Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 maja 2018 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Irena Różańska-Dorosz

Sędziowie: SSA Monika Kiwiorska-Pająk

SSA Ireneusz Lejczak (spr.)

Protokolant: Karolina Sycz

po rozpoznaniu w dniu 8 maja 2018 r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z odwołania J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

przy udziale M. S. (1) prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą

(...) M. S. (1) z siedzibą we W.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym

na skutek apelacji J. S.

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 10 października 2017 r. sygn. akt IX U 1156/16

oddala apelację.

UZASADNIENIE

  Wyrokiem z 10 października 2017 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie wnioskodawczyni J. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. z 17 czerwca 2016 r. stwierdzającej, że J. S. jako pracownik u płatnika składek M. S. (1) (...) nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu od 6 listopada 2015 r. i zasądził od wnioskodawczyni na rzecz organu rentowego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

  Sąd I instancji ustalił następujący stan faktyczny:

  Płatnik składek M. S. (1) (...) prowadzi działalność gospodarczą od 1.08.1991 r., zajmując się przygotowaniem terenu pod budowę, usługami budowlanymi oraz przyłączami ziemnymi.

  W dniu 6.11.2015 r. płatnik składek oraz J. S. zawarli umowę o pracę na czas określony do dnia 30.06.2016 r. Ubezpieczona została zatrudniona na stanowisku pracownika obsługi biurowej w pełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem 2.500 zł netto miesięcznie. Praca świadczona miała być w M. przy ul. (...). Jednocześnie ubezpieczona pozostawała w innym zatrudnieniu pracowniczym, świadcząc pracę w wymiarze pełnego etatu.

  J. S. jako pracownik M. S. (1) została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych od dnia 6.11.2015 r. W dniu 21.12.2015 r. wnioskodawczyni stała się niezdolna do pracy, przy czym wyrejestrowanie jej z ubezpieczeń społecznych nastąpiło w dniu 30.06.2016r. W dniu 6.04.2016 r. ubezpieczona urodziła dziecko.

  Potrzeba zatrudnienia ubezpieczonej na stanowisku pracownika biurowego w firmie prowadzonej przez M. S. (1) wynikała z osobistych predyspozycji ubezpieczonej, jej wykształcenia oraz potrzeby zwiększenia etatów w firmie z uwagi na natłok spraw administracyjno-biurowych, marketingowo-promocyjnych oraz innych prac, które są niezbędne dla prowadzenia działalności, a które absorbowały M. S. (1).

  J. S. w ramach obowiązków wykonywała prace biurowe, obsługę firmy oraz kontaktowała się z podmiotami zewnętrznymi. Kontaktowała się z biurem księgowym, dokonywała zakupów części do auta służbowego, wyjeżdżała do firmy zajmującej się hydrauliką wysokociśnieniową w celu serwisowania koparki, odbierała faktury wystawione na firmę, prowadziła korespondencję e-mail w zakresie próby zakupu części do sprzętu firmowego, odbierała korespondencję z siedziby. Ubezpieczona miała sprawdzać i odbierać pocztę zarówno tradycyjną jak i elektroniczną, obsługiwać konto firmowe, realizować przelewy, wystawiać dokumenty sprzedażowe, kontaktować się z pracownikami biura rachunkowego, kontaktować się z klientami zewnętrznymi i firmami współpracującymi z firmą płatnika, dokonywać zakupów, realizować zamówienia.

  Ubezpieczona nie miała określonego czasu pracy, a była rozliczana zadaniowo. Płatnik nie skierował wnioskodawczyni na badania lekarskie z uwagi na posiadanie przez ubezpieczoną zaświadczenia z dnia 13.07.2015 r. o braku przeciwskazań zdrowotnych do zajmowani stanowiska inspektora. Nadzór na pracą miał sprawować płatnik składek.

  Czas pracy miał być nienormowany, a obowiązki wykonywane były zarówno w firmie w M. przy ul. (...) jak i w terenie, w zależności od potrzeb.

  J. S. i M. S. (1) pozostają w związku małżeńskim od 30.05.2014 r. Małżonkowie w dniu 8.09.2015 r. zawarli umowę majątkową małżeńską, która ustanowiła ustrój rozdzielności majątkowej. M. S. (1) i ubezpieczona pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym. J. S. posiada własny dom, ale od 5 lat z przerwami mieszka wraz z M. S. (1). Małżonkowie rozliczają się z Urzędem Skarbowym oddzielnie.

  W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji, powołując się na przepisy art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1, art. 9, art. 11 ust. 1 i 2, art. 12, art. 13 pkt 1, art. 83 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, art. 22 § 1 k.p., art. 83 § 1 k.c., uznał, że odwołanie wnioskodawczyni nie zasługiwało na uwzględnienie.

  Dla celów rozstrzygnięcia sporu w niniejszej sprawie, sprowadzającego się do uznania, czy umowa o pracę zawarta pomiędzy ubezpieczoną a płatnikiem składek była pozorna, a zatem miała na celu obejście przepisów prawa, Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności wskazał, że stosunek pracy powstaje jedynie w sytuacji, kiedy zamiarem zawierającego umowę o pracę pracodawcy jest uzyskanie od pracownika pracy określonego rodzaju, świadczonej pod kierownictwem pracodawcy i za wynagrodzeniem, zaś zamiarem pracownika jest wykonywanie osobiście – na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem – pracy określonego rodzaju, w zamian za wynagrodzenie. Brak którejkolwiek z powyższych cech wyklucza możliwość zakwalifikowania stosunku prawnego między stronami jako stosunku pracy, co potwierdza jednolite w tym zakresie orzecznictwo. W takiej sytuacji brak jest również tytułu do ubezpieczenia społecznego, gdyż stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne.

  Przy czym Sąd I instancji podkreślił, że nie podlega pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu osoba, która zawarła umowę o pracę dla pozoru, a więc w sytuacji, gdy przy składaniu oświadczeń woli obie strony miały świadomość, że osoba ta, określona w umowie jako pracownik, nie będzie świadczyć pracy, a druga strona, określona w umowie jako pracodawca, nie będzie z tej pracy korzystać.

  Rozważając zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że między stronami nie powstał stosunek pracy, pomimo formalnie zawartej umowy o pracę. W ocenie Sądu Okręgowego czynność prawna dokonana przez strony miała charakter pozorny – wnioskodawczyni nie świadczyła bowiem na rzecz swego pracodawcy pracy jako pracownik. W toku postępowania strony nie przedstawiły bezpośrednich dowodów, które jednoznacznie wskazywałyby na rzeczywiste świadczenie pracy w ramach stosunku pracy lub jakikolwiek efekt z niej uzyskany.

  Sąd Okręgowy wskazał także, iż pomimo umowy o rozdzielności majątkowej, J. i M. S. (1) prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Samo ustanowienie rozdzielności majątkowej w ocenie Sądu Okręgowego nie uzasadnia twierdzenia, jakoby takie gospodarstwo nie było prowadzone, skoro J. i M. S. (1) wspólnie zamieszkują. Przy czym Sąd ten wskazał na pogląd doktryny, sprowadzający się do konkluzji, iż o pozostawaniu we wspólnym gospodarstwie domowym może świadczyć zamieszkiwanie przez przedsiębiorcę i osoby z nimi współpracujące w tym samym domu lub mieszkaniu. W konsekwencji Sąd ten uznał, że ubezpieczona współpracowała przy prowadzonej przez M. S. (1) działalności, co uzasadnia twierdzenie, iż zgłoszenie jej do ubezpieczeń społecznych jako pracownika było błędne. Przy czym Sąd I instancji powołała się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2008 r. (sygn. akt II UK 286/07), w którym Sąd Najwyższy wskazał, iż za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej powodującą powstanie obowiązku podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym, uznać należy taką pomoc, udzielaną przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie przy tym przedsięwzięciu.

  Zdaniem Sądu Okręgowego wprawdzie współpraca ubezpieczonej przy prowadzeniu działalności gospodarczej męża miała charakter stały i ciągły, zaś ubezpieczona wykonywała obowiązki istotne dla prowadzenia działalności gospodarczej męża, to jednak mając na względzie fakt, że ubezpieczona była jednocześnie zatrudniona na umowę o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy u innego pracodawcy i z tego tytułu osiągała co najmniej minimalne wynagrodzenie, a zatem posiadała inny tytuł ubezpieczenia społecznego, nie mogła ona obowiązkowo podlegać ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracy przy działalności gospodarczej męża.

  W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał zaskarżoną decyzję za prawidłową i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie wnioskodawczyni jako nieuzasadnione. Orzeczenie o kosztach Sąd ten oparł o przepis art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za adwokackie (Dz. U.2015.1800).

Apelację od powyższego wyroku wywiodła wnioskodawczyni, zaskarżając wyrok w części oddalającej jej odwołanie oraz zarzucając mu naruszenie:

1)  naruszenie przepisów postępowania:

a.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny materiału dowodowego, sprzeczność ustaleń Sądu z zebranym materiałem dowodowym, dokonanie oceny zebranego materiału dowodowego w sposób dowolny, powierzchowny, wbrew zasadom doświadczenia życiowego i logiki,

b.  błędnych ustaleń faktycznych, tj. błędne ustalenie, że:

-

zatrudnienie wnioskodawczyni przez M. S. (1) miało charakter pozorny, a wnioskodawczyni nie świadczyła pracy na rzecz swego pracodawcy jako pracownik w sytuacji, gdy prawidłowo oceniony i zebrany materiał dowodowy, w szczególności zaś zeznania M. S. (1), zeznania J. Ł., wyjaśnienia wnioskodawczyni oraz zeznania Z. S. i R. Z. wskazuje jednoznacznie, iż wnioskodawczyni faktycznie świadczyła pracę na jego rzecz i pod jego nadzorem, miała określony zakres obowiązków i była rozliczana z ich realizacji, a zawarta umowa o pracę nie miała charakteru pozornego,

-

wnioskodawczyni i M. S. (1) prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, podczas gdy z prawidłowo zebranego i ocenionego materiału dowodowego wynika, iż małżonkowie ustanowili rozdzielność majątkową, posiadają odrębne źródła dochodów, nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego, a każde z nich utrzymuje się samodzielnie,

-

wnioskodawczyni wykonywała obowiązki istotne dla prowadzenia działalności gospodarczej M. S. (1) w sytuacji, gdy praca wnioskodawczyni nie stanowiła istotnego wkładu w przedsiębiorstwo pracodawcy, a w ramach swojego zatrudnienia wnioskodawczyni wykonywała czynności administracyjno-biurowe o charakterze wtórnym, niezwiązane bezpośrednio z przedmiotem działalności gospodarczej męża, a ponadto nie posiadała kompetencji do podejmowania wiążących decyzji dotyczących działalności i rozwoju firmy i nie ponosiła odpowiedzialności za zobowiązania swojego pracodawcy,

c.  naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. polegające na:

-

sporządzeniu uzasadnienia wyroku bez wskazania faktów, które Sąd uznał za udowodnione, dowodów na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej,

-

wewnętrznej sprzeczności uzasadnienia wyroku w zakresie dotyczącym charakteru pracy wnioskodawczyni na rzecz (...) M. S. (1) i wykonywanych przez nią w ramach zatrudnienia obowiązków tj. wskazanie, iż zawarcie przez wnioskodawczynię umowy o pracę z (...) M. S. (1) miało charakter pozorny i jednoczesne wskazanie, iż wnioskodawczyni wykonywała obowiązki istotne dla prowadzenia działalności gospodarczej męża,

-

faktyczny brak uzasadnienia w zakresie pozwalającym na ustalenie, że wnioskodawczyni spełniała przesłanki do uznania jej za osobę współpracują z mężem w ramach prowadzonej przez niego działalności (...) M. S. (1),

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego:

a.  art. 22 § 1 k.p. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i brak uznania, iż wnioskodawczynię łączył z (...) M. S. (1) faktyczny stosunek pracy i w ramach swojego zatrudnienia wnioskodawczyni wykonywała pracę na rzecz (...) M. S. (1), podczas gdy stosunek zobowiązaniowy łączący Powódkę z (...) M. S. (1) posiadał wszystkie cechy stosunku pracy,

b.  art. 83 § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w niniejszej sprawie i uznanie, iż umowa o pracę zawarta przez Powódkę z (...) M. S. (1) miała charakter pozorny,

c.  art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niezastosowanie i uznanie, iż wnioskodawczyni nie podlega ubezpieczeniom społecznym jak pracownik z tytułu zatrudnienia przez (...) M. S. (1),

d.  art. 8 ust. 1 u.s.u.s. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i nieuznanie za pracownika w rozumieniu przepisów u.s.u.s. wnioskodawczyni tj. osoby pozostającej w stosunku pracy z tytułu zatrudnienia w (...) M. S. (1),

e.  art. 8 ust. 11 u.s.u.s. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie wnioskodawczyni za osobę współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą w sytuacji, gdy wnioskodawczyni nie pozostaje z nią we wspólnym gospodarstwie domowym i nie współpracuje przy prowadzeniu tej działalności.

W oparciu o powyższe zarzuty wnioskodawczyni domagała się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie odwołania, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenia od organu rentowego na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni nie zasługuje na uwzględnienie.

Ustalenia Sądu I instancji i wyprowadzone na ich podstawie wnioski Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne. Sprawia to, że nie zachodzi potrzeba powtarzania szczegółowych ustaleń faktycznych oraz dokonanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku interpretacji przepisów prawa, mających zastosowanie w sprawie niniejszej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 października 1998 r., II CKN 923/97 – OSNC 1999, z. 3, poz. 60; z dnia 12 stycznia 1999 r., I PKN 21/98 – OSNAP 2000, nr 4, poz. 143; z dnia 20 stycznia 2000 r., I CKN 356/98 – LEX nr 50863; z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 227/03 – LEX nr 585855; z dnia 20 maja 2004 r., II CK 353/03 – LEX nr 585756; z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 110/09 – LEX nr 518138; z dnia 27 kwietnia 2010 r., II PK 312/09 – LEX nr 602700).

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych na podstawie zebranych dowodów, które ocenił bez przekroczenia przy tym granic swobodnej oceny dowodów zakreślonych dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. i wyprowadził z tych ustaleń należycie uzasadnione wnioski, jak również nie naruszył norm prawa materialnego, które uzasadniałyby uwzględnienie wniosków apelacji.

Chociaż nie wszystkie ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego są prawidłowe, o czym mowa w dalszej części niniejszego uzasadnienia, zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Podkreślenia wymaga, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (art. 477 ⁹ i art. 477 ¹⁴ k.p.c.) i tylko w tym zakresie podlega ona kontroli sądu zarówno pod względem jej formalnej poprawności, jak i merytorycznej zasadności. Postępowanie sądowe zmierza do kontroli prawidłowości lub zasadności zaskarżonej decyzji, a w związku z tym wykluczone jest rozstrzyganie przez sąd, niejako w zastępstwie organu rentowego, żądań zgłaszanych w toku postępowania odwoławczego, które nie były przedmiotem zaskarżonej decyzji (por. postanowienie SN z dnia 22 lutego 2012 r., II UK 275/11, LEX nr 1215286).

Zaskarżoną decyzją z dnia 17 czerwca 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. stwierdził, że J. S. nie podlega ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 6.11.2015 r. jako pracownik u płatnika składek M. S. (1) prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą (...) M. S. (1). Tym samym przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie jest wyłącznie kwestia istnienia od dnia 6.11.2015r., łączącego ubezpieczoną z zainteresowanym, stosunku pracy, jako tytułu prawnego do objęcia jej od tego dnia obowiązkowo pracowniczymi ubezpieczeniami społecznymi. Poza tym przedmiotem pozostaje natomiast kwestia, czy istnieje inny tytuł prawny do objęcia jej od tego dnia obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi, a jeżeli tak, to jaki.

Zbyteczne są zatem te ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego, które dotyczą kwestii możliwości podlegania ubezpieczonej od dnia 6.11.2015r. obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako osoby współpracującej przy prowadzeniu przez M. S. (1) pozarolniczej działalności. Spór w przedmiotowej sprawie koncentruje się bowiem na kwestii, czy od dnia 6.11.2015r. J. S. łączył z M. S. (1) stosunek pracy, a zatem czy ubezpieczona uzyskała status pracownika w rozumieniu przepisu art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.). Od odpowiedzi na postawione wyżej pytanie zależy ustalenie, czy zachodzą przesłanki z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 w zw. z art. 13 pkt 1 ustawy systemowej do objęcia J. S. obowiązkowo pracowniczymi ubezpieczeniami społecznymi: emerytalnym, rentowymi, chorobowym i wypadkowym od tego dnia.

Zgodnie z zasadą kontradyktoryjności wynikającą z art. 232 k.p.c. to na odwołującym spoczywa ciężar wykazania, że strony zawierając kwestionowaną umowę o pracę miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i faktycznie to czyniły, ponieważ to on z powyższego faktu wywodzi skutek prawny w postaci podlegania z tego tytułu obowiązkowym, pracowniczym ubezpieczeniom społecznym. Aby zaś uznać umowę za pozorną, zgodnie z dyspozycją przepisu art. 83 § 1 k.c., muszą zostać kumulatywnie spełnione następujące przesłanki: oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie tylko dla pozoru, przy czym adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na pozorowanie czynności prawnej. Złożenie oświadczenia woli dla pozoru oznacza, że składający wolę nie chce, aby powstały skutki prawne, jakie zwykle prawo łączy z tym oświadczeniem.

Kwestionowaną umowę o pracę z dnia 6.11.2015r. uznać zatem należałoby za zawartą dla pozoru (art. 83 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.) wówczas, gdyby przy składaniu oświadczeń woli jej strony miały świadomość, że J. S. nie będzie świadczyła pracy, a M. S. (1) nie będzie korzystał z jej pracy (por. wyrok SN z dnia 4 sierpnia 2005 r., II UK 321/04, LEX nr 182768). Podkreślenia wymaga, że dla uznania, że strony kwestionowanej umowy o pracę faktycznie wykonywały wypływające z niej prawa i obowiązki nie jest wystarczające spełnienie warunków formalnych zatrudnienia, takich jak: potwierdzenie na piśmie przez pracodawcę faktu zawarcia umowy o pracę, przejścia szkolenia BHP, uzyskanie zaświadczenia lekarskiego o zdolności do pracy, czy zgłoszenie do ubezpieczenia, a konieczne jest ustalenie, że strony miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i to czyniły (por. wyrok SN z dnia 19 października 2007 r., II UK 56/07, LEX nr 376433).

Dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy kluczowe było zatem ustalenie, czy przeprowadzone w tej sprawie dowody potwierdzają, że strony kwestionowanej umowy o pracę z dnia 6.11.2015r. (k.24 a.u.) miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i faktycznie to czyniły. Przy czym podkreślić należy, że Sąd Okręgowy w sposób szczegółowy wymienił czynności, które J. S. wykonała w spornym okresie na rzecz prowadzonej przez jej męża działalności gospodarczej. Sprowadzały się one do świadczenia prostych prac administracyjnych, w tym prowadzenia biura, koordynowania prac, obsługi poczty elektronicznej i poczty w formie tradycyjnej, realizacji terminowych poleceń płatności, wystawianiu dokumentów sprzedażowych oraz kontaktu z pracownikami biura rachunkowego, dokonywania sporadycznych zakupów, realizacji zamówień, a nadto do kontaktu z klientami zewnętrznymi i firmami współpracującymi z płatnikiem składek. Zakres tych czynności wynikał przede wszystkim z zeznań ubezpieczonej oraz płatnika oraz częściowo z przedstawionych przez nich dokumentów. Nie ulega wątpliwości, że zarówno wystawianie rachunków, jak również organizowanie pracy biura, prowadzenie rozmów z klientami i innych czynności wskazanych przez ubezpieczoną oraz płatnika, nie było częste, raczej miały charakter sporadyczny, nie wymagały, jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy, ani dużego nakładu pracy, ani poświęcenia znacznego czasu. Wystawianie rachunków bądź faktur nie jest czynnością złożoną, absorbującą, wymagającą pracy w pełnym wymiarze czasu. Ponadto zgromadzona dokumentacja nie wskazuje, aby czynności te były osobiście świadczone przez ubezpieczoną. Brak jest bowiem jakichkolwiek znamion, w tym choćby jej podpisu, które uzasadniałyby twierdzenie, że J. S. wykonywała pracę administracyjną, w tym, jak twierdziła zgodnie z zainteresowanym M. S. (1), wystawiała faktury, prowadziła rachunkowość i korespondencję z klientami oraz biurem rachunkowym, dokonywała zamówień, realizowała przelewy. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy również nie potwierdził, że wnioskodawczyni w spornym okresie wykonywała czynności na rzecz działalności gospodarczej męża w pełnym wymiarze czasu pracy (vide: §1 umowy o pracę z dnia 6.11.2015r.). Nie jest bowiem możliwe wykonywanie czynności pracowniczych w oparciu o dwie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, skoro J. S. od 1.08.2008r. jest zatrudniona na pełny etat w Starostwie Powiatowym w T. na stanowisku inspektora (k.102 a.s.). Nieudowodnione pozostają także twierdzenia zainteresowanego M. S. (1), który wskazał, że ubezpieczona celem zatrudnienia w jego firmie, skorzystała z urlopu u dotychczasowego pracodawcy (zeznania M. S. (1), protokół rozprawy z dnia 26.10.2016r., k.30)

Także ilość i charakter czynności podejmowanych przez nią u płatnika składek nie potwierdzają tego, że musiały być one wykonywane pod nadzorem i kierownictwem pracodawcy - płatnika. Wnioskodawczyni rozmowy z klientami mogła prowadzić z telefonu również w miejscu swego zamieszkania. Zaangażowania w pełnym wymiarze czasu pracy nie wymagało również odbieranie wiadomości przesyłanych pocztą elektroniczną. Mając na względzie rozmiar prowadzonej przez zainteresowanego działalności, wielkość jego przychodów, wynikającą z księgi przychodów i rozchodów (k.38 i n.) oraz ilość zleceń, czynności ubezpieczonej związane z prowadzeniem prostych i nieskomplikowanych prac absorbowały ja w granicach kilku godzin dziennie, bez potrzeby zatrudnienia jej w pełnym wymiarze czasu pracy w oparciu o omowe pracowniczą. Charakter pozostałych czynności wykonywanych przez apelującą wskazywał również na ich sporadyczność oraz brak konieczności zatrudnienia ubezpieczonej.

Wbrew odmiennemu zapatrywaniu wyrażonemu w apelacji, pozostałe dowody, wskazane w pierwszym zarzucie procesowym apelacji, zostały również uwzględnione przez Sąd Okręgowy przy ustalaniu stanu faktycznego, chociaż Sąd I instancji przypisał im inne znaczenie od wskazanego w apelacji. W ocenie Sądu Apelacyjnego ilość, natężenie i rodzaj podejmowanych przez apelującą czynności nie może świadczyć o stabilnej, zorganizowanej, a przede wszystkim znaczącej pracy na rzecz pozarolniczej działalności jej męża. Niewątpliwie wykonywane przez apelującą czynności stanowiły pomoc dla jej męża, jednakże pomoc tę należało oceniać w kategoriach pomocy małżeńskiej, rodzinnej (art. 23 i 27 k.r.o.), a nie pracy, która przybiera charakter zawodowy i ekonomiczny.

Podsumowując powyższe rozważania, Sąd Apelacyjny stwierdza, że przeprowadzone dowody nie dają miarodajnych podstaw do przyjęcia, że J. S. podjęła i w sposób ciągły wykonywała umówioną pracę na rzecz M. S. (1). Ewentualne jednostkowe czynności nie świadczyłyby o wykonywaniu przez nią takiej pracy. Nawet gdyby przyjąć, że ubezpieczona po dniu 6.11.2015r. wykonywała niektóre umówione czynności na rzecz zainteresowanego, to i tak łączącego ich stosunku prawnego nie można by zakwalifikować jako stosunku pracy, o którym mowa w art. 22 § 1 k.p.

Zgodnie z tym przepisem, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Cecha podporządkowania pracownika poleceniom pracodawcy ma decydujące znaczenie dla ustalenia, czy dany stosunek prawny jest stosunkiem pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p. Dla stwierdzenia, że podporządkowanie pracownika pracodawcy występuje w treści stosunku prawnego z reguły wskazuje się na takie elementy jak: określony czas pracy i miejsce wykonywania czynności, podpisywanie listy obecności, podporządkowanie pracownika regulaminowi pracy oraz poleceniom kierownictwa co do miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy oraz obowiązek przestrzegania norm pracy, obowiązek wykonywania poleceń przełożonych, wykonywanie pracy zmianowej i stała dyspozycyjność, dokładne określenie miejsca i czasu realizacji powierzonego zadania oraz ich wykonywanie pod nadzorem kierownika (por. wyrok SN z dnia 12 maja 2011 r., II UK 20/11, LEX nr 885004).

W ocenie Sądu Apelacyjnego powyższa cecha charakterystyczna dla stosunku pracy nie występuje w przedmiotowej sprawie, ponieważ przeprowadzone dowody nie dają miarodajnych podstaw do przyjęcia, że ubezpieczona miała ustalone godziny wykonania umówionej pracy, czas pracy był ewidencjonowany, a nadto miała obowiązek pozostawać do dyspozycji płatnika w określonym miejscu i czasie, czy zobowiązana była do rozliczania się z czasu pracy. Przeciwnie, fakt pozostawania przez ubezpieczoną w drugim stosunku zatrudnienia, nadto w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie, kiedy rzekomo zatrudniona była na pełny etat w firmie męża, zaprzecza tym twierdzeniom. Tym samym stwierdzić należy, że M. S. (1) nie realizował wobec ubezpieczonej kompetencji związanych z pracowniczym „zatrudnianiem”, rozumianym jako organizowanie czasu i miejsca pracy, które umożliwiałoby wykonywanie pracy w stałych i programowanych rozkładach czasu pracy oraz w wymiarze czasu pracy odpowiadającemu wymiarowi jej zatrudnienia. Nawet uwzględniając możliwość świadczenia pracy w oparciu o dwie umowy fakt ten wskazywałby, że ubezpieczona u płatnika składek miała bardzo daleko idącą (nietypową dla stosunku pracy) swobodę w określaniu przez siebie czasu wykonania powierzonych jej prac. Brak jest podstaw do przyjęcia, że podlegała pracowniczej organizacji pracy, w tym tzw. dyscyplinie pracy, co dotyczy między innymi zasad usprawiedliwiania nieobecności, czy zwalniania się z pracy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zgromadzone w aktach sprawy formalne dokumenty, towarzyszące nawiązaniu i kontynuacji stosunku pracy w postaci: umowy o pracę z dnia 6.11.2015 r. (k. 24 akt ZUS), czy karty szkolenia wstępnego w dziedzinie BHP z dnia 6.11.2015 r. (k.70 akt ZUS) nie stanowią miarodajnych dowodów faktycznego wykonywania pracy przez ubezpieczoną, lecz zostały sporządzone przez strony kwestionowanej umowy o pracę wyłącznie w celu nadania cech wiarygodności sztucznie wykreowanemu przez nie stosunkowi prawnemu.

Celem ustalenia motywów, którymi kierował się płatnik, zawierając z ubezpieczoną kwestionowaną umowę o pracę, nieodzowne jest też ustalenie, czy istniała gospodarczo uzasadniona potrzeba jej zatrudnienia. Zasady logiki i doświadczenia życiowego nakazują bowiem stwierdzić, że pracodawca tworzy nowe miejsce pracy z uwagi na gospodarczą potrzebę zatrudnienia pracownika i opłacalność tej decyzji, nie zaś jedynie w celu stworzenia mu ochrony ubezpieczeniowej. Powyższe wynika z tego, iż zatrudnienie pracownika generuje znaczne koszty – wynagrodzenie za pracę i składki na ubezpieczenie w części obciążającej pracodawcę. W świetle okoliczności niniejszej sprawy iluzoryczna wydaje się być potrzeba zatrudnienia J. S.. Podkreślenia w szczególności wymaga, że przeprowadzone w tej sprawie dowody nie wykazały żadnych okoliczności takich jak: rozszerzenie zakresu działalności, czy znaczne zwiększenie ilości klientów, które pociągając za sobą konieczność zwiększenia nakładu pracy, uzasadniałyby utworzenie stanowiska pracy pracownika obsługi biurowej oraz zawarcia z ubezpieczoną umowy o pracę. Przeciwnie, zakres zlecanych ubezpieczonej czynności winien być wykonywany w ramach zwykłej i przeciętnej pomocy małżeńskiej. Nie jest przedmiotem sporu i nie budzi wątpliwości, że zarówno w okresie przypadającym przed zawarciem kwestionowanej umowy o pracę, jak i w okresie niezdolności J. S. do pracy, M. S. (1) nie zatrudniał innego pracownika na stanowisku obsługi biurowej. Okoliczność ta podważa stanowisko, zgodnie z którym zainteresowanemu do prowadzenia działalności gospodarczej nieodzowna była pomoc pracownika zatrudnionego na stanowisku pracownika obsługi biurowej.

Reasumując, przeprowadzone w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe nie wykazało, że strony kwestionowanej umowy o pracę miały zamiar wykonywać wynikające z niej obowiązki i to czyniły, zaś po stronie M. S. (1) zachodziła uzasadniona gospodarczo potrzeba zatrudnienia J. S.. Zasadne jest przyjęcie, że zawarcie kwestionowanej umowy o pracę służyć miało jedynie sztucznemu wykreowaniu stosunku pracy, a w konsekwencji uzyskaniu przez ubezpieczoną statusu prawnego pracownika w celu umożliwienia jej korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, a zatem umowę tą uznać należy za zawartą dla pozoru (art. 83 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.).

Zasadne jest zatem przyjęcie, że kwestionowana umowa o pracę jest na podstawie art. 83 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. nieważna z mocy prawa.

Pojęcia „pracownik”, „stosunek pracy”, czy „zatrudnienie” nie mogą być interpretowane na użytek prawa ubezpieczeń społecznych inaczej niż interpretuje je Kodeks pracy (por. wyrok SN. z dnia 18 maja 2012 r., III UK 99/11, LEX Nr 1227193). O nieobjęciu ubezpieczeniem społecznym, w przypadku zgłoszenia do niego osoby niebędącej pracownikiem, nie decyduje nieważność umowy, lecz faktyczne niepozostawanie w stosunku pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p. (por. wyrok SN z dnia 6 marca 2007 r., I UK 302/06, LEX nr 342285). Ponieważ J. S. od dnia 6.11.2015 r. faktycznie nie pozostawała w stosunku pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p., wobec tego nie uzyskała statusu pracownika w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy systemowej, a w konsekwencji, stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust 1 w zw. z art. 13 pkt 1 ustawy systemowej a contrario, nie zachodzą podstawy prawne do objęcia jej od tego dnia obowiązkowo pracowniczymi ubezpieczeniami społecznymi: emerytalnym, rentowymi, chorobowym oraz wypadkowym.

Wobec powyższego, uznając apelację wnioskodawczyni za bezzasadną, na mocy art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.

SSA Monika Kiwiorska-Pająk SSA Irena Różańska-Dorosz SSA Ireneusz Lejczak

R.S.