Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 24 stycznia 2019 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi, X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie z wniosku W. M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. o zasiłek chorobowy na skutek odwołania wnioskodawcy od decyzji organu rentowego z dnia 14 lipca 2015 roku oddalił odwołanie (pkt 1), zasądził d ubezpieczonego na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

W. M. został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych jako pracownik (...) R. F. od dnia 27 lutego 2013 roku.

Za okresy: od 2 kwietnia 2013 roku do 16 kwietnia 2013 roku, od 1 7 kwietnia 2013 roku do 2 maja 2013 roku, od 3 maja 2013 roku do 17 maja 2013 roku, od 18 maja 2013 roku do 1 czerwca 2013 roku, od 2 czerwca 2013 roku do 17 czerwca 2013 roku, od 18 czerwca 2013 roku do 1 lipca 2013 roku, od 2 lipca 2013 roku do 16 lipca 2013 roku, od 17 lipca 2013 roku do 2 sierpnia 2013 roku, od 3 sierpnia 2013 roku do 1 7 sierpnia 2013 roku, od 18 sierpnia 2013 roku do 2 września 2013 roku, od 3 września 2013 roku do 17 września 2013 roku, od 18 września 2013 roku do 30 września 2013 roku, od 3 października 2013 roku do 17 października 2013 roku, od 18 października 2013 roku do 1 listopada 2013 roku, od 2 listopada 2014 roku do 16 listopada 2013 roku, od 17 listopada 2013 roku do 2 grudnia 2013 roku, od 3 grudnia 2013 roku do 17 grudnia 2013 roku, od 18 grudnia 2013 roku do 3 stycznia 2014 roku, od 4 stycznia 2014 roku do 17 stycznia 2014 roku, od 18 stycznia 2014 roku do 1 lutego 2014 roku, od 2 lutego 2014 roku do 17 lutego 2014 roku, od 18 lutego 2014 roku do 4 marca 2014 roku, od 5 marca 2014 roku do 19 marca 2014 roku, od 20 marca 2014 roku do 2 kwietnia 2014 roku, od 9 maja 2014 roku do 23 maja 2014 roku, od 24 maja 2014 roku do 7 czerwca 2014 roku, od 24 maja 2014 roku do 7 czerwca 2014 roku, od 8 czerwca 2014 roku do 23 czerwca 2014 roku, od 24 czerwca 2014 roku do 8 lipca 2014 roku, od 9 lipca 2014 roku do 25 lipca 2014 roku, od 26 lipca 2014 roku do 11 sierpnia 2014 roku, od 1 września 2014 roku do 15 września 2014 roku, od 16 września 2014 roku do 30 września 2014 roku, od 1 października 2014 roku do 15 października 2014 roku, od 16 października 2014 roku do 30 października 2014 roku, od 31 października 2014 roku do 14 listopada 2014 roku, od 15 listopada 2014 roku do 29 listopada 2014 roku, od 8 grudnia 2014 roku do 22 grudnia 2014 roku, od 23 grudnia 2014 roku do 7 stycznia 2015 roku, od 8 stycznia 2015 roku do 22 stycznia 201 S roku, od 23 stycznia 2015 roku do 6 lutego 2015 roku, od 7 lutego 2015 roku do 21 lutego 2015 roku zostały W. M. wystawione zaświadczenia o niezdolności do pracy przez lekarza.

Za okres od dnia 2 kwietnia 2013 roku do dnia 15 kwietnia 2013 roku płatnik składek wypłacił W. M. wynagrodzenie za okres orzeczonej niezdolności do pracy.

Za okresy od dnia 16 kwietnia 2013 roku do dnia 30 września 2013 roku, od dnia 3 października 2013 roku do dnia 2 kwietnia 2014 roku, od dnia 23 maja 2014 roku do dnia 11 sierpnia 2011 roku, od dnia 1 września 2014 roku do dnia 26 listopada 2014 roku, od dnia 8 grudnia 2014 roku do dnia 21 lutego 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacił W. M. zasiłek chorobowy w kwocie 39.637,62 złote.

W okresach od dnia 22 lutego 2015 roku do dnia 23 maja 2015 roku oraz od dnia 26 maja 2015 roku do dnia 9 czerwca 2015 roku wnioskodawca w dalszym ciągu pozostawał niezdolny do pracy z powodu choroby.

Decyzją z dnia 19 czerwca 2016 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. stwierdził, iż W. M. nie podlega od dnia 27 lutego 2013 roku ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu, jako pracownik firmy (...) R. F..

Od decyzji ZUS z dnia 19 czerwca 2015 roku odwołał się ubezpieczony. Wyrokiem z dnia 20 marca 2017 roku wydanym w sprawie VIII U 2128/ 15 Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił odwołanie W. M. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 czerwca 2015 roku.

Rozstrzygniecie Sądu Okręgowego zostało poprzedzone ustaleniami, że R. F. od dnia 1 czerwca 2009 roku prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...) R. F. i w jej ramach zajmuje się hurtową sprzedażą odzieży i obuwia. Ubezpieczony znał R. F., gdyż obaj posiadali stoiska handlowe w Centrum Handlowym (...). R. F. nie poszukiwał pracownika, ale w związku z faktem posiadania przez ubezpieczonego kontaktów handlowych postanowił zatrudnić W. M. i powierzyć mu obowiązki przedstawiciela handlowego. W dniu 25 lutego 2013 roku pomiędzy firmą (...) R. F. a W. M. została zawarta umowa o pracę na czas nieokreślony. W. M. miał rozpocząć pracę od dnia 27 lutego 2013 roku. R. F. rozwiązał umowę o pracę z ubezpieczonym w dniu 25 maja 2015 roku z zachowaniem 2-tygodniowego okresu wypowiedzenia i zlikwidował zajmowane przez niego stanowisko pracy.

W uzasadnieniu Sąd Okręgowy, po przywołaniu treści przepisów art. 22 k.p, i art. 83 §

1 k.c. oraz stosownego orzecznictwa, przesądził, że w objętym sporem okresie od 27 stycznia 2013 roku do 25 maja 2015 wnioskodawca nie wykonywał zatrudnienia na umowę o pracę. Sąd ustalił, iż umowa o pracę nie była wykonywana. W rezultacie Sąd Okręgowy uznał, że zgłoszenie wnioskodawcy w spornym okresie do ubezpieczeń społecznych w charakterze pracownika było pozorne, mające na celu uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Apelacja W. M. od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 20 marca 2017 roku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 kwietnia 2018 roku w sprawie III AUa 699/17. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, że czynnościom wykonywanym przez W. M. na rzecz R. F. nie sposób przypisać cech stosunku pracy.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy wskazał, iż odwołanie jest niezasadne.

Na wstępie zaznaczył, że zakres postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznacza skarżona decyzja organu rentowego i złożone od niej odwołanie. Zaskarżoną decyzją z dnia 14 lipca 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. odmówił W. M. prawa do zasiłku chorobowego za okresy: od dnia 16 kwietnia 2013 roku do dnia 3 O września 2013 roku, od dnia 3 października 2013 roku do dnia 2 kwietnia 2014 roku, od dnia 23 maja 2014 roku do dnia 11 sierpnia 2014 roku, od dnia 1 września 2014 roku do dnia 26 listopada 2014 roku, od dnia 8 grudnia 2014 roku do dnia 21 lutego 2015 roku, od dnia 22 lutego 2015 roku do dnia 23 maja 2015 roku oraz od dnia 26 maja 2015 roku do dnia 9 czerwca 2015 roku. Jednocześnie organ rentowy zobowiązał W. M. do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego za okresy: od dnia 16 kwietnia 2013 roku do dnia 30 września 2013 roku, od dnia 3 października 2013 roku do dnia 2 kwietnia 2014 roku, od dnia 23 maja 2014 roku do dnia 11 sierpnia 2014 roku, od dnia 1 września 2014 roku do dnia 26 listopada 2014 roku, od dnia 8 grudnia 2014 roku do dnia 21 lutego 2015 roku wraz z odsetkami w łącznej kwocie 45.195,06 złotych.

Wydanie decyzji z dnia 14 lipca 2015 roku było konsekwencją decyzji organu rentowego z dnia 19 czerwca 2015 roku stwierdzającej niepodleganie W. M. pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2017 r., poz. 1368, ze zm.) ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego, gdy stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.

Trwanie ubezpieczenia chorobowego jest związane z posiadaniem tytułu ubezpieczenia chorobowego. Zgodnie z art. 3 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa tytułem ubezpieczenia chorobowego jest zatrudnienie lub inna działalność, których podjęcie rodzi obowiązek ubezpieczenia chorobowego lub uprawnienie do objęcia tym ubezpieczeniem na zasadach dobrowolności w rozumieniu przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Przepis art. 6 ust. 1 ustawy posługuje się zwrotem "w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego", co nie jest równoznaczne z posiadaniem tytułu do ubezpieczenia społecznego. W doktrynie podkreśla się odrębność pojęć: "posiadanie tytułu do ubezpieczenia" oraz "trwanie ubezpieczenia chorobowego", przyjmując że pierwsze pojęcie ma szerszy zakres niż drugie, wskazując jako przykład, że tytułem do ubezpieczenia będzie zatrudnienie, ale okres trwania ubezpieczenia może być krótszy niż trwania samego tytułu, jeśli w trakcie zatrudnienia pracownik korzystał z urlopu bezpłatnego czy wychowawczego. Powyższy pogląd należy jednak skonfrontować z brzmieniem przywołanego art. 3 pkt 1 ustawy, który na potrzeby komentowanej ustawy definiuje pojęcie tytułu ubezpieczenia chorobowego, przyjmując jego węższe rozumienie niż zaprezentowane wyżej. Tak więc okresy urlopów bezpłatnych nie będą mimo formalnego trwania okresu zatrudnienia okresem trwania tytułu ubezpieczenia chorobowego. Zmodyfikowano bowiem pojęcie tytułu ubezpieczenia chorobowego, wiążąc je bezwzględnie z przypadkami, kiedy zatrudnienie lub inna działalność rodzi obowiązek ubezpieczenia chorobowego.

Sąd I instancji wskazał, iż okres trwania ubezpieczenia chorobowego to czas, w którym ubezpieczony ma obowiązek opłacania składki lub czas zwolnienia z obowiązku opłacenia składki (por. uchwała SN z dnia 12 czerwca 2002 r., III UZP 4/02, OSNP 2002, nr 24, poz. 601; Biul. SN 2002, nr 6, s. 4; Prok. i Pr. 2002, nr 12, s. 49; OSNP-wkł. 2002, nr 14, poz. 2; M. Prawn. 2002, nr 16, s. 725; Wokanda 2003, nr 2, s. 23; Wokanda 2003, nr 3, s. 24). Okresy trwania ubezpieczenia chorobowego oraz trwania tytułu ubezpieczenia chorobowego nie zawsze będą pokrywały się ze sobą w czasie. O ile więc okres trwania ubezpieczenia chorobowego zawsze zawierał się będzie w okresie trwania tytułu ubezpieczenia (jako że zakres tego pojęcia jest węższy), o tyle nie zawsze będzie zachodziła relacja odwrotna.

Zgodnie z przywołanym wyżej art. 3 pkt. l ustawy tytułem ubezpieczenia społecznego jest zatrudnienie lub inna działalność, których podjęcie rodzi obowiązek ubezpieczenia chorobowego lub uprawnienie do objęcia tym ubezpieczeniem na zasadach dobrowolności zgodnie żart. 11 ustawy z dnia 13 października 1998 roku (tj. Dz. U z 2017 roku, poz. 1778, ze zm.). Zgodnie z tym przepisem obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają pracownicy, natomiast dobrowolnie na swój wniosek osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia; a także osoby prowadzące pozarolniczą działalność.

Sąd Rejonowy zauważył, że w rozpoznawanej sprawie istota sporu sprowadzała się do oceny prawidłowości decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 lipca 2015 roku odmawiającej W. M. prawa do zasiłku chorobowego w okresach od dnia 16 kwietnia 2013 roku do dnia 30 września 2013 roku, od dnia 3 października 2013 roku do dnia 2 kwietnia 2014 roku, od dnia 23 maja 2014 roku do dnia 11 sierpnia 2014 roku, od _dnia 1 września 2014 roku do dnia 26 listopada 2014 roku, od dnia 8 grudnia 2014 roku do dnia 21 lutego 2015 roku, od dnia 22 lutego 2015 roku do dnia 23 maja 2015 roku, od dnia 26 maja 2015 roku do dnia 9 czerwca 2015 roku oraz zobowiązującej go do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego. Prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 20 marca 2017 roku zostało oddalone odwołanie wnioskodawcy od decyzji z dnia 19 czerwca 2015 roku stwierdzającej niepodleganie W. M. pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu, a tym samym prawomocnie została przesądzona kwestia niepodlegania odwołującego obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od dnia 27 lutego 2013 roku z tytułu umowy o pracę zawartej z płatnikiem składek (...) R. F..

W tym miejscu wskazać należy, że zgodnie z treścią art. 365 § 1 k.p.c., prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Skutkiem zasady mocy wiążącej prawomocnego wyroku jest to, że przesądzenie we wcześniejszym wyroku kwestii o charakterze prejudycjalnym oznacza, że w procesie późniejszym ta kwestia nie może być już w ogóle badana. Zachodzi tu zatem ograniczenie dowodzenia faktów objętych prejudycjalnym orzeczeniem (wyrok SN z dnia 12 lipca 2002 r .. V CKN li 10/00, Lex nr 74492). Związanie orzeczeniem oznacza niedopuszczalność nie tylko dokonywania ustaleń sprzecznych z nim, ale nawet przeprowadzania postępowania dowodowego w tym zakresie (wyrok SN z dnia 12 maja 2011 roku. 1 PK 193/10. Lex nr 852766). Moc wiążąca orzeczenia określona w art. 365 § 1 k.p.c. oznacza zatem, że dana kwestia prawna, która była przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie, a która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie rozpoznawanej, kształtuje się tak jak to przyjęto we wcześniejszym prawomocnym orzeczeniu. Przesądzenie tej kwestii oznacza, że w późniejszym postępowaniu nie może być ona już ponownie badana, a zatem zachodzi konieczność ograniczenia dowodzenia faktów objętych prejudycjalnym orzeczeniem.

Wobec tego, że niezdolność wnioskodawcy do pracy nie powstała w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, czego wymaga przepis art. 6 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, wnioskodawcy nie przysługiwało prawo do zasiłku chorobowego za okresy: od dnia 16 kwietnia 2013 roku do dnia 30 września 2013 roku, od dnia 3 października 2013 roku do dnia 2 kwietnia 2014 roku, od dnia 23 maja 2014 roku do dnia 11 sierpnia 2014 roku, od dnia 1 września 2014 roku do dnia 26 listopada 2014 roku, od dnia 8 grudnia 2014 roku do dnia 21 lutego 2015 roku, od dnia 22 lutego 2015 roku do dnia 23 maja 2015 roku oraz od dnia 26 maja 2015 roku do dnia 9 czerwca 2015 roku. Decyzja organu rentowego odmawiająca odwołującemu się prawa do zasiłku chorobowego za wskazany okres z tytułu zatrudnienia w (...) R. F. jest zatem zasadna i znajduje uzasadnienie w przywołanych wyżej przepisach.

W spornej decyzji z dnia 14 lipca 2015 roku odmawiającej wnioskodawcy prawa do zasiłku chorobowego organ rentowy zobowiązał w punkcie 2 wnioskodawcę do zwrotu pobranych zasiłków za okresy: od dnia 16 kwietnia 2013 roku do dnia 30 września 2013 roku, od dnia 3 października 2013 roku do dnia 2 kwietnia 2014 roku, od dnia 23 maja 2014 roku do dnia 11 sierpnia 2014 roku, od dnia 1 września 2014 roku do dnia 26 listopada 2014 roku, od dnia 8 grudnia 2014 roku do dnia 21 lutego 2015 roku wraz z odsetkami w łącznej kwocie 45.195,06 złotych. Rozważenia wymaga okoliczność, czy wypłacone wnioskodawcy zasiłki w zakresie w jakim organ rentowy zobowiązał wnioskodawcę do ich zwrotu, są świadczeniem nienależnie pobranym. Zasady warunkujące uznanie zasiłku chorobowego pobranego nienależnie unormowane zostały w art. 66 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zgodnie z art. 66 ust. 2 powołanej ustawy, jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Powołany przepis stanowi regulację szczególną w stosunku do art. 84 ustawy z dnia o systemie ubezpieczeń społecznych który to artykuł, formułując w sposób ogólny obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie zawiera przesłanek stanowiących podstawę do podjęcia takiej decyzji w przypadku zasiłku chorobowego, uwzględniających specyfikę tego świadczenia i celu, dla którego jest ono przyznawane. Zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu odnosi się on do przypadków bezpodstawnej wypłaty zasiłku chorobowego osobom mającym status osoby ubezpieczonej.

Sąd I instancji podkreślił, że ze świadczeniem nienależnym mamy więc do czynienia wówczas, gdy doszło do wypłaty zasiłku chorobowego, choć prawo do tego zasiłku w ogóle nie istniało, ustało, zachodzą okoliczności utraty prawa. Wypłacone świadczenia podlegają zwrotowi, a dalszą wypłatę wstrzymuje się. A zatem zasiłki, do których prawo ustało albo me istniało, są świadczeniami nienależnymi, które ubezpieczony ma obowiązek zwrócić. Zwrot świadczenia nienależnego może nastąpić: dobrowolnie, poprzez potrącenie z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących (jeśli takie otrzymuje), poprzez potrącenie z należnych ubezpieczonemu innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych, a także mogą być ściągnięte w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Obowiązkowi zwrotu (potrącenia) podlegają tylko zasiłki nienależnie pobrane. Natomiast zasiłki nienależnie wypłacone, z winy płatnika lub Zakładu Ubezpieczeń społecznych, nie podlegają zwrotowi.

W interpretacji pojęcia „świadczenie pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego" zastosowanie znajdą przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 1998, Nr 137, poz. 887 ze zm.).

Art. 84 ust 2 ustawy systemowej wskazuje, iż za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania; 2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Przesłanka „świadomego wprowadzenia w błąd" nawiązuje do winy osoby pobierającej świadczenie, więc świadomym wprowadzeniem w błąd jest umyślne działanie zainteresowanego przyjmujące postać dolus directus lub dolus eventualis. Znane orzecznictwu przykłady świadomego wprowadzenia w błąd organu ubezpieczeń społecznych - inne niż posłużenie się przez osobę pobierającą świadczenie fałszywymi dokumentami - to działania ubezpieczonego polegające na przedłożeniu w organie rentowym dokumentu mającego istotne znaczenie dla uzyskania świadczenia zawierającego nieprawdziwe informacje podaniu we wniosku o emeryturę nieprawdziwej informacji, że wnioskodawca nie pobiera innych świadczeń .posłużeniu się oświadczeniami świadków ze świadomością, że nie są prawdziwe, a także złożeniu wniosku przez osobę niebędącą pracownikiem o wcześniejszą emeryturę przysługującą tylko pracownikom. Z przytoczonych orzeczeń wynika, że judykatura zakreśla szeroko ramy zachowań kwalifikowanych jako świadome wprowadzenie w błąd organu rentowego lub odwoławczego. Zalicza do nich bezpośrednie oświadczenie nieprawdy we wniosku o świadczenia, przemilczenie przez wnioskodawcę faktu mającego wpływ na prawo do świadczeń. złożenie wniosku w sytuacji oczywiście nieuzasadniającej powstania prawa do świadczenia oraz okoliczność domniemanego współdziałania wnioskodawcy z innymi podmiotami we wprowadzeniu w błąd organu rentowego. Dowód istnienia przesłanek żądania zwrotu świadczenia nienależnego obciąża organ wypłacający świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2017 r. II UK 699/15, opubl. Legalis Numer 1587575 i przywołane w jego uzasadnieniu orzecznictwo).

W przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy przyjął, iż wnioskodawca pobrał nienależnie świadczenia z ubezpieczenia chorobowego, gdyż pozorował pozostawanie w stosunku pracy (w stosunku ubezpieczeniowym), co zostało prawomocnie usankcjonowane wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 20 marca 2017 roku sygn. akt VIII U 2128/15, a tym samym wprowadził organ wypłacający świadczenia w błąd poprzez wywołanie w nim przekonania o obejmujących go obowiązkowych ubezpieczeniach społecznych, w tym ubezpieczeniu chorobowym. W wypadku wystąpienia winy po stronie świadczeniobiorcy okoliczność ewentualnego braku stosownego pouczenia o okolicznościach ustania lub zawieszenia prawa do świadczenia albo wstrzymania wypłaty świadczenia pozostaje bez doniosłości prawnej (por. uzasadnienie do wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z 31 grudnia 2015 roku sygn. VII Ua 124/15, opubl. Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi). Pobrany zatem przez wnioskodawcę zasiłek chorobowy należy uznać za nienależnie pobrany i jako taki podlegający zwrotowi.

Zgodnie z art. 84 ust. l ustawy systemowej osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Zaskarżona decyzja jest zatem zgodna z prawem także w zakresie w jakim zobowiązuje wnioskodawcę do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wraz z odsetkami w łącznej kwocie 45.195,06 złotych.

Mając na uwadze powyższe Sąd, I instancji, na podstawie art. 477 ¹⁴ § l k.p.c., odwołanie oddalił jako nieuzasadnione.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § l i 3 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania, zasądzając obowiązek ich zwrotu od wnioskodawcy na rzecz organu rentowego. Na koszty poniesione przez organ rentowy złożyły się wydatki związane z ustanowieniem pełnomocnika w kwocie 180 zł ustalone na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800).

Apelację od powyższego orzeczenia w całości wniósł wnioskodawca.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

a)  art. 365 § 1 k.c. poprzez błędne jego zastosowanie i w konsekwencji uznanie, że Sąd I instancji nie jest zobowiązany do dokonywania jakichkolwiek ustaleń we własnym zakresie, w tym w szczególności ustaleń dotyczących okoliczności powstanie niezdolności do pracy skarżącego oraz czy w okresie powstanie niezdolności do pracy skarżący posiadał ubezpieczenie chorobowe oraz czy był związany stosunkiem pracy,

b)  art. 84 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jej błędne zastosowanie i uznanie, że w niniejszej sprawie mamy do czynienia z kwotą nienależnie pobranych świadczeń przez skarżącego, pomimo że skarżący był zatrudniony w firmie (...) R. F. i posiadał tytuł do ubezpieczenia społecznego, a żaden dowód nie przemawia za faktem, że w relacjach pomiędzy skarżącym a pracodawcą brak było elementów stosunku pracy,

c)  art. 233 § l k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. poprzez wyprowadzanie wniosków sprzecznych z zasadami logiki i niewynikającymi z materiału dowodowego, wyrażających się w przekonaniu, że skarżący nie był zatrudniony w firmie n ,.S." R. F., a skarżący „świadomie wprowadził w błąd" organ ubezpieczeń społecznych poprzez przedłożenie w organie rentowym dokumentu mającego istotne znaczenie dla uzyskania świadczenia zawierającego nieprawdziwe informacje,

d)  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na mylnym uznaniu, że ,,wnioskodawca pobrał nienależnie świadczenia z ubezpieczenia chorobowego, gdyż pozorował stosunek pracy ( w stosunku ubezpieczeniowym)( ... ) a tym samym wprowadził organ wypłacający świadczenia w błąd poprzez wywołanie w nim przekonania o obejmującym go obowiązkowych ubezpieczeniach społecznych, w tym ubezpieczeniu chorobowym", w sytuacji gdy brak jest podstaw do przyjęcia takich ustaleń faktycznych.

W związku z tym wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz zmianę zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Organ rentowy wniósł w odpowiedzi na apelację o jej oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie jedynie w zakresie odsetek, których domagał się organ rentowy.

Ustawową podstawę do żądania odsetek od kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego stanowi art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 300).

Zgodnie z tym przepisem osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest zobowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Wyjątek od tej zasady przewidujący zwrot świadczeń bez odsetek, dotyczy jedynie sytuacji, w której osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy od okolicznościach powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia te były nadal wypłacane (art. 84 ust. 11).

Organ rentowy zobowiązując wnioskodawcę do zwrotu wypłaconego zasiłku chorobowego zobowiązał go także do zapłacenia odsetek ustawowych w wysokościach podanych w zaskarżonej decyzji. Organ rentowy naliczył odsetki w ten sposób, że za pierwszy dzień okresu, za który należą się odsetki przyjął dzień następujący po dniu wypłaty danej kwoty zasiłku i świadczenia, zaś za ostatni dzień – dzień wydania zaskarżonych decyzji.

Powołany wyżej art. 84 ust. 1 stanowi, iż osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczenia społecznego jest zobowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami, przy czym przepis ten odsyła w zakresie zasad dotyczących odsetek i ich wysokości do przepisów Kodeksu cywilnego. Powyższe zasady określone są w art. 481 § 1 i 2 k.c. zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, przy czym jeżeli stopa odsetek nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jak wynika z powyższego, odesłanie zawarte w art. 84 ust. 1 ustawy systemowej daje zatem organowi rentowemu możliwość żądania od osoby zobowiązanej do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń także ustawowych odsetek, w sytuacji gdy opóźnia się ona w spełnieniu swojego świadczenia, tj. w zwrocie wypłaconych przez organ rentowy kwot.

Istotną zatem kwestią dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, jest ustalenie momentu od którego osoba zobowiązana do zwrotu świadczeń z ubezpieczenia społecznego pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem swojego świadczenia pieniężnego. Sąd rozpoznający niniejszą sprawę w pełni podziela przy tym stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym świadczenia z ubezpieczenia społecznego podlegające zwrotowi stają się wymagalne, nie w czasie ich wypłaty, lecz w momencie doręczenia przez organ rentowy decyzji nakładającej na osobę, która pobrała nienależne świadczenia obowiązek ich zwrotu (uzasadnienie wyroku SN z dnia 16 grudnia 2008 r., I UK 154/08, OSNP 2010/11-12/148). Jak wskazał Sąd Najwyższy, trzeba bowiem pamiętać, że świadczenia z ubezpieczeń społecznych są przyznawane w drodze decyzji administracyjnych i na podstawie decyzji administracyjnych są wypłacane. Nie można zatem utrzymywać, że świadczenia wypłacone na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej jako nienależne podlegały zwrotowi w dacie wypłaty, choćby przesłanki przyznania świadczenia w rzeczywistości nie istniały albo odpadły. To w decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń organ rentowy ustala, iż są one nienależne i określa ich kwotę, i od tej kwoty należą się odsetki na zasadach określonych w przepisach prawa cywilnego (uzasadnienie wyroku SN z dnia 3 lutego 2010 r., I UK 210/09, LEX nr 585713).

Odesłanie do "prawa cywilnego" zawarte w art. 84 ust 1 ustawy systemowej dotyczy wyłącznie zasad zapłaty i wysokości odsetek, a nie zasad zwrotu nienależnego świadczenia. Nie ma żadnych podstaw do stosowania przepisów prawa cywilnego (o bezpodstawnym wzbogaceniu lub czynie niedozwolonym) do oceny wymagalności, czy przedawnienia samego nienależnie pobranego świadczenia. Zasady określające zwrot takiego świadczenia ze względu na upływ czasu (dawność, w tym znaczeniu potocznie przedawnienie) wskazane są w art. 84 ust 2 ustawy systemowej. "Żądanie zwrotu" nienależnie pobranego świadczenia następuje przez doręczenie dotyczącej tego decyzji (można powiedzieć, że staje się wymagalne w tym momencie, a nie w czasie spełniania świadczeń). Z tą chwilą następuje też wymagalność (w prawnym znaczeniu według prawa cywilnego - art. 359 § 2 k.c.) roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego (art. 481 § 1 k.c.). Z tą też chwilą rozpoczyna się bieg przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek (art. 120 § 1 k.c.). Przedstawione zasady wskazane zostały w uzasadnieniach wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2008 r. I UK 154/08 (OSNP 2010)11-12/148) i wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/07 (OSNP 2008 nr 19-20, poz. 301).

Przytoczone powyżej tezy Sądu Najwyższego podzielił Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 21 marca 2013 r., sygn. akt III AUa 1311/12. Z kolei w wyroku z dnia 26 września 2012 r. w sprawie III AUA 316/12 Sąd Apelacyjny w Łodzi (LEX 1223382) wskazał, że przepis art. 84 ust. 1 u.s.u.s., a także przepis art. 138 ust. 1 u.e.r.f.u.s. nie określa, w jakim terminie nienależne świadczenie winno być zwrócone, a zatem dłużnik, według zasad prawa cywilnego, winien spełnić świadczenie niezwłocznie od doręczenia mu decyzji ustalającej obowiązek zwrotu świadczenia, jako nienależnie pobranego.

W opóźnieniu ze spełnieniem swojego świadczenia pieniężnego wnioskodawca pozostawał zatem od dnia następującego po dniu wymagalności czyli po doręczeniu zaskarżonej decyzji i w takim zakresie Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżoną decyzję i poprzedzającą go decyzję organu rentowego.

Natomiast apelacja w pozostałym zakresie nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie należy wskazać, że niezasadny jest zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. Sąd Rejonowy słusznie wskazał, iż w niniejszej sprawie zastosowanie znajdzie przepis art. 365 §1 k.p.c.

Zgodnie z treścią art. 365 § 1 k.p.c., orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Z prawomocnością orzeczenia sądowego (zarówno w ujęciu materialnym, jak i formalnym) wiąże się powaga rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.), przy czym jest to konstrukcja prawna odmienna - choć ściśle powiązana - z regulacją art. 365 § 1 k.p.c. Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Moc wiążąca orzeczenia (art. 365 § 1 k.p.c.) może być rozważana tylko wtedy, gdy rozpoznawana jest inna sprawa niż ta, w której wydano poprzednie orzeczenie oraz gdy kwestia rozstrzygnięta innym wyrokiem stanowi zagadnienie wstępne. Moc wiążąca prawomocnego orzeczenia sądu charakteryzuje się dwoma aspektami, pierwszym odnoszącym się tylko do faktu istnienia prawomocnego orzeczenia, drugi aspekt mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia jest określony jako walor prawny rozstrzygnięcia (osądzenia) zawartego w treści orzeczenia. Drugi z aspektów jest ściśle związany z powagą rzeczy osądzonej (art. 366 § 1 k.p.c.) i występuje w nowej sprawie pomiędzy tymi samymi stronami, choć przedmiot obu spraw jest inny. W nowej sprawie nie może być wówczas zastosowany negatywny (procesowy) skutek powagi rzeczy osądzonej, polegający na niedopuszczalności ponownego rozstrzygania tej samej sprawy. Występuje natomiast skutek pozytywny (materialny) rzeczy osądzonej, przejawiający się w tym, że rozstrzygnięcie zawarte w prawomocnym orzeczeniu (rzecz osądzona) stwarza stan prawny taki, jaki z niego wynika. Sądy rozpoznające między tymi samymi stronami nowy spór muszą przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak przyjęto to w prawomocnym, wcześniejszym wyroku, a więc w ostatecznym rezultacie procesu uwzględniającym stan rzeczy na datę zamknięcia rozprawy. Taka jest treść prawomocnego orzeczenia, o którym stanowi art. 365 § 1 k.p.c., a więc treść wyrażonej w nim indywidualnej i konkretnej normy prawnej. A zatem w kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się ta sama kwestia, nie może być ona już ponownie badana. Związanie orzeczeniem oznacza zatem zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią, a nawet niedopuszczalność prowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2018 r., III UK 53/17, lex nr 2515713).

Przechodząc na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie był związany wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi w sprawie o sygn. akt VIII U 2128/15 oraz wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi oddalającego apelację od w/w sprawy o sygn. akt III AUa 669/17.

Jak wynika z wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 20 marca 2017 r. wydanego w sprawie VIII U 2128/15 w objętym sporem okresie od 27 lutego 2013 r. do 25 maja 2015 r. wnioskodawca nie wykonywał zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Sąd wskazał, że umowa nie była wykonywana. W rezultacie Sąd Okręgowy uznał, że zgłoszenie wnioskodawcy w spornym okresie do ubezpieczeń społecznych w charakterze pracownika było pozorne, mające na celu uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego i prawomocnym wyrokiem oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji z dnia 19 czerwca 2015 roku stwierdzającej niepodleganie W. M. pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu, a tym samym prawomocnie została przesądzona kwestia niepodlegania odwołującego obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od dnia 27 lutego 2013 roku z tytułu umowy o pracę zawartej z płatnikiem składek (...) R. F..

Sąd Apelacyjny w Łodzi rozpoznając apelację od w/w wyroku w sprawie III AUa 699/17 wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2018 r. oddalił apelację W. M. podzielając stanowisko Sądu Okręgowego, że czynnościom wykonywanym przez W. M. na rzecz R. F. nie sposób przypisać cech stosunku pracy.

Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie z uwagi na treść w/w przepisów był związany w/w ustaleniami i nie mógł poczynić ustaleń odmiennych. Prawidłowo ustalił, że niezdolność do pracy wnioskodawcy nie powstała w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, gdyż pozorował on pozostawanie w stosunku pracy, a co za tym idzie nie przysługiwało mu prawo do zasiłku chorobowego w okresach objętych sporem.

Dlatego też za całkowicie nieuzasadniony należy uznać podniesiony przez apelującego zarzut naruszenia prawa procesowego, tj. art. 233 § k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c.

Powyższe czyni także niezasadnym zarzut naruszenia art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 300).

Zgodnie z treścią art. 84 ust. 1 w/w ustawy, osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

W myśl ust. 2 art. 84 w/w ustawy, za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1 ) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2 ) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Zgodnie z regułami prawa ubezpieczeń społecznych, do zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń (art. 84 ust. 2) zobowiązana jest osoba, która świadomie pobrała nienależne jej świadczenie.

Prawo ubezpieczeń społecznych ogranicza zakres obowiązku zwrotu nienależnych świadczeń do przypadków pobrania ich nienależnie i w złej wierze (por. T. Zieliński, Stosowanie przepisów i pojęć prawa cywilnego, s. 35). Wyraźnie został wyeksponowany czynnik świadomości pobierania świadczenia nienależnego (wyr. SN z 17.5.2001 r., II UKN 338/00, OSNP 2003, Nr 3, poz. 71), przy czym o istnieniu jej przesądza (domniemanie ustawowe) dokonanie pouczenia o okolicznościach ustania prawa do świadczeń albo wstrzymania ich wypłaty, bądź wynika stąd, że osoba ta sama spowodowała wypłatę nienależnych świadczeń swoim zawinionym działaniem (por. S. Płażek, Z. Salamon, Zwrot nienależnie pobranych świadczeń, s. 51). Nienależnie wypłacone i nienależnie pobrane są świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych wypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę je pobierającą. Istotną cechą konstrukcyjną tego rodzaju "błędu", odróżniającą go od innych uchybień organów rentowych lub odwoławczych, jest istnienie mylnego wyobrażenia organu o stanie uprawnień wnioskodawcy, które powstało na skutek świadomego zachowania osoby pobierającej świadczenie (por. R. Babińska, Pojęcie i rodzaje błędu, s. 56). Wskazać należy, że przesłanka "świadomego wprowadzenia w błąd" nawiązuje do zagadnienia winy osoby pobierającej świadczenie. W prawie ubezpieczeń społecznych nie sformułowano osobnej definicji winy. W piśmiennictwie wyrażono pogląd, że winę w prawie ubezpieczeń społecznych należy interpretować w sposób zgodny z cywilistyczną konwencją pojęciową ( T. Z. , Stosowanie przepisów i pojęć prawa cywilnego, s. 21–22). Można więc przyjąć, że świadomym wprowadzeniem w błąd jest umyślne działanie zainteresowanego przyjmujące postać dolus directus lub dolus eventualis, również w formie przemilczenia (por. M. Bartnicki, [w:] K. Antonów (red.), Ustawa o emeryturach i rentach, s. 582). Należy podkreślić, że judykatura zakreśla szeroko ramy zachowań kwalifikowanych jako świadome wprowadzenie w błąd organu ubezpieczeń społecznych jako działania ubezpieczonego polegające na bezpośrednim oświadczeniu nieprawdy, przemilczeniu faktu mającego wpływ na prawo do świadczeń, złożeniu wniosku w sytuacji oczywiście nieuzasadniającej powstania prawa do świadczenia oraz okoliczność domniemanego współdziałania wnioskodawcy z innymi podmiotami we wprowadzeniu w błąd organu rentowego (wyr. SN z 5.4.2001 r., II UKN 309/00, OSNP 2003, Nr 2, poz. 44; wyr. SN z 8.1.1999 r., II UKN 406/98, OSNAPiUS 2000, Nr 5, poz. 196; wyr. SN z 29.7.1998 r., II UKN 147/98, OSNAPiUS 1999, Nr 14, poz. 471; wyr. SN z 20.5.1997 r., II UKN 128/97, OSNAPiUS 1998, Nr 6, poz. 192; wyr. SN z 14.4.2000 r., II UKN 500/99, OSNAPiUS 2001, Nr 20, poz. 623) – komentarz do art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pod. red. B. G. 2014 r. – legalis.

Przechodząc na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że Sąd Rejonowy słusznie przyjął, iż wnioskodawca pobrał nienależnie świadczenia z ubezpieczenia chorobowego, gdyż pozorował pozostawanie w stosunku pracy (w stosunku ubezpieczeniowym), co zostało prawomocnie usankcjonowane wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 20 marca 2017 roku sygn. akt VIII U 2128/15, a tym samym wprowadził organ wypłacający świadczenia w błąd poprzez wywołanie w nim przekonania o obejmujących go obowiązkowych ubezpieczeniach społecznych, w tym ubezpieczeniu chorobowym. A zatem pobrany zatem przez wnioskodawcę zasiłek chorobowy należało uznać za nienależnie pobrany i jako taki podlegający zwrotowi.

Oznacza to, że zarzut naruszenia art. 84 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach także należy uznać za chybiony.

Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację w pozostałym zakresie jako niezasadną.

O kosztach procesu za II instancję orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawych (Dz.U. 2018, poz. 265 t.j.) i zasądził od wnioskodawcy na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Przewodniczący: Sędziowie:

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi ZUS i wnioskodawcy.

3 I 2020 roku.