Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 września 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Tomasz Pawlik (spr.)

Sędziowie: SO Leszek Dąbek

SR (del.) Ewa Buczek - Fidyka

Protokolant Agnieszka Wołoch

po rozpoznaniu w dniu 27 września 2017 r. na rozprawie sprawy

z wniosku B. M. i D. M.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej w K. i Gminy Z.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego w Zabrzu

z dnia 18 grudnia 2015 r., sygn. akt VIII Ns 265/13

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić od wnioskodawców solidarnie na rzecz uczestniczki postępowania (...) Spółki Akcyjnej w K. kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu odwoławczym.

SSR (del.) Ewa Buczek - Fidyka SSO Tomasz Pawlik SSO Leszek Dąbek

Sygn. akt III Ca 889/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy oddalił wniosek B. M.

i D. M. (użytkowników wieczystych nieruchomości) o ustanowienie na rzecz uczestnika postępowania (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K. służebności przesyłu na nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną numer (...), opisanej w prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Zabrzu księdze wieczystej KW nr (...), która miała polegać na znoszeniu prawa wstępu, posadowienia, utrzymywania stacji transformatorowej i korzystania z pasa gruntu o powierzchni 41,75 metrów kwadratowych zajętych pod stację transformatorową na nieruchomości obciążonej stanowiącej działkę ewidencyjną numer (...) zarówno na powierzchni jak i pod powierzchnią tej nieruchomości oraz prawa korzystania zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych w postaci stacji transformatorowej. Tym samym Sąd Rejonowy nie uwzględnił też żądania zasądzenia od uczestnika postępowania wynagrodzenia za ustanowienie służebności w kwocie 95 000 zł.

Jednocześnie Sąd I instancji obciążył wnioskodawców kosztami postępowania.

Opisane orzeczenie zostało wydane w oparciu o opisane niżej ustalenia faktyczne.

Wnioskodawcy nabyli w dniu 15 listopada 2005 roku od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Z. prawo użytkowania wieczystego nieruchomości - działki gruntu nr (...) objętej księgą wieczystą KW nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zabrzu, której właścicielem jest Gmina Miejska Z., wraz z prawem własności znajdującego się na tej działce budynku wymiennikowni stanowiącej odrębną nieruchomość za łączną cenę 152 100zł. Zawiadomieniem z dnia 24 stycznia 2006 roku Sąd Rejonowy w Zabrzu Wydział Ksiąg Wieczystych poinformował wnioskodawców o założeniu księgi wieczystej o numerze (...) obejmujących prawo wnioskodawców w związku z odłączeniem nieruchomości, dla której jest prowadzona księga wieczysta KW (...). W budynku wymiennikowi położonym na działce numer (...) posadowiona jest stacja transformatorowa o mocy 630 kvA nr (...) wybudowana w 1983 roku i od tego czasu nieprzerwanie eksploatowana, stanowiąca własność uczestnika postępowania (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K., która jest połączona z Głównym Punktem Zasilania (...), który z kolei posadowiony jest na nieruchomości będącej w użytkowaniu wieczystym uczestnika postępowania (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K.. (...) ta zajmuje 41,75 m2 powierzchni budynku wymiennikowi, który został w całości przeznaczony przez wnioskodawców na cele gospodarcze i wynajem powierzchni innym podmiotom.

Pierwotnie właścicielem nieruchomości – działki nr (...) w tym usytuowanego na tej działce budynku wymiennikowi był Skarb Państwa. Natomiast w związku z wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 8 marca 1990 roku ustawy o samorządzie terytorialnym oraz ustawy z dnia 10 maja 1990 roku Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych, własność działki wskutek komunalizacji mienia państwowego przeszła na Gminę Miejską Z., a prawo użytkowania wieczystego gruntu wraz z prawem własności budynków na poprzednika prawnego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Z..

Urządzenie przesyłowe wraz z infrastrukturą zostało wykonane i zainstalowane na zlecenie przedsiębiorstwa państwowego Zakłady (...), w skład którego wchodził Zakład (...) w roku 1983. Decyzje w zakresie utworzenia przedsiębiorstwa Państwowego Zakłady (...) podjął w dniu 25 listopada 1958 roku Minister Górnictwa i Energetyki. W skład tego przedsiębiorstwa wchodził również do 16 stycznia 1989 roku wyodrębniony następnie na podstawie zarządzenia Ministra Przemysłu z dnia 16 stycznia 1989 roku Zakład (...) w G.. Funkcjonowanie przedsiębiorstwa nie uległo znaczącym zmianom, aż do 12 lipca 1993 roku kiedy to na podstawie aktu notarialnego z dnia 12 lipca 1993 roku przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w G. został przekształcony w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa - (...) Spółkę Akcyjną w G.. Nowopowstała spółka przejęła mienie stanowiące dotychczas własność Zakładu (...) w G.. (...) Spółka Akcyjna w G. zawarła w dniu 1 lipca 2007 roku ze spółką (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w G. umowę o objęcie akcji i wniesienie wkładu niepieniężnego na podstawie której (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G. nabyła zorganizowaną część przedsiębiorstwa wniesioną przez (...) Spółkę Akcyjną w G., w tym własność urządzeń służących do dystrybucji energii elektrycznej, w tym również stacji transformatorowych, nieruchomości i innych praw i roszczeń majątkowych dotyczących korzystania z gruntów, budynków i ruchomości. Postanowieniem Sądu Rejonowego w Gliwicach Wydziału KRS z dnia 17 lutego 2012 roku odnotowano zmianę firmy spółki (...) na (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G.. W dniu 1 października 2012 roku nastąpiło połączenie spółek (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G. z (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w K. poprzez przeniesienie całego majątku spółki przejmowanej (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G. na spółkę przejmującą (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w K..

Sąd Rejonowy, postanowieniem z dnia 1 lipca 2015 roku, wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestnika postępowania Gminę Miejską Z., jednakże Gmina nie zajęła stanowiska w sprawie.

Na bazie opisanego wyżej stanu faktycznego Sąd I instancji uznał wniosek za bezzasadny.

Przytaczając regulacje prawne z art.49 § 1 k.c. oraz art. 305 ^1-5 k.c. ocenił, że na nieruchomości, której dotyczył wniosek, znajduje się wchodzące w skład przedsiębiorstwa uczestnika postępowania urządzenie służące do przenoszenia energii elektrycznej, a więc urządzenie, o którym mowa w art. 49 § 1 k.c.. Dopuszczalne zatem co do zasady byłoby obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu. Wskazał jednocześnie, że art. 305 ² § 2 k.c. przyznaje roszczenie wyłącznie właścicielowi nieruchomości a nie jej użytkownikowi wieczystemu. Z tego względu wnioskodawcy nie byli legitymowani do domagania się ustanowienia służebności przesyłu. Powołał się w tym zakresie na treść postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2014 roku, sygn. III CSK 174/13, Lex nr 1472279, podkreślając, że użytkowanie wieczyste ma charakter czasowy, a zatem mogłyby powstać znaczne wątpliwości co do statusu służebności po wygaśnięciu takiego prawa, a służebność przesyłu powinna istnieć, dopóki istnieje przedsiębiorca przesyłowy. Wskazał też, iż użytkownik wieczysty nie jest uprawniony do żądania ustanowienia służebności na prawie własności, a taka była dosłowna treść żądania wnioskodawców.

Sąd Rejonowy zwrócił także uwagę, że wnioskodawcy nabywając prawo użytkowania wieczystego nieruchomości w 2005 roku powinni mieć świadomość tego, że są na niej posadowione urządzenia służące do przesyłania energetycznej oraz, że zmniejsza to jej wartość, a także w sposób istotny ogranicza możliwości jej zagospodarowania. Nabyli bowiem prawo po cenie uwzględniającej obciążenie działki instalacją. Gdyby natomiast wnioskodawcy nie dochowali należytej staranności przy dokonywaniu oględzin budynków posadowionych na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste lub zostali wprowadzeni w błąd przez zbywcę, to nie powinni aktualnie przerzucać odpowiedzialności wynikającej z tego faktu na uczestnika postępowania.

Niezależnie od powyższe Sąd uznał również za trafny podniesiony przez uczestnika postępowania zarzut zasiedzenia służebności przesyłu. Powołał się w tym zakresie na utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym służebność przesyłu, podobnie jak służebność gruntowa, może być nabyta przez zasiedzenie, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292 w zw. z art. 305 ⁴ k.p.c.). Wskazał, że możliwe było także nabycie przez zasiedzenie przed wejściem w życie art. 305 ¹ - 305 ⁴ k.c. (przed dniem 3 sierpnia 2008 r.) służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, ustanawianej nie na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości władnącej, ale na rzecz przedsiębiorcy przemysłowego ( uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08, B. (...)/10/ 7, z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZP 31/13, OSNC 2014/Nr 2/ 11 oraz z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13, OSNC 2013/ 12/139).

W ocenie Sądu Rejonowego oczywiste jest, że w niniejszej sprawie mamy do czynienia z korzystaniem przez uczestnika postępowania (i jego poprzedników prawnych) z trwałych i widocznych urządzeń, a zatem z korzystaniem mogącym prowadzić do zasiedzenia służebności. Urządzenie transformatora jest położone w odrębnej i zamykanej części budynku wymiennikowi. Z uwagi na usytuowanie tego urządzenia, jego zabezpieczenie i brak dostępu dla osób nieupoważnionych, w tym właścicieli budynku wymiennikowi, przyjąć należy, iż uczestnik jak i jego poprzednicy prawni manifestowali fakt korzystania z tego urządzenia w sposób widoczny dla właściciela gruntu, jak i położonego na nim budynku. Ponadto wnioskodawcy już we wniosku sami przyznali, iż stacja transformatorowa posadowiona na działce będącej w ich użytkowaniu wieczystym jest urządzeniem czynnym i doprowadzającym energię elektryczną do innych nieruchomości, a fakt ten został potwierdzony przedstawionymi przez uczestnika dokumentami.

Uznając, że spełnione zostały przesłanki zasiedzenia służebności z art.172 § 1 w związku z art.292 k.c., Sąd Rejonowy wskazał, że czas, po upływie którego dochodzi do nabycia służebności przez zasiedzenie, uzależniony jest od stanu dobrej lub złej wiary posiadacza. W wypadku dobrej wiary wynosi dwadzieścia lat (art. 172 § 1 w zw. z art. 292 k.c.), a w wypadku złej wiary wynosi trzydzieści lat (art. 172 § 2 w zw. z art. 292 k.c.). Możliwe było przy tym doliczenie do czasu posiadania służebności przez uczestnika postępowania czasu posiadania służebności przez jego poprzedników prawnych (art. 176 § 1 w zw. z art. 292 k.c.).

W tym kontekście Sąd I instancji ocenił, że wymagany okres dwudziestu lat nieprzerwanego posiadania służebności, liczony od chwili objęcia służebności w posiadanie w dobrej wierze, upłynął w dniu 6 grudnia 2010 r. i wówczas uczestnik postępowania nabył w drodze zasiedzenia służebności przesyłu.

Za początkową datę biegu zasiedzenia przyjął 6 grudnia 1990 r., wskazując, że wcześniej, od 1983 r., zarówno właścicielem gruntu jak i posiadaczem służebności był Skarb Państwa, co wykluczało możliwość zasiedzenia.

Przypisując posiadaczowi służebności dobrą wiarę Sąd Rejonowy wskazał, że decydujące znaczenie miało istnienie dobrej bądź złej wiary w momencie objęcia w posiadanie nieruchomości (służebności) oraz wynikające z przepisu art. 7 k.c. domniemanie dobrej wiary posiadacza. Sąd przyjął wynikające z art. 7 k.c. domniemanie, że obejmujący posiadanie służebności poprzednik prawny uczestnika postępowania działał w dobrej wierze. Wyjaśnił jednocześnie, że ciężar tego domniemania spoczywał na wnioskodawcach, którzy temu ciężarowi nie sprostali.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 3 k.p.c., uznając, że interesy uczestników postępowania były ze sobą sprzeczne. Skoro więc wniosek został oddalony w całości, to wnioskodawcy winni zwrócić uczestnikowi postępowania poniesione przez niego koszty, obejmujące jedynie wynagrodzenie pełnomocnika - radcy prawnego w wysokości 240 zł (§ 7 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu oraz kwotę 17 złotych tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Od opisanego postanowienia apelację wnieśli wnioskodawcy, domagając się w niej jego zmiany i uwzględnienia wniosku, względnie uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Jednocześnie skarżący żądali zasądzenia na ich rzecz od uczestnika postępowania kosztów postępowania za obie instancje.

W apelacji poniesiono zarówno zarzuty naruszenia prawa procesowego jak i prawa materialnego, a także zarzuty naruszenia Konstytucji RP i umowy międzynarodowej.

Pierwsza grupa zarzutów obejmowała zasadniczo przypisywane Sądowi Rejonowemu naruszenie art.233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń faktycznych sprzecznych z zebranym materiałem dowodowym.

W tym zakresie skarżący twierdzili, że z przedłożonych dokumentów nie wynikał nieprzerwany ciąg następstw pomiędzy kolejnymi przedsiębiorstwami państwowymi w zakresie posiadania stacji transformatorowej. Przeczyli też, aby kolejne przedsiębiorstwa przesyłowe posiadały służebność przesyłu i służebność gruntową w dobrej wierze, wskazując, że nie uzyskały w tym względzie jakiejkolwiek decyzji administracyjnej czy aktu notarialnego. Brak dobrej wiary miał też wynikać z faktu wezwania przez uczestników do uregulowania stanu prawnego nieruchomości oraz z zaniechania uczestnika, który nie występował o ustanowienie służebności przesyłu.

Podniesiono też zarzut naruszenia art.609 § 1 i art.510 § 1 k.p.c. poprzez przyznanie uczestnikowi postępowania interesu prawnego do zgłoszenia zarzutu zasiedzenia służebności.

Druga grupa obejmowała zarzucaną Sądowi Rejonowemu obrazę prawa materialnego. Skarżący podnieśli naruszenie art.7, art.172, art.176, art.292, art.348, art.352 , art.305 ⁴ k.c. oraz art.5 ust.3 ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o podstawowym znaczeniu dla gospodarki państwa poprzez ich niewłaściwe zastosowanie. Zarzuty dotyczące tych przepisów, sprowadzały się zasadniczo do kwestionowania ciągu posiadania służebności i własności stacji transformatorowej, a także dobrej wiary posiadaczy. Zarzut naruszenia art.292 k.c. dotyczył też ustalenia nabycia służebności przesyłu także w zakresie dokonywania remontów i konserwacji przy użyciu ciężkiego sprzętu oraz korzystania z gruntu w strefie ochronnej.

Podnieśli też zarzut naruszenia art.305 ², art.241 i art.285 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że użytkownik wieczysty nie może żądać ustanowienia służebności przesyłu za wynagrodzeniem.

W trzeciej grupie zarzutów skarżący kwestionowali możliwość zasiedzenia przez uczestnika postępowania służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu przed wejściem z życie przepisów kreujących służebność przesyłu z powołaniem się na art.21 ust.1 i 2, art. 64 ust.2 i 3, art.31 ust.1 i 3 Konstytucji RP oraz art.1 Protokołu numer (...) do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Upatrywali w takiej możliwości nieuzasadnionego i nieproporcjonalnego ograniczenia prawa własności.

Uczestnik postępowania wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od wnioskodawców na swoją rzecz kosztów postępowania. W odpowiedzi na apelację negował całość zarzutów wnioskodawców.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z 16 maja 2017 r. (sygn. akt III CZP 101/16) służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego; użytkownik wieczysty nie może jednak skutecznie żądać ustanowienia takiej służebności, jeżeli urządzenia przesyłowe -zainstalowane przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej - znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste.

Sąd Najwyższy, aprobując generalnie, budzące wcześniej wątpliwości stanowisko, że użytkownik wieczysty może żądać ustanowienia służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego, zaznaczył, iż obciążenie prawa użytkowania wieczystego służebnością przesyłu jest dopuszczalne, gdy urządzenia przesyłowe zostały posadowione na gruncie po ustanowieniu użytkowania wieczystego, względnie gdy dopiero przedsiębiorca zamierza zainstalować urządzenia przesyłowe. Wskazał, że w czasie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej, wywodzonej z art. 128 k.c. w pierwotnym brzmieniu, do czasu

wejścia w życie w dniu 1 lutego 1989 r. ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie

ustawy-Kodeks cywilny(Dz.U. Nr 3, poz. 11-dalej: „ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r.”), Skarb Państwa był wyłącznym podmiotem uprawnień dotyczących mienia

państwowego, a państwowe osoby prawne wykonywały jedynie te uprawnienia w imieniu własnym, ale na rzecz tego podmiotu (por. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1961 r., I CO 20/61, OSN, nr 2, poz. 41, z dnia 7 listopada 1980 r.-zasada prawna-III CZP 2/80, OSNCP 1981, nr 4, poz. 47, i z dnia 18 czerwca 1991 r.-zasada prawna-III CZP 38/91, OSNCP 1991, nr 10-12, poz. 118, oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4października 2002 r., III CZP 62/02, OSNC 2004, nr 1, poz. 7). Państwowe osoby prawne-w granicach swej zdolności prawnej-wykonywały względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące

z własności państwowej. Do państwowych osób prawnych zaliczane były przedsiębiorstwa państwowe (art. 2 dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych, jedn. tekst: Dz.U. z 1960 r. Nr 18, poz. 11; następnie art. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych, jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1384 ze zm.-dalej: „u.p.p.”).

Zniesienie konstrukcji jednolitej własności państwowej nie spowodowało przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym-na mocy kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych-uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie. Dotyczyło to także uprawnień przedsiębiorstw państwowych, korzystających z nieruchomości w zakresie niezbędnym do eksploatacji znajdujących na niej urządzeń infrastruktury

przesyłowej. Przekształcenie zarządu w odniesieniu do gruntów w prawo użytkowania wieczystego, a w odniesieniu do znajdujących się na tych gruntach budynków, innych urządzeń i lokali w prawo własności nastąpiło w dniu 5 grudnia 1990 r. na podstawie art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 91, poz. 455-dalej: „ustawa z dnia 29 września 1990 r.”), natomiast w odniesieniu do innych składników majątkowych-również w prawo własności-przekształcenie dokonało się w dniu 7 stycznia 1991 r., na podstawie art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 1991 r., Nr 2, poz. 6-dalej: „u.z.u.p.p.”; por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1991 r.-

zasada prawna-III CZP 38/91, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2015 r., IV CSK

514/14, nie publ.), którym skreślono przepis, iż „przedsiębiorstwo państwowe

wykonuje wszelkie uprawnienia w stosunku do mienia ogólnonarodowego będącego w jego dyspozycji, z wyjątkiem uprawnień wyłączonych przepisami ustawowymi”, a jednocześnie wprowadzono przepis, że „przedsiębiorstwo, gospodarując wydzielonym mu i nabytym mieniem zapewnia mu ochronę”.

Urządzenia przesyłowe wchodzące w skład przedsiębiorstwa państwowego nie były objęte uregulowaniem art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r., jeżeli nie były posadowione na gruntach będących w ich zarządzie. Przed dniem 5 grudnia 1990 r. do przekształceń własnościowych w zakresie mienia ogólnonarodowego mogło dojść na rzecz jednostek samorządu gminnego w drodze procesu komunalizacji. W przypadkach określonych w art. 5 ustawy z dnia 10 maja 1990 r.-Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191, ze zm.), mienie ogólnonarodowe (państwowe) należące do rad narodowych i terenowych organów administracji państwowej stopnia podstawowego, a także niektórych przedsiębiorstw państwowych oraz niektórych zakładów i innych jednostek organizacyjnych, stawało się z mocy prawa z dniem wejścia w życie tej ustawy, tj. z dniem 27 maja 1990 r., mieniem gminy (art. 7 ust. 1), z tym że nabycie mienia ogólnonarodowego przez gminę nie mogło naruszać praw osób trzecich do tego mienia (art. 7 ust. 2). W ten sposób gmina stawała się właścicielem nieruchomości, na której były już posadowione urządzenia przesyłowe, wstępując w sytuację prawną Skarbu Państwa. Z kolei przedsiębiorstwo państwowe,

dla którego organem założycielskim były organy określone w art. 5 ust. 1 pkt. 1

powołanej ustawy, eksploatujące urządzenia przesyłowe, stawało się z mocy art. 8 ust. 1 tej ustawy przedsiębiorstwem komunalnym (por. też postanowienie Sądu

Najwyższego z dnia 6 września 2013 r., V CSK 440/12, nie publ.). Judykatura i piśmiennictwo poszukiwały rozwiązań powstałej luki prawnej, związanej z pytaniem, czy i jaki ewentualnie tytuł prawny przysługuje przedsiębiorstwu przesyłowemu do nieruchomości, na których posadowione zostały urządzenia przesyłowe, gdy nieruchomości te w wyniku uwłaszczenia stały się własnością lub oddano je w użytkowanie wieczyste innym podmiotom niż to przedsiębiorstwo. W wyroku z dnia 28 czerwca 2005 r., I CK 14/05, nie publ., Sąd Najwyższy stwierdził, że zezwolenie przez właściciela na założenie instalacji przesyłowych i ich eksploatację kształtuje nowy stan prawny, powodując nawiązanie między przedsiębiorstwem i właścicielem nieruchomości stosunku cywilnoprawnego

charakteryzującego się trwałością i ciągłością. Trwałość i ciągłość tego stosunku

wynika z jego natury i jedynie w wyjątkowych wypadkach właściciel gruntu może

spowodować zniesienie tego stosunku przez żądanie likwidacji założonych

urządzeń. W orzecznictwie wypowiedziano również pogląd o powstaniu pomiędzy

właścicielem gruntu a przedsiębiorcą stosunku prawnego o charakterze obligacji

realnej, a zatem szczególnej konstrukcji łączącej w sobie elementy obligacyjne

i rzeczowe. Przyjęcie takiej możliwości zanegował jednak Sąd Najwyższy

wyroku z dnia 13 stycznia 2011 r., II CSK 85/10, OSNC-ZD 2011, nr A, poz. 11

oraz w postanowieniu z dnia 9 grudnia 2011 r., III CZP 78/11, nie publ. Stwierdził,

że konstruowanie tzw. zobowiązania realnego może nastąpić tylko wówczas,

gdy przewiduje to przepis ustawy.

W postanowieniu z dnia 21 maja 2015 r., IV CSK 514/14, nie publ., Sąd Najwyższy wskazał, że zawarta w art. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. formuła „nie narusza praw osób trzecich” musi być interpretowana elastycznie, w sposób dostosowany do jej celu. Uwłaszczenie to nie mogło doprowadzić do radykalnego zakłócenia funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych. Za przyznaniem możliwości korzystania z gruntu przemawia wcześniejsze podleganie tego gruntu zasadom gospodarowania opartym na wykorzystaniu

środków o charakterze władczym. Możliwość ta wyraża się w trwałym obowiązku

znoszenia przez użytkownika wieczystego stanu ukształtowanego położeniem

zainstalowanego na gruncie urządzenia wchodzącego w skład przedsiębiorstwa

przesyłowego i czynności niezbędnych do zapewnienia prawidłowej eksploatacji

tego urządzenia. Każdy kolejny nabywca ograniczonego w ten sposób prawa

użytkowania wieczystego wstępuje w wynikły stąd stan prawny i ma obowiązek

znosić go wobec przedsiębiorcy przesyłowego będącego właścicielem urządzenia

zainstalowanego na gruncie stanowiącym przedmiot jego użytkowania. Pojawiły się

również orzeczenia, w których Sąd Najwyższy zastosował konstrukcję powstającej z mocy prawa służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu. Przyjęto, że skoro w wyniku uwłaszczenia państwowych osób prawnych następowało ich majątkowe usamodzielnienie, to uwłaszczenie powodowało nie tylko przekształcenie przysługującego im zarządu urządzeń przesyłowych w prawo własności, ale także przekształcenie tego tytułu prawnego we właściwe prawo podmiotowe, uprawniające je do dalszego korzystania z nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa, na których posadowione

były przedmiotowe urządzenia. Skoro zatem możliwe było umowne nabycie

albo zasiedzenie takiej służebności przed wejściem w życie przepisów art. 305 ¹ nast. k.c., wprowadzających służebność przesyłu, to mogła ona również powstać z

mocy prawa jako rezultat uwłaszczenia państwowej osoby prawnej. Prawo to, objęte jest działaniem art.7 pkt 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece , obliguje zatem właściciela nieruchomości, na której posadowione są urządzenia przesyłowe, do znoszenia ich istnienia, jak również uprawnia każdego właściciela urządzeń do korzystania z nieruchomości w odpowiednim zakresie (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2016 r., IV CSK 509/15, nie publ., z dnia 12 maja 2016 r., IV CSK 510/16,nie publ., z dnia 17 czerwca 2016 r., IV CSK 531/15, nie publ., oraz z dnia 28 marca 2017 r., II CSK 462/16, nie publ.).

Niewątpliwe natomiast jest, że posadowienie urządzeń przesyłowych przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie obowiązywania zasady jednolitego funduszu własności państwowej na gruncie stanowiącym własność Skarbu Państwa, które w następstwie przekształceń własnościowych na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku stało się z mocy prawa ich właścicielem, ale nie nabyło praw do tego gruntu, gdyż inny podmiot stał się z mocy prawa jego właścicielem albo użytkownikiem wieczystym, doprowadziło do powstania sytuacji faktycznej rodzącej skutki prawne w relacjach między właścicielem nieruchomości

a przedsiębiorcą przesyłowym. Zainstalowanie urządzeń przesyłowych nastąpiło na

nieruchomości, zatem w wyniku przekształceń własnościowych stało się jej ograniczeniem i obciążeniem odnoszonym się do prawa własności. W związku z tym podmiot, w stosunku do którego użytkowanie wieczyste powstało z mocy prawa lub na podstawie umowy zawartej z właścicielem i konstytutywnego wpisu w księdze wieczystej, nabył to prawo z istniejącym ograniczeniem nieruchomości, ma obowiązek trwałego znoszenia stanu ukształtowanego

położeniem zainstalowanych na gruncie urządzeń przesyłowych wchodzących

w skład przedsiębiorstwa przesyłowego i czynności niezbędnych do zapewnienia

prawidłowej ich eksploatacji. Istniejące w chwili powstania użytkowania wieczystego

ograniczenia i obciążenia dotyczące prawa własności nieruchomości mają

bezpośredni wpływ na sposób i zakres wykonywania użytkowania wieczystego.

W efekcie użytkowanie wieczyste nie może kolidować z obciążeniami nieruchomości, które powstały przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste .

W takich okolicznościach faktycznych regulacja tytułu prawnego przedsiębiorcy przesyłowego do nieruchomości gruntowej-jako przedmiotu własności-w związku z przebiegiem urządzeń przesyłowych powinna nastąpić w stosunku do właściciela nieruchomości, a nie w stosunku do użytkownika wieczystego, żądanie bowiem użytkownika wieczystego skierowane przeciwko przedsiębiorcy przesyłowemu o ustanowienie służebności przesyłu wykracza poza zakres jego uprawnień wynikających z art. 233 k.c. Użytkownik wieczysty nie jest następcą prawnym właściciela, wobec czego powstanie użytkowania wieczystego ex lege lub umownie nie mogło doprowadzić do przejścia na niego praw i obowiązków w zakresie regulacji tytułu prawnego przedsiębiorcy przesyłowego do gruntu.

Sąd Okręgowy aprobuje w całości wyrażone w opisanej uchwale stanowisko i jego uzasadnienie.

W świetle powyższego stanowiska zarzuty zawarte w apelacji okazały się bezzasadne lub bezprzedmiotowe.

Bezsporne było i niekwestionowane w apelacji, że urządzenie przesyłowe zostało zainstalowane na gruncie Skarbu Państwa przez państwowe przedsiębiorstwo państwowe w 1983 r., a zatem w czasie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej. Własność nieruchomości - działki nr (...), na której posadowione było urządzenie, w związku z wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 8 marca 1990 roku ustawy o samorządzie terytorialnym oraz ustawy z dnia 10 maja 1990 roku Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych, z dniem 27 maja 1990 roku wskutek komunalizacji mienia państwowego przeszła na Gminę Miejską Z., a prawo użytkowania wieczystego gruntu wraz z prawem własności budynków na poprzednika prawnego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Z.. Ostatni z wymienionych podmiotów sprzedał natomiast w 2015 r. prawo użytkowania wieczystego wnioskodawcom.

Opisane ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji, które sąd odwoławczy w pełni akceptuje, były wystarczające do rozstrzygnięcia sprawy, dlatego też zbędne i niecelowe było odnoszenie się do grupy zarzutów apelacji dotyczących naruszenia przez Sąd Rejonowy art.233 § 1 k.p.c..

Biorąc pod uwagę tak ustalony stan faktyczne trzeba stwierdzić, że wnioskodawcy-jako uprawnieni z tytułu użytkowania wieczystego nie mogli się skutecznie domagać ustanowienia służebności przesyłu.

Po pierwsze, żądanie użytkowników wieczystych, o ile dotyczyło ustanowienia służebności przesyłu mającej obciążać prawo własności, nie mieściło się w zakresie uprawnień użytkownika wieczystego wynikających z art.233 k.c., co zostało szczegółowo wyjaśnione w akceptowanej przez sąd odwoławczy uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego.

Po drugie poprzednicy prawni wnioskodawców nabyli prawo użytkowania z istniejącym ograniczeniem nieruchomości i mieli obowiązek trwałego znoszenia stanu ukształtowanego położeniem zainstalowanych na gruncie urządzeń przesyłowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa przesyłowego Istniejące w chwili powstania użytkowania wieczystego ograniczenia i obciążenia dotyczące prawa własności nieruchomości miały bowiem bezpośredni wpływ na sposób i zakres wykonywania użytkowania wieczystego. W efekcie użytkowanie wieczyste nie mogło kolidować z obciążeniami nieruchomości, które powstały przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste.

Wnioskodawcy, nabywając prawo użytkowania wieczystego, wstąpili w prawa i obowiązki zbywcy, a zatem zakres nabytego przez nich prawa był już w chwili nabycia ograniczony o uprawnienia przedsiębiorstwa przesyłowego wynikające zainstalowania urządzeń przesyłowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

Warto przy tym podkreślić, że rękojmia publicznej wiary ksiąg wieczystych nie działa przeciwko uprzywilejowanym prawom, które wymieniono w przepisie art. 7 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 790). Unormowanie to znajduje więc zastosowanie do praw uprzywilejowanych, których nie ujawniono w księdze wieczystej, co dotyczy także służebności przesyłu (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2017 r. sygn. akt II CSK 462/16 Legalis Numer 1617908). Bez znaczenia jest zatem, dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy czy wnioskodawcy mieli pełną świadomość istniejącego obciążenia.

Wobec rozstrzygnięcia sprawy w oparciu o powyższą argumentację bez znaczenia dla rozpoznania apelacji były zarzuty dotyczące naruszenia prawa materialnego, norm konstytucyjnych czy umów międzynarodowych. Zarzuty te zmierzały bowiem bądź to do podważenia możliwości nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu bądź to zakwestionowania przesłanek zasiedzenia w konkretnym stanie faktycznym. Tymczasem wniosek okazał się bezzasadne z innym powodów, nie mających związku z konstrukcją zasiedzenia służebności przesyłu czy też konstrukcją zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu.

Z tych wszystkich względów orzeczono zatem jak w sentencji na zasadzie art.385 k.p.c..

O kosztach postępowania orzeczono na zasadzie art.520 § 3 k.p.c., mając na uwadze, że interesy wnioskodawców i uczestnika postępowania były sprzeczne. Zwrot kosztów obejmował wyłącznie wynagrodzenie pełnomocnika będącego radcą prawnym, ustalone w oparciu o § 5 pkt 3 i § 10 ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 września 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

SSR (del.) Ewa Buczek-Fidyka SSO Tomasz Pawlik (spr.) SSO Leszek Dąbek