Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2019 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 2 października 2019 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. K. (1) i E. K.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w G.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 5 kwietnia 2019 r., sygn. akt I C 4793/17 oraz zażalenia powodów na postanowienie o kosztach procesu zawarte w punkcie III tego wyroku

I. odrzuca apelację od punktu II zaskarżonego wyroku,

II. zmienia zaskarżony wyrok w punktach I, III i IV w ten sposób, że powództwo oddala i rozstrzyga o zasadzie ponoszenia kosztów procesu i brakujących kosztów sądowych, obciążając nimi w całości powodów, pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu Sądu Rejonowego w Olsztynie,

III. oddala zażalenie,

IV. zasądza od powodów solidarnie na rzecz pozwanej kwotę 5.759 (pięć tysięcy siedemset pięćdziesiąt dziewięć) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Agnieszka Żegarska Jacek Barczewski Mirosław Wieczorkiewicz

Sygn. akt IX Ca 1118/19, IX Cz 564/19

UZASADNIENIE

Powodowie A. K. (2) i E. K. domagali się zasądzenia od pozwanej (...) S.A. z siedzibą w G. Oddział w O. kwoty 61.169 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 25 marca 2010 r. do dnia zapłaty i kosztami procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazali, że w okresie od 1 lutego 2001 r. do 31 stycznia 2009 r. i od 1 lutego 2010 r. do 31 stycznia 2011 r. byli właścicielami nieruchomości przez które przebiegają linie energetyczne stanowiące własność (...) S.A. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 19 lutego 2013 r. w sprawie IX Ca 789/12 zasądzono od pozwanej na rzecz powodów wynagrodzenie za bezumowne korzystanie przez pozwaną z nieruchomości powodów stanowiących działki (...) w okresie od 1 lutego 2009 r. do 31 stycznia 20/0 r. Następnie wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie w sprawie I C 267/13 zasądzono od pozwanej na rzecz powodów kwotę 47.250,89 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwaną również z działek (...) za okres od 1 stycznia 2001 r. do 31 stycznia 2009 r. i od 1 lutego 2010 r. do 31 stycznia 2011 r. Przedmiotowy wyrok oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie w sprawie I C 267/13 został zmieniony orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w/w sprawie I ACa 992/14. Sąd II instancji uwzględnił powództwo w całości, zasądzając od pozwanej na rzecz powodów całą kwotę dochodzoną pozwem (108.000 zł). W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu znacznie przekracza dochodzoną pozwem kwotę i wynosi 160.000 zł. W niniejszym postępowaniu powodowie dochodzą natomiast różnicy pomiędzy należnym odszkodowaniem wynikającym z treści opinii sporządzonej w sprawie I Aca 992/14 a kwotą dotychczas zasądzoną i zapłaconą na podstawie wyroku w zapadłego sprawie I ACa 992/14.

Pozwana (...) S.A. Oddział w O. wniosła o odrzucenie pozwu ze względu na powagę rzeczy osądzonej i zasądzenie od powodów na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. Natomiast z ostrożności procesowej pozwana domagała się oddalenia powództwa w całości.

W uzasadnieniu wskazała, że roszczenie powodów zostało prawomocnie osądzone przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku w sprawie I ACa 992/14, dlatego pozew powinien zostać odrzucony. Z ostrożności procesowej pozwana zakwestionowała wysokość roszczenia i powierzchnię, na podstawie której powodowie domagają się wynagrodzenia. Pozwana nie zgadza się bowiem z opiniami biegłych sporządzonymi w sprawach Sądu Rejonowego w Olsztynie X C 429/10 i Sądu Okręgowego w Olsztynie I C 267/13.

Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 9 marca 2016 r. odrzucił pozew.

Powodowie wnieśli zażalenie na powyższe rozstrzygnięcie, które zostało oddalone przez Sąd Okręgowy w Olsztynie postanowieniem z dnia 25 maja 2016 r. wydanym w sprawie IX Cz 294/16.

Następnie powodowie złożyli skargę kasacyjną na orzeczenie oddalające zażalenie na postanowienie odrzucające pozew. Postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2017 r. wydanym w sprawie IV CSK 607/16 Sąd Najwyższy uchylił postanowienie Sądu Okręgowego w części oddalającej zażalenie powodów i orzekającej o kosztach postępowania zażaleniowego oraz uchylił postanowienie Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 9 marca 2016 r.

Wyrokiem z dnia 5 kwietnia 2019r. Sąd Rejonowy w Olsztynie w punkcie I zasądził od pozwanej solidarnie na rzecz powodów kwotę 61.168,05 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 15 grudnia 2015r. do dnia 31 grudnia 2015r. i odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty; w punkcie II oddalił powództwo w pozostałym zakresie; w punkcie III zasądził od pozwanej solidarnie na rzecz powodów kwotę 6.676 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; w punkcie IV nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Olsztynie kwotę 7.422,48 zł tytułem wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne:

Powodowie A. i E. K. w okresie od 1 lutego 2001 r. do 31 stycznia 2009 r. i od 1 lutego 2010 r. do 31 stycznia 2011 r. byli współwłaścicielami na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej, następujących nieruchomości gruntowych położonych w J.:

-

nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą (...)

nieruchomości składającej się z działek gruntowych nr (...). dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą (...),

-

nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą (...)

Przed wszczęciem niniejszego postępowania, pomiędzy stronami toczyły się dwa procesy w przedmiocie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwaną z powyższych nieruchomości. W każdym z tych postępowań, sprawy toczyły się w pierwszej jak i drugiej instancji (odpowiednio: X C 429/10 i IX Ca 789/12 oraz IC 267/13 i I ACa 992/14), powodami byli A. i E. K. a pozwanym (...) S.A. z siedzibą w G., przedmiot sporu obejmował te same działki. Jedyna różnica dotyczyła okresów, za które powodowie domagali się zasądzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

Pierwszy proces dotyczył wy nagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwanego z działek o nr (...) w okresie od 1 lutego 2009 r. do 31 stycznia 2010 r. Powodowie domagali się wówczas zasądzenia od pozwanego kwoty 9.125 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 28 marca 2010 r. do dnia zapłaty.

Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 27 września 2012 r. w sprawie X C 429/10 oddalił powyższe: roszczenie w całości. W uzasadnieniu wskazał, że przedłożona przez pozwaną decyzja z dnia 13 sierpnia 1979 r. uprawniała jej poprzednika prawnego do wybudowania na działkach objętych pozwem linii energetycznej wysokiego napięcia. Jednakże w toku tego postępowania Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego J. K. na okoliczność usytuowania i powierzchni urządzeń elektroenergetycznych na nieruchomościach należących do powodów. Biegły J. K. ustalił, że przez działki nr (...) przebiega napowietrzna linia elektroenergetyczna wysokiego napięcia 110 kV z przewodami gołymi. Przedmiotowa linia usytuowana jest na słupach energetycznych wysokiego napięcia o symbolu B2 P+2,5. Długość linii napowietrznej wynosi: 81,10 m na działce nr (...) m na działce nr (...) m na działce (...) m na działce (...). Na działkach nr (...) stoją słupy energetyczne wysokiego napięcia (B2 P + 2,5) o wysokości 23,10 m i wymiarach podstawy 3,13 m x 2.19 m. Ponadto biegły J. K. ustalił, że obszar trwale wyłączony zużytkowania z powodu posadowienia urządzeń elektroenergetycznych wynosi: 21 m ² na działce nr (...) m ² na działce nr (...). Natomiast obszar gruntu ograniczonego korzystania został określony na: 881 m ² na działce (...).806 m ² na działce (...).130 m ² na działce (...).817 m ² na działce (...) m ² na działce (...).

Powodowie zakwestionowali powyższe rozstrzygnięcie w drodze apelacji. Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 19 lutego 2013 r. wydanym w sprawie IX Ca 789/12 zmienił zaskarżony wyrok min. w ten sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powodów kwotę 12 727 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 19 sierpnia 2010 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wskazał, że pozwana korzystała z działek powodów bez żadnego tytułu prawnego. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że decyzja z dnia 13 sierpnia 1979r. dotyczyła wyłącznie działek nr (...). Poza tym przedmiotowa decyzja nie została doręczona powodom, a tym samym nie istnieje w obrocie prawnym. Wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości zasądzone na przecz powodów, zostało ustalone na podstawie opinii biegłego J. K. sporządzonej w postępowaniu pierwszomstancyjnym (X C 429/10).

Przedmiotem drugiego procesu wszczętego przez A. i E. K. przeciwko (...) S.A. było wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z działek gruntowych o nr (...) w okresie od 1 lutego 2001 r. do 31 stycznia r. oraz od 1 lutego 2010 r. do 31 stycznia 2011 r. Powodowie domagali się wówczas zasądzenia od pozwanego kwoty 108.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 sierpnia 2010r. do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 30 września 2014 r. wydanym w sprawie I C 267/13 zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 47.250,89 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 30 września 2014 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałej części. W uzasadnieniu wskazał, że w zakresie powierzchni trwale wyłączonej i powierzchni ograniczonego korzystania z działek objętych pozwem, związany był ustaleniami Sądu Okręgowego w Olsztynie w sprawie IX Ca 789/12 (opinia biegłego J. K.). Jednak roszczenie zgłoszone w tym postępowaniu obejmowało inny okres niż wskazany w sprawie IX Ca 789/12. Z tego też względu, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego D. K. na okoliczność ustalenia wysokości wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości powodów w okresie od 1 lutego 2001 r. do 31 stycznia 2009 r. oraz od 1 lutego 2010 r. do 31 stycznia 2011 r.

Na podstawie opinii biegłego D. K. Sąd Okręgowy ustalił, że: - należność za 1 m ² z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki gruntowej oznaczonej nr (...) wynosiła:

•

od 1 lutego do 31 grudnia 2001 r. - 0,03 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2002 r. - 0,06 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2003 r. - 0,03 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r. - 0,06 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2005 r. - 0,10 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2006 r. - 0,11 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2007 r. - 0,18 zł/m ²,

•

od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2008 r. - 0,15 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 stycznia 2009 r. - 0,15 zł/m ²,

•

od 1 lutego 2010 r. do 31 stycznia 2011 r. - 0,21 zł/m ²,

- należność za 1 m ² z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki gruntowej oznaczonej nr (...) wynosiła:

•

od ł lutego do 31 grudnia 2001 r. - 0,05 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2002 r. - 0,06 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2003 r. - 0,04 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r. - 0,08 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2005 r. - 0.12 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2006 r. - 0,20 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2007 r. - 0,27 zł/m ²,

•

od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2008 r. - 0,28 zł/m ²,

•

od 1 stycznia 2009 r. do 31 stycznia 2009 r. - 0,28 zł/m ²,

•

od 1 lutego 2010 r. do 31 stycznia 2011 r. - 0,32 zł/m ²,

- należność za 1 m ² z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działek gruntowych oznaczonych nr (...) wynosiła:

•

od 1 bitego do 31 grudnia 2001 r. - 0,59 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2002 r. - 1,19 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2003 r. - 1,21 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r. - 1,14 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2005 r. - 1,29 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2006 r. - 1,85 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2007 r. - 2,75 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 grudnia 2008 r. - 3,67 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 stycznia 2009 r. - 0,26 zł/m ²,

•

od 1 lutego 2010 r. do 31 grudnia 2010 r. - 2,96 zł/m ²,

•

od 1 stycznia do 31 stycznia 2011 r. - 0,32 zł/m ².

Ponadto na podstawie opinii biegłego D. K. ustalono, że lokalizacja słupów energetycznych na działkach (...) sprawiła, że grunt w 100% jest wykorzystywany przez przedsiębiorstwo przesyłowe („k"=1). Natomiast współczynnik współkorzystania w strefie ochronnej ustalono na poziomie 30% dla właścicieli i 70% dla przedsiębiorstwa przesyłowego („k"= 0,7).

Sąd Okręgowy w przeważającej części podzielił wnioski biegłego D. K.. Jednak mając na uwadze wszystkie okoliczności sprawy przyjął, że współczynnik współkorzystania wynosi „k"= 0,2 (a nie 0,7 jak przyjął biegły D. K.). Biorąc pod uwagę wskazaną korektę, Sąd Okręgowy ustalił wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów na kwotę 47,250,89 zł.

Powodowie zakwestionowali powyższe rozstrzygnięcie w drodze apelacji. Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2015 r. w sprawie I ACa 992/14 Sąd Apelacyjny w Białymstoku zmienił zaskarżony wyrok min. w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 108.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 maja 2013 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wskazano, że Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, za wyjątkiem ustaleń dotyczących wysokości stawki wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania za lm ² powierzchni nieruchomości powodów. Według Sądu Apelacyjnego, jeżeli biegły D. K. określił współczynnik współkorzystania z nieruchomości na „k"= 0,7, to taką wartość należało uwzględnić przy wyliczaniu wynagrodzenia należnego powodom. Sąd Apelacyjny zauważył, że przy zastosowaniu współczynnika „k*'= 0.7 wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów przekracza kwotę 160.000 zł. W tych okolicznościach, na rzecz powodów zasądzono całą kwotę dochodzoną pozwem (108.000 zł).

Powodowie wezwali pozwaną do zapłaty kwoty 61.168,05 zł w piśmie z dnia 7 grudnia 2015 r., wyznaczając 7- dniowy termin na zapłatę dochodzonej kwoty. Pismo zostało doręczone stronie pozwanej w dniu 8 grudnia 2015 r.

Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z działek nr (...). (...) w okresie od 1 lutego 2001 r. do 31 stycznia 2009 r. oraz od 1 lutego 2010r. do 31 stycznia 2011 r. wynosi 169.168,05 zł.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd I instancji uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości co do roszczenia głównego, a podlegało oddaleniu w części dotyczącej odsetek za opóźnienie przed terminem wskazanym na wezwaniu do zapłaty żądanej kwoty.

Sąd wskazał, iż powodowie w niniejszej sprawie domagali się zasądzenia od pozwanego (...) S.A. kwoty 61.169 zł z tytułu bezumownego korzystania z działek o nr (...) w okresie od 1 lutego 2001 r. do 31 stycznia 2009 r. oraz. od 1 lutego 2010 r. do 31 stycznia 2011 r.

Powodowie tożsame roszczenie zgłosili w prawomocnie zakończonym postępowaniu o sygn. akt I C 267/13 przeprowadzonym przez Sąd Okręgowy w Olsztynie. Jednakże tam dochodzili kwoty 108.000 zł, zaś w niniejszym postępowaniu dochodzą dalszej kwoty.

W sprawie I C 267/13 A. i E. K. również domagali się od (...) S.A. wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działek o nr (...) w okresie od 1 lutego 2001 r. do 31 stycznia 2009 r. i 1 lutego 2010 r. do 31 stycznia 2011 r.

Ostatecznie Sąd II instancji (Sąd Apelacyjny w Białymstoku) uwzględnił roszczenie powodów w całości i na rzecz A. i E. K. zasądził całą kwotę dochodzoną pozwem w wysokości 108.000 zł. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny zasygnalizował, że wynagrodzenie przysługujące powodom wyliczone na podstawie opinii biegłego D. K. znacznie przekracza 160.000 zł. Jednakże wobec związania granicami roszczenia i apelacji (art. 321 § 1 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c.), Sąd II instancji nie mógł orzec ponad żądanie zgłoszone w pozwie.

Według powodów w sprawie I C 267/13 dochodzili częściowego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Natomiast roszczenie zgłoszone w niniejszym postępowaniu posiada charakter uzupełniający. Obecnie domagają się bowiem zasądzenia różnicy pomiędzy prawidłową wysokością wynagrodzenia -wyliczonego na podstawie opinii biegłego D. K. i J. K. - a kwotą uzyskaną na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 4 kwietnia 2015 r. wydanego w sprawie I ACa 992/14 (169.168,05 zł - 108.000 zł = 61.168,05 zł)

Na tym tle pomiędzy stronami wywiązał się spór co do tego, czy w rozpoznawanej sprawie zachodzi negatywna przesłanka procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej. Pozwana stała bowiem na stanowisku, że roszczenie zgłoszone w rozpoznawanej sprawie jest tożsame z żądaniem zgłoszonym przez A. i E. K. w prawomocnie zakończonej sprawie I C 267/13. Ostatecznie wszelkie wątpliwości w tym zakres e zostały rozwiązane przez Sąd Najwyższy, który w postanowieniu z dnia 18 sierpnia 2017 r. przesądził, że w rozpoznawanym przypadku nie występuje powaga rzeczy osądzonej.

Zatem Sąd Rejonowy - będąc związany stanowiskiem Sądu Najwyższego - mógł zająć się kwestią ustalenia wynagrodzenia należnego powodom za bezumowne korzystanie z nieruchomości wskazanych w pozwie.

W ocenie Sądu I instancji w realiach rozpoznawanego przypadku zastosowanie znajduje art. 365 § 1 k.p.c. ustanawiający zasadę, że orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

W związku z powyższym zdaniem Sądu Rejonowego rozpoznając niniejszą sprawę, był on związany zarówno ustaleniami Sądu Okręgowego w Olsztynie dokonanymi w sprawie IX Ca 789/12 jak i ustaleniami Sądu Apelacyjnego w Białymstoku dokonanymi w sprawie I ACa 992/14.

Sąd wskazał, że w postępowaniu IX Ca 789/12 został przesądzony obowiązek zapłaty przez pozwanego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntów powodów. Ponadto w tym postępowania ustalono (na podstawie opinii biegłego J. K.) powierzchnię działek o nr (...), która - na skutek posadowienia urządzeń elektroenergetycznych - jest trwale wyłączona z użytkowania i powierzchnię z której korzystanie jest ograniczone. Zatem powierzchnia zajęta przez urządzenia elektroenergetyczne została już ustalona i sąd w rozpoznawanej sprawie był tymi ustaleniami związany.

W dalszej kolejności Sąd wskazał, że w sprawie I ACa 992/14 (I C 267/13) ustalono należność za 1 nr z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów, a także ustalono współczynnik współkorzystania z działek przez powodów i przedsiębiorstwo przesyłowe. Skoro powodowie dochodzą wynagrodzenia uzupełniającego za ten sam okres co w sprawie I ACa 992/14 (I C 267/13), to Sąd Rejonowy był związany ustaleniami dotyczącymi wysokości należności za 1 m ² oraz współczynnikiem współkorzystania ustalonym w poprzednim postępowaniu na podstawie opinii D. K.. Wymienione kwestie miały prejudycjalny charakter dla niniejszej sprawy.

W konsekwencji Sąd wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów ustalił na podstawie opinii biegłych J. K. (IX Ca 789/12) i D. K. (I C 267/13) na łączną kwotę 169.168,05 zł.

Sąd wskazał, iż powodowie w sprawie I ACa 992/14 otrzymali kwotę 108.000 zł. dlatego w niniejszym postępowaniu na ich rzecz należało zasądzić kwotę 61.168.05 zł (169.168,05 zł - 108.000 zł = 61.168,05 zł)

Odsetki za opóźnienie od kwoty 61.168,05 zł zostały przez Sąd I instancji zasądzone od 15 grudnia 2015 r. Sąd zwrócił uwagę, że powodowie wezwali pozwaną do zapłaty pozostałej części wynagrodzenie pismem datowanym na dzień 7 grudnia 2015 r. Przesyłka została doręczona w dniu 8 grudnia 2015 r. W po wołanym piśmie wyznaczono 7-dniowy termin na zapłatę kwoty 61.168,05 zł, który upłynął bezskutecznie w dniu 15 grudnia 2015 r. To właśnie od tej daty pozwana pozostaje w opóźnieniu w spełnieniu dochodzonego przez powodów roszczenia.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. § 2 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. O nieuiszczonych kosztach sądowych związanych ze sporządzeniem na wniosek pozwanej (...) S.A. opinii orzeczono na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Pozwana wniosła apelację od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie art. 365 § 1 k.p.c. - poprzez uznanie, iż Sąd był związany ustaleniami Sądu Okręgowego w Olsztynie w sprawie IX Ca 789/12 oraz Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w sprawie I ACa 992/14 dot. strefy odziaływania urządzeń elektroenergetycznych oraz wysokości wynagrodzenia za 1 m ² jako ustaleniami prejudycjalnymi, podczas gdy przedmiotem prawomocności materialnej może być jedynie ostateczny rezultat rozstrzygnięcia, a nie przesłanki, które do niego doprowadziły, Sąd nie jest związany ani ustaleniami faktycznymi poczynionymi w innej sprawie, ani poglądami prawnymi wyrażonymi w uzasadnieniu zapadłego wcześniej wyroku;

2.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. - poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie oraz brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonanie oceny dowodów przy pominięciu przeprowadzonych w sprawie dowodów z opinii biegłych M. H. (1) i P. S., podczas gdy opinie te wykazały że dochodzone pozwem roszczenie uzupełniające jest niezasadne;

3.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 156 ust. 3 i 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami - przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie oraz brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, poprzez ustalenie wynagrodzenia na podstawie opinii biegłych z postępowań IX Ca 789/12 oraz I ACa 992/14 podczas gdy opinie te w chwili orzekania miały ponad rok i nie zostały zaktualizowane;

4.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia polegający na uznaniu, iż powodom należy się wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania w wysokości 61.168,05 zł jako roszczenie uzupełniające ponad zasądzoną już kwotę 108 000,00 zł, podczas gdy w toku sprawy zostały przeprowadzone dowody z opinii biegłych elektroenergetyka, następnie rzeczoznawcy majątkowego, który wyliczył wynagrodzenie za dochodzony pozwem okres na kwotę 14.293.00 zł, co powinno skutkować oddaleniem powództwa w całości.

W oparciu o powyższe zarzuty pozwana wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości;

2.  zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej solidarnie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego za obydwie instancje według norm przepisanych;

3.  ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, przy pozostawieniu temu Sądowi orzeczenia o kosztach postępowania za instancję odwoławczą.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów wynagrodzenia radcy prawnego, według norm przepisanych.

Powodowie zaskarżyli zażaleniem postanowienie w przedmiocie kosztów procesu zawarte w punkcie III wyroku w zakresie w jakim Sąd I instancji nie zasądził od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kosztów procesu ponad kwotę 6.676 zł.

Zaskarżonemu postanowieniu zarzucili naruszenie:

1)  art. 98 § 2 k.p.c. poprzez nie zasądzenie od pozwanego kosztów procesu tj. opłaty od zażalenia z dnia 23 marca 2016r. w kwocie 612 zł, opłaty od skargi kasacyjnej z dnia 26 lipca 2016r. w kwocie 3.059 zł wraz z opłata skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, które stanowią niezbędne koszty procesu i winny być zasądzone na rzecz powodów;

2)  art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 6 , § 10 pkt 4 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015r. (w brzmieniu do dnia 27.10.2016r.) poprzez nie zastosowanie a w konsekwencji nie zasądzenie od pozwanego kosztów procesu tj. wynagrodzenia zawodowego pełnomocnika powodów w kwocie 14.400 zł,

które to naruszenie miało istotny wpływ na wynik sprawy bowiem spowodowało zasądzenie na rzecz powodów od pozwanego kosztów procesu w zaniżonej wysokości.

W oparciu o powyższe zarzuty powodowie wnieśli o zmianę pkt III wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kosztów procesu w kwocie 24.764 zł zamiast jedynie w kwocie 6.676 zł.

Pozwana wniosła o oddalenie zażalenia i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej zasługiwała w przeważającej części na uwzględnienie, co siłą rzeczy czyniło zażalenie powodów niezasadnym.

Na wstępie wskazać należy, iż odrzuceniu podlegała apelacja pozwanej od punktu II zaskarżonego wyroku, którym powództwo częściowo oddalono.

Przypomnieć wypada, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego przesłanką zaskarżenia orzeczenia w postępowaniu cywilnym jest istnienie interesu prawnego w zaskarżeniu, określanego mianem gravamen, a ten oznacza pokrzywdzenie polegające na niekorzystnej dla strony różnicy między zgłoszonym przez nią żądaniem a sentencją orzeczenia, wynikającej z porównania zakresu żądania i treści rozstrzygnięcia (wyrok SN z dnia 8 grudnia 2009r. I UK 195/09, LEX nr 577812; uchwała SN z dnia 15 maja 2014 r. III CZP 88/13, OSNC 2014/11/108).

Jeśli rozstrzygnięcie jest dla strony skarżącej korzystne lub jej nie dotyczy, to bez względu, z jakich przyczyn ono zapadło, nie podlega zasadniczo zaskarżeniu przez tę stronę. W niniejszej sprawie zatem wyrok w części oddalającej powództwo był dla pozwanej orzeczeniem korzystnym.

W tej sytuacji apelację jako niedopuszczalną Sąd Rejonowy powinien był częściowo odrzucić na podstawie art. 370 k.p.c. Skoro tego nie uczynił obowiązany do tego jest Sąd Okręgowy zgodnie z art. 373 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Przechodząc do meritum apelacji skonstatować wypada, że stan faktyczny sprawy był zasadniczo niesporny. W okresie objętym żądaniem pozwu przedsiębiorca przesyłowy korzystał z urządzeń posadowionych na nieruchomości powodów bez tytułu prawnego. Niekwestionowany był wynik spraw X C 429/10 (IX Ca 789/12) i I C 267/13 (I ACa 992/14), jak też okoliczność sporządzenia w nich opinii przez biegłych J. K. i D. K., których wnioski doprowadziły do wydania rozstrzygnięć niekorzystnych dla pozwanej.

W tych warunkach istota sporu sprowadzała się do dwóch zagadnień, pierwszego - dotyczącego zakresu związania sądów orzekających prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w sprawie I ACa 992/14 (art. 365 § 1 k.p.c.) i drugiego, związanego z możliwością posłużenia się wydanej w rzeczonej sprawie opinią biegłego dla potrzeb innej sprawy cywilnej.

Odnosząc się do pierwszej z wyżej podniesionych kwestii wskazać należy, że stosownie do art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

Przypomnijmy, że wyrokiem z 3 kwietnia 2015 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku zmienił orzeczenie Sądu Okręgowego w Olsztynie z 30 września 2014 r. poprzez m.in. zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwoty 108.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 21 maja 2013 r. do dnia zapłaty (k. 251 – 251 v.). W uzasadnieniu judykatu wskazał, że przysługujące powodom wynagrodzenie wynosiło wedle opinii biegłego ponad 160.000 zł, jednakże z uwagi na dochodzenie kwoty 108.000 zł, roszczenie podlegało uwzględnieniu jedynie do tej wartości (k. 262).

Wskazać wypada, że przepis art. 365 k.p.c. łącznie z art. 366 k.p.c. reguluje jedną z centralnych instytucji postępowania cywilnego, jaką jest prawomocność materialna orzeczenia. Jednym z aspektów prawomocności materialnej jest moc wiążąca, której istota polega na tym, że sąd obowiązany jest przyjąć, iż konkretna kwestia, objęta mocą wiążącą, kształtuje się tak, jak orzeczono o niej w prawomocnym orzeczeniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2011 r., III CSK 161/10, z dnia 24 stycznia 2017 r., V CSK 164/16, i z dnia 26 maja 2017 r., I CSK 464/16). Skutek ten następuje w określonych granicach przedmiotowych i podmiotowych. Przepis art. 365 KPC nie określa wprost granic przedmiotowych mocy wiążącej, niemniej jednak w orzecznictwie sięga się w tym zakresie trafnie do art. 366 KPC, regulującego przedmiotowe granice powagi rzeczy osądzonej, co znajduje uzasadnienie w założeniu, że powaga rzeczy osądzonej i moc wiążąca są dwoma aspektami tej samej instytucji, jaką jest prawomocność materialna orzeczenia. Mocą wiążącą objęte są w konsekwencji te ustalenia, które w związku z podstawą sporu stanowiły przedmiot rozstrzygnięcia, przy czym przedmiot ten należy postrzegać przez pryzmat żądania pozwu i faktów przytoczonych w celu jego uzasadnienia ( art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w związku z art. 321 § 1 k.p.c.). Nie są natomiast objęte mocą wiążącą kwestie wstępne, o których sąd rozstrzyga dążąc do wydania orzeczenia, ani też ustalenia faktyczne i poglądy interpretacyjne stojące u podstaw prawomocnego orzeczenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CSK 181/14, z dnia 8 grudnia 2016 r., III CNP 29/15, z dnia 24 stycznia 2017 r., V CSK 164/16, i z dnia 26 maja 2017 r., I CSK 464/16).

Podkreśla się nadto, że wynikająca z art. 365 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego moc wiążąca wyroku dotyczy związania sentencją, a nie uzasadnieniem wyroku innego sądu, czyli przesłankami faktycznymi i prawnymi przyjętymi za jego podstawę, gdyż zakresem prawomocności materialnej jest objęty tylko ostateczny wynik rozstrzygnięcia, a nie jego przesłanki (por. wyrok SN z 30 stycznia 2019 r., I PK 231/17). Moc wiążąca w zakresie ustanowionym w art. 365 § 1 KPC odnosi się tylko do „skutku prawnego”, który stanowił przedmiot orzekania i nie oznacza związania sądu ustaleniami zawartymi w uzasadnieniu innego orzeczenia (por. wyrok SN z 11 grudnia 2018 r., II PK 237/17).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy oczywistym wydaje się, że sądy orzekające związane są ustaleniem, iż po stronie pozwanej istniał obowiązek zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów w okresie objętym pozwem do wysokości 108.000 zł. Takiej bowiem kwoty żądali powodowie w sprawie I C 267/13 (I ACa 992/14) i taką sumę im zasądzono w oparciu o ustalenia faktyczne poczynione w powołanym postępowaniu. Wcześniejsze orzeczenia wiążą również w tym sensie, iż nie pozwalają na przyjęcie, by pozwanej przysługiwał tytuł prawny do korzystania z nieruchomości powodów.

Jednakowoż Sąd Okręgowy uznaje odmiennie niż Sąd I instancji, że w kolejnej toczącej się sprawie nie są w sposób bezwzględny wiążące te elementy sporu, które nie były objęte zarówno żądaniem pozwu, jak i rozstrzygnięciem w innych postępowaniach, tj. roszczenie o zapłatę kwoty 61.169 zł z ustawowymi odsetkami od 25 marca 2010 r. do dnia zapłaty.

Paradoksalnie taki tok rozumowania potwierdza wydane w niniejszej sprawie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2017 r. (IV CSK 607/16), w którego uzasadnieniu wskazano m.in., że jeżeli powód domaga się zasądzenia konkretnej kwoty z określonego tytułu (tu: odszkodowania za bezumowne korzystanie z gruntu) i wykaże, że świadczenie to mu przysługuje, sąd żądanie uwzględni i dochodzoną kwotę zasądzi. Wyrok taki nie rozstrzyga o tym, czy na tej samej podstawie faktycznej powód mógłby się domagać dalszej sumy, nie obejmuje bowiem roszczeń, które nie zostały zgłoszone i o których nie orzekano. Fakt, że wyrok uwzględniał całość dochodzonego w pierwszej sprawie żądania nie wyklucza przyjęcia, że to rozstrzygnięcie obejmowało jedynie część roszczenia; jeżeli powód twierdzi, że domaga się niedochodzonej wcześniej części roszczenia, to przy ograniczeniu się przez sąd do badania pozwu i przedmiotu poprzedniego wyroku, brak jest podstaw do uznania, iż o roszczeniu tym już prawomocnie rozstrzygnięto. Wydając wyrok zasądzający świadczenie sąd orzeka o żądaniu powództwa, przesądzając jedynie, że powodowi należy się określona kwota; tak też w niniejszej sprawie, w której prawomocnym wyrokiem sąd orzekł, że powodom przysługuje żądane 108 tysięcy, a to, czy należy im się od pozwanego więcej - przedmiotem orzeczenia nie było.

Jak już wcześniej podniesiono, moc wiążąca w zakresie ustanowionym w art. 365 § 1 k.p.c. nie oznacza związania sądu ustaleniami zawartymi w uzasadnieniu innego orzeczenia.

Niewątpliwie podstawę ustaleń w innej sprawie cywilnej stanowiła opinia biegłego D. K., sporządzona przy pomocy wniosków opinii biegłego J. K.. Opinia biegłego, jak każdy dowód przewidziany przepisami procedury cywilnej, jest podstawą czynienia ustaleń faktycznych w konkretnej sprawie. Ustalenia faktyczne powstają bowiem jako wynik przeprowadzonej przez sąd oceny poszczególnych dowodów co do ich mocy oraz wiarygodności. Ocena takowa, służąca ustaleniu stanu faktycznego będącego podstawą zastosowania normy prawnej, dokonywana jest w poszczególnej sprawie. Nie jest zaś tak, jak chcą tego powodowie, iż raz ustalony w innym postępowaniu stan faktyczny, którego elementem jest opinia biegłego, służyć będzie w kolejnych sprawach jako niewzruszalny wyznacznik słuszności ich stanowiska.

W tych warunkach za uzasadniony uznać należało zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c., gdyż podstawę wydania zaskarżonego wyroku stanowiły ustalenia zawarte w uzasadnieniu innej sprawy cywilnej, które nie są objęte mocą wiążącą prawomocnego orzeczenia.

Słuszny okazał się również zarzut uchybienia przepisom art. 233 § 1 w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. wyrażający się w pominięciu wniosków opinii biegłych M. H. (1) i P. S. sporządzonych na potrzeby niniejszej sprawy.

Wiąże się on nierozerwalnie z problemem dopuszczalności skorzystania w toczącym się postępowaniu z opinii biegłych sporządzonych na potrzeby innej sprawy. Jako że sprawa niniejsza toczyła się i zakończyła przed wejściem w życie art. 278 ¹ k.p.c. (co nastąpi z dniem 7 listopada 2019 r.), wypada odwołać się do dotychczasowych poglądów judykatury odnoszących się do sygnalizowanej kwestii.

Na rzeczonym tle wskazywano, że opinia biegłego sporządzona w innej sprawie, nie tylko w sprawie tego samego rodzaju co sprawa rozpoznawana, może być wykorzystana jako dowód w rozumieniu art. 278 § 1 KPC tylko wtedy, gdy żadna ze stron nie zgłasza co do niej zastrzeżeń i nie żąda powtórzenia tego dowodu w toczącym się postępowaniu w sprawie cywilnej (wyroki SN z 31 maja 2017 r., III UK 133/16; z 10 listopada 2016 r., IV CSK 45/16). Podnosi się także, iż opinia biegłego złożona w innej sprawie, w zakresie zawartej w takiej opinii treści, ma charakter dokumentu prywatnego - co oznacza, że stanowi dowód tego, że dana osoba, która go podpisała złożyła oświadczenie zawarte w tym dokumencie (art. 245 KPC). Taki prywatny dokument, o charakterze informacyjnym, nie może prowadzić do obejścia przepisów o dowodach. Dokument prywatny jest jednym z dowodów wymienionych w kodeksie postępowania cywilnego i podlega ocenie tak jak wszystkie inne dowody. Może stanowić podstawę ustaleń faktycznych i wyrokowania. Nie może zastępować jednak dowodu z opinii biegłego (wyrok SN z 10 października 2012 r., I UK 210/12).

W przedmiotowej sprawie pozwana nie tylko kwestionowała ustalenia ze spraw I C 267/13 i I ACa 992/14 (k. 411), ale wprost nie wyraziła zgody na skorzystanie w niniejszej sprawie z opinii biegłych J. K. i D. K. (k. 418).

Tym samym nie zaktualizowała się przesłanka uzyskania zgody wszystkich stron na traktowanie jako dowodu z opinii biegłego ekspertyz sporządzonych w innych sprawach, które mogą być traktowane jedynie jako dokument prywatny potwierdzający stanowisko powodów. Słusznie zatem Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii innych biegłych z zakresu energetyki i szacowania nieruchomości, albowiem uzyskanie danych odnoszących się do powierzchni nieruchomości wyłączonych z użytkowania wskutek posadowienia urządzeń przesyłowych i ustalenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie wymagało wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.). Konieczne jest przy tym zastrzeżenie, że to na stronie powodowej spoczywał ciężar wykazania wysokości przysługującego jej wynagrodzenia stosownie do art. 6 k.c.

Biegły z zakresu elektroenergetyki M. H. (2) na k. 567 – 580 przedstawił algorytm pozwalający na wyliczenie zakresu bezumownego korzystania przez pozwaną z nieruchomości powodów odnośnie każdego z urządzeń przesyłowych. Na jej podstawie biegły P. S. wyliczył wysokość wynagrodzenia w okresie od 1 lutego 2001 r. do 21 stycznia 2011 r. na kwotę 14.293 zł, tj. wiele niższą niż ustalona w prawomocnie zakończonych innych sprawach cywilnych (k. 627 – 668). Biegły rzeczoznawca majątkowy ustosunkował się do zarzutów powodów w opinii uzupełniającej z k. 693 – 696, podtrzymując dotychczas zajęte stanowisko. Zarządzeniem z 7 lutego 2019 r. (k. 700), zobowiązano pełnomocnika powodów do zgłaszania ewentualnych zastrzeżeń do opinii uzupełniającej, które do momentu zamknięcia rozprawy nie zostały złożone.

W tych warunkach, skoro sprzeciw pozwanej nie pozwalał na wykorzystanie w niniejszej sprawie jako dowodu opisanego w art. 278 § 1 k.p.c. opinii biegłych z innych postępowań, koniecznym było czynienie ustaleń faktycznych w oparciu o opinie sporządzone w przedmiotowej sprawie, które ocenić należało jako pełne, jasne i fachowe. Nie może ujść uwadze sądu orzekającego, iż wydano je z uwzględnieniem aktualnych poglądów orzecznictwa odnoszących się do zakresu przysługującego właścicielowi wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Prawidłowo przyjęto też do porównania stawki dzierżawne gruntów rolnych, albowiem taki był faktyczny sposób korzystania z nieruchomości powodów.

W doktrynie i orzecznictwie prezentowany jest zgodny pogląd, że o wysokości należnego właścicielowi nieruchomości wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego decyduje wynagrodzenie rynkowe, jakie nieuprawniony posiadacz musiałby zapłacić za korzystanie z danego rodzaju rzeczy przez czas trwania władztwa, gdyby było oparte na tytule prawnym (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 10 lipca 1984 r., III CZP 20/84, OSNCP 1984, nr 12, poz. 209, uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1998 r., III CZP 62/97, OSNC 1998 r. Nr 6, poz. 91 i z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 3/08, OSNC 2009, nr 4, poz. 53). Chodzi więc o wszystko to, co właściciel uzyskałby gdyby rzecz wynajął, czy wydzierżawił wg. średniej stawki rynkowej, zaś w razie gdyby ścisłe udowodnienie jego żądania było niemożliwe lub znacznie utrudnione (gdy np. nie istnieją stawki rynkowe dla tego rodzaju stosunków obligacyjnych) sąd może zasądzić na podstawie art. 322 k.p.c. odpowiednią sumę według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. Stawki te mogą podlegać korekcie w sytuacji, gdy nie mamy do czynienia z posiadaniem nieruchomości lecz z ograniczeniem władztwa właściciela, przez uwzględnienie stopnia ingerencji przez posiadacza w treść prawa własności oraz wartości nieruchomości lecz jedynie w kontekście spodziewanych przez właściciela korzyści z uszczuplenia prawa własności (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2005 r., III CZP 29/05 wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2006 r., V CSK 192/06 i z dnia 4 lipca 2012r.).

Roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy obejmuje wszystko to, co właściciel mógłby uzyskać, gdyby rzecz oddał do korzystania na podstawie określonego stosunku prawnego. Właściwa jest tu kwota, którą posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie. Należy podkreślić, że wynagrodzenie to należy się bez względu na to, czy właściciel poniósł jakąkolwiek stratę w związku z faktem niekorzystania z rzeczy. Wysokość wynagrodzenia jest bowiem niezależna od rzeczywistych strat właściciela i rzeczywistych korzyści odniesionych przez posiadacza (por. E. Gniewek, w: System PrPryw, 2013, t. 3, s. 910, Nb 183).

Roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości kierowane przez właściciela przeciwko przedsiębiorstwu przesyłowemu powinno obejmować taki sam teren jak wynagrodzenie za ustanowienie służebności (wyrok SN z dnia 7 lipca 2017 r., V CSK 636/16 ).

Według art. 352 § 1 k.c. posiadaczem służebności jest osoba, która korzysta z cudzej rzeczy w zakresie odpowiadającym treści służebności.

W stanie faktycznym sprawy oznacza to korzystanie z nieruchomości powodów w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługiwałaby służebność gruntowa.

Zgodnie z art. 305 ¹ k.c. obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu wiąże się przyznaniem przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. na tej nieruchomości, prawa, polegającego na korzystaniu z niej w oznaczonym zakresie, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Są to uprawnienia, które polegają na wykonywaniu przez uczestnika w stosunku do nieruchomości określonych działań mających na celu utrzymanie we właściwym stanie technicznym urządzeń niezbędnych do wykonywania działalności gospodarczej polegającej na dostarczaniu odbiorcom energii. Tak też tę służebność postrzega ustawodawca, skoro art. 305 ¹ k.c. stanowi o korzystaniu przez przedsiębiorcę w oznaczonym zakresie z nieruchomości, zgodnie z przeznaczeniem urządzeń. Tak ujęta służebność jest służebnością czynną (art. 285 k.c.). Niewątpliwie, uprawnieniu przedsiębiorcy do podejmowania określonych działań odpowiada obowiązek właściciela nieruchomości obciążonej ich znoszenia. Wiąże się to także z ograniczeniami właściciela nieruchomości obciążonej co do sposobu korzystania z nieruchomości i takiego jej zagospodarowania, by przedsiębiorca miał zagwarantowaną stałą możliwość dostępu do swoich urządzeń w celu usunięcia awarii, konserwacji, demontażu, wymiany itp. Z istoty służebności przesyłu nie wynikają jednak innego rodzaju ograniczenia właściciela nieruchomości obciążonej w jego uprawnieniach związanych ze sposobem wykonywania władztwa nad tą nią, a w szczególności takie, które odpowiadałyby przewidzianemu w art. 285 § 1 k.c. pozbawieniu możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań.

Powierzchnia nieruchomości zajęta pod służebność powinna odpowiadać warunkom eksploatacji sieci przyjętym w przedsiębiorstwie będącym właścicielem urządzeń przesyłowych. Przestrzeń zatem w jakiej przedsiębiorca przesyłowy może poruszać się realizując przysługującą mu służebność powinna być oznaczona, przy tym jest to też przestrzeń, w której właściciel nieruchomości obciążonej nie może podejmować działań, które przedsiębiorcy przesyłowemu utrudniłyby lub uniemożliwiłyby wykonywanie służebności. Tak więc przestrzeń, o której tu mowa, jej rozmiar, wielkość, są determinowane przez treść służebności i niewątpliwie przestrzeń ta to nie li tylko przestrzeń (nad gruntem) zajęta przez przewody przesyłowe. Rozmiar tej przestrzeni to zwykle pasy gruntu rozpościerające się wzdłuż linii napowietrznych czy też wokół słupów przesyłowych. Tak wyznaczone pasy gruntu wyznaczają granice wykonywania służebności.

W orzecznictwie sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że czynny charakter służebności przesyłu (obejmującej upoważnienie do określonych działań na nieruchomości obciążonej w celu utrzymania we właściwym stanie technicznym urządzeń przesyłowych) determinujący również jej przestrzenny zasięg , wskazuje na brak podstawy do objęcia służebnością przesyłu tego gruntu, w obszarze którego miejscowy plan zagospodarowania wprowadził ograniczenia w zabudowie, mimo, że ograniczenia te wiążą się z usytuowaniem urządzenia przesyłowego w tym pasie (postanowienie SN z dnia 11 czerwca 2015r. V CSK 468/14, z dnia 18 maja 2016r. V CSK 531/15).

Mając powyższe okoliczności na uwadze przyjąć należało, że sporządzone w niniejszym postępowaniu opinie biegłych z zakresu elektroenergetyki i szacowania nieruchomości uwzględniały wyżej przytoczone założenia, pozwalając na wyliczenie wynagrodzenia przysługującego powodom z mocy art. 224 § 2 w zw. z art. 225 i art. 230 k.c. na kwotę 14.293 zł. Miały na uwadze warunki eksploatacji sieci przyjęte u pozwanej oraz faktyczny, nie zaś ewentualny rodzaj korzystania z gruntu przez powodów. Co istotne, nie zostały one ostatecznie przez żadną ze stron zakwestionowane, w szczególności strona powodowa nie złożyła wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii innych biegłych.

Godzi się przy tym zaznaczyć, że powodowie – reprezentowani przez zawodowego pełnomocnika – ograniczyli praktycznie swe stanowisko do akcentowania mocy wiążącej prawomocnych wyroków wydanych w innych sprawach cywilnych, która jak wykazano wyżej, nie mogła obejmować przesłanek faktycznych uwypuklonych w ich uzasadnieniach. Przeprowadzone w przedmiotowym procesie postępowanie dowodowe nie tylko ich stanowiska nie potwierdziło, lecz wykazało okoliczności przeciwne, skutkujące wykazaniem niezasadności powództwa ponad część prawomocnie osądzoną.

W ocenie Sądu Okręgowego nic nie stało na przeszkodzie, by profesjonalny pełnomocnik powodów zgłosił wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii innych specjalistów, bądź zażądał ustnego wysłuchania biegłego K. i K. w niniejszej sprawie. Żądań takich nie zgłoszono, zaś reguła kontradyktoryjności stała na przeszkodzie dopuszczeniu takich dowodów z urzędu.

Konstatując wywieść należy, że powodowie nie udowodnili swego roszczenia co do wysokości, choć to na nich – stosownie do art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c., taki obowiązek spoczywał.

Zgodnie bowiem z obowiązującą w procesie cywilnym zasadą kontradyktoryjności, podstawę rozstrzygnięcia stanowią w głównej mierze twierdzenia i dowody przedstawione przez strony. Zasadę tę wyrażają m.in. art. 6 KC i art. 232 KPC. Zgodnie z tymi przepisami strony są obowiązane powoływać dowody na potwierdzenie faktów, z których wywodzą skutki prawne, a sąd jedynie w wyjątkowych przypadkach może dopuścić dowód niewskazany przez powoda lub pozwanego. Przepis art. 6 KC, ustanawiający regułę rozkładu ciężaru dowodu, pozwala sądowi rozstrzygnąć sprawę w razie braku podstaw do stwierdzenia, czy istotny dla rozstrzygnięcia sprawy fakt miał miejsce. Sąd orzeka wówczas na niekorzyść strony, na której spoczywał ciężar udowodnienia faktu, z którego wywodziła skutki prawne (por. postanowienie SN z 24.04.2019 r., V CSK 486/18).

Warto zauważyć, iż z obowiązku składania stosownych wniosków procesowych nie zwalniał powodów fakt wydania korzystnego dla nich wyroku przez Sąd Rejonowy. W orzecznictwie przyjmuje się bowiem, że korzystny wyrok pierwszej instancji nie zwalnia strony ze spoczywającego na niej ciężaru powoływania dowodów dla poparcia twierdzeń, na których opiera swoją obronę (por. wyrok SN z 24.04.2015 r., II CSK 797/14).

Powyższe rozważania skutkowały koniecznością zmiany zaskarżonego wyroku (art. 386 § 1 k.p.c.) poprzez oddalenie powództwa i rozstrzygnięcie o zasadzie ponoszenia kosztów procesu i brakujących kosztów sądowych stosownie do wyniku sprawy (art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 zd. 2 k.p.c. i art. 113 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Zmiana orzeczenia na niekorzyść powodów pociągła za sobą oddalenie zażalenia na postanowienie o kosztach procesu (art. 385 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c. Na zasądzoną od powodów kwotę 5.759 zł składa się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanej w wysokości 2.700 zł i 3.059 zł opłaty od apelacji. Sąd Okręgowy nie dopatrzył się po stronie powodów jakiejkolwiek okoliczności, która przemawiałaby za zastosowaniem art. 102 k.p.c.

Agnieszka Żegarska Jacek Barczewski Mirosław Wieczorkiewicz