Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 listopada 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2017 r. w Szczecinie

sprawy A. H.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 października 2016 r. sygn. akt VI U 36/16

1.  uchyla zaskarżony wyrok w punkcie II i w zakresie tego roszczenia sprawę przekazuje do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. celem rozstrzygnięcia,

2.  wzajemnie znosi koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

del. SSO Gabriela Horodnicka- SSA Anna Polak SSA Jolanta Hawryszko

Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 950/16

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. decyzją z 24.11.2015 r., zn. (...) przyznał A. H. emeryturę w wieku powszechnym, w której ustalił, że ubezpieczona posiada staż ubezpieczeniowy niższy niż 21 lat i w związku z tym nie należy jej się emerytura w wysokości 880,45 zł. Wysokość emerytury ustalono w kwocie 765,36 zł. Kolejną decyzją z 29.12.2015 r. zmieniającą ww. decyzję Zakład przyznał prawo do emerytury w wieku powszechnym, ustalając wysokość 798, 89 zł; emerytury nie podwyższono do kwoty najniższej emerytury wobec braku wymaganego okresu ubezpieczenia 21 lat.

Ubezpieczona A. H. odwołała się od obu decyzji. Podała, że ZUS niesłusznie odmówił uznania 10 lat pracy w gospodarstwie rolnym oraz okresu sprawowania opieki nad dziećmi. Nadto, nie zgodziła się z rozliczeniem przez organ rentowy okresu 5,5 roku opieki nad ciężko chorym członkiem rodziny albowiem (...) odprowadzał za nią w tym czasie składki na ubezpieczenie.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie odwołań.

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 24 października 2016 r.: 1. umorzył postępowanie w zakresie emerytury do wysokości 798, 89 zł (pkt I); 2. zmienił zaskarżone decyzje w punkcie II w ten sposób, że emerytura ubezpieczonej ulega podwyższeniu do kwoty najniższej emerytury; 3. oddalił odwołania w pozostałym zakresie.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczona, ur. (...), w okresie od 1.05.1997 do 30.04.1999 pobierała rentę inwalidzką. Organ rentowy uwzględnił: a) przy obliczaniu kapitału początkowego okresy składkowe 128 miesięcy; okresy nieskładkowe podlegające ograniczeniu 1 miesiąc, okresy nieskładkowe niepodlegające ograniczeniu 48 miesięcy; b) przy ustalaniu możliwości podwyższenia emerytury uwzględnił okresy nieskładkowe podlegające ograniczeniu 20 lat, 7 miesięcy i 5 dni. Z tytułu opieki nad małoletnimi dziećmi organ rentowy uwzględnił 4 lata i 4 dni. Z tytułu opieki nad członkiem rodziny uwzględnił okres od 1.01.2010 do 2.06.2015, tj. 5 lat, 5 miesięcy i 2 dni (okres pobierania zasiłku z (...) Centrum Pomocy (...)). Organ rentowy ustalił, że A. H. legitymuje się łącznym stażem ubezpieczeniowym wynoszącym 20 lat, 7 miesięcy i 5 dni. Zakład nie uwzględnił okresu sprawowania opieki nad rodzicami od 24.07.2008 do 31.12.2009 (1 rok, 5 miesięcy i 8 dni). Sąd Okręgowy ustalił również, że rodzice ubezpieczonej: M. G. (ur. (...), zm. 2.06.2015) i I. G. (ur. (...), zm. 12.11,2008) w okresie od 1.04.1952 do 6.09.1983 posiadali gospodarstwo rolne położone w miejscowości P. w gminie S. o powierzchni 14,22 ha. Pobierali emeryturę w KRUS. M. G. uznano za niezdolną do samodzielnej egzystencji od października 1997 na stałe. Od 24.07.2008 M. i I. G. zamieszkali z ubezpieczoną, która się nimi opiekowała - przygotowywała posiłki, prała odzież, dbała o higienę. W okresie opieki nad rodzicami skarżąca nie pracowała zawodowo. Od 1.01.2010 do 2.06.2015 A. H. pobierała świadczenie opiekuńcze z (...) Centrum Pomocy (...) z tytułu opieki nad rodzicami.

Przechodząc do wyjaśniania motywów wydanego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy wskazał w pierwszej kolejności, że zgodnie z art. 477 ¹³ §1 k.p.c. zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd - przez wydanie decyzji uwzględniającej w całości lub w części żądanie strony - powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części; zatem Sąd umorzył postępowanie co do kwoty 798,89 zł zważywszy, że sporną decyzją Zakład podwyższył emeryturę do kwoty 798,89 zł.

W zakresie istotnym dla rozpoznania zarzutów apelacji, Sad Okręgowy ocenił, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie w części odnoszącej się do okresu od 24.07.2008 do 31.12.2009, kiedy to ubezpieczona sprawowała opiekę nad rodzicami. Sąd Okręgowy rozważył, że zgodnie z art. 5 ustawy z 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2016.887; zwana dalej ustawą emerytalną) przy ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu ich wysokości uwzględnia się, z zastrzeżeniem ust. 2-5, następujące okresy: 1) składkowe, o których mowa w art. 6; 2) nieskładkowe, o których mowa w art. 7. Zgodnie z art. 7 ust. 6 i 7 ustawy emerytalnej, okresami nieskładkowymi są: okresy przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy niewykonywania pracy, w granicach do 6 lat, spowodowane koniecznością opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo uznanym za osobę niepełnosprawną w stopniu znacznym, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia oraz okresy przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy opieki pielęgnacyjnej nad inwalidą wojennym zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia. Dalej Sąd Okręgowy przywołał treść art. 87 wskazując, że ust. 1 tego przepisu stanowi, że w przypadku gdy emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, łącznie z okresową emeryturą kapitałową, albo emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 i 3, emeryturę przysługującą z Funduszu, w tym emeryturę ustaloną ze zwiększeniem, o którym mowa w art. 26a, podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, o ile ubezpieczony: 1) mężczyzna - osiągnął wiek emerytalny, o którym mowa w art. 24 ust. 1b, i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat, 2) kobieta - osiągnęła wiek emerytalny, o którym mowa w art. 24 ust. la, i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat, z uwzględnieniem ust. 1b - z uwzględnieniem ust. 3-7. Przepis art. 5 ust. 2 stosuje się odpowiednio. Z kolei ust. 1a stanowi, że w okresie składkowym, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, uwzględnia się okres, za który ustalono zwiększenie, o którym mowa w art. 26a. Zaś w ust. 1b wskazano, że okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, wynosi:

1)  20 lat - do dnia 31 grudnia 2013 r.;

2)  21 lat - od dnia 1 stycznia 2014 r.;

3)  22 lata - od dnia 1 stycznia 2016 r.;

4)  23 lata - od dnia 1 stycznia 2018 r.;

5)  24 lata - od dnia 1 stycznia 2020 r. do dnia 31 grudnia 2021 r.

W ust. 2 - 5 cytowanego przepisu wskazano natomiast, że podwyższenie, o którym mowa w ust. 1, podlega refundacji z budżetu państwa (ust.2). Przy obliczaniu okresów składkowych przypadających po dniu wejścia w życie ustawy dla celów podwyższenia emerytury w myśl ust. 1 miesiące, w których składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe były obliczone od podstawy wymiaru niższej od kwoty minimalnego wynagrodzenia pracowników, uwzględnia się w części odpowiadającej proporcji tej podstawy do kwoty minimalnego wynagrodzenia (ust.3). Zasady, o której mowa w ust. 3, nie stosuje się, jeżeli zmniejszenie podstawy wymiaru składek poniżej minimalnego wynagrodzenia nastąpiło na skutek pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia chorobowego lub z ubezpieczenia wypadkowego. Zasady tej nie stosuje się również, jeżeli podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowiła kwota zasiłku stałego z pomocy społecznej, świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego określonych w przepisach o świadczeniach rodzinnych lub zasiłku dla opiekuna określonego w przepisach o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów, oraz do: pracowników, o których mowa w art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2015 r. poz. 2008), żołnierzy niezawodowych w służbie czynnej, ubezpieczonych odbywających służbę zastępczą, a także pozostających w służbie kandydackiej funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej (ust. 4). Prawo do podwyższenia, o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje emerytom, którzy osiągają przychód z tytułu działalności, o której mowa w art. 104 ust. 1-4, jeżeli przychód ten przekracza kwotę podwyższenia. 5a. Prawo do podwyższenia, o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje w razie zbiegu prawa do emerytury z Funduszu z prawem do:

1)  emerytury wojskowej lub policyjnej, o której mowa w art. 85 ust 5;

2)  emerytury rolniczej określonej w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników. 7. Do ustalenia kwoty przekroczenia, o której mowa w ust. 5, stosuje się odpowiednio przepisy art. 104 ust. 1-8 i art. 106. 8. Przepisy ust. 1-7 stosuje się odpowiednio do osób, które nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego (ust.5)

Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 26a ust. 1 ustawy emerytalnej, wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 26 ulega zwiększeniu za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zwiększenie to ustala się według zasad wymiaru części składkowej emerytury rolniczej przewidzianych w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników na podstawie zaświadczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o okresach opłacania składek. Zwiększenie, o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje osobie mającej ustalone prawo do emerytury na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników (ust.2). Zwiększenie, o którym mowa w ust. 1, przyznaje się ubezpieczonemu, który legitymuje się okresami, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1, krótszymi niż 25 lat (ust.3). Emeryturę, o której mowa w ust. 1, wypłaca się z Funduszu, z tym że koszty tej emerytury w części odpowiadającej zwiększeniu o część składkową w wysokości obliczonej zgodnie z ust. 1 podlegają refundacji z funduszu emerytalno-rentowego określonego w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników (ust.4).

Mając na uwadze powyższe Sąd I instancji zauważył, że prawo do podwyższenia świadczenia do kwoty emerytury minimalnej uzależnione jest - co stanowi wyjątek w warunkach powstawania uprawnień emerytalnych dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku - nie tylko od spełnienia przesłanki wieku (60/65 lat), lecz również od legitymowania się odpowiednim okresem ubezpieczenia (20/25 lat), do którego, w części składkowej, zalicza się okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które przyznano zwiększenie w trybie przepisu art. 26a. Warunki nabycia prawa do podwyższenia emerytury są surowsze niż warunki nabycia samej emerytury. Rygoryzm w przyznawaniu prawa do podwyższenia świadczenia do wysokości najniższej jest dodatkowo wzmocniony niekorzystnym sposobem obliczania okresu ubezpieczenia w stosunku do tych ubezpieczonych, którzy osiągnęli zarobki poniżej minimalnego wynagrodzenia, tj. w odpowiedniej proporcji otrzymywanych zarobków do kwoty minimalnego wynagrodzenia. Złagodzenie stosowania reguł ust. 3 w określonych sytuacjach lub wobec niektórych osób (m.in. na mocy art. 6 ust. 2 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę do końca 2005 roku pracownicy w okresie pierwszych dwóch lat pracy mogli otrzymywać wynagrodzenie w kwocie 80% minimalnego wynagrodzenia w pierwszym roku pracy i 90% w drugim roku, zaś od 1 stycznia 2006 - nie mniej niż 80% wysokości najniższego wynagrodzenia w pierwszym roku zatrudnienia w ramach stosunku pracy). Dodany od 1.07.2004 do art. 87 ustęp 8 likwiduje zróżnicowanie sytuacji prawnej ubezpieczonych w obszarze nabycia prawa do podwyższenia świadczenia do kwoty minimalnej oparte na kryterium daty urodzenia w ramach tego samego - nowego - systemu emerytalnego. Tym samym przepisy art. 87 ust. 1-7 mają odpowiednie zastosowanie również do tych ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948, a przed 1 stycznia 1969, którzy nie przystąpili do OFE. W związku z tym ubezpieczony, który nabył niższą od minimalnej emeryturę z FUS, ma prawo ubiegać się o jej podwyższenie do kwoty, o której mowa w art. 85 ust. 2, o ile spełni warunki wieku i stażu określone w art. 87 ust. 1 (K. Antonów, Komentarz do art. 87 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, 2009.09.30).

Sąd Okręgowy ustalając staż ubezpieczeniowy A. H. uznał, że w okresie od 24.07.2008 A. H. opiekowała się rodzicami M. G. i I. G., a od 13.11.2008 do 2.06.2015, matką M., i w tym okresie nie pracowała zawodowo. Od 1.01.2010 do 2.06.2015 pobierała świadczenie opiekuńcze z (...) Centrum Pomocy (...). Zatem Sądu I instancji uznał zasadność doliczenia skarżącej do ogólnego stażu ubezpieczeniowego okres sprawowania przez nią opieki nad rodzicami od 24.07.2008 do 31.12.2009, tj. 1 rok, 5 miesięcy i 8 dni (pozostały okres sprawowania opieki nad rodzicami od 1.01.2010 roku do 2.06.2015 roku został przez ZUS uwzględniony w spornej decyzji). Tym samym ubezpieczona wykazała, że posiada ponad 21 letni staż ubezpieczeniowy, co skutkowało zmianą zaskarżonej decyzji i podwyższeniem emerytury do kwoty najniższej emerytury.

Apelację wywiódł organ rentowy zaskarżając wyrok co do punktu II i zarzucając: - błąd w ustaleniach faktycznych przez przyjęcie, że ustalenia dokonane w toku postępowania są­dowego miały wpływ na zmianę zaskarżonej decyzji organu rentowego; - naruszenie prawa procesowego art. 477 ¹⁰ §2 k.p.c. przez jego niezastosowanie w sprawie. Organ rentowy wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie odwołania. Zdaniem organu rentowego stanowisko Sądu pierwszej instancji, który uwzględnił dodatkowo w stażu ubezpieczeniowym okres od 24.07.2008 do 31.12.2009 przyjmując, że w tym czasie ubezpieczona sprawowała opiekę nad rodzicami, jest bezzasadne. W ocenie apelującego w przedmiotowej sprawie nastąpiła zmiana okoliczności sprawy po wydaniu decyzji przez organ rentowy, bowiem sąd dokonał ustalenia na podstawie dowodów, które ujawniły się w toku postępowania sądowego. Zatem nie było podstaw do zamiany zaskarżonej decyzji ale do jej oddalenia. Okoliczności ustalone w toku postępowania sądowego - utrwalone w protokołach z rozpraw - powinny być przekazane organowi rentowemu jako nowy wniosek, który powinien być rozstrzygnięty nową decyzją w sprawie. Zgodnie bowiem z art.477 ¹⁰ §2 K.p.c, jeżeli ubezpieczony zgłosił nowe żą­danie, dotychczas nierozpoznane przez organ rentowy, sąd przyjmuje to żądanie do protokołu i przekazuje go do rozpoznania organowi rentowemu.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja skutkuje uchyleniem zaskarżonej części wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z 24 października 2016 r. z jednoczesnym przekazaniem sprawy w zakresie roszczenia ubezpieczonej o uwzględnienie dodatkowo w jej stażu ubezpieczeniowym okresu opieki nad dorosłym członkiem rodziny od 24.07.2008 r. do 31.12.2009 r. do rozpoznania bezpośrednio Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.

Na wstępie wskazać należy, że niniejsze postępowanie zostało zainicjowane odwołaniem od decyzji, w których Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił podwyższenia wysokości świadczenia do kwoty najniższej emerytury wskazując, że ubezpieczona nie udowodniła łącznego okresu ubezpieczenia wynoszącego 21 lat. Ubezpieczona w odwołaniach od spornych decyzji wskazała, że domaga się uwzględnienia w jej stażu ubezpieczeniowym dodatkowo okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców (10 lat) oraz że organ rentowy nieprawidłowo wyliczył okres opieki nad dziećmi. Nadto wyjaśniła, że należy doliczyć okres sprawowania opieki nad rodzicami od roku 2008 i doprecyzowała na terminie rozprawy 22 kwietnia 2016 r., że powinna mieć uwzględnione 5 lat i 6 miesięcy, ponieważ opiekowała się mamą od 2008 r. do zeszłego roku. Z kolei na rozprawie w 13 lipca 2016 r. doprecyzowała, że rodzicami opiekowała się 5 lat i 2 miesiące w okresie od 24.07.2008 do 2 czerwca 2015. Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uzupełniając ustalenia Sądu Okręgowego zwrócił uwagę, że składając wniosek o emeryturę ubezpieczona w dołączonym do wniosku kwestionariuszu dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych wskazała wyłącznie następujące okresy ubezpieczenia:

- praca w gospodarstwie rolnym rodziców od 23.02.1970 r. do 9.08.1980 r.,

- zatrudnienie w Przedsiębiorstwie (...) w S. od 26.11.1984 r. do 30.04.1988 r.

- zatrudnienie w (...) w G. w okresie od 1.05.1988 r. do 30.11.1990 r.

- pobieranie zasiłku dla bezrobotnych od 5.12.1990 r. do 30.11.1992 r.

- zatrudnienie w (...) Sp. z o.o. w G. od 1.06.1994 r. do 31.03.1996 r.

- pobieranie zasiłku dla bezrobotnych od 4.04.1996 r. do 7.04.1997 r.

- pobieranie renty od 1997 roku do 1.05.1999 r.

- pobieranie zasiłku dla bezrobotnych od 7.05.1999 r. do 14.11.1999 r.

- pobieranie zasiłku opiekuńczego z (...) w G. od 1.01.2010 r. do 2.06.2015 r.

(dowody: wniosek - k. 1-8 plik III akt ZUS; kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych - k. 9-10 plik III akt ZUS)

Sąd Apelacyjny zwrócił nadto uwagę, że wyliczając staż ubezpieczeniowy ubezpieczonej na potrzeby ustalenia wysokości emerytury organ rentowy dysponował wyłącznie dokumentami w postaci:

- zaświadczenia z 28.04.1997 r. UG w S., w którym wskazano, że rodzice I. i M. G. w okresie od 1.04.1952 r. do 6.09.1983 r. posiadali gospodarstwo rolne o powierzchni 14,22 ha w miejscowości P. gmina S.;

- pisemnych zeznań świadków, dotyczących pracy ubezpieczonej w gospodarstwie rolnym rodziców;

- zaświadczenia z Rejonowego Urzędu Pracy, w którym wskazano, że ubezpieczona była zarejestrowana jako osoba bezrobotna od 5.12.1990 do 31.005.1994 r., od 4.04.1996 r. do 4.04.1997 r., w tym z prawem do zasiłku dla bezrobotnych 5.12.1990 / 30.11.1992, 5.04.1996 / 4.04.1997;

- świadectw pracy potwierdzające zatrudnienie w okresie 26.11.1984 / 30.04.1988, 1.05.1988 / 30.11.1990 oraz 1.06.1994 / 31.03.1996;

- zaświadczenia 30.09.2015 r. z KRUS, w którym wskazano, że rodzice I. i M. G. w prowadzili gospodarstwo rolne od 31.12.1949 r. do 15.10.1983 r., zaświadczenie z UG, że w S., że rodzice I. i M. G. w okresie od kwietnia 1952 r. do 6.09.1983 r. posiadali gospodarstwo rolne o powierzchni 14,22 ha w miejscowości P. gmina S.;

- poświadczenia zameldowania u rodziców od 8.03.1956 r. do 9.08.1980 r.;

- zaświadczenia z PUP wskazujące na dodatkowy okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych od 7.05.1999 r. do 14.11.1999 r.;

- zaświadczenia z (...) Centrum Pomocy (...) z 1.10.2015 r., w którym wskazano, że w okresie od 1.01.2010 r. do 2.06.2015 r. ubezpieczona pobierała świadczenia opiekuńcze i w tym czasie były odprowadzane składki,

- odpisów skrócone aktów urodzenia dzieci: akt urodzenia dziecka z 4.05.1987 r. oraz akty urodzenia bliźniaków z 12.05.1974 r.

(dowody: zaświadczenie z 28.04.1997 r. - k. 4 plik I akt ZUS, pisemne zeznania świadków - k. 6, 7 plik I akt ZUS i k. 24-25 plik III akt ZUS, zaświadczenie z RUP - k. 11-12 plik I ZUS, świadectwa pracy – 8 – 10, 13 plik I akt ZUS, zaświadczenia 30.09.2015 r.– 11, 12 plik III akt ZUS, poświadczenie zameldowania – k. 14 plik III akt ZUS, zaświadczenie z PUP – k. 15 plik III akt ZUS, zaświadczenie z GCPR z 1.10.2015 r. – k. 16 plik III akt ZUS, odpisy skrócone aktów urodzenia dzieci - k. 17-19 plik III akt ZUS).

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że aktualnie podnoszona przez ubezpieczoną kwestia sprawowania ewentualnej opieki nad członkiem rodziny również w okresie od 24 lipca 2008 do 31 grudnia 2009 (okres od 1 stycznia 2010 r. do 2 czerwca 2016 r. został uwzględniony przez ZUS w stażu ubezpieczeniowym A. H.) pojawiła się po raz pierwszy dopiero w toku postępowania sądowego. Na dzień wydawania zaskarżonej decyzji organ rentowy dysponował wyłącznie dokumentacją potwierdzającą sprawowanie tej opieki od 1 stycznia 2010 r. do 2 czerwca 2015 r. i taki też okres wskazywała wówczas sama ubezpieczona w kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych. W tym kontekście należy podkreślić, że w sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego zakres rozpoznania sądu wyznacza treść zaskarżonej decyzji. Sąd I instancji kontroluje bowiem jej zgodność z prawem, a sąd drugiej instancji – prawidłowość rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji w odniesieniu do stanu rzeczy (faktycznego i prawnego) istniejącego w chwili wydania przez organ rentowy decyzji. O zasadności rozstrzygnięcia organu decydują zatem okoliczności istniejące w chwili wydania decyzji, natomiast postępowanie sądowe ma charakter odwoławczy, sprawdzający i weryfikujący. Ustawodawca zestawiając odmienne rodzaje postępowań (administracyjne i sądowe), przypisał bowiem sądowi funkcję kontrolną nad wcześniejszym rozstrzygnięciem organu rentowego. Z punktu widzenia organu dochodzi do przekształcenia jego roli, z podmiotu decyzyjnego (postępowanie administracyjne), na pozycję jednej ze strony (postępowanie sądowe). Istotą postępowania w tej kategorii spraw jest w konsekwencji konieczność zachowania swoistej instancyjności. W pierwszej kolejności wniosek ubezpieczonego jest oceniany przez organ rentowy, a dopiero następnie podlega kontroli sądu. Sekwencja ta zmusza do podkreślenia, że postępowanie sądowe ma charakter wtórny do pierwotnego trybu postępowania przed organem rentowym. W rezultacie sąd nie może we własnym zakresie ustalać sytuacji prawnej ubezpieczonych ( B. Wagner, Postępowanie w sprawach emerytalno-rentowych, Gdańskie Studia Prawnicze 2000, t. VI, pod red. U. Jackowiak, s.141). Kontrolna rola sądu powinna korespondować z zakresem rozstrzygnięcia dokonanego w decyzji administracyjnej. Organ rentowy dokonując oceny odnosi się do aktualnego stanu prawnego oraz bierze pod uwagę znany stan faktyczny i dowodowy. Jednocześnie należy podkreślić, że postępowanie przed sądem ma charakter rozpoznawczy a zasadniczym celem postępowania przed sądem jest merytoryczne rozstrzygnięcie o żądaniach strony, co do których powstał spór (wyrok SN z 10.05.1996 r., II URN 1/96, OSNAPIUS 1996, nr 21, poz. 324). W judykaturze kwestia, że w sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego treść tejże decyzji wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu - zasadniczo - nie budzi wątpliwości (por. orzeczenie SN z 13 maja 1999 r., sygn. akt II UZ 52/99, OSN 2000, nr 15, poz. 601; orzeczenie SN z 23 listopada 1999 r., sygn. akt II UKN 204/99, OSN 2001, nr 5, poz. 169; orzeczenie SN z 7 kwietnia 2011 r. (I UK 357/10, LEX nr 863946, wyrok SN z 1 września 2010 r. III UK 15/10 LEX nr 667499), postanowienie SN z 20 stycznia 2010 r. II UZ 49/09 LEX nr 583831), wyrok SN z 23 kwietnia 2010 r. (II UK 309/09, LEX nr 604210)

Przekładając powyższe rozważania na grunt analizowanej sprawy wskazać należy, że ubezpieczona na etapie postępowania przed organem rentowym w sprawie dotyczącej ustalenia prawa do emerytury (i jej wysokości) odnośnie okresu sprawowania opieki nad rodzicami ograniczyła się wyłącznie do wskazania, że w okresie od 1 stycznia 2010 r. do 2 czerwca 2015 r. pobierała z tego tytułu świadczenie opiekuńcze. W toku postępowania przed ZUS nie podnosiła, że ewentualnie rodzicami opiekowała się również wcześniej. W tej sytuacji uznać należało, że decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych będące przedmiotem odwołania w przedmiotowej sprawie nie zawierały rozstrzygnięcia dotyczącego ewentualnego okresu sprawowania opieki nad rodzicami dodatkowo od 24 lipca 2008 r. do 31 grudnia 2009 r. Organ rentowy rozstrzygał wyłącznie w zakresie sprawowania tej opieki od 1 stycznia 2010 r. do 2 czerwca 2015 r., co było zgodne z wnioskiem ubezpieczonej zawartym w kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych oraz materiałem dowodowym zaoferowanym przez ubezpieczoną w toku postępowania przed ZUS. Nie mógł przecież wiedzieć, że roszczenia ubezpieczonej są dalej idące. Żądanie ubezpieczonej dotyczące uwzględnienia w stażu ubezpieczeniowym na potrzeby podwyższenia wysokości emerytury dodatkowo okresu sprawowania opieki nad rodzicami 24 lipca 2008 / 31 grudnia 2009 zgłoszone zostało po raz pierwszy dopiero w odwołaniu od decyzji i doprecyzowane na rozprawie w 13 lipca 2016 r. Sąd I instancji nie miał zatem podstaw prawnych do badania zasadności tego żądania. Uwzględniając wysunięte przez wnioskodawczynię dopiero w odwołaniu od decyzji żądanie przeliczenia świadczenia emerytalnego w oparciu o dodatkowy – niewskazywany wcześniej – okres ewentualnego ubezpieczenia, Sąd I instancji wykroczył poza zakres faktyczny zaskarżonych decyzji, jakkolwiek żądanie ubezpieczonej mieściło się przedmiotowo w zgłoszonym roszczeniu o podwyższenie wartości świadczenia emerytalnego i jakościowo nie stanowiło nowego roszczenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego, żądanie dotyczące uwzględnienia w stażu ubezpieczeniowym - na potrzeby podwyższenia wysokości emerytury - dodatkowego okresu sprawowania opieki nad rodzicami od 24 lipca 2008 r. do 31 grudnia 2009 r., należało traktować jako nową okoliczności, która podlega rozpoznaniu przez organ rentowy w ramach realizacji roszczenia o podwyższenie emerytury, a jako takie podlega przekazaniu do rozpoznania temu organowi przez wydanie decyzji. Sąd Apelacyjny przy tym nie podziela poglądu organu, że w sprawie ma zastosowanie art. 477 ¹⁰ §2 k.p.c. zważywszy, że ubezpieczona przedmiotowo nie zgłosiła nowego żądania, natomiast wskazała nowe okoliczności, które mogą mieć wpływ na ocenę zasadności dotychczasowego żądania.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny uchylił wyrok w punkcie II i żądanie przeliczenia emerytury przy uwzględnieniu dodatkowo okresu sprawowania opieki nad rodzicami od 24 lipca 2008 r. do 31 grudnia 2009 r. przekazał do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 477 ^14a k.p.c. uznając przy tym, że organu rentowego powinien ponownie rozpoznać sprawę o wysokość emerytury biorąc pod uwagę nowe okoliczności zgłoszone przed Sądem, co do których nie miał możliwości wypowiedzieć się w dotychczasowym postępowaniu administracyjnym.

Sąd Apelacyjny na podstawie art. 100 k.p.c. zniósł między stronami koszty postępowania apelacyjnego mając na uwadze, że apelacja organu rentowego doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku w punkcie II i przekazania sprawy w zakresie tego roszczenia do rozpoznania organowi rentowemu, natomiast organ rentowy domagał się oddalenia odwołania w tym zakresie.