Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Paulina Asłanowicz

Sędziowie: SA Edyta Jefimko

SO del. Monika Włodarczyk (spr.)

Protokolant: Małgorzata Szmit

po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa W. B. i Z. B.

przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 23 kwietnia 2018 r., sygn. akt IV C 105/11

uchyla zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym co do kwoty 20 000 zł (dwadzieścia tysięcy złotych) wraz z odsetkami ustawowymi oraz w punkcie drugim w całości i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Monika Włodarczyk Paulina Asłanowicz Edyta Jefimko

Sygn. akt V ACa 691/18

UZASADNIENIE

Powodowie W. B. i Z. B. w dniu 11 stycznia 2011 roku wystąpili przeciwko pozwanemu (...) S.A.
w W. o zapłatę kwoty 280.000,00 zł tytułem odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości położonej w B. składającej się z działki o numerze ewidencyjnym (...), z obrębu VII, dla której Sąd Rejonowy w Bolesławcu prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz solidarnie zwrotu kosztów postępowania.

Uzasadniając swoje roszczenie strona powodowa podała, iż na podstawie planu zagospodarowania przestrzennego miasta B. z 27 marca 2001 roku, nieruchomość stanowiąca własność powodów, przeznaczona jest pod tereny zabudowy usługowej. W piśmie z 30 czerwca 2010 roku powodowie zostali poinformowani o przystąpieniu do sporządzenia nowego miejscowego planu zagospodarowania, wedle którego teren obejmujący ww. działkę ewidencyjną zostanie przeznaczony pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną. Przez teren nieruchomości przebiega sieć gazowa wysokiego ciśnienia, która wyłącza z zabudowy kubaturowej pas gruntu o szerokości 20 m zlokalizowany po obu stronach gazociągu. Powodowie wskazali, iż pozwany odpowiada za poniesione przez powodów straty oraz ma obowiązek uiszczania wynagrodzenia na podstawie art. 225 k.c. za korzystanie z cudzej nieruchomości. Wedle powodów prowadzenie przez nieruchomość sieci gazowej wyłącza pełne korzystanie z nieruchomości zgodnie z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Sieć gazowa wyłącza korzystanie z nieruchomości na powierzchni 3.200 m ². Na obszarze tym powodowie nie mają możliwości zabudowy oraz czerpania z nieruchomości pożytków (z uwagi na strefę ochronną). W ocenie powodów przez okres 26 miesięcy, przez który powodowie posiadają nieruchomość (nabytą 05 listopada 2008 roku), łączna kwota czynszu dzierżawnego winna wynieść 291.200,00 zł (pozew - k. 2-6).

Pozwany - (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów solidarnie kosztów postępowania,
w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Według pozwanego przebiegający przez nieruchomość powodów gazociąg został wybudowany legalnie na podstawie decyzji pozwolenie na budowę wydanej 08 sierpnia 1985 roku. Na podstawie art. 35 ustawy z 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, decyzją z 24 kwietnia 1985 roku udzielone zostało inwestorowi zezwolenie na wejście na teren gruntów osób prywatnych w celu ułożenia gazociągu. Pozwany jako posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy do momentu, w którym dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Powodowie nie mogą domagać się wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy za okres 26 miesięcy poczynając od dnia 05 listopada 2008 roku, ponieważ w tym okresie pozwany pozostawał w dobrej wierze. Pozwany zakwestionował również roszczenie powodów, co do wysokości, wskazując, iż żądana przez nich kwota jest ustalona zupełnie dowolnie. Według pozwanego, gazociąg nie ogranicza również powodów w korzystaniu z działki, może być ona zabudowana bez przeszkód, jedyne ograniczenie sprowadza się do możliwości usytuowania budynku. Przebieg gazociągu przez nieruchomość powodów, uwzględniony jest również
w planie zagospodarowania przestrzennego z 2001 roku - zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (odpowiedź na pozew - k. 65-68).

Wyrokiem z 23 kwietnia 2018 roku Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie sygn. akt IV C 105/11 w punkcie pierwszym oddalił powództwo oraz w punkcie drugim zasądził od powodów W. B. i Z. B. solidarnie na rzecz (...) S.A. w W. kwotę 11.657,05 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania w sprawie (k. 572).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne:

Sąd I instancji uznał, że powodowie na zasadach wspólności ustawowej małżeńskiej są właścicielami nieruchomości stanowiącej działkę o nr ewid. 36/5 o powierzchni 1,1370 ha położonej w B..

Nabywając przedmiotową nieruchomość powodowie uzyskali informacje
o ustanowieniu na działce (...) na rzecz każdoczesnego właściciela służebności gruntowej, wpisanej do księgi wieczystej dotyczącej tej nieruchomości, polegającej na prawie korzystania z pasa ziemi przez dostawców mediów w zakresie niezbędnym do budowy, eksploatacji, konserwacji, utrzymania i usuwania awarii sieci wodnej, kanalizacyjnej, energetycznej i gazowej oraz wszelkich innych związanych z tymi sieciami urządzeń.

Na podstawie pisma Prezydenta miasta B. z dnia 1 lipca 2010 roku sporządzonego na skutek wniosku powodów, powzięli oni wiedzę, że teren działki w planie zagospodarowania przestrzennego będzie przeznaczony pod zabudowę mieszkaniową - jednorodzinną, ale przez teren nieruchomości przebiega sieć gazowa wysokiego ciśnienia, która wyłączy z zabudowy kubaturowej pas gruntu o szerokości 20 m zlokalizowany po obu stronach gazociągu. Powyższe odpowiada zapisom planu zagospodarowania przestrzennego miasta B., zgodnie z którym działka powodów przeznaczona jest pod tereny zabudowy usługowej, tereny zieleni i ulic dojazdowych.

Czyniąc ustalenia w przedmiocie podstawy usytuowania gazociągu na działce powodów Sąd wskazał, że decyzją z dnia 24 kwietnia 1985 roku (...) Okręgowy Zakład Gazownictwa we W. uzyskał zezwolenie na czasowe wejście na grunty i użytki rolne stanowiące własność osób prywatnych i jednostek uspołecznionych w obrębie wsi B., D., M. i B. gminy B. celem ułożenia gazociągu o długości 9,7 km relacji B.-Z. z terminem realizacji inwestycji kwiecień-grudzień 1985 roku, a następnie decyzją z dnia 8 sierpnia 1985 roku Wydział Planowania Przestrzennego, Urbanistyki i Architektury w J. zatwierdził plan realizacyjny I –go odcinka gazociągu B.-Z. i udzielił pozwolenia na budowę.

Usytuowany na działce powodów gazociąg w okresie od dnia 30 października 1996 roku do dnia 15 października 2008 roku był własnością (...), a od 15 października 2008 roku należy do pozwanego.

Począwszy od 2009 roku powodowie zwracali się do pozwanego o ustanowienie służebności gruntowej za jednorazowym wynagrodzeniem w wysokości 240.000,00 zł, jednakże pozwany ustosunkowując się do powyższego powoływał się na fakt wybudowania gazociągu na podstawie pozwolenia na budowę z dnia 8 sierpnia 1985 roku, po uzyskaniu wymaganych zgód i pozwoleń, oraz, że umieszczenie rury gazowej w gruncie i przebieg gazociągu został określony w obowiązującym planie zagospodarowania przestrzennego, którą to wiedzę powodowie nabywając działkę posiadali. Z tych względów pozwany odmówił spełnienia roszczeń finansowych.

Powodowie pismami z 5 stycznia 2010 roku, oraz 4 października 2010 roku ponownie wezwali pozwanego do uiszczenia kwoty 240.000,00 zł, najpierw za ustanowienie służebności gruntowej dla rurociągu a następnie za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości za okres 10 lat oraz domagali się od pozwanego usunięcia z ich nieruchomości urządzeń przesyłowych, względnie dokonania wykupu nieruchomości wg ceny rynkowej. Pozwany odmówił spełnienia żądań powodów.

Sąd Okręgowy ustalił także, iż postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji Naczelnika Urzędu Gminy B. z dnia 24 kwietnia 1985 roku orzekającej
o zezwoleniu (...) Okręgowemu Zakładowi Gazownictwa we W. zostało umorzone, gdyż gazociąg nie mógł powstać w następstwie wydania zaskarżonej decyzji. Dalej Sąd I instancji ustalił, że postanowieniem z dnia 10 lipca 2013 roku Sąd Rejonowy
w B. oddalił wniosek powodów o ustanowienie służebności przesyłu, jednakże Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze zmienił to postanowienie i na nieruchomości w postaci działki gruntu nr (...) obręb VII położonej w B. przy ul. (...) stanowiącej współwłasność na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej W. B. i Z. B. ustanowił na rzecz (...) S.A. w W. służebność przesyłu polegającą na prawie korzystania z nieruchomości w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych
w postaci gazociągu wysokiego ciśnienia DN 300PN 6,3 Mpa oraz zasądził na rzecz powodów kwotę 21.000 zł tytułem wynagrodzenia jednorazowego za ustanowienie służebności.

Z ustaleń Sądu I instancji wynika nadto, że gazociąg na nieruchomości powodów został wybudowany w latach 80-tych ubiegłego wieku. Powierzchnia pasa eksploatacyjnego przez gazociąg na nieruchomości powodów wynosi 384 m ². Uciążliwość eksploatacyjna infrastruktury gazowniczej pozwanego posadowionej na nieruchomości powodów jest minimalna i nie utrudniała i nie utrudnia wykorzystania nieruchomości powodów. Od wybudowania gazociągu nie odnotowano żadnych awarii - konieczności ingerencji w działkę w celu likwidacji awarii. Posadowienie gazociągu nie koliduje przy zagospodarowaniu działki zgodnie z jej przeznaczeniem. Działka powodów stanowi ugór. W przypadku zabudowy części działki zadaniem projektanta jest w obszarze strefy kontrolowanej zaprojektować przewidzianą w planie zieleń niską. Działka powodów została podzielona na szereg działek, na skutek czego działka (...) jest przeznaczona w planie zagospodarowania przestrzennego na tereny zieleni urządzonej, działka (...) na tereny dróg publicznych - ulice klasy dojazdowej wraz z urządzeniami towarzyszącymi oraz zielenią, działki (...) na teren zabudowy mieszkaniowo-usługowej.

Opierając się na powyższych ustaleniach faktycznych, Sąd Okręgowy zważył, iż powództwo w całości podlega oddaleniu.

Sąd I instancji skonstatował, że decyzja wydana na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy
z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości jest tytułem prawnym dla przedsiębiorcy przesyłowego do stałego korzystania z wymienionej w tej decyzji nieruchomości. Pozwany na podstawie decyzji z 1985 roku posiada tytuł prawny do stałego korzystania z nieruchomości powodów. Z decyzji tej wynika, że zezwolono poprzednikowi prawnemu pozwanego na wejście na teren m.in. działki powodów celem budowy gazociągu. Odnośnie roszczenia powodów dotyczącego odszkodowania za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości, przepisy ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości wyczerpująco regulowały problematykę odszkodowawczą
w odniesieniu do wszelkich strat związanych ze zgodnym z prawem założeniem i przeprowadzeniem przewodów i urządzeń na czyjejś nieruchomości i nie ma podstaw do stosowania przepisów kodeksu cywilnego, w tym art. 224-225 k.c., ani wprost, ani w drodze analogii. Wskutek przyjęcia zapatrywania o trwałym ograniczeniu własności wynikającym
z decyzji administracyjnej opartej na art. 35 w/w ustawy nie potrzeba, aby do wynagrodzenia należnego właścicielowi znalazły zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o roszczeniach uzupełniających, które mogą mieć zastosowanie jedynie wtedy, gdy posiadaczowi nie przysługuje skuteczny względem właściciela tytuł prawny do korzystania z rzeczy, co łączy się z bezprawnością. Ograniczenie własności na podstawie decyzji wydanej w oparciu o art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości nie jest bezprawne, a dochodzenie odszkodowania za szkody związane z ograniczeniem własności w związku z tą decyzją nie podlega rozpatrzeniu na drodze sądowej.

Zdaniem Sądu Okręgowego, wszelkie szkody związane z ograniczeniem własności na podstawie art. 35 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości mieszczą się
w odszkodowaniu zakreślonym przez art. 36 tejże ustawy, zgodnie z którym właścicielowi nieruchomości przysługuje odszkodowanie za straty wynikłe z działań przewidzianych w art. 35 ust. 1 i 2 tej ustawy. Zakłada się jego ustalenie drogą porozumienia, a w razie sporu określa się je na wniosek zainteresowanego w drodze decyzji administracyjnej. W świetle powyższego zdaniem Sądu I instancji do dochodzenia tych roszczeń przewidziana została wyłącznie droga administracyjna zaś przepisy kodeksu cywilnego nie mają do nich zastosowania. Przepisy ustawy o zasadach i wywłaszczaniu nieruchomości wyczerpująco regulowały problematykę odszkodowawczą w odniesieniu do wszelkich strat związanych ze zgodnym z prawem założeniem i przeprowadzeniem przewodów i urządzeń na czyjejś nieruchomości.

Według Sądu Okręgowego, ustalenie, iż posadowiony na nieruchomości powodów gazociąg został wybudowany na podstawie decyzji wydanej w oparciu o art. 35 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości oznacza, iż pozwany ma tytuł prawny do korzystania w tym zakresie z nieruchomości powodów, a tym samym roszczenie powodów o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości jest niezasadne. Roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości jest bowiem roszczeniem uzupełniającym w stosunku do roszczenia windykacyjnego, które przysługuje wobec podmiotu władającego cudzą rzeczą bez tytułu prawnego. Nie przysługuje ono w stosunku do posiadacza, który ma tytuł prawny do władania nieruchomością. Zdaniem Sądu Okręgowego pozwany swój tytuł trafnie wywodzi z faktu uzyskania przez poprzedników prawnych w 1985 roku decyzji, o której mowa w art. 35 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy podkreślił, że roszczenie jest niezasadne albowiem, właścicielowi nieruchomości obciążonej służebnością przesyłu nie przysługuje roszczenie o wynagrodzenia za okres poprzedzający ustanowienie służebności. Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie powodów nie zasługuje na uwzględnienie i podlega oddaleniu .

Powodowie, wnieśli skutecznie od powyższego rozstrzygnięcia apelację, zaskarżając wyrok: w zakresie pkt I. w części, tj. w kwocie 20.000,00 zł zaś w zakresie pkt II., tj. kosztów sądowych w całości. Przedmiotowemu orzeczeniu powodowie zarzucili:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia polegający na przyjęciu przez Sąd I instancji, że pozwany decyzją Naczelnika Urzędu Gminy w B. z dnia 24 kwietnia 1985 roku uzyskał zezwolenie na wejście na grunty powodów, w sytuacji gdy ta decyzja nie dotyczyła nieruchomości powodów, co tym samym nie daje legitymacji pozwanemu
w oparciu o art. 35 ust 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1985 roku o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości pozwalającej na zajęcie gruntu;

2.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia polegający na przyjęciu przez Sąd I instancji, że pozwany decyzją Urzędu Wojewódzkiego
w J. z dnia 8 sierpnia 1985 roku uzyskał pozwolenie na budowę gazociągu, w sytuacji gdy przed przystąpieniem do budowy inwestor miał wykonywać warunek (decyzja warunkowa) taki, że był zobowiązany do uzyskania pisemnej zgody właścicieli i użytkowników gruntów na prace i tego warunku inwestor nie spełnił, co skutkuje uznaniem, że pozwany nie posiada tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości powodów;

3.  naruszenie art. 2 k.p.c. a contrario poprzez przyjęcie, że powodom nie służy droga sądowa cywilna, tylko administracyjna, w sytuacji gdy w/w decyzje nie odnoszą się do nieruchomości powodów lub są wydane z obowiązkami, których inwestor nie dopełnił, co skutkuje uznaniem, że nie można stosować art. 35 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości pozwalającej na zajęcie gruntu;

4.  nie rozpoznanie istoty sprawy albowiem Sąd I instancji zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu lub pominął merytoryczne zarzuty strony powodowej względem argumentacji strony pozwanej w kontekście posiadania tytułu prawnego do posadowienia gazociągu, co spowodowało oddalenie powództwa.

Z uwagi na podniesione zarzuty powodowie po sprecyzowaniu wniosków wnieśli o:

1)  rozpoznanie zastrzeżenia zgłoszonego na rozprawie w dniu 23 kwietnia 2018 roku w przedmiocie oddalenia wniosków dowodowych strony powodowej;

2)  zmianę wyroku poprzez uwzględnienie apelacji i zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 20.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty i zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje;

ewentualnie o:

3)  uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, tj. w pkt I uchylenie wyroku w kwocie zaskarżonej 20.000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także
w zakresie pkt II w całości oraz pozostawienie Sądowi I instancji rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego.

W uzasadnieniu apelacji strona powodowa m.in. sprecyzowała, że w niniejszym postępowaniu dochodziła wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości
w kwocie 280.000,00 zł, a nie odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości, za okres do dnia 12 grudnia 2013 roku, tj. ustanowienia przez Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze, służebności przesyłu (apelacja – k. 587-589; pismo z 23 lipca 2018 roku stanowiące uzupełnienie braków formalnych apelacji – k. 606-607).

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od powodów na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm według obowiązujących stawek. Uzasadniając swoje stanowisko pozwany wskazał, że wyrok Sądu Okręgowego jest prawidłowy. Z ostrożności procesowej, pozwany oświadczył jednak, że żądana przez powodów kwota jest całkowicie nieuzasadniona (odpowiedź pozwanego na apelację – k. 618-620).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja powodów jest zasadna w zakresie w jakim zmierza do uchylenia zaskarżonego orzeczenia w zakresie kwoty 20.000,00 zł wraz z odsetkami liczonymi od w/w kwoty oraz przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Pochylając się nad apelacją powodów należy w pierwszym rzędzie określić definitywnie granice przedmiotowe wywiedzionego powództwa o zapłatę. Wyznaczały one bowiem podstawy i granice orzekania przez Sąd I instancji (art. 187 k.p.c. w zw. z art. 321 k.p.c.), jak również zarzutów apelacyjnych. Poczynione zastrzeżenie jest niezbędne, gdyż analizując treść uzasadnienia pozwu, dalszych pism procesowych oraz formułowanych wniosków dowodowych, strona powodowa w początkowej fazie postępowania przed Sądem I instancji, formułowała żądania oparte na dwóch odrębnych podstawach faktycznych oraz prawnych: odszkodowania z tytułu utraty wartości rynkowej nieruchomości oraz wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości. Do podobnych wniosków doszedł Sąd Okręgowy, który w uzasadnieniu prawnym zajął stanowisko odnośnie żądania o charakterze odszkodowawczym, jak i opartym na twierdzeniach o korzystaniu
z nieruchomości powodów bez podstawy prawnej.

W uzasadnieniu apelacji powodowie twierdzili natomiast, że ich roszczenie skierowane przeciwko pozwanemu, stanowi wyłącznie żądanie zapłaty wynagrodzenia
z tytułu bezumownego korzystania z ww. nieruchomości gruntowej. W efekcie wyłącznie
w tym zakresie, strona powodowa formułowała zarzuty apelacyjne. Wobec tak zakreślonego przedmiotu żądania, jedynie napomnieć wypada, iż kwestia utraty wartości rynkowej nieruchomości powodów, wynikająca z ograniczenia potencjalnego społeczno-gospodarczego przeznaczenia tejże nieruchomości, które zostało wyłączone na skutek poprowadzenia przez grunt powodów spornej linii gazociągowej, została prawomocnie rozstrzygnięta przez Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze postanowieniem z 12 grudnia 2013 roku, sygn. akt II Ca 756/13, ustanawiającym na nieruchomości gruntowej powodów, na rzecz pozwanego określoną
w sentencji tegoż orzeczenia służebność przesyłu, za jednorazowym wynagrodzeniem
w kwocie 21.000,00 zł (k. 405-408, 246-248). Pamiętać należy, że na gruncie wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu pojęcie to jest szersze niż pojęcie odszkodowania.
W razie powstania szkody fakt ten musi być brany pod uwagę przy określeniu wysokości wynagrodzenia, choć należy się ono właścicielowi nieruchomości obciążonej także wtedy, gdy żadnej szkody nie poniósł. Podstawa faktyczna przyznanego powodom przez Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze wynagrodzenia, opierała się na opinii biegłego sądowego, który ustalił jego wysokość jako iloczyn wartości 1 m ² działki przed obciążeniem nieruchomości służebnością przesyłu, powierzchni obliczonej w zakresie pasa eksploatacyjnego 387 m ², pasa 4 m od granicy działki o powierzchni 552 m ² oraz powierzchni określonej dla strefy ochronnej wynoszącej 2 996 m ² a także odpowiedniego ustalonego dla każdego w/w obszaru współczynnika uwzględniającego: aktualny sposób użytkowania z nieruchomości, przeznaczenie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz stan zagospodarowania działki (opinia pisemna biegłego sądowego M. J. sporządzona w sprawie sygn. akt I Ns 719/11 - k. 409-451). Tak poczynione ustalenia, korelują
z ugruntowaną już linią orzeczniczą w omawianym zakresie (zob. postanowienie SN z dnia 5 kwietnia 2012 roku, sygn. akt II CSK 401/11, nie publ.; wyrok SN z dnia 27 lutego 2013 roku, sygn. akt IV CSK 440/12, nie publ.). Wynagrodzenie należne na podstawie art. 305 ² § 2 k.c. powinno uwzględniać taki uszczerbek (cały uszczerbek), który jest następstwem ustanowienia służebności, w zakresie pasa gruntu niezbędnego do prawidłowego korzystania z urządzeń przesyłowych, mając na uwadze czynny charakter służebności, tak jak uczynił to Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze. Źródło rekompensowanego uszczerbku powinno więc leżeć
w zdarzeniu jakim jest powstanie prawa, tu: służebności, przez które to zdarzenie uszczerbek ten staje się trwały i nieodwracalny a nie w innych zdarzeniach faktycznych lub prawnych czy też w przepisach prawa (por. wyrok SN z dnia 15 września 2011 roku, sygn. akt II CSK 681/10, nie publ. oraz uchwała SN z dnia 08 września 2011 roku, sygn. akt III CZP 43/11, nie publ.).

Mocą wiążącą prawomocnego orzeczenia sądowego (art. 366 k.p.c.) objęte są ustalenia, które w związku z podstawą sporu stanowiły przedmiot rozstrzygnięcia, postrzegany przez pryzmat żądania pozwu i faktów przytoczonych w celu jego uzasadnienia (zob. m.in. wyrok SN z dnia 26 stycznia 2018 roku, sygn. akt II CSK 124/17, nie publ.). Zarówno więc Sąd Okręgowy, jak i Sąd Apelacyjny z uwagi na dyspozycje art. 366 k.p.c., nie mógł poczynić w tym zakresie odmiennej konstatacji.

W tym stanie rzeczy, mając na względzie obowiązujący w polskiej procedurze cywilnej model apelacji pełnej, roszczenie odszkodowawcze powodów nawet gdyby objęte było żądaniami przed Sądem I instancji (czemu powodowie w apelacji zaprzeczają) oraz zarzutami apelacyjnymi - nie zasługiwałoby na uwzględnienie.

Żądanie ustalenia należnego właścicielowi wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez przedsiębiorstwo przesyłowe z nieruchomości gruntowej wynika z przepisów: art. 224 k.c., art. 225 k.c., art. 230 k.c. oraz art. 352 § 2 k.c. (zob. uchwała [7] SN z dnia 26 listopada 2014 roku, sygn. akt III CZP 45/14, OSNC 2015, Nr 5, poz. 54, uchwała SN z dnia 24 lipca 2013 roku, sygn. akt III CZP 36/13, OSNC 2014, Nr 3, poz. 24).

Mimo dokonania częściowo prawidłowych ustaleń faktycznych, tj. przyjęcia, iż postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji Naczelnika Urzędu Gminy B. z 24 kwietnia 1985 roku znak (...), na której pozwany opierał swoje prawo do dysponowania nieruchomością powodów, zostało umorzone, gdyż gazociąg nie mógł powstać w następstwie wydania zaskarżonej decyzji (str. 3 uzasadnienia - k. 580), stwierdzenia, że Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze ustanowił na rzecz pozwanego służebności na spornej nieruchomości (co przesądzało o braku podstawy prawnej do korzystania przez pozwanego z nieruchomości powodów), Sąd a quo finalnie doszedł do oderwanych od tychże ustaleń wniosków, przyjmując, że strona powodowa nie posiadała cywilnoprawnych roszczeń zarówno w zakresie żądania zapłaty odszkodowania, jak i z tytułu zapłaty za bezumowne korzystanie z części nieruchomości powodów, gdyż pozwany legitymował się tytułem prawnym do korzystania z nieruchomości powodów.

Sąd I instancji rozstrzygając o żądaniach pozwu, w oderwaniu od powyższych okoliczności faktycznych, jak słusznie podniosła strona powodowa, błędnie przyjął, iż roszczenia powodów rozpoznawać należy przez pryzmat art. 35 ustawy z 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz. U. z 1974 r., Nr 10, poz. 64). Przedmiotowa ustawa nie ma zastosowania w niniejszym postępowaniu, gdyż pozwany, nie legitymuje się w zakresie spornego gazociągu, żadną decyzją administracyjną, która przesądzałaby o istnieniu tytułu prawnego do korzystania przez pozwanego z nieruchomości powodów. Wyraźnego podkreślenia wymaga, że tytułem prawnym, na mocy którego przedsiębiorstwo przesyłowe mogłoby ingerować w treść prawa własności powodów, nie była również decyzja z 08 sierpnia 1985 roku - zatwierdzająca plan realizacji gazociągu i udzielająca pozwolenia na budowę. Istota przedmiotowej decyzji, odnosiła się bowiem wyłącznie do kwestii technicznych, sposobu wykonania gazociągu, a nie uprawnień do korzystania z nieruchomości przez które przebiegał gazociąg. Jak słusznie podniosła strona powodowa, pozwany w toku postępowania pomimo spoczywającego na nim ciężaru dowodu, nie wykazał aby dysponował niezbędną w przypadku pozwolenia na budowę, pisemną zgodą właścicieli na wejście na teren nieruchomości, wprowadzenie ograniczeń w pasie ochronnym (zob. uwagę nr 2 do decyzji z 08 sierpnia 1985 r. - k. 78).

Ferując powyższy wniosek Sąd Apelacyjny, podobnie jak Sąd Okręgowy w Jeleniej nie pominął regulacji wynikającej z art. 29 ust. 5 ustawy z 24 października 1974 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 1974 r. Nr 38 poz. 229 ze zm.) w wersji obowiązującej na dzień wydania decyzji z 8 sierpnia 1985 roku, zgodnie z którą „Pozwolenie na budowę może być wydane wyłącznie jednostce organizacyjnej lub osobie, która wykaże prawo do dysponowania nieruchomością”. Pomimo bowiem w/w warunku nie sposób utożsamiać decyzji - pozwolenia na budowę z tytułem prawnym do nieruchomości, na której inwestycja ma być realizowana. Sama bowiem decyzja o pozwoleniu na budowę w żadnym razie nie może być traktowana jako decyzja zezwalająca na wejście na cudzy grunt i legalizująca tę czynność ( tak też w postanowieniu SN z dnia 19 maja 2016 roku, sygn. akt IV CSK 522/15 nie publ.) W art. 29 ust. 5 powołanej ustawy została ustanowiona przesłanka wykazania prawa do dysponowania nieruchomością jako expressis verbis przesłanka wydania pozwolenia na budowę, niemniej jednak w ustawie tej nie zdefiniowano pojęcia prawa do dysponowania nieruchomością, tak jak przyjmuje to art. 3 pkt 11 ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo Budowlane (j.t. Dz. U. z 2018 r. poz. 1202 ze zm.). W przywołanym przepisie „prawo do dysponowania nieruchomością” nie zostało ograniczone wyłącznie do wykazania tytułu prawnego wynikającego z prawa własności, użytkowania wieczystego, zarządu, ale „obejmuje też ograniczone prawo rzeczowe oraz stosunek zobowiązaniowy, przewidujący uprawnienie do wykonywania robót budowlanych”. W doktrynie ukształtowało się stanowisko, iż w świetle prawa budowlanego „tak szeroki zakres wykazania prawa do dysponowania nieruchomością obejmuje również wyrażenie zgody na wykonywanie robót budowlanych” ( por. wyrok NSA z dnia 5 grudnia 2017 roku, sygn. akt II OSK 422/17, nie publ.).

Przywołana powyżej teza potwierdza tym samym przyjęte już przez Sąd Okręgowy
w J. stanowisko, że o ile pozwany mógłby z wyrażenia zgody przez właściciela spornej nieruchomości - działki nr (...) - na poprowadzenie przez w/w działkę gazociągu, wywodzić prawo do dysponowana nią na w/w cel, o tyle ani jak wynika z uzasadnienia orzeczenia z dnia 12 grudnia 2013 roku ani z dokumentów złożonych w toku niniejszej sprawy, wobec nie zgłoszenia innych wniosków dowodowych, pozwany nie udowodnił aby taką zgodę faktycznie uzyskał.

W takiej sytuacji jedynie ostateczna decyzja administracyjna wydana w trybie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1985 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości uprawniałaby poprzednika prawnego pozwanego jako przedsiębiorstwo gazowe do poprowadzenia prac określonych w w/w przepisie, tj. w postaci podziemnych urządzeń służących do przesyłania gazu a następnie dostępu do tych urządzeń w celu wykonywania czynności związanych z ich konserwacją. Dopiero bowiem wydanie decyzji mającej podstawę w art. 35 ust. 1 powołanej ustawy prowadzi do trwałego ograniczenia prawa własności nieruchomości, gdyż sprawia, że jej właściciel ma obowiązek znoszenia stanu faktycznego ukształtowanego przebiegiem urządzeń przez strefę, w której było lub mogło być wykonywane jego prawo. Trwałość skutków decyzji wydanej na tej podstawie oznacza natomiast, że dotyczą one nie tylko osoby, która była właścicielem nieruchomości w chwili prowadzenia postępowania administracyjnego zakończonego wydaniem decyzji, lecz każdego kolejnego jej właściciela. Przedmiotowa decyzja nie traci również skuteczności po dniu wejścia w życie przepisów art. 305 ¹ i nast. k.c. o służebności przesyłu przez co, w przypadku jej uzyskania, stanowi ona w dalszym ciągu tytuł prawny do korzystania z cudzej nieruchomości na cele, o których orzeczono w decyzji. Dodać również wypada, iż dla wywodzenia z w/w decyzji tytułu do korzystania z nieruchomości, z punktu widzenia uprawnień przedsiębiorcy przesyłowego, konieczne jest oznaczenie w niej nieruchomości, przez które ma przebiegać urządzenie wymienione w art. 49 § 1 k.c. oraz zakresu, w jakim przedsiębiorca może korzystać z tej nieruchomości. Brak takich elementów w decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 cyt. ustawy powoduje, iż nie stanowi ona dla przedsiębiorcy skutecznego tytułu prawnego, pozwalającego na korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu ( por. wyrok SN z dnia 29 stycznia 2008 roku, sygn. akt IV CSK 410/07, nie publ., uzasadnienie postanowienia SN z dnia 10 maja 2017 roku, sygn. akt I CSK 499/16, nie publ., uchwała SN z dnia 20 stycznia 2010 r., sygn. akt III CZP 116/09, OSP z 2010 nr 11 poz. 10).

Konstatując poczynione wywody, jeszcze raz podkreślić wypada, iż strona pozwana
z uwagi na ustalenie, iż decyzja z 24 kwietnia 1985 roku znak (...) Naczelnika Urzędu Gminy B. orzekająca o zezwoleniu (...) Okręgowemu Zakładowi Gazownictwa we W. na wejście na grunty i użytki rolne stanowiące własność osób prywatnych i jednostek uspołecznionych w obrębie wsi: B., B., M. i B. w Gminie B., celem założenia gazociągu o długości 9,7 km, relacji B.-Z., nie stanowiła podstawy do powstania gazociągu przebiegającego przez działkę powodów ( k. 143 str. 3 uzasadnienia decyzji z 4.01.2013 r. Wojewody (...) znak (...)) oraz wobec nie wykazania spełnienia warunku określonego w pkt 1 decyzji Urzędu Wojewódzkiego w J. z 8 sierpnia 1985 roku w postaci uzyskania pisemnych zgód właścicieli i użytkowników gruntów na wprowadzenie ograniczeń w pasie ochronnym gazociągu ( k. 78), nie wykazała aby posiadała tytuł wstępu na nieruchomość powodów w celu poprowadzenia podziemnego urządzenia przesyłu gazu oraz wstępu na zajęty grunt celem eksploatacji i konserwacji przedmiotowych urządzeń. Tym samym nie sposób uznać aby pozwany uzyskał uprawnienie do korzystania z nieruchomości powodów, jak i trwałego ograniczenia zakresu uprawnień właścicielskich albowiem powołane decyzje z przywołanych powyżej powodów nie stanowią podstawy do kreowania tytułu prawnego do zajęcia nieruchomości.

Odwołanie się zatem przez Sąd Okręgowy na potwierdzenie trafności przyjętego rozstrzygnięcia oraz zastosowanej podstawy materialnoprawnej, niweczącej zastosowanie przywołanych przepisów Kodeksu cywilnego do orzecznictwa Sądu Najwyższego (uchwały SN z dnia 20 stycznia 2010 roku, sygn. akt III CZP 116/09, nie publ; postanowienia SN z dnia 05 lipca 2007 r., II CSK 156/07, nie publ.; wyroku SN z dnia 09 marca 2007 roku, sygn. akt II CSK 457/06, nie publ.), nie przystawało do okoliczności niniejszej sprawy.

Zestawienie powyższych rozważań z wnioskami poczynionymi przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu prawnym zaskarżonego wyroku, stanowiących podstawę do oddalenia
w całości wywiedzionego roszczenia o zapłatę, prowadzi do wniosku, iż Sąd I instancji nie rozpoznał istoty przedstawionego mu do rozstrzygnięcia zagadnienia.

W tym miejscu zaznaczyć wypada, że „Nierozpoznanie istoty sprawy,
w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c., jest wadliwością rozstrzygnięcia „polegającą na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź zaniechaniu zbadania przez ten sąd materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów stron z powodu bezpodstawnego przyjęcia, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi także w przypadku dokonania przez sąd pierwszej instancji oceny prawnej żądania bez ustalenia podstawy faktycznej, co wymagałoby poczynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej; w takiej sytuacji uzasadnione jest uchylenie orzeczenia ze względu na respektowanie uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego.” ( postanowienie SN z dnia 10 sierpnia 2018 roku, sygn. akt III CZ 26/18, nie publ., postanowienie SN z dnia 15 czerwca 2018 roku, sygn. akt I CZ 54/18, nie publ., wyrok SN z dnia 23 września 1998 roku, sygn. akt II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22, postanowienie SN z dnia 8 marca 2017 r., sygn. akt IV CZ 130/16, nie publ.).

Taka właśnie sytuacja zaistniała w niniejszej sprawie. Roszczenia wywodzone przez powodów opierały się bowiem na podstawie art. 224 k.c., art. 225 k.c., art. 230 k.c. Sąd I instancji, przyjął natomiast, iż nie mają one zastosowania w niniejszym postępowaniu (str. 6 uzasadnienia – k. 581v), gdyż pozwany legitymował się tytułem prawnym do korzystania
z nieruchomości powodów w postaci decyzji administracyjnej. Takie okoliczności nie mają natomiast oparcia w materiale dowodowym. Z uwagi zatem na fakt, iż pozwany podmiot – (...) S.A., nie legitymuje się uprawnieniem do ingerowania dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych w sferę własności nieruchomości należącej do powodów, zobowiązany jest do świadczenia wynagrodzenia na podstawie, na której powodowie oparli swoje roszczenie, a którego przesłanki zaistnienia oraz określenia wysokości nie zostały w ogóle podane ocenie. Tym samym Sąd a quo zaniechał zbadania materialnoprawnych przesłanek wywiedzionego powództwa, co w rezultacie prowadzić musiało do uchylenia na podstawie art. 386 § 4 zd. 1 k.p.c. zaskarżonego wyroku w zakresie objętym apelacją oraz przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania .

Dodać również wypada, że w okolicznościach niniejszej sprawy wobec nie legitymowania się przez pozwanego decyzją wydaną zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (j.t. Dz. U. z 1974 r. Nr 10 poz. 64 ze zm.) brak było przesłanek do powołania się na treść art. 36 cyt. ustawy jako stanowiącego podstawę do zanegowania prawa do dochodzenia roszczenia z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z zajętej nieruchomości należącej do powodów na drodze postępowania sądowego ( por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 20 stycznia 2010 roku, sygn. akt III CZP 116/09, OSP z 2011 r. Nr 11 poz. 110). Powyższego prawa nie wyłączyło również za okres objęty pozwem, tj. od listopada 2008 roku do stycznia 2011 roku (łącznie za 26 miesiące), ustanowienie służebności przesyłu postanowieniem z dnia 12 grudnia 2013 roku za przyznanym jednorazowym wynagrodzeniem, które stanowi zapłatę za znoszenie ingerencji przedsiębiorcy przesyłowego w jego własność, która dopiero ma nastąpić. Przedmiotowe orzeczenie mające bowiem charakter konstytutywny, skutkowało uzyskaniem prawa do korzystania z określonego terenu zajętego pod urządzenie przesyłowe dopiero z dniem 12 grudnia 2013 roku. Ponadto co warto zaznaczyć Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze uwzględnił zarzuty apelacji wywiedzionej od orzeczenia Sądu Rejonowego w Bolesławcu z dnia 10 lipca 2011 roku, sygn. akt I Ns 719/11, dotyczące naruszenia prawa materialnego art. 352 k.c., art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.p.c., poprzez uznanie, że możliwe jest zasiedzenie służebności przesyłu. Powyższe ma o tyle znaczenie, iż dopiero przyjęcie, że doszło do zasiedzenia służebności przesyłu, pozbawiałoby właściciela nieruchomości obciążonej wskutek zasiedzenia służebnością przesyłu roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z tej nieruchomości za okres poprzedzający zasiedzenie ( por. uchwała SN z dnia 20 listopada 2016 roku, sygn. akt III CZP 77/16. OSNC z 2017 r. Nr 9 poz. 94).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy przez Sąd I instancji koniecznym będzie ustalenie i rozważenie następujących okoliczności:

1.  zakresu faktycznego bezumownego korzystania przez pozwanego z nieruchomości powodów, mając na uwadze różnice zachodzące pomiędzy pasem eksploatacyjnym (obszarem niezbędnym do utrzymania linii gazociągowej w należytym stanie), a strefą kontrolowaną (obszarem gruntu z którego korzystanie jest przez właściciela ograniczone z uwagi na wymogi bezpieczeństwa) oraz wpływu tych dwóch pojęć i ustaleń w ich następstwie poczynionych, na sposób kalkulacji wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości - nie zapominając, iż sposobu kalkulacji roszczeń z art. 305 ² § 1 k.c. oraz wynikających z art. 224 i nast. k.c. nie można utożsamiać (zob. w szczególności postanowienie SN z dnia 20 kwietnia 2017 roku, sygn. akt II CSK 505/16, nie publ.; uchwała SN z dnia 11 grudnia 2015 roku, sygn. akt III CZP 88/15, nie publ.; uchwała SN z dnia 08 września 2011 r., sygn. akt III CZP 43/11, nie publ.);

2.  okresu bezumownego korzystania przez pozwanego z nieruchomości powodów, momentu od którego powodom należy się sporne wynagrodzenie, w tym ustalenie: czy pozwany pozostawał posiadaczem w dobrej czy złej wierze, wpływu konstytutywnego orzeczenia sądowego ustanawiającego na nieruchomości powodów na rzecz pozwanego służebność przesyłu.

W oparciu o te wskazania, koniecznym będzie odwołanie się do wiedzy specjalnej biegłego sądowego rzeczoznawcy majątkowego ( wniosek powodów z 5 listopada 2008 roku k. 139 ponowiony pismem z 29 czerwca 2015 roku, k. 285), który w oparciu o dokładne wytyczne Sądu I instancji ustali wysokość należnego powodom wynagrodzenia
z uwzględnieniem indywidualnej oceny okoliczności niniejszej sprawy oraz kryteriów, które zostały wypracowane w orzecznictwie sądowym (m .in. wyrok SN z dnia 12 października 2017 roku, sygn. akt IV CNP 76/16, nie publ. ).

Zważywszy na powołane motywy na podstawie art. 386 § 4 zd. 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji wyroku. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego oparto na art. 108 § 2 k.p.c., pozostawiają ich rozliczenie Sądowi I instancji, który ponownie będzie rozpoznawać roszczenie powodów.

Monika Włodarczyk Paulina Asłanowicz Edyta Jefimko