Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 24 listopada 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 listopada 2016 roku w S.

sprawy z wniosku (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P.

z udziałem J. M., B. G. (1), B. K., I. M., H. G., Skarbu Państwa Prezydenta Miasta S.

o zasiedzenie

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę od postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 18 grudnia 2015 roku, sygn. akt II Ns 5394/13

oddala apelację.

SSO Violetta Osińska SSO Dorota Gamrat – Kubeczak SSR del. Zofia Piwowarska

Sygn. akt II Ca 639/16

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 18 grudnia 2015 r. Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie (II Ns 5394/13): oddalił wniosek (pkt I); przyznał biegłemu geodecie P. I. kwotę 1.836,64zł (pkt II); orzekł, że koszty postępowania każda ze stron ponosi we własnym zakresie (pkt III); tytułem kosztów sądowych nakazał pobrać od wnioskodawcy (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 5.372,98zł (pkt IV).

Sąd Rejonowy wydal rozstrzygnięcie w oparciu o następujący stan faktyczny:

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. zarejestrowana jest w Krajowym Rejestrze (...) pod numerem (...). Spółka zawiązana została w dniu 7 grudnia 2006 r. przez (...) Spółkę Akcyjną w P., a przedmiotem jej działalności jest między innymi dystrybucja energii elektrycznej. Umową zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z dnia 30 czerwca 2007 r. (...) Spółka Akcyjna w P. przeniosła na rzecz (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w P. prawo własności ruchomości związanych z prowadzeniem działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej linii kablowych, napowietrznych, sieci dystrybucyjnych oraz zespołów elektroenergetycznych, stacji i rozdzielni energetycznych, transformatorów, prawa własności nieruchomości i użytkowania wieczystego gruntów i inne prawa związane z prowadzeniem działalności dystrybucyjnej.

Poprzednikami prawnymi (...) Operator były Zakłady (...) od 1958 r., Zachodni O. Energetyczny P. od 1967 r., Wspólnota (...) i (...) Brunatnego powstała z połączenia w 1976 r. Zakładów (...) i Zakładów (...), a od 1989 r. Zakład (...) w S. Przedsiębiorstwo Państwowe, które w dniu 12 lipca 1993 r. zostało przekształcone w spółkę prawa handlowego w trybie ustawy z dnia 5 lutego 1992 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych pod nazwą Zakład (...) Spółka Akcyjna w S.. Następnie po zmianie firmy w dniu 30 listopada 1999 r. na (...) Spółka Akcyjna w S. spółki (...), (...) i inne połączyły się w dniu 17 grudnia 2002 r. i zmieniły nazwę na Grupa (...) Spółka Akcyjna, a od 13 października 2004 r. (...) Spółka Akcyjna. Następnie wnioskodawczym na mocy umowy z dnia 30 czerwca 2007 r. nabyła od (...) S.A. w P. zorganizowaną część przedsiębiorstwa w postaci urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej.

Nieruchomość nierolnicza położona w S. przy ul. (...) oznaczona numerem katastru miejskiego mapa 72, parcela 217/1 o powierzchni 11 arów i 36 m z posadowionym na niej budynkiem trójlokalowym na podstawie dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckim (Dz.U. nr 13, poz. 87) stanowiła własność Skarbu Państwa. W dniu 12 października 1965 r. urządzono dla niej Księgę Wieczystą nr (...). Aktem notarialnym z dnia 10 czerwca 1966 r. pełnomocnik Prezydium Miejskiej Rady Narodowej oraz T. M. i W. M., A. P. (1) i K. P., M. K. i W. K. zawarli umowę o ustanowienie wieczystego użytkowania gruntu i sprzedaż nieruchomości przy ul. (...). Lokal nr (...) nabyli małżonkowie M., lokal nr (...) małżonkowie P., a lokal nr (...) małżonkowie K..

Po śmierci T. i W. M. spadek odziedziczyły ich dzieci, zaś w wyniku działu spadku dokonanego w dniu 29 kwietnia 1986r. w formie ugody przed Sądem Rejonowym w Szczecinie, w sprawie III Ns 559/86, właścicielem lokalu położonego przy ul. (...), a także udziału w prawie użytkowania wieczystego gruntu został J. M.. W dniu 18 stycznia 1994 r. J. M. zawarł z I. M. małżeńską umowę majątkową, na podstawie której małżonkowie rozszerzyli wspólność małżeńską majątkową na majątek nabyty przez każde z nich przed zawarciem związku małżeńskiego oraz w trakcie trwania małżeństwa.

Małżonkowie K. rozwiedli się w 1971 roku. Postanowieniem z dnia 30 maja 1977 r. Sąd Rejonowy w Szczecinie, IV Wydział Cywilny dokonał podziału majątku wspólnego małżonków w ten sposób, że lokal nr (...) oraz udział w prawie wieczystego użytkowania działki przyznał na wyłączną własność M. K.. Następnie w dniu 7 listopada 1977 r. M. K. sprzedał B. G. (2) udział w prawie wieczystego użytkowania działki nr (...), położonej przy ul. (...) oraz prawo własności lokalu nr (...). B. G. (2) w dniu 3 grudnia 1983 r. zawarła związek małżeński z E. K..

K. P. zmarła 6 marca 1984 r., a spadek po niej nabyli mąż A. P. (2) i dwoje dzieci: B. M. i E. P.. Zaś spadek po A. P. (3) w dniu 23 maja 1985 r. w całości nabyła jego żona R. P., E. P. w dniu 23 kwietnia 1985 r. zawarł związek małżeński z B. S.. Na podstawie umowy zamiany i sprzedaży z dnia 12 maja 1986 r. J. G. i H. G. stali się właścicielami udziału w prawie wieczystego użytkowania działki nr (...), położonej przy ul, L. 23 oraz prawa własności lokalu nr (...).

Decyzją Prezydenta Miasta S. w sprawie o sygn. ZPW/7260/1844,1845,1846/98/DT/99 z dnia 17 marca 1999 r, doszło do przekształcenia odpłatnie prawa użytkowania wieczystego nieruchomości położonej przy ul. (...) przysługującego B. K., I. M. i J. M. oraz H. G. i B. G. (1) w prawo własności.

Tym samym aktualnie współwłaścicielami nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...), położonej w miejscowości S., dla której Sąd Rejonowy Szczecin- Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...) są: B. K., J. M. i I. M. oraz B. G. (1) i H. G..

Ponad działką nr (...) przebiega napowietrzna linia przesyłowa WN 110 kV nr (...) relacji (...)-Ł. oraz nr (...) relacji T.-G.. W granicach działki nie ma posadowionych słupów, te bowiem o nr 30 i 31 znajdują się poza granicami działki. Długość linii na nieruchomości uczestników to 27,54 m. Przy przyjęciu rozpiętości na 6,71 m, powierzchnia służebności to obszar 184,80m ² .

(...) Spółka z o.o. zatwierdziła w dniu 6marca2014 r., opracowanie pod tytułem „Linie 110kV prądu przemiennego, napowietrzne i kablowe”. Według tego standard w sieci dystrybucyjnej (...) Operator dla linii 110kV prądu przemiennego, napowietrznych i kablowych zawiera podstawowe wymagania i rozwiązania techniczne, które powinny spełniać elektroenergetyczne linie napowietrzne i kablowe prądu przemiennego o częstotliwości 50Hz i napięciu nominalnym 100kV na obszarze działania Spółki . Zakres opracowania określa wymagania dla linii napowietrznych i kablowych 110kV prądu przemiennego nowobudowanych , przebudowywanych i remontowanych i dotyczy etapu projektowania i prowadzenia robót budowlanych, linii 110kV jednotorowych i linii 110kV wielotorowych. Standard wszedł w życie w dniu 31 marca 2014r. Według wskazanego standardu pas powierzchni niezbędny do wykonywania służebności na nieruchomości uczestników stanowiłby obszar o powierzchni 374 m ².

Linia napowietrzna 110 kV została wybudowana w 1968 r. przez działający w ramach struktury organizacyjnej poprzedników prawnych wnioskodawcy Zakład (...) w G.. W dniu 30 grudnia 1968r. urządzenie to zostało przekazane na majątek Rejonu Najwyższych Napięć w S. 9obecnie Rejon W. Napięć w S.). W dniu 24wrześnial969r. linia 110kV została załączona do ruchu na odcinku P.-T.-N.. Jest to linia dwutorowa. Po jednej stronie linii znajdują się przewody linii (...)-Ł. a po drugiej stronie T.-N.. Ten odcinek linii jest częścią ciągu liniowego biorącego początek w elektrowni (...), a kończy trasę w stacji G.. Liczba zasilanych odbiorców sięga 80.000 i więcej. Zasilane są także zakłady znajdujące się w jej otoczeniu.

Od momentu powstania linia 110kV jest w sposób nieprzerwany eksploatowana. Na przedmiotowej linii dokonywane były oględziny stanowiące podstawową czynność eksploatacyjną i polegające na przeprowadzeniu obchodu monterskiego pieszego celem ustalenia, czy stan techniczny linii jest zgodny z wymogami określonymi w przepisach. Ponadto w okresach 5-letnich podlegała przeglądom. Linia poddawana była także zabiegom niecyklicznym. W 1996 r. malowano antykorozyjnie słupy. W 2012 r. przeprowadzono wycinkę drzew i krzewów, a aktualnie trwają prace odbiorcze remontu uziemień.

B. K., J. M., I. M., B. G. (1) i H. G. zawezwali w dniu 9 1ipca 2012 r. (...) sp. z o.o. w P. do próby ugodowej i uregulowania wzajemnych roszczeń związanych z istniejąca linią energetyczną to jest do zapłaty odszkodowania za utratę przez nieruchomość wartości nieruchomości, o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu oraz z tytułu ustanowienia służebności przesyłu. Do zawarcia ugody nie doszło, z uwagi na stanowisko spółki (...).

Natomiast w dniu 28 grudnia 2012 r. B. K., J. M., I. M., B. G. (1) i H. G. złożyli wniosek o ustanowienie za wynagrodzeniem służebności przesyłu na czas nieokreślony, na nieruchomości położonej w S., przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), na rzecz (...) sp. z o.o. w P..

Przedsiębiorstwo energetyczne nie wyraziło na to zgody. Postępowanie to jest w chwili obecnej zawieszone.

W tych okolicznościach faktycznych Sąd uznał wniosek oparty o art. 172 k.c. w zw. z art. 292 zd. 2 k.c. za niezasadny.

Sąd uznał, że wnioskodawczyni udowodniła w toku tego postępowania, iż czynności odpowiadające treści służebności przesyłu były wobec nieruchomości uczestników rzeczywiście wykonywane. Sąd stwierdził też, że wnioskodawczyni wykazała, iż faktycznie jej poprzednik prawny, jak i ona sama nabyli własność przedmiotowych urządzeń przesyłowych. Urządzenia linii napowietrznej WN 110kV nr (...) relacji (...)-Ł. oraz nr (...) relacji T.-G., powstały w 1968 r. W dniu 30 grudnia 1968 r. urządzenie to zostało przekazane na majątek Rejonu Najwyższych Napięć w S. (obecnie Rejon W. Napięć w S.). W dniu 24 września 1969r. linia 110kV została załączona do ruchu na odcinku P.-T.-N.. Przebieg linii zachował swój kształt do chwili obecnej. Linia zatem była w posiadaniu poprzednika prawnego na pewno co najmniej od dnia 30 grudnia 1968r. Potwierdzeniem tego były przedłożone przez wnioskodawczynię protokoły odbiorów etapowych oraz odbioru technicznego i przekazania do eksploatacji. Sąd stwierdził, że wnioskodawczyni wykazała też w sposób wystarczający na potrzeby tego postępowania nabycie własności urządzeń przesyłowych, a tym samym legitymację do wystąpienia z przedmiotowym wnioskiem.

Sąd uznał, że bezsporne w niniejszej sprawie było, iż w dacie powstania na nieruchomości uczestników urządzeń elektroenergetycznych, nieruchomość ta stanowiła własność Skarbu Państwa, a poprzednik wnioskodawczyni był przedsiębiorstwem państwowym.

Sąd zwrócił uwagę, że w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2013 r., sygn. V CSK 440/12 wskazano, iż nie podlega zaliczeniu na podstawie art. 176 k.c. wcześniejszy okres korzystania z urządzeń infrastruktury wodno-kanalizacyjnej przez przedsiębiorstwo państwowe, kiedy nieruchomość, na której znajdowały się te urządzenia była przedmiotem własności państwowej. W uzasadnieniu tego orzeczenia wyjaśniono, że istotną przyczyną wyłączającą możliwość uwzględnienia do biegu zasiedzenia służebności gruntowej okresu eksploatacji urządzeń infrastruktury energetycznej położonych na nieruchomości należącej do Skarbu Państwa wiąże się z podmiotem, który korzystał w tym czasie z urządzeń a miał status przedsiębiorstwa państwowego. Przedsiębiorstwa państwowe były wprawdzie odrębnymi od Skarbu Państwa osobami prawnymi, jednak w orzecznictwie Sądu Najwyższego (m.in. postanowienia z dnia 11 grudnia 2008 r., II CSK 314/08, niepubl.; z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 465/09, niepubl.; z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 465/09, niepubl.; z dnia 16 września 2009 r., II CSK 103/09, niepubl. a także wyrok z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 291/09, Mon. Pr. (...)) trafnie wskazuje się, że obowiązujący do 31 stycznia 1989 r. art, 128 k.c. w pierwotnym brzmieniu wyrażał zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, w myśl której, zgodnie z poglądem dominującym w praktyce, państwowe osoby prawne nie miały żadnych praw podmiotowych do zarządzanego przez nie mienia, które mogłyby przeciwstawiać państwu (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1961 r., I CO 20/61, OSN 1962, nr II, poz. 41, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1984 r., III CZP 28/84, OSNC 1985, Nr 1, poz. 11, uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z dnia 18 czerwca 1991 r., III CZP 38/91, OSNC 1991, nr 10-12, poz. 118; postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2002, III CZP 62/02, OSNC 2004, Nr 1, poz. 7 oraz z dnia 16 września 2009 r., II CSK 103/09, nie publ.). Dalej Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż tak rozumiana zasada jednolitego funduszu własności państwowej leżała u podstaw art. 4 ust. 1 pkt 1 i art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości w pierwotnym brzmieniu (Dz. U. Nr 22, poz. 99), jak też art. 2 ust. 1 zdanie 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464 ) oraz art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 1991 r. Nr 2, poz. 6). Zasadę jednolitego funduszu własności państwowej rozumianą w powyższy sposób odnoszono także do posiadania, przyjmując, że w wyniku jej obowiązywania Skarb Państwa był nie tylko właścicielem, ale i posiadaczem rzeczy znajdujących się w zarządzie państwowych osób prawnych. W rezultacie, jeżeli nieruchomość pozostająca w zarządzie państwowej osoby prawnej nie była przedmiotem własności państwowej, jej zasiedzenie w razie ziszczenia się przesłanek przewidzianych w art. 172 k.c. mogło nastąpić nie przez państwową osobę prawną sprawującą zarząd, lecz przez Skarb Państwa. Sąd dodał, że jak przyjmuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, uchylenie art. 128 k.c. w pierwotnym brzmieniu w dniu 1 lutego 1989 r. nie spowodowało "uwłaszczenia" z tym dniem państwowych osób prawnych, co do składników mienia państwowego znajdujących się w ich zarządzie (tak uchwała z dnia 18 czerwca 1991 r., III CZP 38/9, OSNC 1991/10 - 12/118 oraz postanowienie z dnia 23 stycznia 2013 r., I CSK 256/12, niepubl.). Zdaniem Sądu Najwyższego "uwłaszczenie" takie nastąpiło dopiero z dniem 5 grudnia 1990 r. na podstawie art. 2 ust. 1 i 2 u.zm.g.g. Dopóty zatem, dopóki wspomniane "uwłaszczenie" nie nastąpiło, państwowe osoby prawne nie miały samodzielnych praw do składników mienia państwowego, którym dotychczas zarządzały; nadal wykonywały w tym zakresie jedynie uprawnienia Skarbu Państwa. Od tej daty zatem można byłoby rozważać- zdaniem Sądu- kwestię zasiedzenia służebności, gdyby nie żądanie wnioskodawcy.

Sąd bacząc na treść żądania wniosku miał tu na uwadze postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14.10.2015r., VCSK 5/15. Sąd wyjaśnił, że w uzasadnieniu wskazanego orzeczenia wskazano, iż do czasu uwłaszczenia przedsiębiorstw, również w zakresie urządzeń przesyłowych, nie mogło w ogóle być mowy o posiadaniu prowadzącym do zasiedzenia i dojść do rozpoczęcia biegu zasiedzenia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu na rzecz właściciela nieruchomości, na której były posadowione urządzenia przesyłowe (konfuzja), na co już wskazano powyżej.

Unormowanie zawarte w art. 49 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 2008 r., stanowiące, że określone w nim urządzenia nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu, ma takie znaczenie, że urządzenia przesyłowe pozostające w zarządzie przedsiębiorstwa państwowego były własnością Skarbu Państwa stanowiły rzecz ruchomą nie będącą częścią składową nieruchomości, wobec czego w razie ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na nieruchomości, na której były posadowione, nie stawały się własnością użytkownika wieczystego.

Użytkowanie wieczyste jest prawem rzeczowym i jak się podkreśla w doktrynie, jest prawem na rzeczy cudzej, zbliżonym w zakresie uprawnień użytkownika wieczystego do prawa własności. Przysługują mu bowiem dwa uprawnienia - prawo do wyłącznego korzystania z rzeczy i prawo do rozporządzania prawem. Uprawnienie do korzystania z rzeczy wyłącza prawo do korzystania z niej przez właściciela, który nie może sobie pozostawić uprawnienia do częściowego korzystania z nieruchomości oraz obejmuje wyłączne uprawnienie użytkownika wieczystego w stosunkach z osobami trzecimi. Udzielić trzeba negatywnej odpowiedzi na pytanie, czy w okresie do daty uwłaszczenia przedsiębiorstwo państwowe może być uważane za osobę trzecią, a więc pozostającą poza stosunkiem użytkownik wieczysty - właściciel, w stosunkach z użytkownikiem wieczystym w odniesieniu do posiadania urządzeń przesyłowych posadowionych na gruntach objętych użytkowaniem wieczystym i nie stanowiących części składowej nieruchomości. Wyklucza to zasada niepodzielnej własności państwowej i skupienie prawa własności nieruchomości i prawa własności urządzeń przesyłowych w sferze prawnej jednego podmiotu - Skarbu Państwa. To właściciel nieruchomości, przez oddanie urządzeń przesyłowych w zarząd przedsiębiorstwa państwowego, wykonywał na swoją rzecz posiadanie przez posadowienie własnych urządzeń przesyłowych na własnej nieruchomości, w stosunku do której miał czasowo ograniczone prawo korzystania. W tym stanie prawnym nie było możliwości przyznania przedsiębiorstwu państwowemu odrębnego uprawnienia do korzystania w zakresie służebności z gruntu stanowiącego własność wskazanych podmiotów (patrz też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2015 r., IV CSK 514/14). W takiej sytuacji, zważywszy na silne uprawnienia wieczystego użytkownika, określenie zakresu korzystania mogło nastąpić tylko w ramach stosunków obligacyjnych.

Ponadto Sąd zważył, że służebnością gruntową można obciążyć nieruchomość, a nie prawo. Służebność odpowiadająca treścią służebności przesyłu jest służebnością zbliżoną do służebności gruntowej i ma do niej odpowiednie zastosowanie art. 285 § 1 k.c., co oznacza jego zastosowanie z modyfikacjami (np. brak nieruchomości władnącej), ale to odpowiednie stosowanie nie może prowadzić w wyniku wykładni rozszerzającej do sprzeczności ani z istotą danego rzeczowego prawa ograniczonego, ani do naruszenia innego prawa rzeczowego, którego obciążenie nie jest ustawowo przewidziane. Istotą służebności gruntowej jest obciążenie nieruchomości i graniczenie to skierowane jest przeciwko prawu własności każdorazowego właściciela nieduchowności obciążonej. W tych wypadkach, w których dopuszczalne jest ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na prawie, ustawodawca wskazał to wyraźnie w przepisach rangi ustawowej. Pogląd ten wspiera także stanowisko ustawodawcy, który normując ustawowo służebność przesyłu z dniem 3 sierpnia 2008 r., nie zdecydował się na dopuszczenie obciążenia tą służebnością prawa, a pozostał przy rozwiązaniu polegającym na obciążeniu nieruchomości. Te przypadki, w których judykatura dopuściła ustanowienie służebności na prawie wieczystego użytkowania lub na rzecz użytkownika wieczystego dotyczą służebności drogi koniecznej (uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1968 r., III CZP 98/68, OSNC z 1969 r. Nr II, poz. 188, z dnia 19 maja 1974 r., III C7T 21/74, OSNC z 1975 r. Nr 4, poz. 55, postanowienia z dnia 17 stycznia 1974 r., III CRN 316/73, OSNC z 1974 r. Nr 11, poz. 197, z dnia 15 października 2008 r., I CSK 135/08, OSNC - ZD z 2009 r. Nr 3, poz. 62).

Za Sądem Najwyższym, Sąd argumentował dalej, że na szczególny jej charakter wskazuje jej usytuowanie w kodeksie cywilnym - w Księdze Drugiej, Tytule I, Dziale II wśród przepisów dotyczących wykonywania własności, a nie w Tytule II Dziale I wśród przepisów dotyczących praw rzeczowych ograniczonych. Służebność drogi koniecznej jest tzw. służebnością przymusową. Jest ona częścią składową nieruchomości, kształtuje ramy własności i odnosi się do prawa, które umożliwia wykonywanie zarówno prawa własności, jak i użytkowania wieczystego. Stąd podzielić trzeba zarówno te poglądy, które wskazują, że w razie ustanowienia użytkowania wieczystego służebność ta mieści się w jego zakresie, jak i pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 marca 2014 r., IV CSK 174/13 wyjaśniający, że dopuszczając możliwość ustanowienia służebności gruntowej na użytkowaniu wieczystym Sąd Najwyższy traktował taką sytuację jako wyjątek od reguły ustalonej w art. 285 § 1 KC; służebność ta powstaje bowiem jako obciążenie nieruchomości w określonej relacji do prawa własności wpływając na sposób jego wykonywania. Sąd odnotował również poglądy, które wykluczają nabycie przez właściciela nieruchomości służebności drogowej przez zasiedzenie na prawie użytkowania wieczystego ustanowionego na tej nieruchomości oraz przysługiwanie użytkownikowi wieczystemu legitymacji czynnej lub biernej w sprawie o ustanowienie służebności przesyłu (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1994 r., III CZP 28/94, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2009 r., II CSK 674/08 i z dnia 28 marca 2014 r., III CSK 174/13).

Sąd wyjaśnił, że Sąd Najwyższy kierując się powyższą argumentacją uznał, iż, wykluczona jest dopuszczalność nabycia przez zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu przez właściciela nieruchomości Skarb Państwa na prawie wieczystego użytkowania ustanowionego na tej nieruchomości, a w konsekwencji przedsiębiorstwo przesyłowe nie może doliczyć okresu posiadania w zakresie służebności w okresie, w którym na nieruchomości objętej prawem własności Skarbu Państwa było ustanowione prawo wieczystego użytkowania i korzystanie z urządzeń przesyłowych wykonywało przedsiębiorstwo państwowe.

Sąd orzekający w pełni to stanowisko podzielił. Skoro zaś tak zbędne było rozważanie, czy spełnione zostały pozostałe przesłanki niezbędne do stwierdzenia zasiedzenia służebności treścią odpowiadającej służebności przesyłu (upływ terminu w zależności od rodzaju wiary).

Mając na uwadze powyższe Sąd uznając żądanie co do zasady niedopuszczalne wniosek oddalił.

W punkcie II postanowienia Sąd wydał rozstrzygnięcie o wynagrodzeniu dla biegłego geodety P. I. za sporządzenie opinii uzupełniającej.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na zasadzie 520 § 3 k.p.c. Kierując się tą samą zasadą Sąd wydał rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów sądowych, które łącznie wyniosły 5.372,98zł.

Apelację od postanowienia Sądu złożyła wnioskodawczyni i zaskarżając je w zakresie punktu I i IV wniosła o jego zmianę poprzez ustalenie, że poprzednik prawny wnioskodawczy ni (...) Sp. z o.o. w P. tj. Skarb Państwa - Prezydent Miasta S., nabył z dniem 31 grudnia 1988 r. przez zasiedzenie ograniczone prawo rzeczowe w postaci służebności gruntowej w treści odpowiadającej służebności przesyłu polegającym na nieodpłatnym korzystaniu (w szczególności eksploatacji, dokonywaniu kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji i remontów, usuwaniu awarii, wymianie urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej, wycince ewentualnych zadrzewień i zakrzewień uniemożliwiających właściwą obsługę i eksploatację tych urządzeń, swobodnego wstępu do nich w celu wykonywania prac przyłączeniowych oraz na prawie wstępu na obciążony grunt w celu wykonywania przedmiotowych prac, a także na dystrybucji energii elektrycznej oraz na obowiązku powstrzymywania się przez każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej od wznoszenia budowli i praw pod linią i obok słupów energetycznych w odległości zgodnej z obowiązującymi przepisami) z 374 m ² na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiącej współwłasność uczestników B. K., J. M., I. M., B. G. (1), H. G. stanowiącej działkę gruntu nr (...) położonej w miejscowości S., dla której Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), w części na której znajdują się odcinki linii napowietrznej WN 110 kV nr (...) relacji (...)- Ł. oraz nr (...) relacji T.-G. oraz zasądzenie od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawczy ni (...) Sp. z o.o. w P. kosztów niniejszego postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje, ewentualnie jego uchylenie w zakresie punktu I i IV oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach procesu z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

Wnioskodawczyni orzeczeniu zarzuciła:

1.  naruszenie prawa materialnego mające istotny wpływ na rozpoznanie niniejszej sprawy, a mianowicie: art. 172 k.c. w zw. z art. 233 k.c. w zw. z art. 292 k.c. oraz w zw. art. 305 ⁴ k.c. poprzez niewłaściwą wykładnię tych przepisów, a w konsekwencji ustalenie, iż w niniejszej sprawie niedopuszczalne jest stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej w treści odpowiadającej służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości uczestników ponieważ nie jest możliwe stwierdzenie zasiedzenia służebności na prawie a jedynie na nieruchomości, w sytuacji gdy w niniejszej sprawie nie ma żadnych przeszkód niepozwalających na zasiedzenie takiej służebności na prawie użytkowania wieczystego a co więcej wnioskodawczym spełniła wszelkie przesłanki pozwalające na stwierdzenie zasiedzenia zgodnie z wnioskiem złożonym w sprawie;

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego mających istotny wpływ na rozpoznanie niniejszej sprawy, a mianowicie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji nie wskazanie w uzasadnieniu wyroku przyczyn, dla których odmówiono stwierdzenia zasiedzenia służebności gruntowej w treści odpowiadającej służebności przesyłu, w szczególności poprzez pominięcie wskazania rozważeń Sądu co do ustaleń przesłanek niezbędnych do stwierdzenia zasiedzenia przedmiotowej służebności takich jak upływ terminu w zależności od rodzaju wiary zasiadającego, podczas gdy ustalenia te mają istotne znaczenie dla niniejszej sprawy.

W uzasadnieniu wnioskodawczyni rozwinęła zarzuty apelacyjne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona i jako taka podlegała oddaleniu.

W realiach tej sprawy, jak niewadliwe ustalił Sąd Rejonowy o oddaleniu zgłoszonego żądania zadecydowały zasadniczo dwie okoliczności.

Po pierwsze wnioskodawczyni wniosła o ustalenie, iż z dniem 31 grudnia 1988 roku Skarb Państwa- Prezydent Miasta S. nabył przez zasiedzenie ograniczone prawo rzeczowe, w postaci służebności gruntowej w treści odpowiadającej służebności przesyłu, polegającej na nieodpłatnym korzystaniu na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiącej współwłasność uczestników tego postępowania. Stanowisko to pozostało niezmienione w toku postępowania przed Sądem Rejonowym.

Służebność przesyłu może obciążać nieruchomość, czyli rzecz w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego. Pogląd ten nie budzi żadnych wątpliwości. Problem powstaje wówczas, gdy na nieruchomości stanowione jest prawo użytkowania wieczystego, które jest najbardziej zbliżone w swojej treści do prawa własności. W takiej sytuacji należy zadać pytanie, czy możliwe jest ustanowienie służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego. Co należy podkreślić - „na prawie”, a nie -„na rzeczy”.

Zdaniem Sądu Okręgowego zasiedzenie służebności przesyłu (gruntowej o tej treści) następuje jedynie w stosunku do nieruchomości jako rzeczy, a nie prawa do niej. Innymi słowy w przypadku oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste, nabyta przez zasiedzenie służebność będzie obciążała nieruchomość, a nie prawo użytkowania wieczystego. Kwestia ta, na co trafnie zwrócił uwagę Sąd Rejonowy, stała się przedmiotem oceny Sądu Najwyższego, który w postanowieniu z dnia 14 października 2015 r. (V CSK 5/15) wyraził pogląd, że nie jest dopuszczalne nabycie przez zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu przez Skarb Państwa (gminę) na prawie wieczystego użytkowania ustanowionego na nieruchomości stanowiącej jego własność, bowiem służebnością gruntową można obciążyć nieruchomość, a nie prawo. Służebność odpowiadająca treścią służebności przesyłu jest służebnością zbliżoną do służebności gruntowej i ma do niej odpowiednie zastosowanie art. 285 § 1 k.c., co oznacza jego zastosowanie z modyfikacjami (np. brak nieruchomości władnącej), ale to odpowiednie stosowanie nie może prowadzić w wyniku wykładni rozszerzającej do sprzeczności ani z istotą danego rzeczowego prawa ograniczonego, ani do naruszenia innego prawa rzeczowego, którego obciążenie nie jest ustawowo przewidziane. Istotą służebności gruntowej jest obciążenie nieruchomości i ograniczenie to skierowane jest przeciwko prawu własności każdorazowego właściciela nieruchomości obciążonej. W tych wypadkach, w których dopuszczalne jest ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na prawie, ustawodawca wskazał to wyraźnie w przepisach rangi ustawowej. Pogląd ten wspiera także stanowisko ustawodawcy, który normując ustawowo służebność przesyłu z dniem 3 sierpnia 2008 r., nie zdecydował się na dopuszczenie obciążenia tą służebnością prawa, a pozostał przy rozwiązaniu polegającym na obciążeniu nieruchomości.

Ten sposób wykładni wydaje się być prawidłowy i jest podzielany w orzecznictwie sądów powszechnych. Również Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę akceptuje i podziela poglądy wyrażone we wskazanym powyżej orzeczeniu Sądu Najwyższego, co z kolei nieskuteczną czyni argumentację apelacji skoncentrowaną wokół tejże kwestii.

Drugą z przyczyn, która legła u podstaw oddalenia zgłoszonego żądania jest okoliczność, że do czasu uwłaszczenia przedsiębiorstw, również w zakresie urządzeń przesyłowych, nie mogło w ogóle być mowy o posiadaniu prowadzącym do zasiedzenia i dojść do rozpoczęcia biegu zasiedzenia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu na rzecz właściciela nieruchomości, na której były posadowione urządzenia przesyłowe (konfuzja).

Sąd Rejonowy prawidłowo przedstawił stosunki własnościowe w zakresie własności państwowej i samorządowej w okresie od 10 czerwca 1966 r. do 17 marca 1999 r. Rację ma przy tym tenże Sąd, że z uwagi na treść art. 128 k.c. do dnia 1 lutego 1989 r. obowiązywała zasada jednolitej własności państwowej, co oznacza że Skarb Państwa był właścicielem zarówno nieruchomości państwowych, jak i mienia państwowych osób prawnych pozostających w zarządzie tych osób. Sąd Okręgowy podziela również ocenę, iż uchylenie tego przepisu nie powodowało z mocy prawa uwłaszczenia przedsiębiorstw państwowych na składnikach mienia pozostających w ich zarządzie. Z mocy ustawy Przepisy wprowadzające z dniem 27 maja 1990 r. w przypadkach określonych w ustawie mienie Skarbu Państwa i mienie pozostające w zarządzie określonych przedsiębiorstw państwowych stało się z mocy prawa własnością gmin, a przedsiębiorstwa te uzyskały status przedsiębiorstw komunalnych. Do czasu uwłaszczenia tych przedsiębiorstw, również w zakresie urządzeń przesyłowych, ustawą zmieniającą tj. do dnia 24 grudnia 1992 r., najpierw Skarb Państwa, a później gmina byli więc właścicielami urządzeń przesyłowych oraz przedmiotowej nieruchomości, na której były posadowione. Trafnie zreferował także Sąd pierwszej instancji, że w okresie do daty uwłaszczenia przedsiębiorstwo państwowe nie może być uważane za osobę trzecią, a więc pozostającą poza stosunkiem użytkownik wieczysty - właściciel, w stosunkach z użytkownikiem wieczystym w odniesieniu do posiadania urządzeń przesyłowych posadowionych na gruntach objętych użytkowaniem wieczystym i nie stanowiących części składowej nieruchomości. Powyższe w sposób oczywisty wyklucza bowiem zasada niepodzielnej własności państwowej i skupienie prawa własności nieruchomości i prawa własności urządzeń przesyłowych w sferze prawnej jednego podmiotu - Skarbu Państwa. To właściciel nieruchomości, przez oddanie urządzeń przesyłowych w zarząd przedsiębiorstwa państwowego, wykonywał na swoją rzecz posiadanie przez posadowienie własnych urządzeń przesyłowych na własnej nieruchomości, w stosunku do której miał czasowo ograniczone prawo korzystania. W tym stanie prawnym nie było możliwości przyznania przedsiębiorstwu państwowemu odrębnego uprawnienia do korzystania w zakresie służebności z gruntu stanowiącego własność wskazanych podmiotów.

W świetle powyższego jasnym pozostaje po pierwsze pozostaje, że nie jest dopuszczalnym zaliczenia do okresu zasiedzenia czasu posiadania służebności na nieruchomościach oddanych w użytkowanie wieczyste przed 1 lutego 1989 r. W przypadku takich nieruchomości własność przed wskazaną datą przysługiwała Skarbowi Państwa, a fakt oddania ich w użytkowanie wieczyste osobom prywatnym nie uchylał zasady, iż nie można posiadać służebności na swoim gruncie. Po drugie skoro nieruchomość w okresie wskazanym przez wnioskodawczynię stanowiła własność Skarbu Państwa, to jednocześnie oczywistym jest, że nie mógł zacząć biec termin zasiedzenia. Właściciel nie może nabyć przez zasiedzenie służebności gruntowej na nieruchomości stanowiącej jego własność. Również powyższe uniemożliwiało uwzględnienie zgłoszonego żądania. Zaznaczyć przy tym trzeba, że w zgodzie z utrwalonym orzecznictwem sąd orzekając w przedmiocie zasiedzenie nie może orzec tego zasiedzenia na rzecz podmiotu niewskazanego przez wnioskodawcę lub uczestnika postępowania (uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 11 czerwca 2015 r. III CZP 112/14). Z tych przyczyn zbędnym okazało się na gruncie tej sprawy rozważania czy spełnione zostały pozostałe przesłanki warunkujące możliwość stwierdzenia zasadzenia na rzecz oznaczonego przez wnioskodawczynię podmiotu – tj. Skarbu Państwa.

W świetle powyższych uwag stwierdzić trzeba, że podniesiony przez apelującą zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie jest uzasadniony. Sąd dokonał wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, oceniając wszystkie dowody przeprowadzone w postępowaniu dowodowym oraz wszystkie okoliczności towarzyszące przeprowadzeniu poszczególnych środków dowodowych, a mających znaczenie dla ich mocy i wiarygodności. Nie sposób zarzucić Sądowi pierwszej instancji, że przy tej ocenie uchybił zasadom logicznego rozumowania lub zasadom doświadczenia życiowego.

Sąd Rejonowy nie naruszył również art. 328 § 2 k.p.c. Uzasadnienie spełnia wymagania tego przepisu, jest wyczerpujące i jasno z niego wynikają rozstrzygnięcia zawarte w poszczególnych punktach orzeczenia Sądu Rejonowego, o czym świadczy nie tylko rozbudowana treść zarzutów apelacji, ale także samo jej uzasadnienie.

Mając powyższe względy na uwadze i uznając zarzuty apelacji za niezasadne, Sąd Okręgowy oddalił apelację wnioskodawczyni w całości na podstawie art. 385 k.p.c.