej: Spółka (...)), Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes Urzędu, Prezes, organ):

I. na podstawie art. 26 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej: uokik), uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, niepodawanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego informacji o kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy, co narusza art. 13 ust. 1 pkt 8 w zw. z art. 14 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (dalej: ukk) i nakazał zaniechanie jej stosowania;

II. na podstawie art. 26 ust. 1 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, niepodawanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego informacji o warunkach na jakich koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt konsumencki, w szczególności odsetki, opłaty, prowizje, marże oraz koszty usług dodatkowych, mogą ulec zmianie, co narusza art. 13 ust 1 pkt 10 w zw. z art. 14 ww. ukk i nakazał zaniechanie jej stosowania;

III. na podstawie art. 26 ust. 1 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 ww. ustawy, podawanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego w rubryce: „Uprawnienie kredytodawcy do zastrzeżenia prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu przed terminem” prawdziwej informacji o opłatach, które nie są prowizją za wcześniejszą spłatę i które nie mogą być zatrzymywane przy wcześniejszej spłacie, co może wprowadzić konsumenta w błąd i stanowi nieuczciwą praktykę rynkową, o której mowa w art. 5 ust. 1 i 2 pkt 2 i art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (dalej: upnpr) i nakazał zaniechanie jej stosowania;

IV. na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, niepodawanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w umowach kredytu konsumenckiego informacji o kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy, co narusza art. 30 ust. 1 pkt 8 ww. ukk i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 24 lipca 2013r.;

V. na podstawie art. 26 ust. 1 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, niepodawanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w umowach kredytu konsumenckiego informacji o wysokości rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, co narusza art. 30 ust. 1 pkt 11 ww. ukk i nakazał zaniechanie jej stosowania;

VI. na podstawie art. 26 ust. 1 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, stosowanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. dodatkowej opłaty za odstąpienie od umowy o kredyt konsumencki, co narusza art. 54 ust. 1 i 4 ukk i nakazał zaniechanie jej stosowania;

VII. na podstawie art. 26 ust. 1 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, stosowanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. postanowienia umownego, z którego wynika, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania pieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy pieniędzy (kary umownej), co narusza art. 483 § 1 k.c. i nakazał zaniechanie jej stosowania;

VIII. na podstawie art. 26 ust. 1 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ww. ustawy, stosowanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. we wzorcach umów wykorzystywanych przy zawieraniu umów o kredyt konsumencki postanowień, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ^{( 45)} k.p.c., o treści:

1.  „ Wysokość Opłat mających wpływ na Kwotę do Spłaty może ulegać zmianom. Zmiany wysokości Opłat mogą nastąpić w wyniku działań promocyjnych Pożyczkodawcy bądź w przypadku zmian któregoś z parametrów rynkowych takich jak: stopa inflacji, kursy walutowe, referencyjne stawki oprocentowania ustalane przez NBP oraz w zakresie wynikającym ze zmiany tych parametrów. Nowe stawki Opłat będą podawane do wiadomości Pożyczkobiorcy wraz z podaniem daty ich wejścia w życie za pośrednictwem strony WWW (...), SMS albo na piśmie. W terminie 14 dni od dnia otrzymania informacji o powyższej zmianie, Pożyczkobiorca uprawniony jest do złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu Umowy o Udzielaniu Pożyczek Gotówkowych. Jeżeli Pożyczkobiorca nie dokona takiego wypowiedzenia, przyjmuje się, że wyraża on zgodę na zmiany. W takim wypadku obowiązują one od dnia wejścia w życie. Zmiana Opłat dokonana w powyższym trybie nie stanowi zmian Umowy Udzielania Pożyczek Gotówkowych i nie wymaga aneksu” (§ 4 ust. 7 Regulaminu udzielania pożyczek)

2.  „ Pożyczkodawca jest uprawniony do zmiany warunków Umowy Pożyczki oraz wprowadzenia zmian w treści Regulaminu i innych Załączników. O takiej zmianie każdorazowo powiadomi on Pożyczkobiorcę drogą elektroniczną lub przez SMS, który będzie miał prawo do odstąpienia od Umowy Pożyczki w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zmianach. Zapisy § 5 pkt 3 zd. drugie i pkt 4 Umowy stosuje się odpowiednio. Brak oświadczenia o odstąpieniu od Umowy Pożyczki w przypisanym terminie, oznacza akceptację nowych warunków” (§ 7 ust. 6 wzorca umowy)

3.  „ Wysłanie wezwania listem poleconym, dokonywane po 30 dniach od ostatniego dnia Okresu Trwania Pożyczki (30 zł)” (§ 4 ust. 1 zd. 2 wzorca umowy)

i nakazał zaniechanie jej stosowania;

IX. na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik, nałożył na (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.:

1. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt I sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 5.969 zł, płatną do budżetu państwa;

2. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt II sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 4.263 zł, płatną do budżetu państwa;

3. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt III sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 4.263 zł, płatną do budżetu państwa;

4. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt IV sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 5.969 zł, płatną do budżetu państwa;

5. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt V sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 4.263 zł, płatną do budżetu państwa;

6. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt VI sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 8.527 zł, płatną do budżetu państwa;

7. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt VII sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 17.053 zł, płatną do budżetu państwa;

8. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt VIII sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 8.527 zł, płatną do budżetu państwa.

( decyzja, k. 4-23).

Odwołanie od powyższej decyzji w dniu 21 stycznia 2014 r. wniosła Spółka (...), zaskarżając decyzję w części, tj.:

1)  w zakresie punktu IV sentencji decyzji w całości zarówno co do zasady oraz co do wysokości nałożonej kary pieniężnej;

2)  w zakresie punktu VI sentencji decyzji w całości zarówno co do zasady oraz co do wysokości nałożonej kary pieniężnej; oraz

3)  w zakresie punkt VIII sentencji decyzji w całości zarówno co do zasady oraz co do wysokości nałożonej kary pieniężnej;

4)  w zakresie punktu IX sentencji decyzji w części obejmującej pkt 4, pkt 6 oraz pkt 8.

Strona odwołująca wniosła o:

1)  uwzględnienie odwołania i uchylenie zaskarżonej decyzji w zakresie:

a) punktu IV sentencji decyzji w całości, oraz

b) punktu VI sentencji decyzji w całości; oraz

c) punktu VIII sentencji decyzji w całości;

d) punkt IX sentencji decyzji w części obejmującej pkt 4, pkt 6 oraz pkt 8

2)  ewentualnie o zmianę zaskarżonej decyzji i orzeczenie co do istoty sprawy w zakresie określonym w pkt 1) powyżej;

3)  dopuszczenie dowodów powołanych w uzasadnieniu niniejszego odwołania (w tym dokumentów załączonych do niniejszego odwołania) na okoliczności wskazane w uzasadnieniu;

4)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Zaskarżonej decyzji zarzucono:

1)  wydanie decyzji z naruszeniem przepisów art. 6, 7, 8, 12 k.p.a. poprzez niewyjaśnienie całego stanu faktycznego, niezastosowanie przepisów, które doprowadziłyby do rozstrzygnięcia postępowania szybciej, z zachowaniem interesu społecznego oraz w sposób wnikliwy;

2)  wydanie decyzji z naruszeniem art. 105 § 1 k.p.a., 105 § 2 k.p.a. poprzez nieumorzenie postępowania pomimo zaistnienia ku temu przesłanek,

3)  oraz art. 107 § 3 k.p.a. poprzez brak wskazania w uzasadnieniu decyzji elementów, o których mowa w art. 107 § 3 k.p.a.;

4)  wydanie decyzji z naruszeniem art. 84 uokik w związku z przepisami kodeksu postępowania cywilnego (art. 227 - 315) poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i brak uwzględnienia faktów powszechnie znanych niewymagających dowodu;

5)  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 uokik poprzez uznanie praktyki określonej w punkcie IV, VI oraz VIII decyzji za bezprawną a tym samym naruszającą zbiorowe interesy konsumentów;

6)  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez: (i) błędną wykładnię art. 30 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim poprzez uznanie, że w przypadku kredytu konsumenckiego spłacanego inaczej niż w ratach (jednorazowo) ma zastosowanie art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk w zakresie określania verba legis: „kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy”, oraz, w konsekwencji, (ii) błędne zastosowanie powyższego przepisu na potrzeby decyzji poprzez uznanie, że Spółka była zobowiązana na mocy powyższego przepisu podać w umowie informację o kolejności zaliczania rat pożyczki na poczet jej należności a także poprzez błędne uznanie, że powód nie uwzględnił w stosowanym wzorcu umowy dyspozycji art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk;

7)  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 54 ust. 1 i 4 ukk w związku z art. 359 § 1 oraz § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny poprzez uznanie, iż kredytodawcy [pożyczkodawcy] w przypadku odstąpienia przez konsumenta nie należą się odsetki zastrzeżone w umowie na wypadek odstąpienia od umowy przez konsumenta, konsekwentnie kredytodawcy [pożyczkodawcy] nie należy się wynagrodzenie za korzystanie ze środków pieniężnych przeniesionych na rzecz konsumenta od momentu ich przekazania do chwili ich zwrotu kredytodawcy [pożyczkodawcy] mimo, iż odsetki zostały przez strony zastrzeżone w umowie;

8)  naruszenie art. 45 Konstytucji oraz Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Obywatela poprzez interpretację normy art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik w sposób prowadzący do ograniczenia prawa do obrony i wysłuchania, w tym prawa do sądu;

9)  naruszenie art. 76 Konstytucji zdanie drugie bowiem władze publiczne zobowiązane są do ochrony konsumentów, co nie może odbywać się z naruszeniem innych przepisów Konstytucji, w szczególności trójpodziału władzy.

Strona odwołująca podtrzymała powyższe stanowisko w piśmie z dnia 5 maja 2014 r.

( odwołanie, k. 24-48; pismo przygotowawcze, k. 100-112).

W odpowiedzi na odwołanie z dnia 28 marca 2014 r. – uznając odwołanie za niezasadne i podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji - Prezes UOKiK wniósł o oddalenie odwołania oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

( odpowiedź na odwołanie, k. 85-94).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. jest przedsiębiorcą, prowadzącym działalność gospodarczą, m.in. w zakresie udzielania pożyczek gotówkowych konsumentom.

(dowód: okoliczność bezsporna, informacja odpowiadająca odpisowi aktualnemu z rejestru przedsiębiorców, k. 51-53).

Spółka (...) zawierała umowy pożyczek konsumenckich w oparciu o następujące wzorce umowne, stosowane od lutego 2013 r.:

- projekt umowy udzielania pożyczek gotówkowych wraz z załącznikiem nr 1 – Regulaminem udzielania pożyczek, (k. 13 akt admin., k. 14 akt admin.),

- umowa (...) z załącznikiem nr 1 – Regulaminem udzielania pożyczek (k. 8 akt admin., k. 10v akt admin.).

W ramach procedury udzielania pożyczek Spółka (...) doręcza konsumentom, przed zawarciem umowy, „Formularz informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego”, którego wzór określa załącznik nr 1 do ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (k. 15 akt admin.).

„Umowa udzielania pożyczek gotówkowych” to umowa główna zawarta z pożyczkobiorcą, która wraz z Regulaminem udzielania pożyczek określa ogół warunków i zasad udzielania pożyczek (§ 2 pkt 28 Regulaminu udzielania pożyczek). Natomiast „umowa pożyczki” to umowa udzielania pożyczek gotówkowych, w ramach której udzielane są kolejne pożyczki, w sposób i na zasadach określonych w tej umowie oraz Regulaminie ( § 2 pkt 29 Regulaminu udzielania pożyczek).

(dowód: wyjaśnienia Spółki zawarte w piśmie do Prezesa UOKiK z 28.02.2013 r., k. 5-6 akt admin.; wzorce umowne, k. 8-14 akt admin.; wzór formularza informacyjnego, k. 15-16 akt admin.).

W „Formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego” w rubryce: „Zasady i terminy spłaty kredytu” ( pkt 2 Opis głównych cech kredytu) zawarto zapis o treści:

„- będzie Pan/Pani musiał/a dokonać spłaty na następujących warunkach: spłata pożyczki gotówkowej w terminie [...] dni od dnia następującego po dniu wypłaty pożyczki na Pani/Pana rachunek bankowy

- kwota, liczba i częstotliwość płatności rat kredytu konsumenckiego: jednorazowo całkowita kwota do zapłaty

- odsetki lub opłaty będą podlegać spłacie w następujący sposób: brak oprocentowania w przypadku terminowej spłaty, na koszty Pożyczki składa się Opłata Rejestracyjna, Opłata za Udzielenie Pożyczki.”

Natomiast w rubryce : „Warunki, na jakich koszty związane z umową o kredyt mogą ulec zmianie” ( pkt 3 Koszty kredytu), zawarto postanowienie o treści:

„ Odstąpienie od Umowy Pożyczki;

Wcześniejsza spłata Pożyczki;

Przedłużenie Umowy Pożyczki dla kwoty [...] zł

7 dni- [...] zł 14 dni- [...] zł 30 dni [...] zł;

Niewywiązywanie się z Umowy Pożyczki (nieterminowa spłata)”, względnie:

„ Odstąpienie od Umowy Pożyczki;

Wcześniejsza spłata Pożyczki;

Przedłużenie Umowy Pożyczki;

Niewywiązywanie się z Umowy Pożyczki (nieterminowa spłata)”.

(dowód: wzór formularza informacyjnego i przykładowe formularze doręczone konsumentom, k. 15-16; 25-26; 34-35; 43-44; 50-51; 58-59; 67- 68; 76-77; 85-86; 94-95; 103-104 akt admin.).

Część ww. formularzy informacyjnych przekazanych konsumentom w rubryce o nazwie: „Uprawnienia kredytodawcy do zastrzeżenia prowizji za spłatę kredytu przed terminem” ( pkt 4 Inne ważne informacje), zawarto następujące postanowienie:

„ W przypadku spłaty kredytu przed terminem określonym w umowie poniesie Pan/Pani następujące koszty: Opłata Rejestracyjna 0,01 zł, Opłata Przygotowawcza np. 29 zł, 43 zł, 72 zł, 105 zł, 135 zł”.

(dowód: przykładowe formularze doręczone konsumentom, k. 25-26; 34-35; 50-51; 58-59; 67-68; 76-77 akt admin.).

Pożyczki udzielane przez Spółkę (...) są spłacane jednorazowo, wg zasad określonych w § 2 ust. 6 wzorców umowy, zgodnie z którym:

„ Mając na uwadze treść punktów 1-3 powyżej, pierwsza Pożyczka została udzielona Pożyczkobiorcy na następujących warunkach:

Okres Pożyczki – […] dni, tj. do dnia […]

Kwota Do Wypłaty – […],

Opłata za Udzielenie Pożyczki – […],

Całkowity Koszt Pożyczki – […],

Kwota Pożyczki Do Spłaty – […],

RRSO – […]%.”

Pożyczka mogła być spłacona przed terminem określonym umową bez dodatkowych opłat za wcześniejszą spłatę, a pożyczkodawca rozliczał pożyczkę w terminie 14 dni od dnia dokonania całkowitej spłaty pożyczki, przy czym opłata za udzielenie pożyczki miała zostać zmniejszona proporcjonalnie do ilości dni faktycznego korzystania z pożyczki (§ 2 pkt 10 wzorców umowy). W § 2 pkt 11 wzorców umowy przewidziano, że „ Pożyczkodawca ma prawo zaliczyć otrzymywane od Pożyczkobiorcy kwoty, wg swego uznania, najpierw na poczet opłat związanych z Pożyczką, a na końcu na spłatę kwoty głównej Pożyczki”.

(dowód: wzorce umowy, k. 8-14 akt admin.).

W ww. umowach pożyczek konsumenckich nie zawarto informacji o wysokości rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 11 ustawy o kredycie konsumenckim. Sama pożyczka była nieoprocentowana jak wskazywał §2 pkt 5 wzorców umów, z jedynym wyjątkiem na wypadek odstąpienia od umowy przewidzianym w §5 pkt 4.

(dowód: wzorce umowy, k. 8-14 akt admin., przykładowe umowy zawarte z konsumentami, k. 18-19; 27-28; 36-37; 52-53; 60-61; 69-70; 78-79; 87-88; 96-97 akt admin.).

Stosownie do § 5 ust. 4 wzorców umowy, „ po złożeniu Oświadczenia o odstąpieniu i zwróceniu przez Pożyczkobiorcę Kwoty Do Wypłaty wraz z naliczonymi proporcjonalnie Odsetkami za okres od wypłaty Pożyczki do dnia jej spłaty na konto Pożyczkodawcy, Pożyczkodawca dokona całkowitego rozliczenia Pożyczki w terminie 30 dni.”, natomiast zgodnie z § 2 ust. 12 pkt b Regulaminów udzielania pożyczek, odsetki pobierane są przez pożyczkodawcę w przypadku odstąpienia pożyczkobiorcy od umowy pożyczki, za okres od dnia wypłaty pożyczki, do dnia jej zwrotu, a odsetki naliczane są w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP w skali roku, obowiązującego w dacie zwrotu pożyczki.

W § 4 ust. 3 wzorców umowy pożyczki zamieszczono postanowienie o treści:

„ Począwszy od dnia następującego po ostatnim dniu Okresu Pożyczki, do dnia całkowitej spłaty Kwoty Pożyczki do Spłaty, Pożyczkobiorca będzie ponosił Opłatę za Nieterminową Spłatę, na którą składa się kwota 0,5% Kwoty do Wypłaty za każdy dzień opóźnienia (...). Jeżeli w okresie 60 kolejnych dni następujących po ostatnim dniu Okresu Pożyczki, Pożyczkobiorca nie dokona spłaty wszystkich należnych kwot, Pożyczkodawca skieruje sprawę do sądu o ich zapłatę, wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu i kosztami procesu, o których mowa w § 4 ust. 2.”

(dowód: wzorce umów, k. 8-14 akt admin.).

We wzorcach umownych wykorzystywanych przez Spółkę w obrocie konsumenckim zawarto również postanowienia o następującej treści:

- w § 4 ust. 7 Regulaminu udzielania pożyczek: „ Wysokość Opłat mających wpływ na Kwotę do Spłaty może ulegać zmianom. Zmiany wysokości Opłat mogą nastąpić w wyniku działań promocyjnych Pożyczkodawcy bądź w przypadku zmian któregoś z parametrów rynkowych takich jak: stopa inflacji, kursy walutowe, referencyjne stawki oprocentowania ustalane przez NBP oraz w zakresie wynikającym ze zmiany tych parametrów. Nowe stawki Opłat będą podawane do wiadomości Pożyczkobiorcy wraz z podaniem daty ich wejścia w życie za pośrednictwem strony WWW (...), SMS albo na piśmie. W terminie 14 dni od dnia otrzymania informacji o powyższej zmianie, Pożyczkobiorca uprawniony jest do złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu Umowy o Udzielaniu Pożyczek Gotówkowych. Jeżeli Pożyczkobiorca nie dokona takiego wypowiedzenia, przyjmuje się, że wyraża on zgodę na zmiany. W takim wypadku obowiązują one od dnia wejścia w życie. Zmiana Opłat dokonana w powyższym trybie nie stanowi zmian Umowy Udzielania Pożyczek Gotówkowych i nie wymaga aneksu”,

- § 7 ust. 6 wzorca umowy (...): „ Pożyczkodawca jest uprawniony do zmiany warunków Umowy Pożyczki oraz wprowadzenia zmian w treści Regulaminu i innych Załączników. O takiej zmianie każdorazowo powiadomi on Pożyczkobiorcę drogą elektroniczną lub przez SMS, który będzie miał prawo do odstąpienia od Umowy Pożyczki w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zmianach. Zapisy § 5 pkt 3 zd. drugie i pkt 4 Umowy stosuje się odpowiednio. Brak oświadczenia o odstąpieniu od Umowy Pożyczki w przypisanym terminie, oznacza akceptację nowych warunków.”

- § 4 ust. 1 zd. 2 in fine wzorców umowy: „(…) wysłanie wezwania listem poleconym, dokonywane po/w 30 dniu po Dniu Spłaty (30,00 zł)”;

(dowód: wzorce umowne, k. 8-14 akt admin.).

Postanowieniem z dnia 21 czerwca 2013 r., Prezes UOKiK wszczął przeciwko Spółce (...) postępowanie w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, określonych w:



art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, polegającej na niepodawaniu w umowach kredytu konsumenckiego informacji o kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy, co może naruszać art. 30 ust. 1 pkt 8 ww. ustawy o kredycie konsumenckim (pkt IV postanowienia),



art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, polegającej na stosowaniu dodatkowej opłaty za odstąpienie od umowy o kredyt konsumencki, co może naruszać art. 54 ust. 1 i 4 ww. ustawy o kredycie konsumenckim (pkt VI postanowienia),



art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, polegającej na stosowaniu we wzorcach umów wykorzystywanych przy zawieraniu umów o kredyt konsumencki postanowień, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ Kodeksu postępowania cywilnego, o treści:

1. „ Wysokość Opłat mających wpływ na Kwotę do Spłaty może ulegać zmianom. Zmiany wysokości Opłat mogą nastąpić w wyniku działań promocyjnych Pożyczkodawcy bądź w przypadku zmian któregoś z parametrów rynkowych takich jak: stopa inflacji, kursy walutowe, referencyjne stawki oprocentowania ustalane przez NBP oraz w zakresie wynikającym ze zmiany tych parametrów. Nowe stawki Opłat będą podawane do wiadomości Pożyczkobiorcy wraz z podaniem daty ich wejścia w życie za pośrednictwem strony WWW (...), SMS albo na piśmie. W terminie 14 dni od dnia otrzymania informacji o powyższej zmianie, Pożyczkobiorca uprawniony jest do złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu Umowy o Udzielaniu Pożyczek Gotówkowych. Jeżeli Pożyczkobiorca nie dokona takiego wypowiedzenia, przyjmuje się, że wyraża on zgodę na zmiany. W takim wypadku obowiązują one od dnia wejścia w życie. Zmiana Opłat dokonana w powyższym trybie nie stanowi zmian Umowy Udzielania Pożyczek Gotówkowych i nie wymaga aneksu” (§ 4 ust. 7 Regulaminu udzielania pożyczek),

2. „ Pożyczkodawca jest uprawniony do zmiany warunków Umowy Pożyczki oraz wprowadzenia zmian w treści Regulaminu i innych Załączników. O takiej zmianie każdorazowo powiadomi on Pożyczkobiorcę drogą elektroniczną lub przez SMS, który będzie miał prawo do odstąpienia od Umowy Pożyczki w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zmianach. Zapisy § 5 pkt 3 zd. drugie i pkt 4 Umowy stosuje się odpowiednio. Brak oświadczenia o odstąpieniu od Umowy Pożyczki w przypisanym terminie, oznacza akceptację nowych warunków” (§ 7 ust. 6 wzorca umowy),

3. „ Wysłanie wezwania listem poleconym, dokonywane po 30 dniach od ostatniego dnia Okresu Trwania Pożyczki (30 zł)” (§ 4 ust. 1 zd. 2 wzorca umowy) (pkt VIII postanowienia).

(dowód: postanowienie Prezesa UOKiK, znak: (...), k. 131-134 akt admin.).

W pismach datowanych na dzień 15 lipca 2013 r., 7 października 2013 r. i 12 grudnia 2013 r. Spółka (...) poinformowała Prezesa UOKiK, że od dnia 25 lipca 2013 r. stosuje nowe wzorce umów, które – w jej ocenie - potwierdzają zmianę praktyki zarzuconej w pkt IV postanowienia o wszczęciu postępowania. Spółka wskazała, że usuwa z praktyki wskazanej w pkt IV kwestionowanego zapisu słowa „według swojego uznania” (k. 139 akt admin.). W § 2 ust. 10 nowego wzorca umowy przewidziano, że: „ Pożyczkodawca ma prawo zaliczyć otrzymywane od Pożyczkobiorcy kwoty, najpierw na poczet Opłat związanych z Pożyczką, w tym Opłaty za udzielenie Pożyczki, Opłaty za Przedłużenie lub udzielenie dodatkowego terminu na spłatę, a następnie na spłatę Kwoty Pożyczki, opłat za opóźnienie, kosztów dochodzenia zwrotu Pożyczki, innych kosztów.”

(dowód: pisma Spółki z 15 lipca i 7 października 2013 r., k. 136-141, 149-150, 248-250 akt admin.; nowe wzorce umowne, k. 151-155 akt admin.; przykładowe umowy zawarte z konsumentami w oparciu o nowe wzorce, k. 156-157; 162-163; 164-165; 170-171; 172-173; 178-179; 180-181; 186-187; 188-189; 194-195; 196-200; 201-205; 206-210; 211-215; 216-220; 221-225; 226-230; 231-235; 236-240; 241-245 akt admin.).

Pismem z dnia 3 grudnia 2013 r. Prezes UOKiK zawiadomił przedsiębiorcę o zakończeniu zbierania materiału dowodowego w postępowaniu ws. praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz pouczył o możliwości zapoznania się z materiałem zgromadzonym w aktach sprawy i złożenia dodatkowych wyjaśnień.

(dowód: zawiadomienie o zakończeniu zbierania materiału dowodowego, k. 247 akt admin.).

W dniu 31 grudnia 2013 r. Prezes Urzędu wydał decyzję, która została zaskarżona w niniejszym postępowaniu sądowym.

Do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone wpisano postanowienia o następującej treści:

⚫

pod poz. 3181: „ Bank zastrzega sobie prawo do zmiany cennika w okresie obowiązywania umowy kredytu, jeżeli wystąpi przynajmniej jedna z poniższych przyczyn: 1) zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji, przepisów prawa, w szczególności przepisów podatkowych i rachunkowych, stosowanych w sektorze bankowym, 2) zmiana poziomu inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych, 3) zmiana zakresu lub formy świadczonych usług.”

⚫

pod poz. 3180: „ Bank zastrzega sobie prawo do zmiany Regulaminu, w szczególności w przypadku wprowadzania nowych przepisów prawnych lub ich zmiany oraz dostosowania do koniecznych zmian wprowadzonych w obowiązującym w Banku systemie informatycznym.”,

⚫

pod poz. 978: „ Opłaty dodatkowe, które ponosi Zleceniodawca: - (...) - za przyznanie okresu karencji w spłacie rat na 1 miesiąc – 50 PLN - za przyznanie okresu karencji w spłacie rat na 2 miesiące – 100 PLN - za wysłanie upomnienia za zwłokę w zapłacie raty – 20 PLN - za wysłanie wezwania do zapłaty raty – 30 PLN - za wysłanie przedsądowego wezwania do zapłaty – 50 PLN - za wizytę windykatorów w związku z brakiem spłaty 2 rat – 100 PLN - (…) - za telegram informujący o zadłużeniu przeterminowanym – 30 PLN - za monit telefoniczny – 20 PLN - (...).”,

⚫

pod poz. 3569: „ Za pisemne wezwanie pobiera się zryczałtowaną opłatę w kwocie 20 zł”,

⚫

pod poz. 3852: „ Opłata za sporządzenie i wysłanie lub doręczenie wezwania do zapłaty raty (rat) kredytu lub odsetek - od każdego wezwania - 20 zł”,

⚫

pod poz. 4090: „ Opłata za wezwanie do zapłaty i wypowiedzenie umowy (pożyczkobiorca) - 20 zł”.

(dowód: http://www.uokik.gov.pl/rejestr_klauzul_niedozwolonych).

W roku 2012 Spółka (...) uzyskała przychód w wysokości (...) zł.

(dowód: zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu CIT-8, k. 144-145 akt admin.).

Powyżej opisany stan faktyczny został ustalony przez Sąd w oparciu o ww. dowody, których wiarygodność i moc dowodowa nie budziły zastrzeżeń.

Sąd Okręgowy zważył, że:

Odwołanie zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Ustosunkowując się w pierwszej kolejności do zarzutów naruszenia przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wskazuje, że nie może ograniczyć sprawy wynikającej z odwołania od decyzji Prezesa Urzędu tylko do funkcji sprawdzającej prawidłowość postępowania administracyjnego, które poprzedza postępowania sądowe. Uchybienia proceduralne organu tylko w wyjątkowych sytuacjach mogą doprowadzić do uchylenia decyzji, ma to miejsce wówczas, gdy uchybień tych nie można sanować na etapie postępowania sądowego. W przypadku formułowania w odwołaniu zarzutów dotyczących ustaleń faktycznych, środków dowodowych, oceny dowodów, niektórych wad formalnych samej decyzji, poczynienie stosownych ustaleń, ocena środków dowodowych, uzupełnienie materiału dowodowego nie jest bowiem zastrzeżone do wyłącznej kompetencji Prezesa Urzędu, ponieważ po przekazaniu sprawy na drogę sądową – należy do sądu (tak też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2013 r., III SK 67/12, OSNP 2014/5/79). Zaliczenie do materiału dowodowego pisma wyjaśniającego z dnia 28 lutego 2013 r. postanowieniem z dnia 19 września 2013 r. wynika z charakteru postępowania wyjaśniającego i postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Dowody zgromadzone w postępowaniu wyjaśniającym mogą stanowić dowód w postępowaniu właściwym gdy zostały zaliczone postanowieniem organu. Pisma z dnia 15 lipca 2013 r., 7 października 2013 r. i 12 grudnia 2013 r. są pismami złożonymi w postępowaniu w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów i ich osobne zaliczenie do materiału dowodowego w tej sprawie nie było niezbędne, choć stanowiłoby o zachowaniu zasad postępowania dowodowego. Sąd oceniając sprawę uwzględnił twierdzenia Spółki zawarte w pismach z dnia 15 lipca 2013 r., 7 października 2013 r. i 12 grudnia 2013 r., dopuszczając na rozprawie w dniu 17 kwietnia 2015 r. dowód z dokumentów zgromadzonych w aktach postępowania administracyjnego (k. 147). Wniosek VIA SMS w tym zakresie był jak najbardziej uzasadniony. Samo dołączenie przez organ akt z tego postępowania nie oznacza złożenia wniosku o dopuszczenie dowodu z dokumentów zgromadzonych w tych aktach. Przedłużanie trwania postępowania mogłoby wpływać na sytuację podmiotu, gdyby doprowadziło do naruszenia prawa do obrony. Oprócz wskazania uchybienia Spółka (...) nie podnosiła uniemożliwienia realizacji prawa do obrony. Niezasadny jest zarzut skierowany przeciwko brakom uzasadnienia decyzji organu, gdyż w części ustalającej Prezes Urzędu podał jakie dowody posłużyły do zbudowania stanu faktycznego sprawy (strona od 9 do 12 uzasadnienia decyzji). Rolą uzasadnienia jest przedstawienie motywów prowadzących do rozstrzygnięcia, a nie polemika z argumentacją strony.

Kolejne zarzuty naruszenia prawa procesowego wiążą się z zarzutem skierowanym przeciwko pkt VIII decyzji, do którego Sąd odniesie się w dalszej części uzasadnienia.

Przechodząc do analizy zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego, Sąd Okręgowy stwierdza, że są one częściowo zasadne.

Zgodnie z art. 24 ust. 1 i 2 uokik, zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Przy czym, przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności polegające na:

1) stosowaniu postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c.;

2)naruszaniu obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji;

3)stosowaniu nieuczciwych praktyk rynkowych lub czynów nieuczciwej konkurencji.

Stosownie do treści art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255.550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi (ust. 1). Według ust. 2, za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności:

1)umowę pożyczki;

2)umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego;

3)umowę o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego, jeżeli konsument jest zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z odroczeniem spełnienia świadczenia;

4)umowę o kredyt, w której kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia;

5)umowę o kredyt odnawialny.

W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości kwestia kwalifikacji i oceny prawnej umów, zawieranych przez Spółkę (...) na podstawie zakwestionowanych przez Prezesa UOKiK wzorców umownych, w oparciu o przepisy ustawy o kredycie konsumenckim.

W myśl art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk, umowa o kredyt konsumencki, co do zasady, powinna określać zasady i terminy spłaty kredytu, w szczególności kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy, w tym informację o prawie, o którym mowa w art. 37 ust. 1 (tj. w przypadku umowy o kredyt konsumencki zawartej na czas określony, przez cały czas jej obowiązywania, konsument ma prawo do otrzymania, na wniosek, w każdym czasie bezpłatnie harmonogramu spłaty).

Odnośnie rozstrzygnięcia zawartego w pkt IV sentencji zaskarżonej decyzji sedno sporu sprowadza się do tego, czy także w przypadku kredytu konsumenckiego płatnego jednorazowo, kredytodawca ma obowiązek określenia w umowie kredytowej kolejności zaliczania wpłat dokonywanych przez kredytobiorcę na poczet należności kredytodawcy.

W tym zakresie strona odwołująca podniosła, że stanowisko Prezesa UOKiK, co do powinności określenia „kolejności zaliczania kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy” także w przypadku kredytu płatnego jednorazowo (a nie w ratach), jest sprzeczne z wykładnią gramatyczną i celowościową (funkcjonalną) art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk. Zdaniem strony, ta ostatnia powinna mieć prymat w szczególności w przypadku aktów prawnych, takich jak ukk, które są oparte na aktach prawa unijnego wymagających pełnej zgodności prawa krajowego, takich jak dyrektywa PE i Rady (...) – odpowiednikiem art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk jest art. 10 ust. 2 lit. h dyrektywy. Według Spółki, w świetle tego unormowania, nie ma mowy o wymogu podawania kolejności zaliczania spłat w przypadku, gdy spłata zgodnie z umową jest dokonywana jednorazowo. Spółka (...) uznała, że była zobowiązana określić w umowie „zasady i terminy spłaty kredytu” co też uczyniła, a w szczególności zawarła w § 2 pkt 11 umowy postanowienie „ Pożyczkodawca ma prawo zaliczyć otrzymywane od Pożyczkobiorcy kwoty, wg swojego uznania, najpierw na poczet opłat związanych z Pożyczką, a na końcu na spłatę kwoty głównej Pożyczki.”

Zdaniem strony odwołującej - wbrew twierdzeniom Prezesa - sformułowanie „według uznania” użyte w § 2 pkt 11 umowy nie oznacza, że „ Spółka ma prawo, według swojego uznania każdorazowo decydować, w jaki sposób zaliczy uiszczony przez pożyczkobiorcę wpłaty”, ponieważ sposób ten został poprzez zapis § 2 pkt 11 umowy jednoznacznie określony: najpierw na poczet opłat związanych z pożyczką a dopiero potem na spłatę kwoty głównej pożyczki. Według Spółki, stosowany przez nią do dnia 24 lipca 2013 roku zapis § 2 pkt 11 umowy nie dawał jej takiej dowolności. Strona stwierdziła, że usunęła z ww. zapisu umowy po dniu 24 lipca 2013 sformułowanie „według swojego uznania”, jako że nie niosło ono żadnej treści normatywnej i nie posługuje się nim obecnie w zawieranych umowach. Zdaniem Spółki, nie zmienia to jednak faktu, że posługiwanie się sformułowaniem § 2 pkt 11 umowy w brzmieniu sprzed dnia 24 lipca 2013 roku nie stanowiło w żadnej mierze działania bezprawnego, a w szczególności naruszenia art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk.

Według VIA SMS, jeśli nie unormowano kolejności zaliczania wpłat na odsetki za nieterminową spłatę w umowie, to co do zasady zastosowanie będzie miał art. 451 k.c., zaś obowiązek określenia przez kredytodawcę w umowie sposobu zaliczania środków pieniężnych dotyczy tylko sytuacji, w której środki te będą zaliczane na poczet spłaty różnych należności, dla których stosuje się odmienne stopy oprocentowania (art. 10 ust. 2 lit. h in fine dyrektywy (...)).

Ustosunkowując się do powyższego stanowiska Spółki, Prezes UOKiK wskazał, że przyjmuje on szeroką wykładnię pojęcia zasad i terminów spłaty kredytu, jakim posługuje się ustawa o kredycie konsumenckim uznając, że są to wszelkie zasady i terminy, które dotyczą spłaty kredytu konsumenckiego, w tym również takie, które odnoszą się do sposobu zaliczenia poszczególnych wpłat (rat) nie stanowiących pełnej spłaty pożyczki, z uwagi np. na obciążenie konsumenta innymi opłatami, przewidzianymi w razie nienależytego wykonania przez niego umowy. W ocenie Prezesa Urzędu, nawet przy założeniu jednorazowej spłaty pożyczki niezbędne jest bowiem podanie, w jaki sposób rozdysponowana zostanie faktyczna wpłata dokonana przez pożyczkobiorcę, tj. jaka jej część zaliczona zostanie na spłatę kapitału pożyczki, a jaka na inne opłaty pobrane w związku z jej udzieleniem.

Zdaniem organu, zwrot „według uznania” pozwala przedsiębiorcy na swobodne decydowanie o kolejności zaliczania wpłat pożyczkobiorcy na spłatę kapitału pożyczki bądź inne opłaty pobrane w związku z udzieleniem pożyczki.

Prezes Urzędu wskazał, że należności powoda z tytułu umowy pożyczki mogą obejmować także odsetki i opłaty za nieterminową spłatę pożyczki oraz opłaty za czynności windykacyjne podejmowane wobec konsumenta. Przedsiębiorca powinien także dla takich kosztów określić kolejność zaliczania dokonywanych przez konsumenta spłat na poczet należności z umowy pożyczki, zapewniając konsumentowi kompleksowe i szczegółowe informacje w tym zakresie.

W analizowanej sprawie nie stanowiło przedmiotu sporu, że pożyczka udzielana przez odwołującą się Spółkę w oparciu o zakwestionowane wzorce umowne, jest płatna co do zasady jednorazowo. Formularz informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego wprowadzał jednorazową płatność rat kredytu w polu „zasady i terminy spłaty kredytu”. Spłata według formularza obejmowała pożyczkę gotówkową wypłaconą na rachunek (k. 15 akt admin.). Natomiast wzorzec umowy i zawarte na jego podstawie umowy rozróżniały ‘kwotę pożyczki’ i ‘kwotę pożyczki do spłaty’ (§2 pkt 6 wzorca umowy i zawartych umów). W związku z tym pożyczkobiorca mając uprawnienie do spłaty pożyczki przed terminem określonym w umowie bez dodatkowych opłat za wcześniejszą spłatę mógł spłacić ‘kwotę pożyczki’ a nie ‘kwotę pożyczki do spłaty’. Wówczas pożyczkodawca korzystając z §2 pkt 11 miał prawo zaliczyć otrzymane kwoty wg swego uznania najpierw na poczet opłat związanych z pożyczką, a na końcu na spłatę kwoty głównej pożyczki. Zaliczenie takie, bez poinformowania pożyczkobiorcy o sposobie zaliczenia mogło doprowadzić, że pożyczkobiorca popadał w zwłokę zagrożoną opłatą za nieterminową spłatę (§4 pkt 3). Co prawda opłata za nieterminową spłatę była ponoszona w uchybieniu płatności ‘kwoty pożyczki do spłaty’, a nie tylko ‘kwoty pożyczki’, ale kwestia ta wynikała z umowy, a nie była podana w formularzu informacyjnym. Koszty pożyczki wchodzące w skład ‘kwoty pożyczki do spłaty’ nie były wyeksponowane w formularzu jako podlegające jednorazowej spłacie, ta ostatnia dotyczyła tylko pożyczki.

Ponadto zawarte umowy w §2 pkt 6, pkt 10 i pkt 11 nie wykluczały uregulowana przez pożyczkobiorcę należności Spółki (...) z tytułu udzielonej pożyczki dwoma lub większą liczbą niejednoczesnych wpłat przed terminem określonym w umowie. Jednorazowo całkowita kwota do zapłaty wskazana w formularzu informacyjnym może być więc rozumiana w kontekście umowy jako (i) jednorazowa spłata pożyczki poprzez wpłatę kwoty w dniu spłaty albo do dnia spłaty (§2 pkt 2 regulaminu udzielania pożyczek), albo (ii) przybrać postać etapowych wpłat do dnia spłaty. Z jednorazową płatnością dokonywaną niejako „na raty” będziemy mieli również do czynienia, przykładowo, gdy konsument tego samego dnia spłaci dług w całości poprzez przelanie środków pieniężnych z kilku rachunków bankowych, a więc za pomocą kilku wpłat. Regulamin udzielania pożyczek definiował pojęcia takie jak: dzień spłaty, kwota pożyczki do spłaty, nieterminowa spłata, odsetki.

Zgodnie z art. 10 ust. 2 pkt h dyrektywy PE i Rady 2008/43 WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. ws. umów o kredyt konsumencki, stanowiącym na gruncie przepisów unijnych odpowiednik art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk, „ w umowie o kredyt w sposób jasny i zwięzły określa się kwotę, liczbę i częstotliwość płatności, jakich ma dokonać konsument, oraz, w stosownych przypadkach, kolejność, w jakiej płatności będą zaliczane na poczet spłaty różnych należnych sald, dla których stosuje się różne stopy oprocentowania kredytu”. Dyrektywa stawia zatem wprost wymóg określania w umowie o kredyt konsumencki kolejności zaliczania płatności tylko w przypadku istnienia różnych sald (długów) i stosowania różnych stop oprocentowania kredytu. Akt ten nie odnosi się natomiast do sytuacji etapowych wpłat na jednorazową spłatę, jednego salda (długu) i stałego oprocentowania kredytu.

W ocenie Sądu Okręgowego konsument powinien wiedzieć, jakie obowiązywały zasady kolejności zaliczenia wpłat przez pożyczkodawcę na spłatę pożyczki również ze względu na treść §4 pkt 7 Regulaminu udzielania pożyczek. Wysokość opłat mających wpływ na ‘kwotę do spłaty’ a ‘kwotę pożyczki’ mogła ulec zmianie.

Dotyczy to przede wszystkim sytuacji zwrotu pożyczki w związku ze złożeniem przez konsumenta oświadczenia o odstąpieniu od umowy, jak również wspomnianej opłaty związanej z nieterminową spłatą pożyczki. Zgodnie bowiem z postanowieniem § 5 ust. 4 umowy, odstąpienie przez pożyczkobiorcę od umowy w terminie 14 dni od jej zawarcia skutkuje obowiązkiem zwrotu kwoty do wypłaty wraz z naliczonymi proporcjonalnie odsetkami należnymi za okres od wypłaty pożyczki do dnia jej spłaty na konto pożyczkodawcy. Nie można wykluczyć sytuacji, gdy pożyczkobiorca spłaci część kwoty pożyczki i odstąpi od umowy w terminie. Natomiast według § 4 ust. 3 umowy, od dnia następującego po ostatnim dniu okresu pożyczki, do dnia całkowitej spłaty kwoty pożyczki do spłaty, pożyczkobiorca będzie ponosił opłatę za nieterminową spłatę, na którą składa się kwota 0,5% kwoty do wypłaty za każdy dzień opóźnienia oraz koszty czynności windykacyjnych. Zdaniem Sądu, w wyżej wskazanych okolicznościach, konsument powinien wiedzieć, na jakie należności zostały zaliczone dokonane przez niego etapowe wpłaty na jednorazową spłatę pożyczki (‘kwotę pożyczki’), - na kapitał, czy też na odsetki, albo na koszty związane z udzieleniem pożyczki (‘kwota pożyczki do spłaty’). Brak w tym przedmiocie odpowiednich uregulowań stanowi naruszenie obowiązku informacyjnego względem konsumenta, obowiązku udzielenia mu rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji. Ze względu na zagrożenie odsetkami, pożyczkobiorca powinien mieć jasność, co do reguł zaliczania jego płatności z tytułu rozliczenia zaciągniętej pożyczki, tym bardziej, że co do zasady, pożyczka udzielana konsumentom przez Spółkę (...) nie była oprocentowana.

Nietrafne jest także twierdzenie Spółki (...), iż wypełniła ona swój obowiązek określenia w umowie „zasad i terminów spłaty kredytu” poprzez zapis § 2 pkt 11 umowy, stanowiący, że „ pożyczkodawca ma prawo zaliczyć otrzymywane od Pożyczkobiorcy kwoty, wg swojego uznania, najpierw na poczet opłat związanych z Pożyczką, a na końcu na spłatę kwoty głównej Pożyczki.”

Należy bowiem przyznać rację Prezesowi Urzędu, że sformułowanie, „ wg swojego uznania” w sposób oczywisty i niewątpliwy wskazuje na swobodę pożyczkodawcy co do sposobu zaliczania kolejności wpłat pożyczkobiorcy na spłatę kapitału pożyczki, czy inne opłaty pobierane w związku z udzieleniem pożyczki. Gdyby - jak twierdzi Spółka – kolejność ta była określona jednoznacznie, tzn. wpłaty konsumenta zawsze zaliczane by były najpierw na opłaty zawiązane z pożyczką, a na końcu na spłatę kwoty głównej pożyczki, to użycie zwrotu „ wg swojego uznania” byłby w analizowanym zapisie w istocie zbędne.

Sąd Okręgowy nie podziela również stanowiska strony odwołującej, iż w przypadku braku unormowania w umowie kredytu konsumenckiego kolejności zaliczania spłat, zastosowanie będzie miał art. 451 k.c. („ dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne”). Regulacja ta nie znajdzie bowiem zastosowania w niniejszej sprawie, a to z tego powodu, że w przywołany przepis przewiduje uprawnienie dłużnika do wskazania długu, który chce zaspokoić. Natomiast we wzorcu umowy o kredyt konsumencki (§ 2 pkt 11 umowy) zmodyfikowano tę zasadę w ten sposób, że uprawnienie do określenia kolejności zaliczenia otrzymywanych od pożyczkobiorcy kwot, przysługuje pożyczkodawcy, czyli wierzycielowi.

Za chybiony należało uznać także zarzutu odwołującej się Spółki, jakoby Prezes UOKiK bezpodstawnie traktował opłaty za czynności windykacyjne oraz opłaty za nieterminową spłatę pożyczki jako opłaty niezwiązane z umową pożyczki, a tym samym nieobjęte dyspozycją § 2 pkt 11 umowy pożyczki. Wbrew sugestiom Spółki, w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji organ nie prezentował takiego poglądu, a jedynie stwierdził, że pożyczkodawca także dla takich kosztów powinien określić kolejność zaliczania dokonywanych przez konsumenta spłat na poczet należności z umowy pożyczki, zapewniając konsumentowi kompleksowe i szczegółowe informacje w tym zakresie.

Mając na uwadze powyższe argumenty, Sąd Okręgowy uznał, że w świetle art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk, również w przypadku umowy, przewidującej spłatę zobowiązania z tytułu zaciągniętego kredytu konsumenckiego albo jednorazowo albo etapowymi wpłatami, kredytodawca zobowiązany jest do wskazania w umowie zasad i kolejności zaliczania wpłat dokonywanych przez kredytobiorcę na poczet należności kredytodawcy. Brak takiej regulacji w zakwestionowanych przez Prezesa UOKiK wzorcach umownych, stosowanych przez Spółkę (...), należy zatem ocenić jako praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.

Uznając trafność rozstrzygnięcia zawartego w pkt IV sentencji zaskarżonej decyzji, Sąd uchylił jednak karę pieniężną, wymierzoną za stosowanie ww. praktyki (pkt IX ppkt 4 decyzji). U podstaw tego orzeczenia leżała istotna – zdaniem Sądu Okręgowego - okoliczność, mianowicie, różnice w interpretacji art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk oparte posiłkowo na interpretacji art. 10 ust. 2 pkt h dyrektywy 2008/43 WE. Praktyka zarzucana Spółce nie jest oczywista na tyle, że można wymagać od przedsiębiorcy trafnego rozumienia przepisów prawa. Prezes Urzędu nie wykazał również negatywnych, praktycznych konsekwencji braku omawianej regulacji we wzorcach umownych i jej oddziaływania na sytuację konsumentów. Ponadto Spółka usunęła sporny zapis natychmiast po zapoznaniu sie z zarzutami wskazanymi w postanowieniu z dnia 21 czerwca 2013 r. o wszczęciu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Od momentu otrzymania postanowienia do złożenia pisma, w którym Spółka reaguje na zarzut minęło 3 tygodnie (k. 131-142 akt admin.). Natomiast zawieranie umów zawierających sporny zapis wzorca umowy trwało od lutego 2013 r. do 24 lipca 2013 r. W aspekcie tych okoliczności Sąd korzysta z fakultatywności kary i jej posiłkowego charakteru, nie uznając jej pierwszoplanowej roli przy stwierdzaniu praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów.

Odnośnie rozstrzygnięcia z pkt VI sentencji zaskarżonej decyzji strona odwołująca zarzuciła niesłuszne przyjęcie, iż praktyka polegająca na pobieraniu odsetek w przypadku odstąpienia przez konsumenta od umowy kredytu konsumenckiego nosi znamiona „bezprawności”.

Według strony, Prezes, zobowiązany jako organ administracji publicznej do działania w granicach przepisów prawa, arbitralne uzupełnił art. 54 ust. 1 ukk o dodatkowy warunek, pod którym dozwolone jest pobieranie odsetek w przypadku odstąpienia od konsumenta od umowy pożyczki. Mianowicie – jak wskazała Spółka - warunkiem tym jest, aby takie same odsetki były należne jako wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. W opinii strony odwołującej, takie stanowisko nie znajduje jakiegokolwiek oparcia w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, a w świetle art. 54 ust. 1 ukk, skutkiem odstąpienia konsumenta od umowy kredytu konsumenckiego jest obowiązek zwrotu kapitału będącego świadczeniem głównym jak również zastrzeżonych umową odsetek będących świadczeniem akcesoryjnym, dodatkowym, ubocznym – których roszczenie o zapłatę powstaję z chwilą powstania roszczenia o zapłatę długu głównego.

Prezes UOKiK podtrzymał swoje stanowisko co do przypisania Spółce praktyki określonej w pkt VI sentencji decyzji wskazując, że zastrzeżone przez Spółkę odsetki stanowią w rzeczywistości dodatkową opłatę pobieraną przez nią za odstąpienie konsumenta od umowy, którą Spółka nie może obciążać konsumenta. Przedsiębiorca nie pobiera bowiem odsetek, stanowiących wynagrodzenie za korzystanie z kapitału w trakcie trwania umowy, ale zastrzega odsetki wyłącznie na wypadek odstąpienia konsumenta od umowy, a więc zerwania łączącego strony stosunku prawnego. Organ stwierdził, że w takim przypadku konsument zobowiązany jest zatem spłacić tylko kwotę otrzymanej pożyczki, bez ponoszenia kosztów, niemniej jednak, zgodnie z zawartą umową, w razie odstąpienia od umowy konsument zobowiązany będzie do zapłaty na rzecz powoda „odsetek” za czas korzystania z pożyczki. Zdaniem Prezesa Urzędu, w takiej sytuacji wyraźnie widoczne jest, że zastrzeżone odsetki stanowią dodatkową opłatę obciążającą konsumenta za odstąpienie od umowy.

Ustosunkowując się do powyższych stanowisk stron należy stwierdzić, że istotą pożyczki, udzielanej przez odwołującą się Spółkę w oparciu o zakwestionowane przez Prezesa UOKiK wzorce umowne, było jej nieoprocentowanie (0%). Taka informacja widniała również w formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego w polu „koszty kredytu”. Jednocześnie w tym samym polu wskazano, że koszty kredytu związane z umową mogą ulec zmianie w przypadku odstąpienia od umowy pożyczki.

W § 2 ust. 12 Regulaminu udzielania pożyczek przewidziano, że odsetki pobierane są przez Spółkę (...) wyłącznie w przypadku: a) nieterminowej spłaty pożyczki – za okres kolejnych 60 dni następujących po ostatnim dniu okresu pożyczki lub do dnia spłaty o ile nastąpi wcześniej; b) odstąpienia pożyczkobiorcy od umowy pożyczki, za okres od dnia wypłaty pożyczki, do dnia jej zwrotu przez pożyczkobiorcę. Odsetki naliczane są w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP w skali roku, obowiązującego w dacie zwrotu pożyczki.

Z kolei w § 5 ust. 4 wzorca umowy przyjęto, że po złożeniu oświadczenia o odstąpieniu i zwróceniu przez pożyczkobiorcę kwoty do wypłaty wraz z naliczonymi proporcjonalnie odsetkami należnymi za okres od wypłaty pożyczki do dnia jej spłaty na konto pożyczkodawcy, pożyczkodawca dokona całkowitego rozliczenia pożyczki w terminie 30 dni.

Tymczasem w art. 54 ust. 1 ukk przewidziano, że konsument nie ponosi kosztów związanych z odstąpieniem od umowy o kredyt konsumencki, z wyjątkiem odsetek za okres od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty kredytu. Natomiast według ust. 4, w przypadku odstąpienia od umowy, o którym mowa w art. 53, kredytodawcy nie przysługują żadne inne opłaty, z wyjątkiem bezzwrotnych kosztów poniesionych przez niego na rzecz organów administracji publicznej oraz opłat notarialnych.

Analogiczna regulacja została przewidziana w art. 14 ust. 3 lit. b dyrektywy PE i Rady 2008/43 WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. ws. umów o kredyt konsumencki, zgodnie z którą jeżeli konsument korzysta z prawa do odstąpienia od umowy, to bez nieuzasadnionej zwłoki, a najpóźniej w ciągu 30 dni kalendarzowych od wysłania kredytodawcy powiadomienia o odstąpieniu, spłaca on kredytodawcy kapitał oraz odsetki od kapitału należne od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty kapitału. Odsetki wylicza się na podstawie uzgodnionej stopy oprocentowania kredytu (podkr. Sądu). Punktem odniesienia jest istnienie oprocentowania kredytu. W przypadku odstąpienia od umowy kredytodawcy nie przysługuje od konsumenta żadna inna rekompensata, z wyjątkiem rekompensaty bezzwrotnych opłat wniesionych przez kredytodawcę na rzecz organów administracji publicznej.

Z powyższych unormowań wynika jednoznacznie, że w związku z wykonaniem przez konsumenta uprawnienia do odstąpienia od umowy, nie mogą być na niego nałożone żadne opłaty, wyjąwszy odsetki od kapitału (należne za okres od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty kapitału) oraz bezzwrotne opłaty uiszczone przez kredytodawcę na rzecz organów administracji publicznej oraz opłaty notarialne.

Odnosząc powyższe do okoliczności niniejszej sprawy należy stwierdzić, że skoro w typowej sytuacji – tj. spłaceniu pożyczki w terminie określonym w umowie, pożyczka udzielana przez VIA SMS nie była oprocentowana, to zastrzeżenie odsetek w związku z odstąpieniem przez konsumenta od umowy, w sposób oczywisty nakłada na niego obowiązek poniesienia dodatkowej opłaty, niedopuszczalnej w świetle ww. przepisów prawa. W ocenie Sądu Okręgowego, żądanie przedmiotowych odsetek stanowi de facto ukrytą opłatę za odstąpienie od umowy pożyczki. Odsetki nie mają w tym przypadku charakteru świadczenia ubocznego, zależnego od istnienia i wymagalności długu podstawowego. Sprzeczność analizowanej praktyki z ww. przepisami prawa uzasadnia zatem przyjęcie, że stanowi ona praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.

Kara pieniężna, wymierzona przez Prezesa Urzędu za stosowanie powyższej praktyki, stanowi wyraz oceny całokształtu okoliczności sprawy z uwzględnieniem wymogów określonych w art. 111 uokik. Na profesjonalnych uczestnikach obrotu rynkowego spoczywa obowiązek dochowania należytej staranności przy ocenie zgodności ich działań z obowiązującymi przepisami prawa. Odstąpienie od umowy jest instytucją znaną prawu cywilnemu i co do zasady skutkuje zniweczeniem się stosunku prawnego od początku, a strony zobowiązane są do zwrotu tego co świadczyły wzajemnie. Jeżeli Spółka nie przewidziała odsetek za korzystanie z kapitału, to nie może ich żądać po ustaniu stosunku prawnego. Jak stanowi dyrektywa odsetki wylicza się na podstawie stopy oprocentowania kredytu, czyli punktem odniesienia jest istnienie oprocentowania kredytu (tu 0%), a nie wprowadzenie nowej stopy oprocentowania na użytek odstąpienia od umowy (tu czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP). Odwołująca się Spółka powinna zdawać sobie sprawę z konieczności konstruowania umów w taki sposób, by nie doprowadzić do naruszenia zbiorowego interesu konsumentów.

W ocenie Sądu Okręgowego, kara w wysokości 8.527 zł jest uzasadniona i w pełni adekwatna do stopnia oraz okoliczności naruszenia przez Spółkę przepisów ustawy. Praktyka Spółki nakierowana jest na naruszenie zbiorowych interesów konsumentów w wymiarze ekonomicznym, poprzez nałożenie na nich obowiązku, do którego pożyczkobiorcy nie są zobowiązani wg przepisów prawa.

Za zasadne Sąd uznał zarzuty dotyczące praktyki określonej w pkt VIII sentencji zaskarżonej decyzji, sprowadzające się do zakwestionowania przyjętej przez Prezesa UOKiK wykładni art. 479 ⁴³ k.p.c., poprzez uznanie, że wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów posiada rozszerzoną prawomocność materialną nie tylko w stosunku do innych konsumentów (ew. innych podmiotów, którym przysługiwałaby w danej sprawie czynna legitymacja procesowa) ale także w stosunku do innych przedsiębiorców nie uczestniczących się w konkretnym postępowaniu, a w efekcie praktyka Spółki polegająca na stosowaniu postanowień we wzorcach umownych, których treść Prezes Urzędu uznał za tożsamą z postanowieniami wpisanymi do rejestru jest tym samym bezprawna.

Prezes uznał powyższe zarzuty za bezzasadne wskazując, m.in., że akceptacja stanowiska Spółki i uznanie, że nie jest ona związana zakazem wynikającym z wpisu do rejestru, ponieważ nie była stroną postępowania sądowego o uznanie klauzuli za niedozwoloną oznaczałyby, że przepis art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik jest pozbawiony skuteczności i jest praktycznie przepisem martwym.

Literalne brzmienie art. 24 ust. 1 i 2 uokik wskazuje, że zbiorowe interesy konsumentów mogą być naruszone przez stosowanie praktyk przedsiębiorców (i) bezprawnych (ii) godzących w te interesy. Przykładem takiej praktyki jest „w szczególności” stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c. Użycie typowej techniki ustawodawczej „w szczególności” oznacza, że praktyka polegająca na stosowaniu postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone zawiera w sobie zarówno „godzenie” jak i „bezprawność” działania przedsiębiorcy. W takim kierunku szło dotychczasowe orzecznictwo Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przyjmujące, że o bezprawności takiego działania przesądził sam ustawodawca. Dla wykazania naruszenia art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 uokik konieczne było dowiedzenie, w przypadku stosowania postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone, tożsamości kwestionowanych klauzul z klauzulami wpisanymi do Rejestru w zakresie dwóch elementów: tożsamości stosunków prawnych oraz treści klauzuli kwestionowanej z treścią klauzuli uznanej za abuzywną.

Zakaz stosowania postanowień wzorców umów dotyczył „przedsiębiorcy”. Ustawa nie konkretyzowała, czy jest to „przedsiębiorca będący stroną” postępowania o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone, czy „inny przedsiębiorca” wobec którego nie toczyło się tego typu postępowanie. O tym, że postawienie zarzutu naruszenia zbiorowych interesów konsumentów było możliwe przedsiębiorcy nie będącemu stroną postępowania, wynikało z art. 479 ⁴³ k.p.c., zgodnie z którym w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone prawomocny wyrok ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c. Wyrok uwzględniający powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone mimo, że wydany w określonym układzie procesowym stron oddziaływuje na sferę osób trzecich nie biorących udziału w postępowaniu. Jednym ze skutków wyroków prawomocnych uznających za niedozwolone postanowienia wzorca umowy wpisane do rejestru Prezesa UOKiK jest właśnie postępowanie oparte na art. 24 uokik.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 czerwca 2006 r. (sygn. akt III SK 7/06) opowiedział się za poglądem, że „ zakazane jest posługiwanie się w obrocie prawnym postanowieniami wzorów umów wpisanych do rejestru jako niedozwolone przez wszystkich i przeciwko wszystkim kontrahentom występującym w stosunkach prawnych określonego rodzaju”. W uzasadnieniu tego orzeczenia podkreślono, iż uznanie określonej klauzuli za niedozwoloną i wpisanie jej do rejestru działa erga omnes, a dalsze posługiwanie się nią jest zakazane w obrocie prawnym nie tylko względem podmiotu, wobec którego to orzeczono, ale również w identycznych lub podobnego rodzaju stosunkach prawnych nawiązanych przez osoby trzecie, bez ograniczenia w jakikolwiek sposób kategorii tych podmiotów. Stanowisko to poparł również Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 13 lipca 2006r. (sygn. akt III SZP 3/06) oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie w m. in. wyrokach z dnia 2 grudnia 2005r. (sygn. akt VI ACa 760/05), z dnia 16 listopada 2005r. (sygn. akt VI ACa 473/05), czy z dnia 3 grudnia 2012r. (sygn. akt VI ACa 934/12).

Odmienny pogląd, co do rozumienia skutków rozszerzonej prawomocności materialnej przewidzianej w art. 479 ⁴³ k.p.c., wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 października 2008 r. (sygn. akt III CZP 80/08). Mianowicie Sąd Najwyższy przyjął, że prawomocność ta nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru klauzul uznanych za niedozwolone. Tym samym, Sąd Najwyższy opowiedział się za przyjęciem na gruncie art. 479 ⁴³ k.p.c., jednostronnie rozszerzonej prawomocności materialnej orzeczenia, tj. tylko „na rzecz” wszelkich osób, a nie „przeciw” wszelkim osobom.

Taka interpretacja rozszerzonej prawomocności była również zaprezentowana przez Sąd Najwyższy w uchwale z 13 grudnia 2013 r., III CZP 73/13, Biul. SN 2013/12/15. W tym kierunku poszło kolejne orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z dnia 30 maja 2014 r. III CSK 204/13 (LEX 1466608), gdzie Sąd wskazał „ skutek związania wynikający z art. 479 ⁴³ k.p.c. dotyczy spraw odnoszących się do postanowienia wzorca umowy, co do którego uprzednio prawomocnym wyrokiem sądu został on uznany za niedozwolony i nie obejmuje postanowienia umowy o zbliżonym brzmieniu, którym posłużył się w relacjach z konsumentami inny przedsiębiorca”.

Przełożenie tych zasad na postępowanie w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów uwypuklił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lutego 2014 r. (III SK 18/13, Lex nr 1448753), odwołującego się do wyroku TSUE z dnia 26 kwietnia 2012 r. w sprawie C-472/10 Nemzeti Fogyasztóvédelmi Hatóság przeciwko Invitel Távközlési Zrt.

TSUE dokonał wykładni przepisów art. 6 ust. 1 związku z art. 7 ust. 1 i 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 95, s. 29) uznając, że powołane przepisy nie stoją na przeszkodzie, aby stwierdzenie nieważności nieuczciwego postanowienia umownego zawartego we wzorcu umowy konsumenckiej, wywierało, zgodnie z tymi przepisami, skutki wobec ogółu konsumentów, którzy zawarli z zainteresowanym przedsiębiorcą umowę, do której stosuje się ten sam wzorzec umowy, w tym wobec konsumentów, którzy nie byli stroną postępowania o zaniechanie naruszeń. W wypadku stwierdzenia nieuczciwego charakteru postanowienia wzorca umowy w ramach takiego postępowania sądy krajowe są zobowiązane, także na przyszłość, wyciągać z urzędu wszelkie konsekwencje wynikające z prawa krajowego, tak aby wspomniane postanowienie nie wiązało konsumentów, którzy zawarli z zainteresowanym przedsiębiorcą umowę, do której stosuje się ten sam wzorzec umowy (www.curia.europa.eu).

Wydany wyrok potwierdza trafność powołanej drugiej uchwały Sądu Najwyższego i przekreśla możliwość uznania za bezprawne działanie przedsiębiorcy, który nie był stroną postępowania o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone a stosującego postanowienia wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Wprost wynika to z opinii Rzecznika Generalnego Vericy Trstenjak przedstawionej w dniu 6 grudnia 2011 r. w sprawie C‑472/10 pkt 60 „ trudno byłoby pogodzić skutek erga omnes na niekorzyść niebiorących udziału w postępowaniu przedsiębiorców z zasadą uczciwego postępowania sądowego, tym bardziej że zostałaby im odebrana możliwość zajęcia stanowiska przed wydaniem odnoszącego się do nich wyroku dotyczącego zarzutu stosowania nieuczciwych postanowień umownych w obrocie. Prawo do bycia wysłuchanym, będące emanacją zasady państwa prawnego i należące do uznanych w orzecznictwie ogólnych zasad prawa Unii, nie byłoby zapewnione w wystarczający sposób w przypadku skutku erga omnes odnoszącego się bez wyjątku do osób niebiorących udziału w postępowaniu, a środek ten nie byłby adekwatny w rozumieniu art. 7 dyrektywy. Należy w związku z tym podkreślić, że kwestia zgodności z zawartymi w prawie Unii prawami podstawowymi powstaje jedynie o tyle, o ile skutek erga omnes wyroków krajowych zostaje wprowadzony w przepisach objętych zakresem zastosowania dyrektywy 93/13. Przeciwko skutkowi erga omnes na korzyść osób niebiorących udziału w postępowaniu nie przemawiają natomiast żadne względy. Ponieważ nie zachodzi naruszenie praw podstawowych odnoszących się do postępowania, w każdym razie nie można tego stwierdzić na podstawie akt sprawy przekazanych Trybunałowi, należy w konsekwencji uznać, że kryterium adekwatności jest również spełnione”.

Z uwagi na zasady ustalania niedozwolonego charakteru postanowienia wzorca umowy nie jest możliwe traktowanie jako praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. zachowania innego przedsiębiorcy, polegającego na stosowaniu postanowień wpisanych do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone i nakładanie kar pieniężnych z tego tytułu.

W uzasadnieniu wyroków z 14 kwietnia 2010 r., III SK 1/10 oraz z 1 czerwca 2010 r., III SK 5/10, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że w sprawach z odwołania od decyzji nakładającej karę pieniężną na przedsiębiorcę zachodzi potrzeba weryfikacji takich decyzji z zachowaniem wymagań analogicznych do tych, jakie obowiązują sąd orzekający w sprawie karnej (por. też zawarte w tych wyrokach wyjaśnienia dotyczące orzecznictwa ETPC - wyrok z 24 września 1997 r. w sprawie 18996/91 Garyfallou ABBE przeciwko Grecji, LEX nr 79585; decyzja ETPC z 23 marca 2000 r. w sprawie 36706/97 Ioannis Haralambidis, Y. Haralambidis Liberpa Ltd. przeciwko Grecji, LEX nr 520369). Wykorzystanie przez organ regulacyjny jego kompetencji do nałożenia kary pieniężnej musi poprzedzać wykazanie, że zachodzą przewidziane w ustawie przesłanki kary. Tylko wtedy, gdy działanie przedsiębiorcy jest bezprawne i narusza zbiorowe interesy konsumentów przez stosowanie postanowień wpisanych do rejestru może skutkować nałożeniem kary.

Bezprawność oznacza sprzeczność z porządkiem prawnym jako całość. Przez „porządek prawny” rozumie się nakazy i zakazy wynikające z normy prawnej, ale również nakazy i zakazy wynikające z norm moralnych i obyczajowych, czyli zasad współżycia społecznego (dobrych obyczajów). Z kolei przepisy prawa obejmują konstytucyjnie rozumiane źródła prawa: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Bezprawnym zachowaniem się będzie więc takie, które stanowi obiektywne złamanie określonych reguł postępowania. Prezes Urzędu odwoływał się do definicji bezprawności i uznał, że jest bezprawne działanie przedsiębiorcy polegające na stosowaniu postanowień wzorca umowy wpisanego do rejestru niedozwolonych postanowień umownych ze względu na takie zdefiniowanie w art. 24 uokik i rozszerzoną skuteczność wyroku w sprawie o uznanie postanowień umownych co wynika z art. 479 ⁴³ k.p.c. (strona 29 i 30 decyzji). Samo odwołanie się do bezprawności jako jednego z przypadków wymienionych w art. 24 ust. 2 uokik – gdy ten przypadek nie polega na sprzeczności z ogólnie przyjętym porządkiem prawnym (jak pkt 2 i 3) tylko na sprzeczności z postanowieniami uznanymi za niedozwolone w konkretnym układzie procesowym stron i w konkretnym wzorcu – nie stanowi wykazania przesłanki bezprawności. W związku z tym, że nie zostały wskazane normy, czy to prawne czy moralne, którym działanie przedsiębiorcy uchybiło, Sąd rozpoznający sprawę uznał, że nie może oprzeć się na ustaleniach w zakresie bezprawności działania przedsiębiorcy. Skoro jako bezprawne nie może być uznane działanie przedsiębiorcy stosującego postanowienia wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, ale nie będącego stroną postępowania, w wyniku którego te postanowienia zostały wpisane do rejestru, to nie zachodzi bezprawność działania.

W ocenie Sądu Okręgowego, istniały więc przesłanki do uchylenia decyzji w zakresie rozstrzygnięcia z pkt VIII oraz pkt IX ppkt 8 sentencji decyzji. Nałożenie kary za naruszenie zakazu z art. 24 uokik przy uznaniu „bezprawności” działania, które nie może być uznane za bezprawne wobec odwołującego narusza art. 7 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Czynem zagrożonym karą jest bowiem czyn, który wypełnia znamiona opisane przez ustawę. Brak jest podstaw do przyjęcia, że poza zakresem regulacji powołanego przepisu pozostają czyny nie będące w świetle prawa krajowego poszczególnych państw przestępstwami, jeżeli odpowiedzialność za nie ma w istocie charakter penalny. W rachubę wchodzą tu na przykład wykroczenia (np. Francja, Niemcy, Polska), delikty prawa administracyjnego, czy delikty dyscyplinarne (por. L. Garlicki, P. Hofmański, A. Wróbel, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Komentarz do artykułów 1–18. Tom I. Komentarz. Warszawa 2010, www.legalis.pl).

Europejska Konwencja Praw Człowieka jest elementem polskiego systemu prawnego. Konwencja stanowi źródło powszechnie obowiązującego prawa, przysługuje jej przymiot bezpośredniego stosowania oraz pierwszeństwo przed ustawami zwykłymi i pozostałymi aktami normatywnymi niższego rzędu (art. 89 i 91 w zw. z art. 241 ust. 1 Konstytucji RP). Konwencja musi natomiast - w każdym razie z perspektywy prawa konstytucyjnego - pozostawać w zgodzie z Konstytucją RP (art. 188 pkt 1 Konstytucji RP) (op.cit.). Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka powinno być zatem uwzględniane przy interpretacji przepisów prawa polskiego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 1995 r., III ARN 75/94, OSNAPiUS 1995 nr 9, poz. 106). Trybunał podkreślił, że przestępstwa i kary muszą być jasno zdefiniowane przez prawo, co oznacza, że jednostka musi z treści przepisu zorientować się jakie działania prowadzą do odpowiedzialności karnej. Analizowanemu zachowaniu odwołującej Spółki nie można przypisać bezprawności, co oznacza, że nie ma podstaw do nałożenia kary. Bezprawność przypisana przez Prezesa UOKik dla ustalenia praktyki z art. 24 uokik nie znajdowała uzasadnienia w prawie materialnym i nie jest wiążąca dla Sądu orzekającego w zakresie kary.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 479 ^31a k.p.c., Sąd częściowo uchylił decyzję i oddalił odwołanie w pozostałej części, co wpłynęło na rozstrzygnięcie o kosztach postępowania poprzez zastosowanie art. 100 k.p.c.

SSO Jolanta de Heij-Kaplińska