Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 czerwca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:SSA Ewa Klimowicz –Przygódzka ( spr.)

Sędziowie:SA Paulina Asłanowicz

SO ( del) Joanna Piwowarun- Kołakowska

Protokolant:sekr. sądowy Emilia Tlaga

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa I. S. oraz małoletnich P. S. i W. S. reprezentowanych przez matkę I. S.

przeciwko Skarbowi Państwa – (...) oraz (...) spółce akcyjnej V. (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódek i pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 9 sierpnia 2017 r., sygn. akt II C 189/13:

I. zmienia zaskarżony wyrok w pkt trzecim w ten sposób, iż zasądza od pozwanych na rzecz powódek P. S. i W. S. dalsze kwoty odszkodowania w wysokości po 10 000 zł ( dziesięć tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za czas opóźnienia liczonymi od tych kwot : w przypadku Skarbu Państwa – (...) od dnia 27 lipca 2013 r. i w przypadku (...) spółki akcyjnej V. (...) z siedzibą w W. od dnia 26 marca 2013 r. - do dnia zapłaty, z tym zastrzeżeniem, że spełnienie świadczenia przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego do wysokości zapłaconej kwoty,

II. oddala apelacje powódek P. S. i W. S. w pozostałym zakresie oraz apelację powódki I. S. i apelacje obu pozwanych w całości,

III. zasądza solidarnie od pozwanych Skarbu Państwa – (...) i (...) spółki akcyjnej V. (...) z siedzibą w W. na rzecz powódek P. S. i W. S. kwoty po 4050 zł ( cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego ,

IV. zasądza solidarnie od pozwanych Skarbu Państwa – (...) i (...) spółki akcyjnej V. (...) z siedzibą w W. na rzecz powódki I. S. kwotę 2250 zł (dwa tysiące dwieście pięćdziesiąt złotych) a od pozwanego Skarbu Państwa – (...) dodatkowo kwotę 450 zł (czterysta pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Paulina Asłanowicz Ewa Klimowicz-Przygódzka Joanna Piwowarun-Kołakowska

V ACa 1613/17 UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił w przeważającej części powództwo I. S. oraz małoletnich P. S. i W. S. skierowane przeciwko Skarbowi Państwa –(...) oraz (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W. i zasądził od pozwanych na rzecz powódek in solidum kwoty po 100 000 zł tytułem zadośćuczynienia oraz 20 000 zł na rzecz I. S. i po 10 000 zł na rzecz P. S. i W. S. – tytułem odszkodowania, wszystkie w/w kwoty wraz z ustawowymi odsetkami za okres od dnia 27 lipca 2013 r. w stosunku do Skarbu Państwa – (...) i od dnia 26 marca 2013 r. w stosunku do (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W.; w pozostałym zakresie oddalił powództwo i kosztami procesu obciążył solidarnie pozwanych , pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Z ustaleń faktycznych jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynikało, że Skarb Państwa – (...) ( dalej (...)) dokonał przebudowy znajdującej się w jego zarządzie drogi krajowej nr (...) Z. – W. – B. – P. – granica państwa na odcinku Z. – O..

W tym celu w dniu 31 maja 2005 r. zawarł z (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. umowę na opracowanie dokumentacji techniczno – prawnej .

Następnie 11 marca 2008 r. zawarł kolejną umowę z konsorcjum firm (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. i (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. na pełnienia nadzoru inwestorskiego nad robotami. Funkcję inżyniera i kierownika projektu powierzone zostały K. B. – pracownikowi (...), który został upoważniony do bezpośrednich kontaktów z wykonawcą nadzoru .

Na podstawie umowy z dnia 11 kwietnia 2008 r. wykonawcą przebudowy drogi zostało konsorcjum, którego liderem była (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. a partnerem Miejskie Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. . Funkcję kierownika robót drogowych pełnił S. M. .

Nadzór autorski przy realizacji rozbudowy drogi krajowej nr (...) wykonywała z kolei na podstawie umowy zawartej z (...) , (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. .

Roboty drogowe rozpoczęły się w dniu 18 maja 2009 r. i trwały do dnia 30 października 2009 r. Zostały one odebrane w dniu 27 listopada 2009 r. .

W dniu 21 grudnia 2009 r. pomiędzy pozwanymi w niniejszej sprawie została zawarta umowa generalna ubezpieczenia mienia, odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczeń komunikacyjnych. Przedmiotem ubezpieczenia była odpowiedzialność deliktowa i kontraktowa, wynikająca z przepisów prawa jako zobowiązanie ubezpieczonego oraz osób zatrudnionych przez niego na podstawie umowy o pracę, do naprawienia szkody powstałej na skutek wypadku ubezpieczeniowego wyrządzonej osobie trzeciej oraz skutków tych szkód, jeżeli ich powstanie pozostawało w związku z posiadanym mieniem lub działalnością statutową prowadzoną przez ubezpieczonego. Ochroną ubezpieczeniową została m.in. objęta odpowiedzialność cywilna ubezpieczonego wynikająca z zadań określonych w ustawie z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych. Zgodnie z umową, ubezpieczyciel miał odpowiadać za szkody powstałe w związku z zarządzaniem siecią dróg oraz ruchem na drogach krajowych, w szczególności za szkody „powstałe z powodu śliskości nawierzchni, w tym śliskości zimowej” -Sekcja III, pkt 2.6.3.1.2 umowy.

W dniu 10 lutego 2011 r. około godz. 4.45 na drodze krajowej nr (...) relacji W. – Z. w miejscowości W. doszło do zderzenia pojazdu O. (...) i samochodu ciężarowego marki S. . Na skutek tego wypadku śmierć poniosło sześć osób, w tym będący pasażerem O. mąż powódki I. S. i ojciec pozostałych powódek - B. S. (1) .

Przyczyną wypadku było miejscowe oblodzenie jezdni niespodziewane w istniejących warunkach atmosferycznych. Było ono wynikiem zalewania drogi z wadliwie wykonanego wjazdu do posesji nr (...). Do utraty stateczności ruchu pojazdu O. (...) doszło w wyniku wjechania na grubą warstwę lodu na jezdni. Obecności oblodzenia jezdni przy właściwym utrzymaniu zimowym drogi kierujący nie miał obowiązku przewidywać zgodnie z zasadą ograniczonego zaufania. Utrzymanie drogi poza miejscem wypadku było prawidłowe. Droga była wolna od śniegu i lodu oraz sucha. Przed wypadkiem i w chwili jego zaistnienia nie miały miejsca zjawiska atmosferyczne mogące pogorszyć warunki na jezdni, stąd grubą warstwę lodu na ograniczonej powierzchni jezdni należy uznać za zjawisko nieoczekiwane, którego kierujący nie miał obowiązku przewidywać. Prędkość przedwypadkowa samochodu S. wynosiła około 72 km/h i nie była przyczyną wypadku .

Przyczyną z kolei oblodzenia jezdni w miejscu wypadku był wypływ wody na jezdnię, która spływała z przyległego terenu na zjazd i nie mogąc spłynąć do rowu, spływała po tym zjeździe, jego prawą stroną, na jezdnię drogi, a ponieważ temperatura była ujemna, woda zamarzała, powodując powstanie warstwy lodu na zjedzie i lewej połowie jezdni.

Budowa zjazdu na wysokości działki nr (...) miała wpływ na oblodzenie drogi w dniu wypadku . Zjazd ten został wykonany dodatkowo, nie było go w projekcie drogi, na który zostało wydane pozwolenie na budowę. Gdyby nie wybudowano tego zjazdu, to byłby w tym miejscu rów drogowy i woda spływająca z przyległego terenu spływałaby do tego rowu , nie spływając na jezdnię drogi krajowej nr (...). Zasypanie rowu na wysokości działki nr (...) miało częściowy wpływ na powstanie oblodzenia jezdni. Pobocze w obrębie zjazdu na działkę nr (...) zostało wykonane bez spadku 6% w kierunku zjazdu. Wyprofilowanie zjazdu na działkę (...) z drogi krajowej nr (...) oraz wyprofilowanie pobocza drogi w obrębie zjazdu nie pozwalało w dniu 10 lutego 2011 r. na swobodny spływ i odprowadzenie wód powierzchniowych do przydrożnego rowu bezpośrednio w obrębie zjazdu .

Do cyklicznego objeżdżania dróg w celu zbierania danych o ich stanie, wykonywania prac interwencyjnych związanych z likwidacją zagrożeń na drodze, zbierania i przekazywania informacji o stanie dróg oraz prowadzenia dokumentacji administracyjnej był powołany drogomistrz P. M..

Prawomocnym wyrokiem karnym z dnia 5 września 2012 r. Sądu Rejonowego w Zambrowie, sygn. II K 225/12, K. B. został uznany winnym tego, że, będąc funkcjonariuszem publicznym zatrudnionym w (...) , pełniąc obowiązki kierownika projektu w Wydziale (...), nie dopełnił należycie swoich obowiązków w zakresie kontroli budowy zjazdów indywidualnych na drodze krajowej nr (...) relacji Z. – W., w tym zjazdu na wysokości działki nr (...) w W., zgodnie ze sztuką budowlaną i normami technicznymi, tj. bez zachowania odpowiednich spadków poboczy zjazdu, które spowodowałyby swobodny odpływ wód ze zjazdu do rowu, a ponadto przekroczył swoje uprawnienia w ten sposób, że zaakceptował ustną propozycję kierownika budowy odcinka drogi krajowej (...) – S. M. w przedmiocie samowolnego zasypania rowu odkrytego przewidzianego w projekcie przebudowy drogi pomiędzy zjazdem na działkę nr (...) a zjazdem w kilometrze 2+607 bez zainstalowania krat ściekowych, co spowodowało spływ wód powierzchniowych z okolicznych działek bezpośrednio na jezdnię, powodując tym samym działanie na szkodę wszystkich uczestników ruchu drogowego drogi krajowej nr (...) i skazany na karę sześciu miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu .

Pojazd sprawcy zdarzenia objęty był umową odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych zawartą z Towarzystwem (...) SA z siedzibą w W. jako ubezpieczycielem.

Towarzystwo to z tytułu polisy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, decyzjami z dnia 2 marca 2012 r. oraz z dnia 3 kwietnia 2012 r. przyznało na rzecz I. S. kwotę 10 000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć męża oraz kwotę 20 000 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej; na rzecz P. S. kwotę 10 000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć ojca oraz kwotę 10 000 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej. Na rzecz W. S. ubezpieczyciel przyznał kwotę 10 000 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej w związku ze śmiercią ojca .

Z ustaleń sądu I instancji wynikało ponadto, że I. i B. S. (1) pozostawali w związku małżeńskim od 2006 r.. W dniu (...) urodziła się ich córka P., zaś w dniu 28 stycznia 2011 r. druga córka W. .

B. S. (1) w chwili śmierci miał 32 lata, stanowił oparcie dla swojej rodziny, pracował i pomagał w opiece nad córkami. Wykonywał zawód stolarza i z tego tytułu otrzymywał wynagrodzenie w wysokości ponad 1 000 zł miesięcznie B. S. (1) wykonywał także dodatkowe prace. Jego żona I. S. pracowała w piekarni. Małżonkowie w celu budowy domu zaciągnęli kredyt we frankach szwajcarskich, którego rata wynosiła około 1 100 zł. W 2010 r. budowa domu została zakończona. Został on wzniesiony tak zwanym sposobem gospodarczym, tj. głównie nakładem pracy B. S. (1). Obecnie I. S. nie może liczyć na pomoc męża, której jej brakuje zarówno w codziennych, domowych czynnościach, jak i w pracach takich jak naprawy domu czy opieka nad dziećmi.

I. S. ma 32 lata. W chwili śmierci męża miała 25 lat. Śmierć męża była dla niej trudnym i bolesnym przeżyciem Powódka musiała podołać wychowaniu dwóch córek, w tym niespełna dwutygodniowej W.. Następstwa śmierci B. S. (1) były najpoważniejsze i intensywnie odczuwane przez powódkę w okresie około roku od wypadku, wówczas prawdopodobieństwo obciążenia stresem i wystąpienia schorzenia psychicznego i somatycznego wynosiło 50%. W tym czasie I. S. korzystała z oddziaływań psychoterapeutycznych, przyjmowała uspokajające leki ziołowe, miała oparcie i pomoc ze strony swoich bliskich. Obecnie objawy depresyjne utrzymują się u I. S. na pograniczu łagodnej i umiarkowanej depresji. Powódka stara się funkcjonować w życiu rodzinnym, zawodowym, a szczególnie w opiece nad córkami i realizować swoje rodzicielskie zadania w zakresie ich edukacji, opieki oraz zdrowia.

I. S. po śmierci męża pobiera rentę rodzinną z ZUS-u na rzecz córek. W 2016 r. wysokość świadczenia wynosiła 1 062,90 zł netto miesięcznie. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacił także na rzecz I. S. jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci B. S. (1) w wysokości. 80624 zł . Kolejny ubezpieczyciel (...) .U. SA z siedzibą w W. w związku ze śmiercią B. S. (1) przyznał na rzecz I. S. świadczenie w wysokości 5 000 zł . W 2016 r. I. S. spędziła ponad dwa i pół miesiąca pracując za granicą. Obecnie pracuje w fabryce zarabia około

1 800 zł miesięcznie, otrzymuje także świadczenie 500+ na jedną z córek. Wysokość obecnej raty kredytu wynosi 1 500 zł miesięcznie. I. S. nie reguluje zobowiązań z tytułu kredytu z uwagi na trudną sytuację majątkową.

Małoletnia powódka P. S. w chwili śmierci ojca miała 4 lata. Po jego śmierci ujawniała wycofanie się z kontaktów społecznych i z bliskimi oraz zamknięcie się w sobie, co było najprawdopodobniej wyrazem jej obawy przed trudną dla niej emocjonalnie, ale niezrozumiałą sytuacją, jaką była strata ojca oraz reakcja żałoby w rodzinie.

Trzecia powódka W. S. ma obecnie 6 lat. W chwili śmierci ojca miała dwa tygodnie.

Jako podstawę powyższych ustaleń faktycznych sąd I instancji wskazał zeznania przesłuchanych przez niego świadków oraz powódki , które w jego ocenie były wiarygodne; dołączone do akt dokumenty , których autentyczność ani prawdziwość nie były kwestionowane; a nadto opinię biegłych - E. F. (1) z zakresu budownictwa, M. S. z zakresu rekonstrukcji wypadków oraz psychologa L. B..

Odnośnie opinii biegłego do spraw budownictwa, którego zdaniem budowa zjazdu na drodze krajowej nr (...) na wysokości działki (...) w W. oraz zasypanie rowu na wysokości działki (...) miały wpływ na oblodzenie drogi w dniu 10 lutego 2011 r. , to sąd I instancji pomimo kwestionowania tej opinii przez pozwany Skarb Państwa uznał, że jest to dowód wiarygodny. Przedstawione przez biegłego E. F. (1) w opinii pisemnej uzupełniającej oraz ustnej wyjaśnienia korelowały z opinią wydaną już przez tego biegłego w postępowaniu karnym prowadzonym przez Prokuraturę Okręgową w Łomży o sygn. V Ds. 7/11 . Biegły w obu opiniach jednoznacznie wskazał, że przyczyną oblodzenia jezdni był wypływ wody na jezdnię, która spływała z przyległego terenu na zjazd. Sąd Okręgowy uznał, iż stawiane opinii tego biegłego zarzuty nie są uzasadnione , a tym samym oddalił wniosek pozwanego Skarbu Państwa o przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego do spraw budownictwa jako zbędny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy .

Jako miarodajny dowód w sprawie została uznana opinia biegłego z zakresu rekonstrukcji wypadków drogowych M. S. . Wszelkie stawiane tej opinii zarzuty przez stronę pozwaną zdaniem Sądu Okręgowego zostały wyjaśnione w opiniach uzupełniających, które nie były już kwestionowane. Podobnie jeżeli chodzi o opinię biegłego psychologa, która po uzupełnieniu nie była przez strony podważana.

Podsumowując Sąd Okręgowy stwierdził, że wszystkie trzy wymienione opinie zostały wykonane w sposób rzeczowy, rzetelny oraz przekonywujący, w oparciu o specjalistyczną wiedzę i doświadczenie zawodowe biegłych. Były jasne i logiczne.

Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Okręgowy uznał, że podstawą prawną odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego Skarbu Państwa stanowi art. 415 k.c. oraz, że powódki udowodniły wynikające z tego przepisu przesłanki odpowiedzialności pozwanego.

Bezspornym bowiem w niniejszej sprawie było to, że K. B., będący funkcjonariuszem publicznym zatrudnionym w (...) został uznany prawomocnym wyrokiem karnym winnym tego, że nie dopełnił należycie swoich obowiązków w zakresie kontroli budowy zjazdów indywidualnych na drodze krajowej nr (...) relacji Z. – W., w tym zjazdu na wysokości działki nr (...) w W., zgodnie ze sztuką budowlaną i normami technicznymi, tj. bez zachowania odpowiednich spadków poboczy zjazdu, które spowodowałyby swobodny odpływ wód ze zjazdu do rowu, a ponadto przekroczył swoje uprawnienia w ten sposób, że zaakceptował ustną propozycję kierownika budowy odcinka drogi krajowej (...) – S. M. w przedmiocie samowolnego zasypania rowu odkrytego przewidzianego w projekcie przebudowy drogi pomiędzy zjazdem na działkę nr (...) a zjazdem w kilometrze 2+607 bez zainstalowania krat ściekowych, co spowodowało spływ wód powierzchniowych z okolicznych działek bezpośrednio na jezdnię powodując tym samym działanie na szkodę wszystkich uczestników ruchu drogowego drogi krajowej nr (...).

Z mocy art. 11 k.p.c. powyższe ustalenia prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Zambrowie z dnia 5 września 2012 r. wiązały sąd w postępowaniu cywilnym. Nie było to zresztą jedyne orzeczenie sądu karnego związane z wypadkiem drogowym z dnia 10 II 2010 r. . M.in. wyrokiem z dnia 1 lipca 2013 r. Sąd Rejonowy w Zambrowie uniewinnił oskarżonego P. M. od zarzuconego mu czynu niedopełnienia swoich obowiązków w zakresie kontroli stanu drogi krajowej nr (...), w tym w szczególności nie podjęcia przez niego czynności związanych z zapobiegnięciem wypływania wód powierzchniowych ze zjazdów indywidualnych na jezdnię w miejscowości W..

Z opinii biegłego do spraw rekonstrukcji wypadków M. S. wynikało, że przyczyną wypadku było miejscowe oblodzenie jezdni niespodziewane w istniejących warunkach atmosferycznych. Istnienie lokalnego obszaru jezdni pokrytego lodem nie było wynikiem zjawisk atmosferycznych, ale wynikiem zalewania drogi wadliwie wykonanym wjazdem do posesji nr (...), co wynikało z z kolei z opinii biegłego do spraw budownictwa E. F. (1) . Zjazd ten został wykonany dodatkowo. Gdyby go nie wybudowano, to byłby w tym miejscu rów drogowy i woda spływająca z przyległego terenu spływałaby do rowu drogowego, nie spływając na jezdnię drogi krajowej nr (...). Biegły podkreślił, że także zasypanie rowu na wysokości działki nr (...) miało częściowy wpływ na powstanie oblodzenia jezdni.

Wracając do prawomocnego wyroku karnego skazującego K. B. za niedopełnienie obowiązków w zakresie kontroli budowy zjazdów indywidualnych na drodze krajowej nr (...), w tym zjazdu na wysokości działki nr (...) w W., zgodnie ze sztuką budowlaną i normami technicznymi, Sąd Okręgowy uznał, że tym samym pozwany Skarb Państwa – (...) , jako pracodawca skazanego pracownika, ponosi odpowiedzialność za skutki wypadku, na podstawie art. 430 w zw. z art. 415 k.c. Odpowiada on na zasadzie ryzyka za skutki zawinionego zachowania swojego podwładnego.

Pomiędzy zaniedbaniami pracownika pozwanego a wypadkiem z dnia 10 lutego 2011 r. istnieje normalny związek przyczynowo-skutkowy, co wynika z wymienionych powyżej opinii biegłych E. F. (1) i M. S.. Nieprawidłowa budowa zjazdu na wysokości działki nr (...) miała wpływ na oblodzenie drogi w dniu 10 lutego 2011 r., zaś przyczyną wypadku było miejscowe oblodzenie jezdni niespodziewane w istniejących warunkach atmosferycznych.

Zjazd nr 154/2, w okolicy którego doszło do wypadku, został zbudowany bez odpowiednich spadków poboczy zjazdu, które powinny zapewnić swobodny odpływ wody ze zjazdu do rowu. W czasie przebudowy drogi krajowej nr (...) kierownik projektu w Wydziale (...) Inwestycji zatrudniony w (...) K. B. zaakceptował ustną propozycję kierownika budowy S. M. dotyczącą tego zjazdu, samowolnie zezwalając na zasypanie rowu odkrytego i przewidzianego w projekcie przebudowy drogi, bez zainstalowania krat ściekowych. Powyższe doprowadziło do spływu wód powierzchniowych z okolicznych działek bezpośrednio na jezdnię, następnie do oblodzenia miejscowego jezdni, które było bezpośrednią przyczyną wypadku.

Niezależnie od powyższego sąd I instancji uznał, że pozwany Skarb Państwa – (...) , jako zarządca drogi krajowej nr (...), ponosi odpowiedzialność także za naruszenie podstawowych obowiązków zarządcy drogi, które także pozostawało w związku przyczynowym z przedmiotowym wypadkiem.

Zgodnie bowiem z art. 19 ust. 1 w zw. z art. 20 p-kty 4 ,10, 11, 14 ustawy z dnia 1 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. 2007.19.115), w brzmieniu obowiązującym w dniu wypadku, do zarządcy drogi należało utrzymanie nawierzchni drogi, chodników, drogowych obiektów inżynierskich, urządzeń zabezpieczających ruch i innych urządzeń związanych z drogą, przeprowadzanie okresowych kontroli stanu dróg i drogowych obiektów inżynierskich oraz przepraw promowych, ze szczególnym uwzględnieniem ich wpływu na stan bezpieczeństwa ruchu drogowego, wykonywanie robót interwencyjnych, robót utrzymaniowych i zabezpieczających, wprowadzanie ograniczeń lub zamykanie dróg i drogowych obiektów inżynierskich dla ruchu oraz wyznaczanie objazdów drogami różnej kategorii, gdy występuje bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa osób lub mienia.

W niniejszym przypadku obowiązki polegające na cyklicznym objeżdżaniu dróg w celu zbierania danych o stanie tych dróg, wykonywaniu prac interwencyjnych związanych z likwidacją zagrożeń na drodze, zbieraniu i przekazywaniu informacji o stanie dróg oraz prowadzeniu dokumentacji administracyjnej zostały powierzone drogomistrzowi P. M.. Mimo wypływania wody powierzchniowej z wadliwie wykonanych zjazdów indywidualnych w miejscowości W. i zamarzaniu tej wody w okresie zimowym w 2011 r., kiedy doszło do wypadku, stan zagrożenia ani nie został właściwe zdiagnozowany, zniwelowany ani też nie zasygnalizowano przełożonym ewentualnego zagrożenia. Przy czym do obowiązku (...) należało zapewnienie takiej obsługi drogi, w tym skierowanie do pracy tylu pracowników, aby było możliwe należyte wypełnianie przez nią zadań wynikających z art. 20 ustawy, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa ruchu.

Reasumując sąd I instancji stwierdził, że niezależnie od wadliwości wybudowania zjazdu oraz zasypania rowu, co było przyczyną spływania wody, a następnie jej zamarzania na drodze krajowej nr (...), (...) ponosi odpowiedzialność także za nieusunięcie lodu z powierzchni drogi, względnie w inny sposób niezabezpieczenie drogi tak, aby była bezpieczna dla jej użytkowników. Pozwana jako zarządca drogi powinna była usunąć z niej zagrożenie w postaci zamarzniętej wody, względnie na czas wykonywania tych prac wprowadzić objazd tej części drogi.

Powyższa odpowiedzialność (...) jest niezależna od ewentualnej odpowiedzialności kierowcy pojazdu mechanicznego, za którego w ramach umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych z kolei odpowiedzialność ponosi ubezpieczyciel – Towarzystwo (...) S.A., aczkolwiek z materiału dowodowego wynikało, że wyłączną przyczyną wypadku było oblodzenie jezdni.

Odpowiedzialność (...) jest także niezależna od ewentualnej odpowiedzialności jeszcze innych podmiotów, takich jak na przykład wykonawca czy projektant drogi oraz właściciel posesji, z której spływała woda powodująca oblodzenie w miejscu wypadku, gdyż jak wynika z art. 441 § 1 k.c., jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.

Przyjęcie odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa – (...) jako zarządcy drogi za skutki wypadku z dnia 10 lutego 2011 r. przesądzało jednocześnie o odpowiedzialność drugiego pozwanego w niniejszej sprawie tj. (...) SA V. (...) z siedzibą w W., , a to w związku z zawartą pomiędzy w/w podmiotami w dniu 21 grudnia 2009 r. umową ubezpieczenia . Na jej podstawie ubezpieczyciel zobowiązał się bowiem m.in. do ponoszenia odpowiedzialność za szkody powstałe w związku z zarządzaniem siecią dróg krajowych, powstałych z powodu śliskości nawierzchni. Okoliczności, w jakich doszło do wypadku komunikacyjnego, w którym śmierć poniósł B. S. (1), były zatem niewątpliwie objęte ochroną ubezpieczeniową pozwanego ubezpieczyciela.

Pozwani ponoszą odpowiedzialność in solidum, z uwagi na to, że odpowiedzialność każdego z nich wynika z różnych stosunków prawnych.

Uznając zatem istnienie odpowiedzialności pozwanych za skutki wypadku z dnia 10 lutego 2011 r. Sąd Okręgowy poddał ocenie zgłoszone w niniejszej sprawie przez powódki roszczenia.

Żądanie zasądzenia zadośćuczynienia rozpoznał opierając się na art. 446 § 4 k.c., z którego wynika , że sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Opierając się na dorobku orzecznictwa podnosił, iż celem takiego zadośćuczynienia jest zrekompensowanie doznanej krzywdy, bólu i poczucia osamotnienia po śmierci najbliższego członka rodziny. Na rozmiar tej krzywdy wpływ mają : dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem jego odejścia (np. nerwicy, depresji), rola w rodzinie pełniona przez osobę zmarłą, stopień, w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, leczenie doznanej traumy oraz wiek pokrzywdzonego.

Przy czym sąd I instancji stanął na stanowisku, że przyznane poszkodowanemu zadośćuczynienie ma zrekompensować całą doznaną przez niego krzywdę, nie tylko istniejącą w dacie orzekania, ale także i tę, którą poszkodowany będzie w przyszłości na pewno odczuwać oraz krzywdę, którą można przewidzieć w dacie wyrokowania z dużym prawdopodobieństwem.

Kwota zadośćuczynienia powinna uwzględniać wszystkie okoliczności konkretnej sprawy, w tym także fakt, że śmierć każdej osoby jest zdarzeniem pewnym, które prędzej czy później musi nastąpić oraz indywidualne cechy pokrzywdzonego i jego zdolność do powrotu do równowagi psychicznej. Zadośćuczynienie ma rekompensować wcześniejszą utratę członka rodziny i cierpienia wynikające z bezpowrotnego zerwania więzi rodzinnych. Wysokość zadośćuczynienia nie może mieć przy tym charakteru symbolicznego, lecz odczuwalny ekonomicznie wymiar dla tego, kto doznał krzywdy. Z drugiej strony nie może jednak prowadzić ono do wzbogacenia się osoby pokrzywdzonej na skutek żądania wygórowanej kwoty zadośćuczynienia w stosunku do doznanych krzywd (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2006 r., sygn. IV CSK 99/05).

Kierując się powyższymi wskazówkami przy ustalaniu wysokości należnego powódkom zadośćuczynienia Sąd Okręgowy miał na uwadze okoliczności śmierci B. S. (1), zakres, rodzaj i częstotliwość wcześniejszych kontaktów powódek z nim oraz relacje uczuciowe pomiędzy nimi, stopień pokrewieństwa, a także zmiany zaistniałe w życiu powódek, w tym w szczególności sposób przeżywania żałoby, poczucie osamotnienia oraz niemożność pogodzenia się ze śmiercią najbliższej osoby.

Podnosił, iż pomiędzy I. S. a mężem oraz pomiędzy ojcem a córkami istniały prawidłowe relacje rodzinne, że powódki łączyła z B. S. (1) silna więź. Przed traumatycznym zdarzeniem z dnia 10 lutego 2011 r. małżonkowie byli aktywni, utrzymywali kontakty ze znajomymi, cieszyli się życiem, mieli plany na przyszłość, wspólnie budowali dom.

Śmierć B. S. (1) dramatycznie zmieniła życie powódek , które do dzisiaj nie potrafią poradzić sobie z bólem i cierpieniem po stracie męża i ojca.

I. S. po śmierci męża musiała zaopiekować się córkami, w tym niespełna dwutygodniową W.. Korzystała z oddziaływań psychoterapeutycznych, przyjmowała uspokajające leki ziołowe, korzystała ze wsparcia i pomocy swych bliskich. Obecnie objawy depresyjne utrzymują się u niej na pograniczu łagodnej i umiarkowanej depresji. I. S. stara się funkcjonować w życiu rodzinnym, zawodowym, a szczególnie w opiece nad córkami i realizować swoje rodzicielskie zadania w zakresie ich edukacji, opieki oraz zdrowia.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że odpowiednim zadośćuczynieniem dla tej powódki będzie kwota 110 000 zł. Uwzględniając zaś fakt, iż z powyższego tytułu powódka otrzymała już kwotę 10 000 zł od (...) S.A. zasądzeniu podlegała kwota 100 000 zł..

Taka sama kwota tytułem zadośćuczynienia podlegała zasądzeniu na rzecz małoletnich córek zmarłego. Skutki bowiem braku ojca są i będą dla nich bardzo dotkliwe. P. S. w chwili śmierci ojca miała 4 lata. Po jego śmierci ujawniała wycofanie się z kontaktów społecznych i z bliskimi oraz zamknęła się w sobie, co było najprawdopodobniej wyrazem jej obawy przed trudną dla niej emocjonalnie, ale niezrozumiałą sytuacją, jaką była strata ojca oraz reakcja żałoby w rodzinie.

W. S. w chwili śmierci ojca miała niespełna dwa tygodnie, tym niemniej brak osoby ojca jest dla niej także odczuwalny. Małoletnia nie pamięta ojca, można powiedzieć, że nigdy go nie poznała i nie będzie już miała takiej możliwości.

Obydwie córki zostały pozbawione możliwości cieszenia się ojcem przez całe ich życie, zarówno w okresie dzieciństwa, jak i dorosłości. Strata ta jest tym dotkliwsza, że B. S. (1) był dobrym i troskliwym ojcem, dostrzegającym potrzeby dzieci. Bardzo je kochał i starał się poświęcać im maksymalną uwagę.

W konsekwencji powyższego uwzględniając kwotę 10 000 zł przyznaną przez (...) W. na rzecz P. S. należne jej zadośćuczynienie zostało ustalone na poziomie 110 000 zł, a W. S., która takiej należności z (...) W. nie otrzymała, na poziomie 100 000 zł..

Odnośnie roszczeń odszkodowawczych powódek dochodzonych zgodnie z art. 446 § 3 k.c. za znaczne pogorszenie się ich sytuacji życiowej wywołane śmiercią B. S. (1) sąd I instancji podnosił, że służy ono kompensowaniu szkód mających charakter wyłącznie majątkowy. Pogorszenie sytuacji życiowej w rozumieniu powołanego przepisu jest to zmiana w zakresie dotyczącym zwłaszcza uzyskiwanych bądź w perspektywie możliwych do uzyskania starań ze strony zmarłego o własną osobę, opieki, pomocy osobistej itp. Odszkodowanie to ma na celu pokrycie różnych strat materialnych trudnych do uchwycenia bądź wyliczenia, wymaga wzięcia pod uwagę całokształtu okoliczności sprawy. Nie jest to przy tym odszkodowanie pełne lecz stosowne tj. takie , które ułatwi przystosowanie się uprawnionemu do zmienionej sytuacji życiowej. Dyspozycja tego przepisu nie obejmuje zatem obowiązku wyrównania wszystkich szkód ustalonych detalicznie, utraty wszystkich możliwych w przyszłości korzyści od osoby, która utraciła życie.

W związku z wprowadzeniem do kodeksu cywilnego § 4 do art. 446 k.c. dotyczącego zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej odszkodowanie z § 3 tego artykułu nabrało jeszcze większego charakteru majątkowego. Uszczerbek niemajątkowy, który kiedyś zgodnie z wypracowaną linią orzeczniczą , w części mieścił się w świadczeniu wskazanym w art. 446 § 3 k.c., obecnie jest możliwy do wzięcia pod uwagę tylko przy uwzględnianiu wysokości zadośćuczynienia z tytułu śmierci osoby najbliższej.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, iż zgłoszone przez powódki żądania zapłaty zadośćuczynienia zasługiwały na uwzględnienie jedynie w części. Podnosił, iż aktualnie dochód miesięczny rodziny wynosi 1 800 zł miesięcznie, I. S. otrzymuje także świadczenie 500+ na jedną z córek. Z uwagi na trudną sytuację majątkową nie reguluje zobowiązań z tytułu kredytu, którego miesięczna rata wynosi 1 500 zł.

Zmarły B. S. (1) uzyskiwał miesięczne zarobki rzędu ponad tysiąc złotych, ponadto wykonywał prace dodatkowe „ na czarno” . Sąd Okręgowy nie dał jednak wiary wyjaśnieniom powódki I. S., że dochody legalne jej męża wynosiły średnio około 5 000 zł netto miesięcznie. Ze złożonego PIT-u wynikają bowiem zarobki w wysokości nieco ponad 1 000 zł miesięcznie. Niezależnie jednak od powyższych rozbieżności dotyczących wysokości dochodów zmarłego, nie ulega wątpliwości, iż był on głównym żywicielem rodziny, a jego śmierć spowodowała znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej żony i dzieci. Powódki zostały pozbawione pomocy B. S. (1) przy wszelkich pracach domowych, opieki nad córkami, jak również jego wsparcia w najróżniejszych chwilach życia.

Z drugiej strony podkreślone zostało, że małoletnim córkom B. S. (1) przyznana została renta rodzinna, która w istotnym zakresie kompensuje im pogorszenie się ich sytuacji materialnej wywołanej stratą ojca.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że odpowiednią kwotą odszkodowania dla powódki żony zmarłego I. S. będzie kwota 40 000 zł, zaś dla powódek P. i W. S. kwoty po 20 000 zł Ponieważ (...) W. wypłaciło już powódce I. S. z powyższego tytułu kwotę 20 000 zł zasądzeniu na jej rzecz podlegało dalsze 20 000 zł. Podobnie jeżeli chodzi o córki zmarłego , które otrzymały od (...) S.A. odszkodowanie w wysokości po 10 000 zł , a zatem zasądzeniu na ich rzecz podlegało kolejne 10 000 zł..

Jeżeli chodzi o rozstrzygnięcie w przedmiocie żądania zasądzenia odsetek ustawowych z tytułu opóźnienia zapłaty zasądzonych należności , których powódki dochodziły od dnia 26 marca 2013 r., to w ocenie sądu I instancji należały się one od w/w daty od pozwanego towarzystwa ubezpieczeniowego, natomiast od pozwanego Skarbu Państwa – (...) od dnia 27 lipca 2013 r..

Pozwany(...)w dniu 27 kwietnia 2012 r. otrzymał pismo powódek z żądaniami zapłaty powtórzonymi w pozwie, a zatem w dniu wniesienia pozwu tj. 26 marca 2013 r. niewątpliwie pozostawał już w opóźnieniu .

W przypadku pozwanego Skarbu Państwa – (...) , to nie był on wzywany do zapłaty przed wytoczeniem niniejszego powództwa, a zatem dopiero w dniu doręczenia mu odpisu pozwu doszło do skutecznego wezwania go do zapłaty w rozumieniu art. 455 k.c. . Stąd mając na uwadze zwyczajowy, 14-dniowy termin na spełnienie świadczenia należało przyjąć, iż jego opóźnienie powstało z dniem 27 lipca 2013 r..

Tym samym sąd I instancji nie podzielił stanowiska pozwanego ubezpieczyciela, że powódkom należą się odsetki ustawowe od przyznanych należności dopiero od daty orzekania. Podniesione zostało, że wyrok zasądzający zadośćuczynienie ma charakter deklaratywny, a nie konstytutywny. Ponadto między datą wymagalności roszczenia ustaloną przy zastosowaniu art. 455 k.c. a chwilą orzekania nie wystąpiły dostrzegalne zmiany w ogólnej sytuacji społeczno-gospodarczej, którą należy pomocniczo uwzględniać przy szacowaniu rozmiarów zadośćuczynienia.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, iż w orzecznictwie występuje nurt uznający zasadność zasądzenia odsetek dopiero od daty wyrokowania (np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 grudnia 1997 r., sygn. I CKN 361/97, z dnia 20 marca 1998 r., sygn. II CKN 650/97, z dnia 4 września 1998 r., sygn. II CKN 875/97, z dnia 9 września 1999 r., sygn. II CKN 477/98), tym niemniej dominuje jednak rozstrzygnięcie wskazujące na zasadność roszczenia odsetkowego już od momentu wyznaczonego wezwaniem do zapłaty stosownie do art. 455 k.c. (np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 2 kwietnia 2015 r., sygn. I CSK 169/14, z dnia 8 sierpnia 2012 r., sygn. I CSK 2/12, z dnia 8 lutego 2012 r., sygn. V CSK 57/11, z dnia 16 grudnia 2011 r., sygn. V CSK 38/11). Analogiczne rozwiązanie przyjmuje się zasadniczo w przypadku odpowiedzialności ubezpieczycieli, w którym przepisy posługują się i posługiwały w przeszłości konstrukcją w istocie podobną do art. 455 k.c. (np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 12 lipca 2002 r., sygn. V CKN 1114/00, z dnia 18 lutego 2010 r., sygn. II CSK 434/09).

Rozwiązanie polegające na zasądzeniu odsetek od zadośćuczynienia od daty wyrokowania, winno dotyczyć sytuacji specyficznych, w których uszczerbek ma charakter bardzo dynamiczny i zostaje definitywnie ustalony dopiero podczas procesu sądowego, względnie gdy wcześniej było to niemożliwe z przyczyn leżących po stronie pokrzywdzonego, które to okoliczności nie miały miejsca w niniejszej sprawie. Sytuacja powódek w okresie od zgłoszenia szkody do chwili wyrokowania nie uległa istotnej zmianie. Pozwany nie powoływał się na jakiekolwiek trudności w jej ustaleniu. O ile zatem pozwany nie poczynił odpowiednich ustaleń, chociaż mógł to zrobić, odpowiada za powstałe opóźnienie. Przeciwne stanowisko premiowałoby zaniedbania i zaniechania dłużnika.

Sąd I instancji miał również na względzie, że w minionych kilku latach sytuacja gospodarcza w kraju jest stabilna, jej zmiana między datą wymagalności świadczenia i datą orzekania nie przekłada się na wzrost wartości świadczenia, który mógłby przeważać nad znaczeniem nieuzyskania go w odpowiednim terminie. Odsetki z tytułu opóźnienia pełnią zatem przede wszystkim funkcję stymulującą do realizowania zobowiązań w terminie, nie posiadają znaczenia waloryzacyjnego. Zasądzenie odsetek dopiero od daty wyrokowania w tych warunkach byłoby niczym nieuzasadnionym premiowaniem dłużnika, który nie zrealizował terminowo swego obowiązku.

Jeżeli chodzi o rozstrzygnięcie o kosztach procesu, to Sąd Okręgowy w tym zakresie zastosował art. 100 k.p.c. zd. drugie, zgodnie z którym sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Uznał, że z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie, gdyż powództwo zostało uwzględnione w ponad 87% a ponadto określenie wysokości należnych powódkom świadczeń zależało od oceny sądu.

Apelacje od powyższego wyroku wniosły wszystkie strony.

Powódki zaskarżyły rozstrzygnięcie sądu I instancji oddalające ich dalej idące roszczenia o zapłatę odszkodowania.

W swojej apelacji podniosły zarzuty:-

- naruszenia art. 446 § 3 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że odpowiednimi kwotami odszkodowania w przypadku powódki I. S. będzie kwota 40 000 zł, podczas gdy uwzględnienie przesłanek istotnych dla ustalenia odpowiedniej kwoty tj. zakres wkładu pozadochodowego zmarłego męża w kształtowanie się sytuacji życiowej powódki a zwłaszcza okres, przez jaki powódka zasadnie mogłaby oczekiwać wpływu pozytywnego i w jakim sytuacja powódka doznaje istotnego pogorszenia, pozwala na przyjęcie, że roszczenie w wysokości dochodzonej jest w pełni zasadne;

- naruszenie. art. 446 § 3 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że odpowiednią kwotą odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powódki P. S. i W. S. będzie kwota łączna 20 000 zł,

podczas gdy uwzględnienie przesłanek istotnych dla ustalenia odpowiedniej kwoty t.j. zakres wkładu pozadochodowego zmarłego ojca w kształtowanie się sytuacji życiowej powódek a zwłaszcza okres, przez jaki powódki zasadnie mogłyby oczekiwać wpływu pozytywnego i w jakim sytuacja powódek doznaje istotnego pogorszenia, pozwala na przyjęcie, że roszczenie w tym zakresie jest w pełni zasadne;

-naruszenie art. 446 § 3 k.c. w zw. z art. 322 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i nieuwzględnienie faktu, że znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c. nie może być miarkowane przez pryzmat dochodów zmarłego w zestawieniu z dochodami gospodarstwa domowego najbliższych po śmierci i wymaga oceny wkładu pozadochodowego zmarłego w kształtowanie sytuacji życiowej bliskich, czasu przez jaki wkład ten byłby wnoszony, a nadto nie sposób abstrahować od przekładających się na sytuację życiową i aktywność życiową oraz szanse powodzenia na przyszłość czynników subiektywnych, związanych z funkcjonowaniem powódek po śmierci osoby najbliższej na traumą spowodowaną śmiercią osoby najbliższej, która w przypadku powódek była i jest ogromna;

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wyciągnięcie wniosków nie wynikających z zebranego w sprawie materiału dowodowego tj. że zarobki B. S. (1) wynosiły miesięcznie jedynie ponad tysiąc złotych oraz że przyznana małoletnim córkom B. S. (1) renta rodzinna w istotnym zakresie kompensuje im pogorszenie się ich sytuacji materialnej wywołanej stratą ojca, podczas gdy z materiału dowodowego, wynika, że:

a) B. S. (1) zarabiał średnio około 5 000 zł netto miesięcznie i rodzina powodów utrzymywała się głównie z efektów jego pracy , zaspokajając swoje potrzeby na stosunkowo wysokim poziomie;

b) zmarły zajmował się pracą zarobkową, dbał o utrzymanie rodziny i zapewniał jej byt, ale nadto był wielkim wsparciem dla powódki ad 1 w aspekcie emocjonalnym; tworzyli szczęśliwy związek i rodzinę; mąż był dla powódki autorytetem i dużym wsparciem, na skutek jego śmierci utraciła nie tylko pomoc materialną ale także wsparcie i pomoc przy wychowaniu dzieci , załatwianiu spraw, funkcjonowaniu gospodarstwa domowego,

c) na skutek śmierci ojca powódki P. S. i W. S. utraciły pomoc i wsparcie przy czynnościach, przy których można się ich było zasadnie spodziewać od pracującego rodzica,

d) na skutek śmierci męża i ojca znacznie zmniejszyły się szanse życiowe powódek oraz obniżyło się ich poczucie bezpieczeństwa w wymiarze ekonomiczno- organizacyjnym;

co w konsekwencji skutkowało rozbieżnością pomiędzy ustaleniami faktycznymi a materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie, a w konsekwencji oddaleniem roszczeń odszkodowawczych w pozostałym zakresie.

Tym samym powódki wnosiły o zmianę wyroku sądu I instancji poprzez zasądzenie na ich rzecz pełnych dochodzonych kwot odszkodowania .

Pozwany Skarb Państwa – (...) zaskarżyła wyrok sądu I instancji w części uwzględniającej powództwo i rozstrzygającej o kosztach procesu. Podniósł w swojej apelacji następujące zarzuty:

- naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie polegające na niewyjaśnieniu przyczyn niezastosowania w sprawie art. 429 k.c., mimo że wykonanie drogi, w tym także zjazdu przy działce nr (...) w W., zostało powierzone i wykonane podmiotowi profesjonalnie trudniącemu się robotami budowlanymi, w tym budową dróg;

- naruszenia art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. przez przyjęcie w oparciu o dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa drogowego, że budowa zjazdu na drogę krajową nr (...) na wysokości działki (...) w W. oraz zasypanie rowu na wysokości działki nr (...) miały wpływ na oblodzenie drogi w dniu 10 lutego 2011 r., podczas gdy powyższa opinia jest niekompletna i nienależycie uzasadniona, przez co nie może stanowić dowodu w sprawie;

-naruszenia art. 429 k.c. przez jego niezastosowanie i przyjęcie odpowiedzialności Skarbu Państwa, mimo że wykonanie drogi (w tym także zjazdu przy działce nr (...) w W.) zostało powierzone i zrealizowane przez podmiot, który w zakresie swej działalności zawodowej trudni się wykonywaniem robót budowlanych, w tym budową dróg;

- naruszenia art. 416 k.c. i art. 415 k.c. w zw. z art. 30 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych przez niewłaściwe zastosowanie polegające na pominięciu okoliczności, że utrzymywanie zjazdów, łącznie ze znajdującymi się pod nimi przepustami, należy do właścicieli lub użytkowników gruntów przyległych do drogi, a w konsekwencji przypisanie odpowiedzialności za hipotetyczną (gdyż ustalaną z naruszeniem art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z 233 § 1 k.p.c.) nieprawidłową konstrukcję zjazdu pozwanemu Skarbowi Państwa - (...);

- naruszenia art. 363 § 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 316 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że odsetki ustawowe należą się powódkom od dnia wniesienia pozwu.

Z powyższych względów Skarb Państwa – (...) wnosił o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje.

Pozwany (...) spółka akcyjna (...) zaskarżyło wyrok sądu I instancji w części uwzględniającej powództwo i orzekającej o kosztach procesu, podnosząc w swojej apelacji następujące zarzuty:

- naruszenia art. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, iż pozwani ponoszą odpowiedzialność za zaistnienie zdarzenia z dnia 10 lutego 2011 roku poprzez niewłaściwe wykonanie zjazdów na wysokości działki (...) w W. w następstwie uchybień K. B. pracownika pozwanego ad. 1 jak również nienależytego kontrolowania oraz utrzymania stanu jezdni w miejscu zdarzenia w sytuacji gdy:

• pozwany Skarb Państwa - (...) powierzył wykonanie przebudowy drogi profesjonalnym podmiotom, które w zakresie swej działalności zawodowo trudnią się wykonywaniem takich czynności, a tym samym podmiotami odpowiedzialnymi za zaistnienie przedmiotowego zdarzenia są wykonawcy drogi, kierownik budowy jak i projektanci a nie inwestor;

• kierownik projektu K. B. z punktu widzenia przepisów prawa budowalnego nie pełnił żadnej funkcji w procesie budowalnym, a dodatkowo propozycję zasypiania rowu złożył mu kierownik budowy S. M.; ponadto fakt prawomocnego skazania K. B. nie miał znaczenia dla oceny związku przyczynowo skutkowego pomiędzy zaistniałym w dniu 10 lutego 2011 r. zdarzeniem, a szkodą.

• pozwany Skarb Państwa - (...) dokonywał należytej kontroli stanu drogi co potwierdza w szczególności fakt, iż drogomistrz P. M. wyrokiem Sądu Rejonowego w Zambrowie z dnia 1 lipca 2013 r. sygn. akt II K 227/12 został uniewinniony od zarzucanego mu czynu; przy jednoczesnym braku w aktach sprawy materiału dowodowego mogące wskazywać by pozwany ten w rzeczywistości dokonywał nienależytej oceny stanu drogi, jak również nie posiadał wiedzy w przedmiocie występowania we wcześniejszym okresie rzekomych nieprawidłowości na tym odcinku drogi;

- obrazy art. 429 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, iż odpowiedzialność za skutki zdarzenia z dnia 10 lutego 2011 r. ponoszą pozwani, w sytuacji, gdy pozwany Skarb Państwa - (...) powierzył wykonanie przebudowy drogi profesjonalnym podmiotom , które w zakresie swej działalności zawodowo trudnią się wykonywaniem takich czynności, tym samy w okolicznościach przedmiotowej sprawy odpowiedzialność pozwanego (...) a za nim również pozwanego (...) s.a. (...) względem roszczeń powódek winna zostać wyłączona,

- naruszenia art. 430 k.c. w zw. z art. 415 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, iż odpowiedzialność pozwanych wynika z niedopełnienia obowiązków przez kierownika projektu K. B. podczas gdy, w toku niniejszej sprawy nie został wykazany adekwatny związek przyczynowo skutkowy pomiędzy działaniem czy też zaniechaniem pracownika pozwanego ad. 1 a zaistniałym w dniu 10 lutego 2011 r. zdarzeniem oraz szkodą powódek;

- naruszenia art. 415 k.c. w zw. z art. 19 ust 1 oraz art. 20 ustawy o drogach publicznych poprzez ich niewłaściwą wykładnię i przyjęcie, iż pozwani ponoszą odpowiedzialność za nienależyte utrzymanie drogi krajowej nr (...) w miejscu zdarzenia co w rezultacie doprowadziło do przyjęcia, iż odpowiedzialność zarządcy drogi stanowi odpowiedzialności absolutną bowiem odpowiada on za wszelkie nieprawidłowości podczas gdy z materiału dowodowego wynikało, iż pozwany ad. 1 dokonywał należytej kontroli stanu drogi poprzez jej regularne objazdy oraz podejmowanie niezwłocznych interwencji w celu usunięcia spostrzeżonych nieprawidłowości o których posiadał wiedzę, a jednocześnie w zakresie wycieku wody na jezdnię w miejscu zdarzenia nie został on spostrzeżony w toku przeprowadzanych kontroli stanu drogi;

- naruszenia art. 65 k.c. w zw. z pkt. 3.1.11 umowy ubezpieczenia z dnia 21 grudnia 2009 r. poprzez pominięcie postanowienia umowy ubezpieczenia wyłączającego odpowiedzialność pozwanego I. w przypadku objęcia szkody systemem ubezpieczeń obowiązkowych, przy ustaleniu przez sąd I instancji, iż pojazd sprawcy zdarzenia objęty był umową odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych zawartą z (...) S.A. z , które to towarzystwo ubezpieczeniowe uznało swą odpowiedzialność za skutki przedmiotowego zdarzenia wypłacają na rzecz powódek świadczenia zarówno tytułem zadośćuczynienia jak i odszkodowania;

- naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez pominięcie przy ustalaniu wysokości należnych powódkom świadczeń okoliczności, iż otrzymały one z tytułu śmierci B. S. (1) kwotę 80 624 zł z ZUS, jak również I. S. otrzymała dodatkową kwotę 5000 zł od (...) , podczas gdy wskazane powyżej kwoty winny być zaliczone na poczet dochodzonych w niniejszej sprawie przez powódki roszczeń;

- obrazy art. 446 § 4 k.c. przez jego niewłaściwą wykładnię wyrażającą się w nieuwzględnieniu wypracowanych przez orzecznictwo kryteriów ustalania rozmiarów krzywdy i wysokości przewidzianego w tym przepisie zadośćuczynienia, a w konsekwencji zasądzenie na rzecz powódek zadośćuczynienia w niewłaściwej, rażąco wygórowanej wysokości;

- naruszenia art. 446 § 3 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że odszkodowanie o jakim mowa w tym przepisie należne jest za pogorszenie sytuacji życiowej, podczas gdy prawidłowa interpretacja tego przepisu wymaga uwzględnienia znacznego pogorszenia sytuacji życiowej,

- obrazy art. 455 k.c. przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że termin wymagalności wypłaty zadośćuczynienia powinien nastąpić od dnia wezwania dłużnika, podczas gdy orzecznictwo wskazuje, że odsetki od zadośćuczynienia mogą być wymagalne od daty wyrokowania przy szczególnym uwzględnieniu okoliczności przedmiotowej sprawy, w której pozwani od początku kwestionowali roszczenia powódek co do zasady, w szczególności wobec jasnych podstaw do wyłączenia odpowiedzialności pozwanego ad. 2 wskazanych w umowie ubezpieczenia, których to ustaleń dokonał sąd I instancji dopiero w orzeczeniu kończącym sprawę.

Mając powyższe na uwadze apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa wniesionego w niniejszej sprawie w całości.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Rozpoznanie wniesionych w niniejszej sprawie apelacji zacząć należy od apelacji pozwanych , jako dalej idących, gdyż kwestionujących nie tylko wysokości zasądzonych od nich na rzecz powódek świadczeń, ale przede wszystkim podważających istnienie podstaw do przypisania im odpowiedzialność za skutki zdarzenia z dnia 10 lutego 2011 r..

Sąd Apelacyjny podziela dokonaną przez sąd I instancji ocenę prawną sporu, skutkującą przyjęciem odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa na podstawie art. 430 w zw. z art. 415 k.c . oraz pozwanego towarzystwa (...) na podstawie art. 822 § 1 i 4 k.c., aczkolwiek nie zgadza się częściowo z ustaleniami faktycznymi tego sądu stanowiącymi podstawę do zastosowania w/w przepisów.

Rozważania zacząć należy jednak od pewnych uwag natury ogólnej, iż działalność pozwanego Skarbu Państwa – (...) , z którą strona powodowa wiązała swoje roszczenia nie miała charakteru władczego, a zatem podstawę prawną odpowiedzialności deliktowej tego podmiotu nie stanowiły przepisy art. 417 – 417 ² k.c., tylko art. 430 w zw. z art. 415 k.c. tj. pozwany ten ponosi odpowiedzialność za szkodę wywołaną zawinionym zachowaniem swoich pracowników .

Większość zarzutów apelacyjnych związanych z naruszeniem przepisów prawa procesowego jak i materialnego, podważających tę odpowiedzialność była niezasadna, stanowiła jedynie polemikę z prawidłowo poczynionymi w tym zakresie przez sąd I instancji ustaleniami faktycznymi i oceną prawną.

Poza sporem jest, iż bezpośrednią przyczyną wypadku jakiemu uległ B. S. (1) była utrata stateczności samochodu O. (...) na skutek wjazdu na niespodziewane w istniejących warunkach atmosferycznych oblodzenie jezdni , którego to oblodzenia kierujący w/w pojazdem nie mógł przewidzieć . Poza sporem jest również, iż to miejscowe oblodzenie jezdni zostało spowodowane nie opadami atmosferycznymi tylko zalewaniem drogi krajowej nr (...) relacji Z.- W. wodą spływającą z przyległego terenu po zjeździe prowadzącym do posesji stanowiącej działkę nr (...) położoną w W., która to woda pod wpływem niskiej temperatury na jezdni zamarzła. Takie wnioski zostały zawarte w opinii biegłego z zakresu ruchu drogowego M. S. i znajdowały potwierdzenie w treści opinii sporządzonej w postępowaniu karnym przez Laboratorium (...) Komendy Wojewódzkiej Policji w B. ( k 82, 1143). Kwestia źródła wycieku wody i sposobu jej przedostania się na jezdnię była zresztą bezsporna wynikała z zeznań przesłuchanych w sprawie świadków, pracowników (...) w B..

Wbrew zarzutom apelacji z materiału dowodowego sprawy w sposób oczywisty wynikało także , że przyczyną spływania w dniu 10 lutego 2011 r. wody na jezdnię , była wadliwa konstrukcja zjazdu na posesję nr (...) oraz zasypanie rowu odkrytego przewidzianego w projekcie przebudowy drogi krajowej nr (...) pomiędzy zjazdem na działkę nr (...) a zajazdem w kilometrze 2+607. Gdyby zjazd został wykonany zgodnie ze sztuką budowlaną i normami technicznymi, w szczególności z zachowaniem odpowiednich spadków i nie doszło do zasypania rowu, to woda spływająca z okolicznych działek znalazłaby ujście do przydrożnego rowu a nie rozlewała się na drogę. Takie wnioski wypływały nie tylko z w dalszym ciągu kwestionowanej w apelacji opinii biegłego z zakresu budownictwa drogowego ale także z zeznań świadków , wyroku sądu karnego w Zambrowie z dnia 5 września 2012 r. wydanego w sprawie K. B. .

Nawiązując do zarzutów Skarbu Państwa (...) dotyczących wadliwej oceny opinii biegłego E. F. (1) stwierdzić należy, iż prawdą jest, że opinia podstawowa tego biegłego wydana w niniejszej sprawie zawierała odesłania do opinii wydanej już przez tego samego biegłego w postępowaniu karnym oraz, że po jej opracowaniu , odpowiadając na zarzuty strony pozwanej biegły zbyt emocjonalnie zareagował na krytykę tej opinii.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zarzuty powyższe nie mogły jednak zdyskredytować warstwy merytorycznej ekspertyzy tego biegłego, który w sposób logiczny i jednoznaczny wskazał przyczyny spływania wody na jezdnię. W szczególności nie można zgodzić się z apelującym, iż doszło w tym zakresie do naruszenia zasady bezpośredniości o jakiej mowa w art. 235 k.p.c., ponieważ opinia wydana przez biegłego E. F. na potrzeby postępowania karnego przygotowawczego dołączona do akt niniejszej sprawy, została w całości podtrzymana w czasie ustnego wystąpienia tego biegłego przed Sądem Okręgowym ( k 1615) , jej ustalenia i wnioski stały się tym samym ustaleniami i wnioskami opinii wydanej w ramach niniejszego postępowania.

Zaaprobować należy również tezę zawartą w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 XI 2016 r. wydanego w sprawie IV CSK 45/16 , iż opinia biegłego sporządzona w innej sprawie może być wykorzystana jako dowód w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c. Sąd cywilny powinien jednak zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie w tym innym postępowaniu, wymaga tego bowiem zasada bezpośredniości (art. 235 k.p.c.). Odstąpienie od tego wymagania jest możliwe tylko w razie wyraźnej zgody stron.

Przede wszystkim jednak stwierdzić należy, że dowód z opinii biegłego E. F. tak naprawdę stanowił jedynie fachowe wytłumaczenie, wyjaśnienie przyczyn zalewania odcinka drogi krajowej nr (...) , na którym doszło w dniu 10 lutego 2011 r. do wypadku , a które to przyczyny wynikały także z innych przeprowadzonych w sprawie dowodów tj. zeznań świadków, w tym pracowników (...) w B.. Przywołać chociażby można zeznania E. U. ( k 1472- 1475) , E. M. ( k 1478- 1484 v) czy też K. B. , który wprost stwierdził, iż zjazd na działkę (...) został niewątpliwie źle wykonany, nie spełniał wymagań, wykonano złe spadki , co stanowiło przyczynę spływania po nim wody na jezdnię ( k 1610 v). Potwierdzeniem powyższego stanu rzeczy jest także przebudowanie przedmiotowego zjazdu jakie miało miejsce ale już po wystąpieniu tragicznego w skutkach wypadku , któremu uległ B. S. (1).

Taka przyczyna występowania oblodzenia jezdni na odcinku drogi krajowej nr (...) na wysokości działki nr (...) w W. wynikała ponadto z wyroku Sądu Rejonowego w Zambrowie wydanego w dniu 5 września 2012 r. w sprawie II K 225/12 uznającego winnym w/w świadka K. B. tego, że pełniąc obowiązki kierownika projektu w Wydziale (...) Inwestycji (...) nie dopełnił swoich obowiązków w zakresie kontroli budowy zjazdów indywidualnych w tym zjazdu na w/w działkę zgodnie ze sztuką budowlaną i normami technicznymi tj. bez zachowania odpowiednich spadków poboczy zjazdu, które spowodowałyby swobodny odpływ wód ze zjazdu do rowu , a ponadto przekroczył swoje uprawnienia , w ten sposób, że zaakceptował ustną propozycję kierownika budowy w przedmiocie samowolnego zasypania rowu odkrytego przewidzianego w projekcie budowy drogi pomiędzy zjazdem na działkę nr (...) a zjazdem w kilometrze 2+607 bez zainstalowania krat ściekowych, co spowodowało spływ wód powierzchniowych z okolicznych działek bezpośrednio na jezdnię – powodując tym samym działanie na szkodę interesu publicznego tj. wszystkich uczestników ruchu drogowego drogi krajowej nr (...).

Dodać należy, iż powyższe ustalenia prawomocnego wyroku karnego skazującego były z mocy art. 11 k.p.c. wiążące dla sądu orzekającego w niniejszej sprawie, co zostało kilkakrotnie podkreślone w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia.

Wyrok powyższy przesądza o winie pracownika pozwanego Skarbu Państwa – (...) za szkodę ( w ujęciu majątkowym i tzw. krzywdę) jaką poniosły powódki. Z treści tego wyroku należy wyprowadzić wniosek, iż właściwie sprawowana kontrola budowy zjazdów indywidualnych z drogi krajowej nr (...) przez K. B. skutkowałaby prawidłowym wykonaniem zjazdu na działkę nr (...) w W. , co zapewniłoby swobodny odpływ wód powierzchniowych z tego zjazdu do rowu . Z kolei nie wyrażenie zgody na zasypanie rowu , skutkowałoby jego istnieniem i umożliwiało spływanie do niego wody , a nie wylewanie się tej wody na jezdnię.

W konsekwencji powyższego nie doszłoby do oblodzenia jezdni w miejscu , w którym wystąpił w dniu 10 lutego 2011 r. tragiczny w skutkach wypadek drogowy, w którym śmierć poniósł mąż i ojciec powódek, nie wystąpiłaby tym samym po stronie powódek krzywda i szkoda majątkowa , których wyrównania domagały się w niniejszej sprawie.

Istnienie związku przyczynowo skutkowego w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. pomiędzy zawinionych zachowaniem pracownika (...) , stwierdzonym prawomocnym wyrokiem karnym, a krzywda i szkodą majątkową powódek zdaniem Sądu Apelacyjnego było oczywiste. Zarzuty apelacji kwestionujące jego występowanie uznać należało za całkowicie chybione, zresztą de facto pozbawione uzasadnienia. Jak wyjaśnił to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 VI 2017 r. wydanym w sprawie V CSK 573/16:

Jeszcze raz powtórzyć należy, że gdyby K. B. dopełnił w sposób należyty swoich obowiązków kierownika projektu i nie przekroczył przysługujących mu uprawnień, to w normalnej kolejności rzeczy nie doszłoby do oddania wadliwie wykonanego zjazdu, zasypania przydrożnego rowu, a tym samym do zalania w dniu wypadku jezdni , na której pod wpływem niskiej temperatury wystąpiło oblodzenie skutkujące utratą stateczności pojazdu marki O. (...). W świetle doświadczenia życiowego powyższy ciąg zdarzeń był normalną konsekwencją zachowania pracownika pozwanego, każda z wymienionych powyżej okoliczności stanowiła normalne następstwo poprzedniej, bez jakichkolwiek wyjątkowości , nadzwyczajności kolejności rzeczy.

Spełnione zostały tym samym wszystkie przesłanki odpowiedzialności deliktowej pozwanego Skarbu Państwa – (...) wynikające z art. 430 k.c. i wbrew zarzutom apelacji strony pozwanej nie sposób było przyjąć, iż odpowiedzialność powyższa została wyłączona z mocy art. 429 k.c. z uwagi na powierzenie czynności związanej z przebudową drogi krajowej nr (...) tj. projektowania, budowy, nadzoru inwestorskiego i autorskiego profesjonalnym przedsiębiorstwom, które w zakresie swej działalności zawodowej trudniły się wykonywaniem tego rodzaju czynności.