Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie Wydział I Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 lutego 2018 r. na rozprawie sprawy

z powództwa B. K.

przeciwko S. B.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Gospodarczego w Rzeszowie

z dnia 22 grudnia 2016 r., sygn. akt VI GC 223/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

1.w pkt I o tyle, że zasądza od pozwanego S. B. na rzecz powoda B. K. kwotę 55.182,44 zł (pięćdziesiąt pięć tysięcy sto osiemdziesiąt dwa złote 44/100) z ustawowymi odsetkami od dnia 27 maja 2011 r. do dnia zapłaty,

2. w pkt II o tyle, że zasądza od powoda na rzecz pozwanego tytułem kosztów procesu kwotę 15.281,68 zł (piętnaście tysięcy dwieście osiemdziesiąt jeden złotych 68/100) zamiast kwoty 26.081,68 zł,

II.  oddala apelację w pozostałej części,

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Edward Loryś SSA Bogdan Ziemiański SO del. Agnieszka Staniszewska-Perenc

Sygn. akt I AGa 50/18

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 15 lutego 2018 r.

Wyrokiem z dnia 22 grudnia 2016 r. sygn. VI GC 223/15 Sąd Okręgowy w Rzeszowie oddalił powództwo powoda B. K. przeciwko pozwanemu S. B. o zapłatę kwoty 454.999,57 zł żądanej przez powoda z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

W przedmiocie kosztów procesu Sąd Okręgowy zasądził od powoda B. K. na rzecz pozwanego S. B. kwotę 26.081,68 zł, w tym kwotę 18.000,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, nakazał też pobrać od powoda B. K. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Rzeszowie kwotę 1.600,00 zł tytułem czterech rat zaliczki na koszty opinii biegłego, do zapłaty których powód był zobowiązany.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy ustalił, że pozwany S. B. prowadzący działalność gospodarczą pod firmą Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowe (...) S. B. zawarł w dniu 31.07.2009 r. umowę o podwykonawstwo nr (...) ze (...) S.A. będącym generalnym wykonawcą w ramach realizacji zadania „Budowa kanalizacji sanitarnej w gminie M. – II etap”. Przedmiotem umowy była budowa kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej i ciśnieniowej w Gminie M. – Zadania III i V o długości 20.000 mb. Strony ustaliły cenę jednostkową 94 zł. netto za mb. W dacie 21.12.2010 r. (...) S.A. odebrała roboty protokołem odbioru, w którym ustalono wartość wykonanych robót na 1.462.802,55 zł. Wynagrodzenie na rzecz pozwanego zostało zapłacone.

Pozwany zlecił wykonanie części robót w ramach w/w zadania powodowi, który zalegał mu w zapłacie za zatankowane na stacji paliwowej pozwanego paliwo. Strony nie ustaliły z góry wynagrodzenia. Inwestycja obejmowała kilka wiosek. Roboty powód wykonywał przy użyciu swojego sprzętu, w tym koparki osiemnastotonowej, dwóch małych koparek kilkutonowych, dwóch koparko ładowarek, sprzętu do kucia skał, zagęszczarki do zagęszczania gruntu, samochodów, drobnego sprzętu. Powód dysponował około trzema brygadami w składzie od 3 do 4 pracowników. Materiały dostarczała firma (...) S.A. W ramach robót powód na danym odcinku wykonywał prace typu pokonywanie przeszkód (płoty), podsypki, zasypki, ułożenie rur. Powód wykonywał kanalizację grawitacyjną i tłoczną w części miejscowości, podział pomiędzy powoda i pozwanego uwzględniał tzw. niezależne zlewnie. Powód pracował na odcinkach w wiosce T. oraz innej na trasie S., (...).

Sąd Okręgowy ustalił także, że powód wykonywał prace na wybiórczych odcinkach kanalizacji, nie zawsze stanowiących kontynuację, także w ramach jednej miejscowości, pozostawiając pozostałe, niekiedy trudniejsze odcinki do wykonania pozwanemu. Przykładowo w T. powód nie wykonał przejścia przez drogę. Powód bez względu na przyczynę porzucenia odcinka nie zawsze go kontynuował. Roboty niejednokrotnie nie były pozostawione przez powoda w stanie gotowym do odbioru i wymagały dopracowania czy poprawek. Kanalizacja wykonana przez pracowników powoda wymagała czyszczenia, płukania na skutek zamulenia i pisków. Prace te wykonywał pozwany. Na niektórych odcinkach były zapadnięcia. Prace polegały na wykopaniu i ułożeniu nowych rur, połamanych studni, pierścieni wokół studni, pochylonych i zamulonych kanałów, wykonanie przyłączy, wyrównaniu terenu, nowych mostków.

Kolejno sąd pierwszej instancji ustalił, że strony nie sporządzały protokołów odbioru robót częściowych wykonywanych przez powoda. Całość robót odbierała (...) S.A. Powód wykonywał roboty na inwestycji jak podwykonawca pozwanego bez pisemnej umowy. Na pewnym etapie tj. od kwietnia, maja 2010 r. powód wykonywał roboty w oparciu o podpisaną bezpośrednio ze (...) S.A. umowę. Za wykonane prace powód wystawił pozwanemu tytułem wynagrodzenia za wykonane roboty dwie faktury VAT :

- z dnia 30.09.2009 r. nr (...) na kwotę 152.500 zł., która została zapłacona przez pozwanego,

- z dnia 29.01.2010 r. nr (...) na kwotę 128.100 zł., którą pozwany potrącił celem rozliczenia należności za paliwo z kwotą 112.763,49 zł.

Powód wystawił także pozwanemu fakturę VAT nr (...) na kwotę 32.837,62 zł. za kucie skały na zadaniu V, która została zapłacona i której powód nie dochodzi w przedmiotowej sprawie. Uprzednio powód zlecił kucie skały podmiotowi trzeciemu za kwotę 10.467,60 zł.

Powód bezskutecznie zawezwał pozwanego do próby ugodowej w dacie 16.05.2011 r. Kolejne wezwanie do zapłaty okazało się bezskuteczne.

Sad Okręgowy ustalił także, że w sprawie o sygn. akt V GC 223/15 Sąd Rejonowy w Rzeszowie oddalił powództwo powoda B. K. o zapłatę kwoty 15.336,31 zł przeciwko pozwanemu S. B. z tytułu wykonanych na jego rzecz robót budowlanych na w/w inwestycji , jako że roszczenie wywodzone było z umowy o podwykonawstwo robót budowlanych, z uwagi na nieważność umowy (art. 648 k.c.) wobec braku formy pisemnej oraz niedopuszczalności zmiany przedmiotowej powództwa na bezpodstawne wzbogacenie w sprawie mającej charakter gospodarczy.

Powyższe ustalenia Sąd Okręgowy poczynił w oparciu o dokumenty, których autentyczności strony nie kwestionowały i nie budziły także wątpliwości Sądu. Sąd nie dał przy tym wiary dowodom z dokumentów prywatnych przedstawionym przez powoda w tym w postaci jego wyliczeń i szkiców na okoliczności ilości wykonanych robot i ich wartości, jako pochodzących wyłącznie od strony postępowania i nie znajdujących potwierdzenia w pozostałym zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, tak z dowodów z dokumentów, zeznań świadków jak i dowodu z opinii biegłego sądowego. Sąd pierwszej instancji dokonał ustaleń fatycznych także w oparciu o zeznania powołanych świadków, osób uczestniczących w procesie inwestycyjnym tak ze strony powoda, pozwanego jak i inwestora, w zakresie w jakim wzajemnie się pokrywały i uzupełniały, a przeanalizowanych pod kątem i celem ustalenia istotnych w sprawie kwestii, a to zakresu robót wykonanych przez powoda i ich wartości, co miało wpływ na faktyczny przebieg realizacji inwestycji przez obie strony, ewentualne usterki i wady, podmiot je usuwający, czy nakład czasu środków tj. sprzętu i sił ludzkich. Większość świadków, zdaniem sądu I instancji, pracujących przy realizacji kanalizacji nie była w stanie podać precyzyjnie ilości wykonanych przez powoda robót. Sąd miał przy tym na uwadze, że świadkowie G. P. i S. S. (1) zeznali, ale dopiero ponownie słuchani na rozprawie w dniu 3.03.2016 r., iż powód wykonał ok. 6.000 m kanalizacji. Sąd nie dał jednak wiary tym zeznaniom, jako że tylko pozornie się potwierdzają. Sąd miał na uwadze, iż S. S. (1) pracował jako kierownik budowy ze strony pozwanego, który sporządzał notatki z ilości i przebiegu robót, wyłącznie do grudnia 2009r., podczas gdy powód zakończył roboty lipcu 2010 r. Świadek ten zeznał, że ilość 6.000 mb wykonana została właśnie do grudnia 2009 r. Sąd porównując jego zeznania z tymi złożonymi uprzednio na rozprawie w dniu 21.01.2013 r. zauważył, iż świadek wtedy nie podał konkretnych danych, powód zaś zrezygnował z zadawania mu pytań. Świadek G. P. zeznał, że roboty w tym samym rozmiarze, w większej części zostały zrobione do grudnia 2009 r. Sąd dokonał także porównywania zeznań tego świadka z jego wcześniej złożonymi zeznaniami na rozprawie w dniu 3.12.2012 r., które nie były już takimi jednoznacznymi. Świadek próbował przywołać w pamięci kolejne odcinki inwestycji, w których uczestniczył, łączna ilość mb kanalizacji podana szacunkowo po zsumowaniu była inna niż ta wskazana na rozprawie z daty 3.03.2016 r. Przy czym zeznania te nie były zdaniem Sądu Okręgowego stanowcze, bliżej im było do przypuszczeń i szacunków. Świadek odsyłał do dokumentacji jako podstaw ustalenia zakresu robót, nie polegając na swojej pamięci. Zeznania złożone na drugiej rozprawie są mniej wiarygodne, zważywszy na dalszy upływ czasu jaki dzielił obie rozprawy, co raczej winno skutkować dalszym osłabieniem stanowczości zeznań. Świadek ten przy tym nie wskazał np., że zapoznał się w międzyczasie z dokumentacją, co mogłoby uzasadniać odświeżenie pamięci. Przeciwnie, na rozprawie z 3.03.2016 r. wskazał, że swą wiedzę co do całości robót czerpie z tego, że były w zasięgu wzroku, co nie znajduje uznania jako wiarygodne, skoro powód realizował inwestycję w kilku wioskach i na rożnych odcinkach i dysponował kilkoma brygadami. Świadek ten był zaś właśnie brygadzistą, a nie przykładowo kierownikiem robót mającym ogląd nad całością.

Ostatecznie Sąd Okręgowy przeanalizowawszy zeznania pozostałych świadków miał na uwadze, że posiadali oni informacje natury ogólnej, zeznania te w szczególności w kwestii w sprawie podstawowej, a to konkretnych odcinków i ich długości oraz rodzaju kanalizacji nie pozwalały, pomimo niekiedy prób opisywania przez niektórych świadków pewnych odcinków robót, na wiarygodną rekonstrukcję. Kolejną kwestią, uniemożlwiającą ustalenie zakresu faktycznie wykonanych robót były zeznania świadków wskazujących, że powód nawet w ramach jednej miejscowości czy odcinka, wykonywał roboty wybiórczo, pozostawiając trudniejsze, wymagające większego nakładu pracy i czasu, fragmenty pozwanemu. Stąd nie ma oczywistego przełożenia zeznań świadków, z których miałoby wynikać, że powód realizował roboty np. w danej miejscowości, czy na danym odcinku. Powyższa taktyka powoda wynika ze zgodnych zeznań świadków tak ze strony pozwanego w osobach kierownika budowy T. U., R. W. (1), K. B., ale także co istotne potwierdził ją pracownik powoda R. K. (1) (k.1191).

Sąd Okręgowy zauważył, że w sprawie nie ma zeznań, które potwierdzałyby szkice przedstawione przez powoda z naniesionymi odcinkami. Świadkowie pytani o szkice nie potrafili zlokalizować zaznaczonych fragmentów, a co w razie ich potwierdzenia, dawałoby dopiero w ocenie Sądu, wobec braku jakiejkolwiek innej dokumentacji potwierdzającej na mapach czy projekcie zakres robót powoda, szansę na bazę dla poczynienia konkretnych ustaleń wyjściowych dla dalszych istotnych kwestii , a to wartości wykonanych robót.

Sąd i instancji oceniając zeznania świadka T. U., miał na uwadze, iż pełnił on funkcję kierownika budowy z ramienia pozwanego, posiadał w związku z tym bezpośrednie informacje co do przebiegu inwestycji i udziału w tym powoda. Świadek ten zeznał, że powód nie dokończył robót, potwierdził usuwanie usterek w robotach powoda oraz nie potwierdził wykonania przez powoda odcinków wskazanych w szkicach. Świadek ten też konsekwentnie zeznawał, iż powód podejmował się pracy na odcinkach łatwiejszych, pozostałe zostawiając pozwanemu. Roboty niejednokrotnie nie były pozostawione przez powoda w stanie gotowym do odbioru i wymagały dopracowania. N. robót, wybiórcze ich wykonywanie, usterki potwierdził też świadek K. B., R. W. (1), I. K..

Przy ocenie zeznań świadków, którzy próbowali wskazywać odcinki wykonane przez powoda, Sąd Okręgowy wziął pod uwagę fakt, iż jak to wynikało zeznań świadka I. K. przedstawiciela (...) S.A. na inwestycji i G. P., pracownika powoda, powód część robót na inwestycji wykonywał już w oparciu o umowę bezpośrednio zawartą ze (...) S.A. Powód jak to wynika z pozwu dochodzi wynagrodzenia za roboty wykonane do stycznia 2010 r. Zeznania świadków wyjąwszy G. P. i S. S. (1), do których Sąd odniósł się powyżej, nie wskazują wyraźnie w ramach jakich relacji czy to czasowych czy podmiotowych roboty, o których mówią świadkowie przez powoda były wykonywane. W sprawie zaś istotnymi są wyłącznie te wykonane przez powoda jako zlecone przez pozwanego.

Sąd Okręgowy przy ustalaniu stanu faktycznego pominął dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa mgr inż. B. B. , wobec jej treści, jak też treści odpowiedzi na zarzuty, w której biegły wskazał, że z uwagi na brak dostatecznego materiału dowodowego w zasadzie niemożliwym jest ustalenie zakresu robót wykonanych przez powoda, w tym z powodu braku protokołów odbioru pomiędzy powodem i pozwanym. Weryfikacja wyliczeń i szkiców powoda w oparciu o projekt byłaby hipotetyczna. Biegły wskazał, że dokumenty odbiorowe pomiędzy pozwanym a (...) S.A. dotyczącą całej inwestycji, a nie części wykonanej przez powoda. Niemożliwym jest to także w oparciu o wizję lokalną z uwagi na zakrycie robót. Opinia biegłego w zasadzie potwierdziła ocenę Sądu Okręgowego, co do braku dostatecznego materiału dowodowego pozwalającego na ustalenie robót powoda.

Końcowo sąd pierwszej instancji wskazał, że w części dał wiarę zeznaniom stron, mając na uwadze ich pomocniczy charakter, a to w jakiej znajdywały potwierdzanie w pozostałym materiale dowodowym z zeznań świadków.

W ocenie Sądu Okręgowego zachodziły podstawy do oddalenia powództwa w całości.

Sąd Okręgowy ponownie rozpoznając sprawę miał na uwadze związanie go w myśl art. 386 § 6 k.p.c. oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażonymi w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji. Sąd kierując się tymi wytycznymi dokonał ponownych ustaleń faktycznych niezbędnych w świetle podstawy prawnej roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c. i art. 410 k.c.). Wziął pod uwagę wytyczne Sądu Apelacyjnego w zakresie w jakim należało się kierować ustalając ewentualne bezpodstawne wzbogacenie, a to nie tyle wartość stawek umownych, co wartość wykonanych robót, przy uwzględnieniu kosztów pozwanego. Sama wartość robót nie musi odpowiadać wartości robót wykonanych przez powoda. Pozwany również ponosił koszty związane z realizacją tego zadania, a sporna pozostaje pomiędzy stronami okoliczność w jakim zakresie pozwany pokrył koszty.

Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że w sprawie nie wykazano kwestii podstawowej, a to dokładnie na jakim odcinku to właśnie powód wykonał roboty. Dopiero wtedy pozwany mógłby wykazywać, zasadność ewentualnego zarzutu, iż te roboty były wadliwe. Sąd pierwszej instancji podkreślił także, że

sam powód wystawiając faktury VAT w całości bądź częściowo zapłacone przez pozwanego, nie opierał ich na obmiarze wykonanych robót czy konkretnej stawce. Teraz zaś zupełnie bezzasadnie w świetle instytucji bezpodstawnego wzbogacenia domagał się rozliczenia robót wg wskaźnika za mb wg stawki jaka obowiązywała pozwanego i kolejnego uczestnika inwestycji (...) S.A. Wynagrodzenie jakie otrzymał pozwany, zdaniem Sądu Okręgowego, nie stanowi żadnej miary dla ustalenia jego realnego wzbogacenia kosztem powoda. Zasadnym jest tu chociażby argument dotyczący marży pozwanego. W świetle zasad doświadczenia życiowego wiarygodnym jest, iż pozwany podzlecał powodowi szacując wartość zlecenia poniżej kwoty jaką sam miał uzyskać.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy oddalił powództwo na podstawie art. 410 k.c. w związku z art. 405 k.c. i na podstawie art. 98 k.p.c. biorąc pod uwagę zasadę odpowiedzialności za wynik procesu obciążył powoda całością kosztów procesu.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył powód B. K. zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucił:

1. naruszenie przepisów postępowania cywilnego, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, w tym:

1.1. art. 217 § 1 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. przez oddalenie wniosków dowodowych powoda i w rezultacie nie przeprowadzenie dowodów z dokumentów przedstawionych przez powoda, w tym w postaci wyliczeń i szkiców na okoliczność ilości wykonanych robót, ich wartości, wykazania wzbogacenia pozwanego i jego wartości, podczas gdy przedmiotem tych dowodów były fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.

1.2. art. 386 § 6 k.p.c. poprzez nie wykonanie zaleceń Sądu Apelacyjnego, który wskazał, że dla rozpoznania istoty sprawy konieczne jest rozważenie, czy pozwany skorzystał z efektów robót wykonanych przez powoda. Sąd nie rozważył tego faktu, nie zlecił tego także biegłemu. Nie wykonał tego nawet co do bezspornego zakresu robót. Pomimo, że w zebranym w sprawie materiale dowodowym są dokumenty pozwalające taką analizę przeprowadzić.

1.3. art. 217 § 1 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. w związku z art. 286 k.p.c. przez oddalenie wniosków dowodowych powoda o przeprowadzenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sądowego (lub z opinii innego biegłego) z zakresu budownictwa na okoliczność wykazania wartości robót budowlanych wykonanych przez powoda na rzecz pozwanego, w sytuacji, gdy rozstrzygnięcie niniejszej sprawy wymagało wiadomości specjalnych, a przeprowadzona przez biegłego sądowego z zakresu budownictwa mgr inż. B. B. była nieprawidłowa z następujących powodów:

1.3.1. powołany przez Sąd biegły kilkukrotnie podnosił fakt, że nie jest biegłym z zakresu instalacji sanitarnych i tym samym wykluczał się jako biegły właściwy dla sporządzenia opinii;

1.3.2. treść opinii pisemnej wraz z opiniami uzupełniającymi była sprzeczna ze złożonymi przez biegłego ustnymi wyjaśnieniami do opinii;

1.3.3. biegły w sporządzonej przez siebie opinii ustalił stan faktyczny sprawy:

- opierając opinię na materiale dowodowym zgromadzonym przez siebie, a nie na materiale dowodowym zgormadzonym przez Sąd, w tym np. na dowodzie z zeznań świadków, którzy przekazali istotne dla sprawy zeznania dotyczące przebiegu, lokalizacji i ilości wykonanej kanalizacji, zakresu (wykonywanych czynności), zeznania świadka - kierownika budowy I. K. dotyczące wykonania robót zgodnie z dokumentacją techniczną;

- a także dokonując oceny dokumentów przedłożonych przez powoda, jako nieprzydatnych dla sprawy, w tym rysunków, przedmiaru i kosztorysu, wkraczając w ten sposób w kompetencję Sądu.

1.3.4. biegły zastosował niezrozumiałą metodologię oszacowania wartości jednostkowej długości kanalizacji, uniemożliwiając przy tym wycenę udowodnionego zakresu wykonawstwa powoda na rzecz pozwanego;

1.3.5. biegły nie zrozumiał treści zlecenia, błędnie rozumiał pojęcie "zakres robót", a tym samym odmówił wyceny robót.

1.3.6. opinia jest niepełna, bowiem biegły nie odpowiada na pytania postawione przez Sąd, uzasadniając powyższe koniecznością żmudnej, pracochłonnej pracy, niemożliwej do wykonania (strona 5 i strona 7 opinii uzupełniającej z dnia 29.07.2016).

1.3.7. opinia jest niepełna, bowiem biegły pomija obmiar wykonanych robót, załączony do pozwu, tłumacząc, że: nie mógł znaleźć takiego dokumentu, podczas gdy dokument ten jest kluczowy dla sporządzenia kosztorysu, a co za tym idzie - dla określenia wartości wykonanych robót.

1.3.8. opinia jest niepełna , bowiem biegły pomija inwentaryzację wykonanych robót, załączoną do pozwu w formie elektronicznej i papierowej, wskazując na jej brak i jednocześnie twierdzi, że jedynym wiarygodnym dokumentem i mającym znaczenie dla sporządzenia opinii byłaby inwentaryzacja wykonanych robót.

1.3.9. biegły nie wykonał obmiaru wykonanych robót ani kosztorysu, mimo że w aktach sprawy posiadał wszelkie dane (zakres techniczny zgodny z wykonanymi czynnościami (pracami), dokumentację techniczną projektową i powykonawczą) aby wykonać obliczenia;

1.3.10. biegły przytoczył w opinii (w szczególności w opinii uzupełniającej z 27.08.2016) szereg sformułowań, które nie znajdują żadnego odzwierciedlenia w zgromadzonym materiale dowodowym lub wprost są sprzeczne ze zgromadzonymi w sprawie dowodami.

1.3.11. biegły nie rozumie podstawy prawnej roszczenia (bezpodstawne wzbogacenie), powołuje się na umowę ustną, podaje kaucje gwarancyjne jako część kosztów poniesionych przez pozwanego przy realizacji zakresu robót wykonanych przez powoda.

1.3.12. biegły nie wyliczył wartości robót bezspornych (potwierdzonych przez pozwanego), wykonanych przez powoda na rzecz pozwanego (m.in. roboty ziemne, przewierty, kucie skały).

1.4. art.233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów polegającej na :

1.4.1 nie dokonaniu oceny dowodu z zeznań świadka R. S. (1), w aktach sprawy brak jest transkrypcji części rozprawy z dnia 2 sierpnia 2013 (karta 1176) w zakresie przesłuchania świadka R. S. (1).

1.4.2. pominięcie w ocenie dowodów faktu przyznania przez stronę pozwaną, że powód wykonał przewierty w celu przejścia przez przeszkody terenowe na odcinkach, które wykonał. Jest to kwestia bezsporna (karta 1219), a co za tym idzie nie ustalenie stanu faktycznego w oparciu o ten fakt;

1.4.3. pominięcie w ocenie dowodów faktu przyznania przez stronę pozwaną, że powód wykuł skałę na odcinkach, które wykonał. Jest to kwestia bezsporna (zeznania pozwanego, zeznania świadków, a co za tym idzie nie ustalenie stanu faktycznego w oparciu o ten fakt;

1.4.5. pominięcie w ocenie dowodów dokumentów autorstwa kierownika robót S. S. (1) (karta 772, 773, 774, 775),

1.4.6. dokonanie oceny dowodu nie istniejącego, tzn. zeznań świadka J. H. (str. 11 i str. 12 uzasadnienia wyroku), pomimo, że taki świadek nie zeznawał w sprawie;

1.4.7. obdarzenie wiarygodnością zeznań świadka R. W. (1), pomimo że zeznania te są sprzeczne z sobą i nielogiczne (np. karta 1199 [01:01:19.15]). Według świadka powód wykonywał łatwiejsze odcinki, a te same odcinki, tyle że wykonywane przez świadka były odcinkami bardzo trudnymi, nawodnionymi (''... trza było jeszcze raz przyjeżdżać koparką, odkopywać w wodzie stać”)

1.4.8. sąd nie obdarzył wiarygodnością zeznań świadka K. B., w zakresie w jakim zeznaje, że powód wykonywał kanalizację kompleksowo (karta 1194/2), a zeznania te korespondują z innymi dowodami w postaci zeznań świadków zgormadzonymi w sprawie;

1.4.9. dokonanie wybiórczej oceny dowodu z zeznań stron, np. w pierwszym akapicie (strona 9 uzasadnienia wyroku) Sąd przytacza pół zdania powoda z karty 1050/2 i dodatkowo zmienia znaczenie wypowiedzi;

1.4.10. dokonanie wybiórczej oceny dowodów z zeznań świadków. Np. zeznania świadka R. K. (1) (strona 16 uzasadnienia wyroku) Sąd przytacza jedną odpowiedź świadka wyrwaną z kontekstu (z karty 1191) zmieniając sens całości zeznań. Sąd wyciąga pojedyncze zdania z zeznań świadków, aby dopasować je do swojej tezy. Podczas gdy kompleksowo przytoczone zeznanie świadka daje pełny obraz sprawy i jest zupełnie sprzeczne z założoną tezą Sądu.

2. Sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego polegający na przyjęciu, że:

2.1. Sąd nie zauważył, że pozwany zaprzeczył okolicznościom, na które powód powoływał się w pozwie, za wyjątkiem faktu, że na podstawie porozumienia zawartego pomiędzy stronami firma powoda wykonywała roboty budowlane związane z wykonaniem kanalizacji w gminie M.. Pomimo, że pozwany w odpowiedzi na pozew z dnia 04 czerwca 2012 wyraźnie precyzuje jakie prace zlecił powodowi (str. 5 i str. 7) i potwierdza ich prawidłowe ujęcie rzeczowe w kosztorysie powoda, który został załączony do pozwu (str. 7 odpowiedzi na pozew). Pozwany dowodzi jedynie, że wynagrodzenie za roboty ujęte w dziale 1 (roboty ziemne) i dziale 3 (przewierty) kosztorysu powoda powinno być inne niż wskazane w pozwie. Pozwany nie kwestionuje zakresu rzeczowego ujętego w dziale 1 (roboty ziemne) i dziale 3 (przewierty) kosztorysu powoda. Potwierdza, że roboty te zostały wykonane. Zakres wykonania robót ziemnych wskazanych szczegółowo w kosztorysie w dziale 1 i w dziale 3 jako bezsporny nie wymaga dowodzenia w myśl art. 229 koc.

2.2. Pozwany zlecił powodowi roboty, ponieważ powód zalegał pozwanemu w zapłacie za zatankowane na stacji paliwowej należącej do pozwanego paliwo, (str. 9 uzasadnienia wyroku).

2.3. Powód wykonywał roboty wybiórczo i nie stanowiły one kontynuacji (nie stanowiły większej ciągłej całości), powód pozostawiał trudniejsze odcinki do wykonania pozwanemu, (str.10 uzasadnienia wyroku).

2.4. Wszystkie usterki zgłaszane przez generalnego wykonawcę i właścicieli posesji na odcinkach, które wykonywał powód zostały wykonane w terminie późniejszym przez pozwanego (str.19 uzasadnienia wyrok).

2.5. Sąd nie ma oczywistego przełożenia zeznań świadków, z których miało wynikać, że powód realizował roboty np. w danej miejscowości, czy na danym odcinku, (str. 16 uzasadnienia wyroku)

2.6. Pozwany prowadził prace na tych samych odcinkach co powód i należało wykazać jego wkład (wartość robót) w wykonanie tych odcinków (str.18 uzasadnienia wyrok)

- podczas gdy zeznania świadków wskazują na odmienny, od przyjętego przez Sąd stan faktyczny.

2.7. W uzasadnieniu wyroku występują dwie wartości jakie zapłacił pozwany za fakturę VAT nr (...) wystawioną przez powoda. Raz Sąd podaje, że powód otrzymał od pozwanego kwotę 128.100 zł, a w innym miejscu 112.763,49. Kwoty te są ze sobą sprzeczne.

2.8. Powód zapłacił za fv (...), która dotyczyła kucia skały wykraczającego poza przedmiar robót podstawowych. Brak jakichkolwiek dowodów na taki stan faktyczny.

2.9. Powód zlecił kucie skały podmiotowi trzeciemu za kwotę 10.467,60 zł. Podczas gdy całość skały na wykonywanych odcinkach firma powoda wykuła samodzielnie. Wynika to z zeznań świadków wskazanych przez powoda i pozwanego a także z przesłuchań stron. Fakt bezsporny, potwierdzony przez obie strony.

2.10. Dokumenty przedstawione przez powoda w pozwie w tym w postaci wyliczeń i szkiców nie znajdowały potwierdzenia w pozostałym zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym w tym zeznaniach światków, podczas gdy zeznania świadków były zbieżne z danymi wykazanymi w wyliczeniach i ze szkicami,

2.11. W uzasadnieniu występują dwie daty (styczeń 2010 - str.3 i str. 17, lipiec 2010 - str. 15) zakończenia robót są ze sobą sprzeczne. Mają istotny wpływ na ustalenia stanu faktycznego dokonanego przez Sąd.

2.12. Świadkowie nie potrafili zlokalizować wykonywanych odcinków na szkicach. Sąd podczas przesłuchania świadków nie dopuścił możliwości wskazania wykonywanych odcinków zasłaniając się brakiem możliwości rejestracji wskazanych odcinków gdyż rozprawa jest nagrywana. Świadkowie chcieli wskazać na szkicach wykonane odcinki, (str. 15 uzasadnienia wyroku) np. J. P., S. S. (1), G. P..

W oparciu o powyższe powód domagał się:

1. zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości;

2. zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania według norm przepisanych;

ewentualnie:

1. uchylenia w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania;

2. pozostawienia sądowi pierwszej instancji rozstrzygnięcia w zakresie kosztów postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie jako całkowicie bezzasadnej i zasądzenie n jego rzecz od powoda kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 15 lutego 2018 r. powód wywodził jak we wniesionej apelacji oraz o zasadzenie kosztów według norm przepisanych, a pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja powoda okazała się uzasadniona w części.

W pierwszej kolejności należy podnieść, że w aktualnie obowiązującym modelu apelacji pełnej, sąd odwoławczy, na skutek wniesionej apelacji, rozpoznaje sprawę na nowo w granicach zaskarżenia i orzeka merytorycznie, co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania. Pozostając związany sformułowanymi w apelacji zarzutami naruszenia prawa procesowego, kontroluje prawidłowość gromadzenia i oceny materiału dowodowego zebranego w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji i dokonuje samodzielnego ustalenia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia; może przy tym poprzestać na zaaprobowaniu ustaleń Sądu pierwszej instancji lub dokonać ich korekty na podstawie materiału zgormadzonego przez Sąd pierwszej instancji po jego ewentualnym, stosownie do potrzeb, uzupełnieniu w postępowaniu odwoławczym (wyrok SN z 15.04.2015 r. IV CSK 456/14). Sąd drugiej instancji nie jest związany wskazanymi w apelacji zarzutami naruszenia prawa materialnego; spoczywa na nim powinność samodzielnego ustalenia podstawy materialnoprawnej orzeczenia poprzez dokonanie wyboru i wykładni przepisów prawa materialnego wchodzących w grę, jako podstawa prawna orzeczenia (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, Nr 6, poz. 55 - zasada prawna). Wydanie przez Sąd drugiej instancji, w przypadku zasadności zarzutów apelacji orzeczenia reformatoryjnego o treści odmiennej od wyroku Sądu pierwszej instancji (art. 386 § 1 k.p.c.) nie stanowi więc naruszenia zasady dwuinstancyjności postępowania wynikającej z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP, lecz jest konsekwencją merytorycznego charakteru postępowania apelacyjnego i wąskiego zakreślenia ustawowych przyczyn uzasadniających wydanie przez sąd drugiej instancji orzeczenia kasatoryjnego (art. 386 § 2 i 4 k.p.c.).

Odnosząc się do podniesionych w apelacji zarzutów, wskazać należy, że dały one podstawę do zmiany zaskarżonego wyroku, choć nie w takim zakresie jak o to wnosił powód. Słuszne okazały się zarzuty powoda dotyczące naruszenia przez sąd pierwszej instancji przepisów postępowania przez niedopuszczenie dowodów z dokumentów prywatnych przedstawionych przez powoda, co miało wpływ na wynik postępowania, w szczególności na nieustalenie zakresu wykonanych prac przez powoda. Zasadny okazał się też zarzut dotyczący nieustalenia przez sąd pierwszej instancji czy pozwany skorzystał z efektów prac wykonanych przez powoda. Bezzasadny natomiast okazał się zarzut powoda dotyczący nieprzeprowadzenia przez Sąd Okręgowy dowodu z opinii uzupełniającej biegłego lub opinii innego biegłego. Biegły dwukrotnie uzupełniał opinię na piśmie i raz ustnie do protokołu. Skąpy materiał dowodowy, w szczególności ten obiektywny, nie pozwalał biegłemu na stanowcze wydanie opinii, albowiem do sądu należy ocena materiału dowodowego i wyciągnięcie z niego odpowiednich wniosków. Biegły natomiast nie jest od ustalania stanu faktycznego czy prawnego sprawy. Wydawanie przez niego opinii w zakresie wnioskowanym przez apelującego było niedopuszczalne. Sama teza dla biegłego dotycząca ustalenia zakresu robót, była od początku nieprawidłowa i w ogóle na te okoliczności biegły nie powinien zostać powołany. Wypowiedział się zresztą w tym zakresie dość obszernie Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu poprzedniego wyroku z dnia 11 czerwca 2015 r. sygn. I ACa 69/15 i nie ma potrzeby tych rozważań powielać. Bezzasadne są zarzuty dotyczące fachowości biegłego. Sam fakt, że nie jest ona biegłym z zakresu instalacji sanitarnych nie wykluczał go od sporządzenia opinii. Biegły jest fachowcem z zakresie budownictwa i to wystarczyło do wydania opinii. W sprawie przedmiotem opiniowania nie była wadliwość instalacji, jej jakość czy funkcjonalność, lecz sam fakt jej wykonania i na jakim odcinku. W związku z tym specjalność ściśle związana z instalacjami sanitarnymi nie była wymagana. Bezzasadny jest także zarzut powoda dotyczący sprzeczności opinii z opinią uzupełniająca ustną wydaną na rozprawie. Takie twierdzenie świadczy o niezrozumieniu opinii. Zresztą zarzuty do opinii tak głównej jak i następnie uzupełniającej kierowane przez powoda świadczyły o niezrozumieniu opinii, choćby dlatego, że biegły w opiniach nie kwestionował zakresu prac, na które powoływał się powód, a powód kierował w tym kierunku zarzuty. Bezzasadne są także zarzuty powoda wskazujące, że biegły nie brał pod uwagę zeznań świadków. Opinie złożone w sprawie jednoznacznie wskazują, że biegły z zeznaniami tymi się zapoznał, brał je pod uwagę i miał o nich dostateczną wiedzę. Bezzasadne są także zarzuty powoda dotyczące niezrozumienia przez biegłego zakresu robót, a tym samym wartości prac. Zarzuty te wskazują, że to powód nie odróżnia czym jest zakres robót a czym wartość prac. Są to dwa różne pojęcia i choć jedno jest zależne od drugiego (wartość prac od zakresu robót) to zdecydowanie nie może być odwrotnie i pojęcia te nie mogą być stosowane zamiennie. Wbrew twierdzeniom powoda opinia nie jest niepełna. W szczególności biegły nie pomija obmiaru robót załączonego do pozwu, a w całej rozciągłości we wszystkich opiniach go nie kwestionuje. Co do wykonywania obmiaru robót i jego kosztorysu, to należy w pierwszej kolejności mieć na uwadze, że biegły nie miał zlecenia sądu w tym kierunku. Ponadto dokonał stosownych obliczeń na tyle na ile to było możliwe, na podstawie materiału dowodowego, w tym także dokumentów prywatnych załączonych przez powoda. Zupełnie niezrozumiałe jest natomiast zarzucanie biegłemu, ze nie wykonał obliczeń dotyczących robót ziemnych, przewiertów, kucia skały, albowiem nie to było przedmiotem procesu.

Uzasadnione natomiast były zarzuty powoda dotyczące oceny dowodów przez sąd I instancji oraz brak ustaleń co do zakresu wykonanych robót przez powoda. Sąd Apelacyjny dokonał odmiennej oceny przedstawionych przez strony dowodów i na podstawie tej oceny dokonał własnych ustaleń.

Mając powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z dokumentów i kopii dokumentów dołączonych do akt sprawy, a z których Sąd Okręgowy nie przeprowadził postępowania dowodowego i którym nie dał wiary wskazując, że nie znajdują potwierdzenia w pozostałym materiale dowodowym, w szczególności w dowodach z zeznań świadków.

W oparciu o ponowne rozpoznanie sprawy i przeprowadzenie dowodów w postępowaniu apelacyjnym Sąd Apelacyjny poczynił dodatkowe ustalenia w sprawie i ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany S. B. zawarł w dniu 31.07.2009 r. z firmą (...) S.A. umowę podwykonawczą, której przedmiotem była budowa kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej i ciśnieniowej (tłocznej) w gminie M. - Zadania III i V o długości 20.000 metrów bieżących. Cena jednostkowa kanalizacji została uśredniona do 94 zł netto za metr bieżący. Cena zawierała kompleksowe wykonanie sieci kanalizacyjnej, gwarancję jakości i rękojmię za wady, odpowiedzialność za szkody na osobach i mieniu w związku z wykonaniem robót i usuwaniem wad, odpowiedzialność za nieterminowe zakończenie robót i usunięcie wad i odstąpienie od umowy.

Jeszcze przed zawarciem umowy powód B. K. prowadząc działalność gospodarczą zaopatrywał się u pozwanego S. B. w paliwo (olej napędowy i benzyna), którego wartość została wyliczona na łączną kwotę 112.763,49 zł brutto.

Wobec zaległości za paliwo pozwany zaproponował powodowi współpracę przy realizacji umowy pozwanego ze (...) S.A. W tym celu jeszcze przed zawarciem umowy ze (...) S.A. pozwany wraz z powodem i T. W. (1) rozpoczęli rozmowy z przedstawicielami (...) S.A., celem ustalenia zakresu robót i ich wartości. Owocem tych rozmów była umowa firmy pozwanego Przedsiębiorstwa Handlowo Usługowego (...) S. B. ze (...) S.A. z dnia 31.07.2009 r. Powód natomiast zawarł z pozwanym ustną umowę na podwykonawstwo, gdzie strony ustaliły cenę jednostkową za wykonanie kanalizacji według stawki 30 zł netto za metr bieżący kanalizacji tłocznej (ciśnieniowej) i 50 zł netto za metr bieżący kanalizacji grawitacyjnej

Dowód:

- zeznania świadków: T. W. (1) k. 78 akt sprawy VI GC 641/10, T. U. k. 76 akt sprawy VI GC 641/10,

- pozew powoda B. K. w sprawie VI GC 641/10 k. 4 akt VI GC 641/10,

- zeznania świadka K. B. e-protokół rozprawy z dnia 15.12.2015 r. czas 02:13:49-02:25:39 oraz e-protokół rozprawy z dnia 5.08.2013 r. czas 00:14:16-00:52:32

- zeznania świadka S. S. (1) e-protokół rozprawy z dnia 21.01.2013r. czas 00:05:57-00:20:54

- zeznania pozwanego S. B. e-protokół rozprawy z dnia 24.11.2014 r. czas 01:25:01-02:07:30

- zeznania powoda B. K. e-protokół rozprawy z dnia 24.11.2014 r. czas 00:06:36-01:24:15

- umowa z dnia 31.07. (...). k. 245-250

Pracownicy powoda weszli na teren budowy w połowie sierpnia 2009 r. Były to dwie ekipy po cztery osoby. Pracownicy pozwanego weszli na teren budowy około miesiąc, półtora miesiąca później. W październiku 2009 r. powód skierował na budowę jeszcze jedną ekipę. 30 września 2009 r. powód wystawił pozwanemu fakturę na kwotę 125.000 zł netto czyli 152.500 zł brutto. Suma ta została wyliczona za prace wykonane przez firmę powoda za miesiąc sierpień i wrzesień 2009 r. na podstawie zestawień dokonanych przez kierownika budowy powoda S. S. (1) po zaakceptowaniu ilości wykonanych prac przez kierownika budowy pozwanego T. U.. Strony nie dokonały na piśmie żadnych odbiorów, nie spisały protokołów odbioru wykonanych robót przez powoda i odebranych robót przez poznawanego. Pozwany zapłacił powodowi kwotę 152.500 zł.

W dalszym okresie współpraca między stronami zaczęła się psuć. Ekipy powoda wybierały sobie łatwiejsze odcinki kanalizacji do roboty, zdarzało się, że niewygodne tereny pracownicy powoda omijali lub porzucali. Nie było to regułą, ale dochodziło do takich sytuacji, że ekipa powoda potrafiła w ciągu jednego dnia położyć 100 metrów kanalizacji, a ekipa pozwanego w tym samym czasie ze względu na trudny teren kładła kilka metrów. W listopadzie 2009 r. relacje między stronami nie były już dobre, pozwany nie chciał zapłacić powodowi za wykonane prace. Doszło do tego, że powód zgłosił przedstawicielom (...) S.A., że nie ma płacone za wykonywanie robót. Przedstawiciele głównego wykonawcy zorganizowali spotkanie, jednak strony nie doszły do porozumienia. W wyniku braku porozumienia powód 15 grudnia 2009 r. odesłał dwie ekipy, a jedna ekipa która pozostała na budowie wykańczała tylko te roboty, które zostały zaczęte. Ostatecznie firma powoda zeszła z budowy 22 stycznia 2010r. Powód wystawił pozwanemu jeszcze jedną fakturę na kwotę 105.000 zł netto czyli 128.100 zł brutto w dniu 28.02.2010r. nr (...). Pozwany potrącił z tej faktury należności za paliwo, które wcześniej pobrał z jego stacji benzynowej powód w wysokości 112.763,49 zł brutto. Pozostała kwota z faktury nr (...) nie została przez pozwanego zapłacona.

W okresie późniejszym firma (...) S.A. ze względu na to, że pozwany nie miał sprzętu i ludzi na dokończenie prac samodzielnie, wydzieliła część prac objętych umową z pozwanym i przekazała do wykonania firmie powoda. Powód i (...) S.A. zawarły oddzielną umowę na te prace.

Ostatecznie na podstawie protokołu odbioru końcowego z dnia 21.12.2010 r. wartość wykonanych przez pozwanego zgodnie z poszczególnymi protokołami etapowego odbioru robót wyniosła 1.462.802,55 zł, gdzie wartość robót według umowy wynosiła 1.950.000 zł netto plus VAT.

Po zakończeniu inwestycji pozwany wykonywał prace naprawcze, poprawkowe, reklamacyjne, gwarancyjne na wezwanie głównego wykonawcy (...) S.A.

Do dnia 22 stycznia 2010 r. firma powoda wykonała około 6.280,60 metrów bieżących kanalizacji, w tym kanalizacji tłocznej 2.568,47 mb i kanalizacji grawitacyjnej 3.712,13 mb.

Dowód:

- zeznania świadka I. K. e-protokół rozprawy z dnia 24.05.2013 r. czas 00:03:09-00:34:29 oraz e-protokół rozprawy z dnia 3.03.2016 r. czas 01:06:23- 01:34:20

- zeznania świadka T. U. e-protokół rozprawy z dnia 15.12.2015 r. czas 00:48:26- 01:36:08 oraz e-protokół rozprawy z dnia 5.08. 2013 r. czas 01:27:41-01:01:20

- zeznania świadka R. D. e-protokół rozprawy z dnia 18.03.2013 r. czas 00:03:08-00:56:04

- zeznania świadka S. S. (1) e-protokół rozprawy z dnia 21.01.2013r. czas 00:05:57-00:20:54 oraz e-protokół rozprawy z dnia 3.03.2016r. czas 01:34:20- 02:20:08

- zeznania świadka G. P. e-protokół rozprawy z dnia 3.12.2012 r. czas 00:36:57-01:01:05 oraz e-protokół rozprawy z dnia 3.03.2016r. czas 02:20:08-02:46:56

- zeznania świadka K. B. e-protokół rozprawy z dnia 15.12.2015 r. czas 02:13:49-02:25:39 oraz e-protokół rozprawy z dnia 5.08.2013 r. czas 00:14:16-00:52:32

- zeznania pozwanego S. B. e-protokół rozprawy z dnia 24.11.2014 r. czas 01:25:01-02:07:30

- zeznania powoda B. K. e-protokół rozprawy z dnia 24.11.2014 r. czas 01:25:01-02:07:30

- zeznania świadków: M. B., J. P., W. kowala, M. P. - e-protokół rozprawy z dnia 26.11.2012 r. czas 00:03:22-01:26:11

- zeznania świadków: R. W. (2), W. S., e-protokół rozprawy z dnia 3.12.2012 r. czas 00:02:35-00:36:21

- zeznania świadków: P. S., K. K., S. G., R. K. (2) - e-protokół rozprawy z dnia 21.01.2013 r. czas 00:21:25-00:43:01

- zeznania świadków: T. W. (2), S. M., S. S. (2) - e-protokół rozprawy z dnia 18.03.2013 r. czas 00:56:31-01:31:01

- zeznania świadka T. W. (1) - e-protokół rozprawy z dnia 24.05.2013 r. czas 00:40:42-01:15:22

- zeznania świadków: R. S. (1), G. O. K. L. (1), K. L. (2) - e-protokół rozprawy z dnia 2.08.2013 r. czas 00:01:39-00:36:12

- zeznania świadków: R. K. (1), R. W. (1), Z. K.- e-protokół rozprawy z dnia 5.08.2013 r. czas 00:02:15-01:26:16

- zeznania świadków: K. W., K. H., A. H. - e-protokół rozprawy z dnia 6.08.2013 r. czas 00:03:37-00:22:50

- zestawienie należności wykonane przez powoda k. 256-262

- zeznania świadków: T. W. (1), R. W. (1) - e-protokół z dnia 15.12.2015 r. czas 01:40:21- 02:13:10

- zeznania świadków: K. P., K. H., A. H. -

e-protokół z dnia 3.03.2016 r. czas 00:06:13- 01:04:34

- dokumenty zawarte w aktach Sądu Rejonowego w Rzeszowie sygn. V GC 641/10, w szczególności z pozew, protokół z dnia 15 lipca 2010 r., wyrok z dnia 4 listopada 2010 r. wraz z uzasadnieniem tego wyroku

- zestawienia metrów wykonanej kanalizacji dokonanego przez powoda k. 14-18

- wydruki z poczty elektronicznej korespondencji pomiędzy powodem a T. W. (2) k.19-24

- kopie graficzne przedstawionych odcinków kanalizacji i wykonanych robót k. 25-82 oraz 91-103

- zestawienia wykonanych robót k. 83-90 wraz z załącznikami k. 788-800

- kopia szczegółowej specyfikacji technicznej k. 104 - 108

- kopia projektu budowlanego i wykonawczego wraz z załącznikami k. 109-134

- kopia protokołu zaawansowania robót k. 135

- kopia wniosku o płatność częściową k. 136

- kosztorysy wykonanego przez powoda na użytek niniejszego procesu k. 137- 180

- kopie faktur VAT nr (...) k. 181 i (...) k. 182

- kopia faktury VAT nr (...) k. 183

- obliczenia powoda ilości wykutej skały k. 184 -185

- kopie protokołów odbioru robót z dnia 5-6 listopada 2009 r., 17 listopada 2009r. i 1 grudnia 2009 k. 186-188

- kopia faktury VAT nr (...) k. 189

- kopia zawezwania do próby ugodowej k. 190-193

- umowa podwykonawcza zawarta między pozwanym a (...) S.A. k. 245-250 wraz z kopią aneksu do umowy k. 1229

- wezwania Sądu Rejonowego w Rzeszowie z dnia 20 maja 2011 r. k. 251

- zestawienia wykonanych prac dołączonego do wniosku o zawezwanie do próby ugodowej k. 256-262

- odpowiedzi na wniosek o zawezwanie do próby ugodowej k. 263-264

- odpowiedzi na wezwanie do zapłaty k. 265

- kopia pisma (...) S.A. do pozwanego z dnia 2 czerwca 2011 r. k. 768

- kopia pisma pozwanego do powoda z dnia 2 sierpnia 2010 r. k. 769

- kopie notatek k. 772-775

- kopia pisma (...) S.A. do pozwanego z dnia 25 czerwca 2013 r. wraz z załącznikami k. 801-803

- kopia wezwania (...) S.A. kierowanego do pozwanego z dnia 11 marca 2010 r. k. 804

- kopia pisma (...) S.A. do pozwanego z dnia 6 kwietnia 2011 r. k. 805-807

- kopia wezwania (...) S.A. kierowanego do pozwanego z dnia 11 maja 2011 r. k. 808

- kopia informacji pozwanego z dnia 1 czerwca 2011 r. k. 809

- kopia pisma (...) S.A. do pozwanego z dnia 6 czerwca 2011 r. k. 810

- kopia pisma (...) S.A. do pozwanego z dnia 16 września 2011 r. k. 812-813

- kopia pisma (...) S.A. do pozwanego z dnia 22 marca 2012 r. k. 814

- kopia pisma (...) S.A. do pozwanego z dnia 19 sierpnia 2013 r. k. 815

- kopie faktur VAT za wykonane prace na rzecz pozwanego wraz z załącznikami graficznymi przez podmioty inne niż powód k. 816-826

- kopia protokołu odbioru końcowego z dnia 21 grudnia 2010 r. k. 1245-1247

- opinia biegłego B. B. k. 1353-1364 wraz z opiniami uzupełniającymi k. 1401-1408, 1450-1460

- zeznania biegłego B. B. - e-protokół rozprawy z dnia 25.10.2016 r. czas 00:02:36-01:33:07

W 2010 r. powód B. K. zwrócił się do Sądu Rejonowego w Rzeszowie z pozwem przeciwko S. B. o zapłatę kwoty 15.336,51 zł. Była to kwota która nie została zapłacona powodowi przez pozwanego w związku z wystawieniem przez niego faktury (...) na kwotę brutto 128.100 zł za prace przy budowie przedmiotowej kanalizacji. Powód w pozwie uzasadniał, że pozwany z kwoty 128.100 zł potrącił należną za paliwo kwotę 112.763,49 zł, a pozostałej kwoty za wykonane roboty nie zapłacił. Wyjaśnił też powód, że był podwykonawcą pozwanego przy robotach budowlanych na podstawie ustnej umowy o podwykonawstwo.

Sąd Rejonowy w Rzeszowie wyrokiem z dnia 4 listopada 2010 r. sygn. VI GC 641/10 powództwo z umowy oddalił, uzasadniając, że w czasie zawierania przez strony umowy obowiązywał art. 647 ¹ § 4 k.c., który przewidywał dla umowy o roboty budowlane formę pisemną pod rygorem nieważności, wobec czego zawarta przez strony umowa jest nieważna.

Dowód:

- pozew w sprawie VI GC 641/10 k. 3-4 akt VI GC 641/10

- wyrok w sprawie VI GC 641/10 k. 107 akt VI GC 641/10

- uzasadnienie wyroku w sprawie VI GC 641/10 k. 111-113 akt VI GC 641/10

W 2011 r. powód B. K. złożył do Sądu Rejonowego w Rzeszowie wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, w którym wezwał pozwanego S. B. do zapłaty na jego rzecz kwoty 414.484,37 zł, tytułem bezpodstawnego wzbogacenia się pozwanego w wyniku wykonanych przez powoda robót budowlanych w okresie od 17.08. (...). do 22.01.2010 r. - kanalizacji sanitarnej, za które pozwany powodowi nie zapłacił. Powód w zestawieniu do wniosku policzył ilość wykonanej kanalizacji 6.280,60 mb, dołączył zestawienie wykonanych prac.

W odpowiedzi na wniosek pozwany odmówił zawarcia ugody, wskazując że powód nie przedstawił żadnej umowy na podwykonawstwo oraz żadnego protokołu odbioru wykonanych robót.

Dowód:

- wniosek o zawezwanie do próby ugodowej z dnia 20.04.2011 r. wraz z załącznikami k. 252-262

- odpowiedź S. B. na wniosek o zawezwanie do próby ugodowej z dnia 27.05.2011 r.

Powyższy stan faktyczny Sąd Apelacyjny ustalił na podstawie wyżej powołanych dowodów z dokumentów, zeznań świadków i stron, a także opinii biegłego B. B. wraz z opiniami uzupełniającymi i zeznaniami biegłego.

Sąd Apelacyjny dał wiarę dokumentom urzędowym, których autentyczność sporządzenia i treść nie budziła wątpliwości Sądu. Nie była też kwestionowana przez strony.

Sąd dał wiarę również dokumentom prywatnym przedłożonym przez powoda. Wydruki z poczty elektronicznej nie budzą wątpliwości i nie były kwestionowane. Zestawienia wykonanych robót, graficzne przedstawienie wykonanych robót nie budzą też wątpliwości sądu odwoławczego albowiem stanowią one pewną całość. Samodzielne zestawienia i zaznaczone odcinki wykonanej kanalizacji przez firmę powoda opierają się na dokumentacji technicznej, szczegółowej specyfikacji technicznej i projekcie budowlanym uzyskanej od firmy (...) S.A., co potwierdził świadek I. K.. Dokumenty te znajdują się w aktach sprawy i nie budzi wątpliwości, ze zostały one sporządzone dla Wójta Gminy M..

Odręczne notatki z ilością wykonanych robót do zafakturowania wykonał S. S. (1), który potwierdził ich autentyczność i zeznał, że co prawda ich nie podpisał, ale je sporządził w celu zafakturowania wykonanych przez powoda robót.

Sąd Apelacyjny dał wiarę zeznaniom świadków i stron, przy czym zeznania większości świadków nie mają większego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Wszyscy świadkowie potwierdzają, ze powód wykonywał prace związane z budową kanalizacji. Większość z nich ma wiedzę, ze wykonywał te roboty jako podwykonawca pozwanego. Większość też nie ma wiedzy ile dokładnie powód wykonał metrów bieżących kanalizacji dla pozwanego jako jego podwykonawca. Jest to normalne, albowiem zwykli pracownicy nie zaprzątają sobie głowy ilością wykonanej pracy. Przychodzą do pracy, pracują i nie są zainteresowani obmiarami. Dla ustalenia ilości wykonanych na rzecz pozwanego prac istotne znaczenie mają zeznania świadków S. S. (1) i G. P.. Tylko ci świadkowie byli w stanie w przybliżeniu podać ilość wykonanych prac przez firmę powoda na rzecz pozwanego. Sąd Apelacyjny w przeciwieństwie do Sądu Okręgowego dał wiarę zeznaniom tych świadków. Wprawdzie nie są one identyczne, ale są zbieżne. Świadek G. P. wymienia ilość wykonanej na rzecz pozwanego kanalizacji znacznie większą niż określa ją powód. Najbardziej jednak zbieżne z wyliczeniami powoda są zeznania świadka S. S. (1), które w zestawieniu z kopiami sporządzonych przez niego notatek i zestawieniami dokonanymi przez powoda, stanowią jedną wiarygodną całość. Nie jest też podstawą odmówienia wiarygodności zeznaniom tych świadków to, że są one nieco inne niż składane wcześniej. Upływ czasu, specyfika prac i wielość odcinków wykonywanej kanalizacji, pozwalają na rozbieżności w zeznaniach. Należy też nadmienić, że zeznania pozostałych świadków potwierdzają pewne odcinki kanalizacji wykonane przez firmę powoda. Oczywistym jest, że nie są one identyczne, albowiem poszczególni świadkowie (pracownicy) pracowali na różnych odcinkach i nie mogą jednoznacznie potwierdzić wszystkich prac dokonanych przez firmę powoda. Ilość wykonanej przez powoda kanalizacji potwierdzają pośrednio także świadkowie T. W. (1) i A. H., który zeznawali, że było to kilka kilometrów. Ilość wykonanej kanalizacji potwierdza także pośrednio biegły B. B., który sporządzał opinie w sprawie na zlecenie Sądu Okręgowego. Po obliczeniach na podstawie dokumentacji graficznej i zestawieniach powoda oraz po weryfikacji zestawień ze szkicami, nie stwierdził nieprawidłowości w zakresie zgodności danych. Mimo, iż biegły nie był w stanie określić zakresu prac, wobec braku obiektywnych dokumentów źródłowych, to nie był w stanie podważyć dowodów przedłożonych przez powoda (dokumentów prywatnych) biorąc pod uwagę cały materiał dowodowy zebrany w sprawie.

Pośrednio ilość wykonanych prace potwierdza też niekwestionowana i zapłacona przez pozwanego faktura na 125.000 zł netto (152. 000 brutto). Była ona wystawiona za roboty budowlane za okres sierpień, wrzesień 2009r. Biorąc pod uwagę, że powód wszedł na budowę 17.08. (...). to roboty były wykonywane przez półtora miesiąca. Cena na którą umówiły się strony 30 zł netto za metr bieżący kanalizacji tłocznej i 50 zł netto za metr bieżący kanalizacji grawitacyjnej wskazuje, że za półtora miesiąca firma powoda wykonała roboty w ilości 2.500 (przy kanalizacji tylko grawitacyjnej) do 3.000 ( przy kanalizacji pół na pół grawitacyjnej i tłocznej) metrów bieżących kanalizacji. Możliwym więc jest, że powód wykonał do 22 stycznia 2010 r. (data opuszczenia przez niego budowy) ponad 6 tys. Metrów bieżących kanalizacji.

W tym kontekście niezbyt wiarygodne są w części zeznania świadka T. U.. Świadek ten, jako kierownik budowy z ramienia pozwanego powinien mieć najbardziej rzetelną wiedzę na temat wykonanych przez powoda prac. Tymczasem świadek nie wie (nie pamięta) jak strony miały się rozliczać, gdy w sprawie VI GC 641/10 przed Sądem Rejonowym zeznawał, że strony miały dokonać rozliczeń za metr bieżący kanalizacji, podawał też przybliżone ceny brutto. Dodatkowo jak zeznał sam pozwany T. U. zatwierdzał wykonane przez powoda roboty do wystawienia dwóch faktur wystawionych przez powoda. Powinien więc mieć wiedzę na temat ilości wykonanych przez powoda na rzecz pozwanego prac, przynajmniej tych, które zostały zafakturowane. Z zeznań tego świadka wynika natomiast, że nie jest w stanie powiedzieć ile metrów kanalizacji powód wykonał, oraz, że robił to nieprawidłowo.

Sąd Apelacyjny podziela natomiast oceną Sądu Okręgowego dotyczącą opinii biegłego B. B.. Jest ona fachowa, rzetelna, obiektywna i zawiera odpowiedzi na pytania sądu jak i zarzuty stron, na tyle jasne i jednoznaczne, na ile było to możliwe na podstawie materiału dowodowego akt sprawy.

Dowody z dokumentów zawartych w aktach sprawy VI GC 641/10 Sądu Rejonowego w Rzeszowie i zeznania świadków T. W. (1) i T. U. złożone w tej sprawie, jednoznacznie wskazują, ze strony niniejszego procesu zawarły umowę ustną o podwykonawstwo, gdzie powód miał wykonać na rzecz pozwanego prace związane z budową kanalizacji. Strony ustaliły także zasady i cenę wykonanych prac w oparciu o zlecone przez wykonawcę głównego (...) S.A. roboty budowlane dotyczące budowy kanalizacji grawitacyjnej i ciśnieniowej. Umowa ustna okazała się nieważna (ze względu na jej formę), lecz ustalenia dotyczące ceny za wykonany metr bieżący kanalizacji wskazują na zakres wzbogacenia się pozwanego względem powoda oraz zubożenia powoda wobec pozwanego. Z dokumentów zawartych w aktach sprawy Sądu Rejonowego w Rzeszowie w sprawie VI GC 641/10 jednoznacznie wynika, ze strony ustaliły wartość wykonanych prac przez powoda na rzecz pozwanego według stawki 30 zł netto za metr bieżący kanalizacji tłocznej i 50 zł netto za metr bieżący kanalizacji grawitacyjnej (zeznania świadków: T. W. (1) k. 78 akt sprawy VI GC 641/10, T. U. k. 76 akt sprawy VI GC 641/10). Zeznania tych świadków są zbieżne, albowiem pierwszy ze świadków mówi o cenie netto a drugi o cenie brutto. Zeznania te są zgodne z zeznaniami samego pozwanego złożonymi w niniejszej sprawie na rozprawie w dniu 24.11.2014 r.

Rozmiar prac wykonanych przez powoda Sąd Apelacyjny ustalił w oparciu o treść art. 322 k.p.c., który w sprawie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia pozwala sądowi zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy, gdy ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione.

Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że powód rzeczywiście nie może ściśle udowodnić zakresu prac, a winę za ten stan rzeczy ponoszą obie strony. Strony nie zawarły bowiem umowy pisemnej, nie sporządzały protokołów odbioru robót wykonanych przez powoda a przyjętych przez pozwanego, co nader utrudnia dowodzenie powodowi zakresu robót. Jednak materiał dowodowy pozwala stwierdzić, ze powód jako podwykonawca pozwanego wykonywał roboty budowlane związane z budową kanalizacji sanitarnej w Gminie M.. Powód dysponował ludźmi i sprzętem pozwalającym na wykonywanie takich robót. Na placu budowy ekipy powoda rozpoczęły roboty około miesiąc, półtora miesiąca wcześniej niż ekipy pozwanego. Dodatkowo ponieważ powód zaczął roboty wcześniej, miał możliwość wyboru poszczególnych odcinków robót. Materiał dowodowy wskazuje, że powód wybierał odcinki łatwiejsze, zdarzało się, że odcinki trudniejsze porzucał lub ich nie kończył. Nie było to jednak regułą. W tej sytuacji miał możliwość wykonania 6.280,60 mb kanalizacji. Ilość tę Sąd Apelacyjny przyjął w oparciu o zestawienia i wyliczenia przedstawione przez powoda, a częściowo potwierdzone przez notatki S. S. (1), jego zeznania, zeznania świadka G. P., pośrednio zeznania A. H. i T. W. (1). Niewątpliwym jest, że za wykonane roboty pozwany nie zapłacił powodowi w całości. W pierwszej kolejności nie zapłacił pozwany powodowi w całości za wystawioną fakturę z dnia 28.02.2010 r., po potrąceniu kwoty za paliwo 112.763,49 zł czyli kwoty 15.336,51 zł. Sam pozwany zeznał w dniu 24.11.2014 r., że obie faktury (ta zapłacona jak i niezapłacona) zostały wystawione przez powoda po uzgodnieniu ilości prac z kierownikiem pozwanego T. U.. Po drugie powód zgłaszał głównemu wykonawcy firmie (...) S.A., że pozwany nie płaci mu za wykonane roboty. Te zarzuty okazały się na tyle poważne, że przedstawiciele głównego wykonawczy doprowadzili do spotkania stron, celem wyjaśnienia tego problemu (zeznania świadków R. D. i I. K.). Do konsensusu między stronami jednak nie doszło, czego efektem było wycofanie przez powoda dwóch ekip w grudniu 2009 r. i zejścia z budowy w styczniu 2010r. Po tym zdarzeniu (...) S.A. zdecydowała się na wydzielenie części prac z umowy pozwanego i przekazanie ich bezpośrednio powodowi. Ceniła więc powoda jako wykonawcę i obawiała się, że pozwany nie da rady sam, bez wsparcia powoda, wykonać na czas całości robót objętych umową. Pozwany faktu tego nie kwestionuje. Zresztą z protokołu odbioru robót wykonanych przez firmę pozwanego wynika jednoznacznie, że całość prac objętych umową nie została przez pozwanego wykonana.

Całość materiału dowodowego wskazuje więc jednoznacznie, że pozwany nie zapłacił powodowi za wszystkie wykonane na rzecz pozwanego roboty budowlane. Pozwany wzbogacił się więc kosztem powoda o wartość wykonanych, a niezapłaconych robót.

Tradycyjnie przyjmuje się, że zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia powstaje w razie spełnienia następujących przesłanek: wzbogacenia, zubożenia, związku między wzbogaceniem i zubożeniem oraz braku podstawy prawnej wzbogacenia (np. A. Ohanowicz (w:) System..., t. 3, cz. 1, red. Z. Radwański, s. 478; E. Łętowska, Bezpodstawne..., s. 63, 65; K. Mularski (w:) Kodeks..., t. 1, red. M. Gutowski, 2016, komentarz do art. 405, nb 6; w orzecznictwie np. wyrok SN z dnia 26 stycznia 2000 r., III CKN 542/98, wyrok SN z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 507/00, wyrok SN z dnia 19 lutego 2002 r., IV CKN 786/00, wyrok SN z dnia 22 września 2005 r., IV CK 91/05, wyrok SN z dnia 2 sierpnia 2007 r., V CSK 152/07, wyrok SN z dnia 18 listopada 2009 r., II CSK 242/09, OSNC-ZD 2010, nr C, poz. 74; wyrok SN z dnia 24 listopada 2009 r., V CSK 71/09, IC 2011, nr 5, s. 34 i 41; wyrok SN z dnia 16 stycznia 2014 r., IV CSK 203/13, wyrok SN z dnia 21 maja 2014 r., II CSK 52/14, Glosa 2015, nr 3, s. 41, z glosą P. Księżaka; wyrok SN z dnia 10 października 2014 r., III CSK 266/13, OSNC-ZD 2016, nr A, poz. 5; wyrok SN z dnia 6 listopada 2015 r., II CSK 870/14, LEX nr 1929081; wyrok SN z dnia 21 kwietnia 2016 r., III CSK 245/15, z omówieniem M. Bączyka, Przegląd orzecznictwa, M.Pr.Bank. 2017, nr 2, s. 48).

Podstawową przesłanką powstania zobowiązania z bezpodstawnego wzbogacenia jest więc uzyskanie korzyści majątkowej. Korzyść majątkowa może się wiązać z nieodpłatnym skorzystaniem z czyjejś usługi, roboty (A. Ohanowicz (w:) A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys..., s. 109; odmiennie K. Mularski (w:) Kodeks..., t. 1, red. M. Gutowski, 2016, komentarz do art. 405, nb 18), z wyłączeniem usług świadomie spełnianych bezinteresownie (np. między osobami bliskimi; E. Łętowska, Bezpodstawne..., s. 71; P. Mostowik (w:) System..., t. 6, red. A. Olejniczak, 2014, s. 229–230). Korzyścią majątkową jest wówczas zaoszczędzenie wydatku na usługę, robotę (W. Dubis (w:) Kodeks..., red. E. Gniewek, P. Machnikowski, 2017, komentarz do art. 405, nb 3; P. Księżak (w:) Kodeks cywilny..., t. 3A, red. K. Osajda, 2017, kom. do art. 405, pkt 84). O zaoszczędzeniu wydatku na usługę świadczoną bez zgody usługobiorcy można jednak mówić tylko wtedy, gdy była ona obiektywnie potrzebna wzbogaconemu i – przy braku usługi – wydatek musiałby zostać poniesiony (W. Dubis (w:) Kodeks..., red. E. Gniewek, P. Machnikowski, 2017, komentarz do art. 405, nb 9, którego zdaniem odbiorca świadczenia w postaci usług nie może być narażony na konieczność zapłaty za coś, czego nie potrzebował; będzie zmuszony do zapłaty wtedy, gdy „występowała faktyczna konieczność przeprowadzenia określonych czynności i sam accipiens miał zamiar dokonać zlecenia w tym zakresie, bowiem wtedy korzyść dla jego majątku związana będzie z zaoszczędzeniem koniecznego wydatku"; często wskazuje się, że wzbogaceniem jest tylko zaoszczędzenie wydatku, który wzbogacony musiałby obiektywnie ponieść – E. Łętowska, Bezpodstawne..., s. 70; P. Księżak (w:) Kodeks cywilny..., t. 3A, red. K. Osajda, 2017, komentarz do art. 405, pkt 84, 92; por. A. Ohanowicz, Niesłuszne..., 1956, s. 91, który odnosi to do wydatków, które były konieczne i które zainteresowany musiałby ponieść bez żadnych widoków na ich zwrot). Obowiązku zapłaty nie powodują natomiast usługi świadczone nienależycie.

Drugą z wymienianych przesłanek powstania zobowiązania z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest zubożenie (np. A. Ohanowicz (w:) System..., t. 3, cz. 1, red. Z. Radwański, s. 478; w orzecznictwie zob. np. wyrok SN z dnia 26 stycznia 2000 r., III CKN 542/98, LEX nr 52734; wyrok SN z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 507/00, OSP 2002, z. 1, poz. 3, z glosą M. Nazara oraz glosą M. Pyziak-Szafnickiej, OSP 2002, z. 11, poz. 140; wyrok SN z dnia 19 lutego 2002 r., IV CKN 786/00, LEX nr 54363; wyrok SN z dnia 22 września 2005 r., IV CK 91/05, LEX nr 187116; wyrok SN z dnia 2 sierpnia 2007 r., V CSK 152/07, LEX nr 465613; wyrok SN z dnia 18 listopada 2009 r., II CSK 242/09, OSNC-ZD 2010, nr C, poz. 74; wyrok SN z dnia 24 listopada 2009 r., V CSK 71/09, IC 2011, nr 5, s. 34 i 41; przesłankę zubożenia przywołano ponadto odrębnie np. w wyroku SN z dnia 20 listopada 2002 r., II CKN 1045/00, LEX nr 1165846; wyroku SN z dnia 13 lutego 2004 r., IV CK 40/03, LEX nr 151636; wyroku SN z dnia 3 lutego 2006 r., I CSK 17/05, LEX nr 183057; wyroku SN z dnia 10 sierpnia 2006 r., V CSK 237/06, Biul. SN 2006, nr 11, s. 17; wyroku SN z dnia 22 listopada 2006 r., V CSK 289/06, M. Praw. 2007, nr 3, poz. 116; wyroku SN z dnia 31 stycznia 2007 r., II CSK 358/06, LEX nr 567662; wyroku SN z dnia 24 października 2007 r., IV CSK 203/07, OSNC 2009, nr 1, poz. 13; wyroku SN z dnia 24 listopada 2009 r., V CSK 169/09, M. Praw. 2010, nr 19, s. 4, z glosą R.L. Kwaśnickiego; wyroku SN z dnia 28 marca 2012 r., V CSK 157/11, LEX nr 1254741; wyroku SN z dnia 21 marca 2013 r., III CSK 205/12, LEX nr 1324297).

Trzecią przesłanką powstania zobowiązania z bezpodstawnego wzbogacenia jest związek między zubożeniem a wzbogaceniem. Uzyskanie korzyści następuje kosztem innej osoby wówczas, gdy w sensie ekonomicznym można uznać, że korzyść uzyskana przez jedną osobę (wzbogacenie) pochodzi z majątku innej osoby (A. Ohanowicz (w:) A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys..., s. 112).

Wielkość wzbogacenia nie musi jednak odpowiadać wielkości zubożenia (A. Ohanowicz (w:) A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys..., s. 110–111; A. Ohanowicz (w:) System..., t. 3, cz. 1, red. Z. Radwański, s. 485). Jeżeli wartość tego, co bez podstawy prawnej ubyło z majątku zubożonego, nie jest równa temu, co bez podstawy prawnej powiększyło majątek wzbogaconego, kwota niższa określa wartość bezpodstawnego wzbogacenia – tzw. zasada podwójnego ograniczenia (zob. wyrok SN z dnia 24 października 1974 r., II CR 542/74, OSPiKA 1996, z. 6, poz. 115, z glosą A. Kocha oraz omówieniem Z. Radwańskiego i J. Panowicz-Lipskiej, Przegląd orzecznictwa, NP 1979, nr 2, s. 87; wyrok SN z dnia 17 kwietnia 2000 r., V CKN 32/00, LEX nr 52429; wyrok SN z dnia 19 marca 2002 r., IV CKN 892/00, LEX nr 54380; A. Ohanowicz (w:) System..., t. 3, cz. 1, red. Z. Radwański, s. 476, 497; E. Łętowska, Bezpodstawne..., s. 65; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania..., s. 289; K. Mularski (w:) Kodeks..., t. 1, red. M. Gutowski, 2016, komentarz do art. 405, nb 10). Przeważnie przyjmuje się, że związek ten zachodzi wtedy, gdy wzbogacenie i zubożenie zostały spowodowane – w sensie związku przyczynowego – tym samym zdarzeniem, mają jedną przyczynę (A. Ohanowicz (w:) A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys..., s. 111; J. Pietrzykowski (w:) Kodeks..., t. 2, red. J. Ignatowicz, s. 957; E. Łętowska, Bezpodstawne..., s. 73; K. Mularski (w:) Kodeks..., t. 1, red. M. Gutowski, 2016, komentarz do art. 405, nb 24; w orzecznictwie np. wyrok SN z dnia 18 grudnia 1968 r., I CR 448/68, wyrok SN z dnia 20 listopada 2002 r., II CKN 1045/00).

Czwartą przesłanką jest brak podstawy w uzyskaniu korzyści majątkowej kosztem innej osoby.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, że pozwany wzbogacił się kosztem powoda. Skorzystał bowiem z prac powoda, nie zapłacił za nie w całości, nie poniósł więc wydatku związanego z zapłatą za całość prac wykonanych przez powoda. Wykonane roboty budowlane były mu niezbędne, albowiem bez powoda nie mógł w całości wykonać umowy zawartej ze (...) S.A., nie miał na tyle sprzętu i ludzi. Po tym jak powód zszedł z budowy, generalny wykonawca przekazał część prac objętych umową z pozwanym powodowi, zachodziła więc obawa, ze pozwany w całości sam, bez powoda nie wywiąże się z umowy. Powód natomiast został zubożony, albowiem wykonał roboty budowlane, za które w całości nie otrzymał zapłaty. Związek przyczynowy między wzbogaceniem pozwanego a zubożeniem powoda jest więc oczywisty. Dodatkowo stron nie wiąże żadna ważna podstawa prawna, albowiem umowa ustna, którą strony zawarły okazała się nieważna ze względu na jej nieodpowiednią formę. Nieważność umowy, ze względu na niezachowanie odpowiedniej formy, uniemożliwia zasądzenie równowartości, jako wynagrodzenia, nie ma jednak przeszkód by równowartość tych robót uwzględnić na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, skoro o ich wartość strona pozwana bezpodstawnie została wzbogacona (wyrok SN z 11.03.2010 r. IV CSK 401/10, wyrok SN z 7.11.2007 r. II CSK 344/07).

Dla ustalenia wartości korzyści miarodajne są ceny rynkowe (A. Ohanowicz, Niesłuszne..., 1956, s. 365; W. Serda, Nienależne..., s. 214; E. Łętowska, Bezpodstawne..., s. 136; W. Dubis (w:) Kodeks..., red. E. Gniewek, P. Machnikowski, 2017, komentarz do art. 405, nb 9; P. Księżak (w:) Kodeks cywilny..., t. 3A, red. K. Osajda, 2017, komentarz do art. 405, pkt 161).

Ogólniej można stwierdzić, że jeżeli wzbogacenie polega na zaoszczędzeniu wydatku, decyduje wysokość wynagrodzenia rynkowego, który wzbogacony powinien zapłacić za korzystanie z rzeczy albo za skorzystanie z usługi (nie decyduje zatem to, co zubożony mógłby rzeczywiście uzyskać od innej osoby – (...), s. 365).

W tej sytuacji wartością wzbogacenia pozwanego jest to co nie wyszło z jego majątku, czyli brak zapłaty za roboty wykonane przez powoda. Wartością zubożenia powoda jest natomiast to, czego nie osiągnął, ale nie od kogokolwiek (np. od (...) S.A.) lecz od pozwanego. Niewątpliwie bowiem strony umówiły się na wartość robót wykonywanych przez powoda jako podwykonawcę. Wartość tę strony ustaliły na podstawie stawek rynkowych obowiązujących w danym środowisku, przy czym nie można tu mówić o wartości inwestorskiej, wartości głównego wykonawcy, czy podwykonawcy, lecz dalszego podwykonawcy, którym był powód. Wartość ustalona między stronami wynosiła 50 zł netto za metr bieżący kanalizacji grawitacyjnej i 30 zł netto za metr bieżący kanalizacji tłocznej. Wartość ta jest zdaniem Sądu Apelacyjnego wartością rynkową w obowiązujących w określonym terenie warunkach gospodarczych. Należy przy tym jeszcze wziąć pod uwagę, że pozwany oprócz marży, która niewątpliwie mu się należała, i którą bez wątpienia przewidywał, był zobowiązany względem głównego wykonawcy w o wiele większym rozmiarze niż powód będący dalszym podwykonawcą. Powód miał bowiem wykonać jedynie prace związane z wykonaniem kanalizacji. Nie odpowiadał z tytułu gwarancji jakości i rękojmi za wady, za szkody na osobach i mieniu w związku z wykonaniem robót i usuwaniem wad, za nieterminowe zakończenie robót i usunięcie wad, czy odstąpienie od umowy. Jak wykazał materiał dowodowy, pozwany wykonywał po zakończeniu całości robót i ich odbiorze przez głównego wykonawcę, prace poprawkowe, naprawcze, gwarancyjne.

Biorąc to wszystko pod uwagę, Sąd Apelacyjny wyliczył wartość robót wykonanych przez powoda na rzecz pozwanego w oparciu o ilość robót wskazanych przez powoda w zestawieniu oraz o stawki rynkowe wcześniej ustnie umówione między stronami. Sąd bowiem dał wiarę zeznaniom pozwanego, wskazującym, że w owym czasie były to stawki rynkowe, za które pozwany wykonywał roboty dla innych podmiotów. Oprócz wskazywanych już w niniejszym uzasadnieniu dowodów co do wysokości stawek za metr bieżący kanalizacji grawitacyjnej i tłocznej, o wysokości stawek za tego rodzaju prace świadczy także dołączona do odpowiedzi na apelację kopia umowy z dnia 1.06.2009 r. zawarta między R. L. i R. S. (2) a powodem, w której powód zobowiązał się do wykonania kanalizacji sanitarnej za ceny przy kanalizacji grawitacyjnej 40 i 30 zł za metr bieżący w zależności od średnicy rurociągu i 15 zł za metr bieżący kanalizacji tłocznej. Choć kopia tej umowy nie została dopuszczona przez sąd jako dowód w sprawie (na wniosek pozwanego), to jej treść potwierdza zeznania pozwanego, który wskazywał, że pytał powoda za ile pracował na poprzedniej budowie w C. i na wskazane przez powoda stawki z powodem się umówił. Była to w danym czasie cena rynkowa za prace wykonywane przez dalszego wykonawcę bez dodatkowych zobowiązań wynikających z odpowiedzialności z tytułu gwarancji jakości i rękojmi za wady, za szkody na osobach i mieniu w związku z wykonaniem robót i usuwaniem wad, za nieterminowe zakończenie robót i usunięcie wad, czy odstąpienie od umowy.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny wyliczył wartość robót powoda w następujący sposób: 2.568,47 mb kanalizacji tłocznej x 30 zł + 3.712,13 mb kanalizacji grawitacyjnej x 50 zł = 262.660.60 zł netto za całość prac powoda na rzecz pozwanego. Kwota ta podwyższona o należny w 2010 r. podatek VAT 22% to 320.445,93 zł brutto. Ponieważ pozwany zapłacił powodowi za wykonane prace 152.500 zł i potrącił swoje wierzytelności za paliwo w wysokości 112.763,49 zł, to po odjęciu tych kwot do zapłaty pozostaje kwota 55.182.44 zł.

Podnieść jeszcze należy, że Sąd Apelacyjny nie podziela poglądu pozwanego wskazującego, że kwota 15.336,51 zł jest objęta powagą rzeczy osądzonej prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Rzeszowie wydanym w sprawie VI GC 641/10 (res iudicata). Nie ulega bowiem wątpliwości, co wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, że przedmiotem orzekania Sądu Rejonowego było tylko i wyłącznie roszczenie z nieważnej umowy. Granice przedmiotowe powagi rzeczy osądzonej obejmują nie to, co stanowiło granice powództwa, ale to, co stanowiło przedmiot i podstawę faktyczną rozstrzygnięcia w chwili wyrokowania. Zgodnie bowiem za art. 366 k.p.c. wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Oznacza to, że nie wystarczy, że proces toczył się między tymi samymi stronami, o tę samą kwotę pieniężną, ale powództwo musiało zostać oparte na tej samej podstawie prawnej. O tożsamości roszczeń można mówić wówczas, gdy identyczny jest nie tylko przedmiot, lecz także podstawa sporu. Dla tożsamości podstaw sporu niezbędna jest natomiast tożsamość podstawy faktycznej i prawnej roszczenia (postanowienia SN: z dnia 9 czerwca 1971 r., II CZ 59/71, z dnia 9 października 2014 r., IV CSK 37/14, z dnia 21 listopada 2013 r., III CSK 43/13, wyrok SN: z dnia 10 października 2014 r., III CSK 279/13). W sprawie VI GC 641/10 Sad Rejonowy wyrokował na podstawie umowy, w niniejszej sprawie powód dochodzi roszczenia na podstawie bezpodstawnego wzbogacenia. Brak więc tożsamości żądania co do podstawy prawnej. Nie można więc mówić o powadze rzeczy osączonej (res iudicata).

Biorąc powyższe pod uwagę apelacja powoda okazała się czesiowo uzasadniona, lecz w niewielkiej części. Żądanie powoda w części zasadzonej wyrokiem Sądu Apelacyjnego oparte jest na podstawie art. 405 k.c.

O odsetkach od zasądzonej kwoty sąd rozstrzygnął na podstawie art. 481 §1 k.c. w związku z art. 455 k.c. Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Z akt sprawy nie wynika, czy wezwanie do zapłaty z dnia 27.02.2011 r. zostało pozwanemu doręczone, a nawet czy w ogóle zostało wysłane (dowód obciążał powoda art. 6 k.c.). Wezwanie do zapłaty kwoty dochodzonej pozwem zostało określone także we wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Ponieważ z akt sprawy nie wynika kiedy wniosek został pozwanemu doręczony (udowodnienie tej kwestii było obowiązkiem powoda art. 6 k.c.), miarodajnym terminem do naliczania odsetek jest udzielenie odpowiedzi na wniosek z dnia 27 maja 2011 r., albowiem w tym terminie pozwany niewątpliwie otrzymał już wezwanie i był na podstawie art. 455 k.c. zobowiązany do spełnienia świadczenia.

Konsekwencją ponownego rozpoznania sprawy przez Sąd Apelacyjny była zmiana kosztów procesu za pierwszą instancję. Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego, który Sąd Apelacyjny podziela, postępowanie apelacyjne wszczynane jest tylko raz, wniesieniem apelacji. Postępowanie apelacyjne toczące się ponownie stanowi kontynuację postępowania zainicjowanego wniesieniem apelacji. Nie jest to zatem nowe, inne postępowanie w rozumieniu § 10 ust. 1 rozporządzenia z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (por. postanowienie SN z dnia 13 czerwca 2012 r., II CZ 40/12, LEX nr 1231319). Dlatego też zmieniony został pkt II wyroku Sądu Okręgowego. Z kwoty objętej kosztami procesu Sąd Apelacyjny ujął koszty wynagrodzenia pełnomocnika za II instancję, albowiem koszty te zostały ujęte w pkt III wyroku Sądu Apelacyjnego jako koszty postępowania apelacyjnego. W wyniku zmiany przepisów o stawkach dla adwokatów i radców prawnych zmianie uległa też kwota należna pełnomocnikowi pozwanego z tytułu kosztów zastępstwa procesowego. Nie zmienił natomiast Sad Apelacyjny zasady dotyczącej rozliczenia kosztów procesu. Powód wygrał bowiem swoje żądanie w niewielkiej części 12,128%, co uzasadnia obciążeniem go całością kosztów procesu na podstawie art. 100 k.p.c., albowiem pozwany uległ tylko w niewielkiej części żądania.

Wobec powyższego na koszty procesu należne pozwanemu za I instancję składają się: poniesione wydatki na koszty stawiennictwa świadków 982,68 zł, opłata od apelacji 6.598 zł od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 5 grudnia 2014r., wydatki na koszty stawiennictwa świadków po ponownym rozpoznaniu sprawy przez sąd I instancji 501 zł i koszty zastępstwa procesowego pełnomocnika pozwanego w wysokości 7.200 zł obliczone na podstawie § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461 oraz z 2015 r. poz. 616 i 1079) w związku z § 21 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.1800 ze zm.).

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny w Rzeszowie zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie w części, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. - pkt I wyroku oraz w pozostałej części apelację powoda oddalił na podstawie art. 385 k.p.c. - pkt II wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego (punkt III wyroku) rozstrzygnięto w myśl przepisu art. 100 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. uznając, że powód wygrał sprawę w niewielkiej części swojego żądania (wygrał postępowania apelacyjne w 12,128%), a pozwany uległ tylko w nieznacznej części swojego żądania. Na zasądzone koszty postępowania apelacyjnego składają się koszty zastępstwa procesowego pełnomocnika pozwanego w wysokości 8.100 zł obliczone przy zastosowaniu stawki minimalnej od wartości przedmiotu zaskarżenia na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 oraz § 2 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.1800) w związku z § 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2016.1668).

SSA Edward Loryś SSA Bogdan Ziemiański SSO del. Agnieszka Staniszewska-Perenc