Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 lipca 2017 r.

Sąd Okręgowy w Siedlcach Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Agnieszka Troć

Protokolant st.sekr.sąd. Katarzyna Łęczycka

po rozpoznaniu w dniu 4 lipca 2017 r. w Siedlcach

na rozprawie

sprawy z powództwa R. B.

przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Rejonowemu w Kielcach reprezentowanemu przez Prezesa zastępowanemu przez Prokuratorię Generalną RP

o zapłatę

I.  powództwo oddala;

II.  odstępuje od obciążania powoda R. B. kosztami procesu;

III.  zasądza od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Siedlcach) na rzecz adw. M. S. kwotę (...) (cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem) zł, w tym podatek VAT w kwocie 828 (osiemset dwadzieścia osiem) zł tytułem wynagrodzenia za reprezentowanie w procesie powoda R. B..

Sygn. akt I C 735/16

UZASADNIENIE

R. B. pozwem z dnia 27 czerwca 2016 r. skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa – Ministerstwu Skarbu Państwa reprezentowanemu przez Ministra wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego kwoty 80000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu. Z obszernego uzasadnienia pozwu wynika, że powód domagał się zapłaty w związku z toczącym się przed Sądem Rejonowym w Kielcach pod sygn. I C 1046/14 procesem z powództwa powoda przeciwko SP - Aresztowi Śledczemu w K.. W toku tego procesu doszło do bezprawnego, zdaniem powoda, oddalenia złożonego przez niego wniosku o ustanowienie pełnomocnika i uznania, że jego roszczenie uległo przedawnieniu. Powód stwierdził, że był to przejaw stosowania przez sędziego przemocy psychicznej i dyskryminacji. Wkroczono w sferę jego praw osobistych, naruszono szereg jego dóbr osobistych, pozbawiono go prawa do działania z pełnomocnikiem, prawa do sprawiedliwego procesu opartego na równości stron, gdyż w efekcie jako osoba nie posiadająca wiedzy prawniczej był stroną znacznie słabszą (k.2-7).

W odpowiedzi na pozew pozwany Skarb Państwa - Minister Skarbu Państwa zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa (a następnie Prokuratorię Generalną RP) wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu i na rzecz SP - PG SP kosztów zastępstwa procesowego, a nadto o oznaczenie jako materialnoprawnego reprezentanta pozwanego Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Kielcach i zwolnienie od udziału w sprawie Ministra Skarbu Państwa. Pozwany wskazał, że prawo do sądu, którego naruszenie powód podnosi, nie jest dobrem osobistym jednostki, a uprawnieniem przyznanym jej w związku z funkcjonowaniem w określonej sferze życia społecznego. W związku z tym odmowa ustanowienia pełnomocnika, czy uznanie zarzutu przedawnienia nie może stanowić naruszenia dóbr powoda. Pozwany wskazał też, że działania Sądu nie były bezprawne, lecz oparte na przepisach i podjęte zostały w ramach władzy dyskrecjonalnej. Pozwany zakwestionował też wysokość żądanego zadośćuczynienia i roszczenie o odsetki (k.65-67).

Postanowieniem z dnia 28 grudnia 2016 r. Sąd zwolnił od udziału w sprawie Ministra Skarbu Państwa i jako jednostkę reprezentującą Skarb Państwa w procesie ustalił Sąd Rejonowy w Kielcach (k.80).

Na rozprawie pełnomocnik powoda popierał złożone przez powoda powództwo (k.139).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Przed Sądem Rejonowym w Kielcach toczył się pod sygn. I C 1046/14 proces z powództwa R. B.. Powództwo zostało wniesione w dniu 12 sierpnia 2014 r. Powód domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa - Aresztu Śledczego w K. kwoty 20000 zł tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania. Powód wskazywał, że w dniu 23 grudnia 1999 r. uległ w Areszcie Śledczym w K. wypadkowi - przy próbie odpalenia papierosa od grzałki do gotowania wody, grzałka wybuchła. Powód stał na stanowisku, że za jego cierpienia spowodowane groźbą utraty wzroku odpowiada służba więzienna, która nie przestrzegała procedur bezpieczeństwa, nie sprawowała nadzoru nad więźniami na skutek przepełnienia jednostek więźniami. Pozwany wnosił o oddalenie powództwa i podnosił zarzut przedawnienia roszczenia. Powód wnosił w toku procesu o ustanowienie mu pełnomocnika i wskazywał, że zarzut przedawnienia jest chybiony ze względu na art. 5 k.c. Postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2015 r. wydanym przez referendarza wniosek powoda o ustanowienie pełnomocnika został oddalony. Powód nie składał skargi na powyższe postanowienie. Wyrokiem z dnia 7 lipca 2015 r. Sąd Rejonowy w Kielcach oddalił powództwo R. B. i odstąpił od obciążania go kosztami procesu. Sąd uznał przede wszystkim, że brak jest podstaw do przyjęcia, że pozwany ponosił odpowiedzialność za zdarzenie, podczas którego powód doznał urazu, co szczegółowo uzasadnił. Za uzasadniony uznał również zarzut przedawnienia roszczenia, który zgodnie z art. 442 ¹ k.c. wynosi trzy lata i w związku z tym ewentualne roszczenie powoda przedawniłoby się z dniem 17 grudnia 2002 r. Faktu, że działania pozwanego nosiły znamiona przestępstwa, powód nie wykazał. Powód nie wskazał też jakie zasady współżycia społecznego miałyby być naruszone poprzez podniesienie zarzutu przedawnienia. Następnie ponownie postanowieniem wydanym przez referendarza sądowego w SR w Kielcach w dniu 28 stycznia 2016 r. został oddalony wniosek powoda o ustanowienie pełnomocnika, zaś postanowieniem z dnia 18 marca 2016 r. po rozpoznaniu skargi na to postanowienie, zostało ono utrzymane w mocy. Apelacja R. B. od wyroku z dnia 7 lipca 2015 r. została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 18 października 2016 r. wydanym w sprawie II Ca 811/16 (dokumenty w aktach I C 1046/14 Sądu Rejonowego w Kielcach).

Obecnie powód odbywa karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w W.. Osadzony będzie do 2023 r. Nie pracuje, nie posiada żadnego majątku ani dochodów. Stwierdzono u niego zaburzenie czynności psychicznych i osobowość dyssocjalną (zeznania powoda k.141v).

Powyższy stan faktyczny nie był sporny.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu.

Z treści pozwu oraz zeznań powoda wynika, że domagał się on od pozwanego Skarbu Państwa kwoty 80000 zł tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania. Swoje roszczenie wiązał z działaniem Sądu Rejonowego w Kielcach podjętym w ramach procesu toczącego się pod sygn. I C 1046/14. Powód wskazał, że na szkodę majątkową składa się dochodzone przez niego w powyższym procesie roszczenie w kwocie 20000 zł oraz koszty, które poniósł i które wyłożone były na ten proces z publicznych pieniędzy. Powód wyjaśnił też, że poprzez oddalenie jego wniosku o ustanowienie pełnomocnika naruszone zostały jego dobra osobiste w postaci prawa do godnego i rzetelnego procesu. Sąd nadużył swoich uprawnień, nie dążył do poznania prawdy obiektywnej, zmusił powoda do działania w procesie bez pełnomocnika.

Mając na uwadze roszczenie powoda należało rozważyć je pod kątem art. 417 k.c. gdyż powód stał na stanowisku, iż bezprawne działalnie sędziego Sądu Rejonowego w Kielcach podejmowane w ramach procesu sądowego, a więc przy wykonywaniu władzy publicznej, wyrządziło mu krzywdę i szkodę. Zgodnie z art. 417 k.c. za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Należało więc ustalić działania (zaniechania), z których, jak twierdzi poszkodowany, wynikła szkoda oraz dokonać oceny ich bezprawności, następnie ustalić czy wystąpiła szkoda i jakiego rodzaju i zbadać, czy istnieje między nimi normalny związek przyczynowy.

Art. 417 ¹ § 2 k.c. przewiduje ponadto, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.

Powód nie wystąpił ze skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroków Sądu Rejonowego ani też Sądu Okręgowego w Kielcach, w związku z czym nie może domagać się naprawienia szkody wyrządzonej ewentualnie poprzez wydanie tych orzeczeń.

Postanowienie wydane w przedmiocie odmowy ustanowienia pełnomocnika, na którego bezprawność wskazywał powód, nie podlega zaskarżeniu skargą w trybie art. 424 ¹ k.p.c., a więc zastosowanie w jego zakresie znajdzie art. 424 ^1b k.p.c., który przewiduje, że w wypadku prawomocnych orzeczeń, od których skarga nie przysługuje, odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem można domagać się bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, chyba że strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych.

Powód nie skorzystał z możliwości złożenia środka zaskarżenia na postanowienie w przedmiocie jego wniosku o ustanowienie pełnomocnika, wydane przed ogłoszeniem wyroku w I instancji, stąd też również nie może z tego tytułu obecnie dochodzić roszczeń. Powód wyczerpał jednak drogę zaskarżenia postanowienia z dnia 28 stycznia 2016 r. w przedmiocie ponownego oddalenia wniosku o ustanowienie mu pełnomocnika. Jednakże zdaniem Sądu postanowienie to zostało wydane w oparciu o obowiązujące przepisy prawa, w ramach jego wykładni, do której dokonania uprawniony był Sąd. Przyjmuje się, że definicja bezprawności dotycząca art. 424 ¹ k.p.c. jest nieco odmienna od tego ogólnego pojęcia funkcjonującego na gruncie prawa materialnego i procesowego. Prawomocne orzeczenie jest niezgodne z prawem, gdy jest sprzeczne z niepodlegającymi różnej wykładni przepisami i z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć (wyrok Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2016 r., V CNP 34/15). Niezgodność orzeczenia z prawem powodująca odpowiedzialność odszkodowawczą Państwa musi więc polegać na oczywistej i rażącej obrazie prawa. Nie może być natomiast mowy o takiej postaci naruszenia prawa, jeżeli zostało ono zastosowane wskutek wyboru jednej z możliwych interpretacji stanu faktycznego i prawa. Nie jest więc niezgodne z prawem orzeczenie oparte na przepisach, które mogą być różnie interpretowane lub stosowane na podstawie przekonujących argumentów. Swobodne uznanie sędziowskie może podlegać kontroli tylko w przypadku szczególnie rażącego i oczywistego naruszenia prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2016 r.).

W związku z ustaleniem, że postanowienie Sądu w przedmiocie oddalenia wniosku powoda o ustanowienie pełnomocnika nie było bezprawne, nie zachodziła konieczność oceny, czy naruszyło ono dobra powoda. Jednakże stwierdzić trzeba, że postanowienie to, wydane już po ogłoszeniu wyroku I instancyjnego, z pewnością nie naruszyło żadnych dóbr osobistych powoda i przede wszystkim nie doprowadziło do wyrządzenia mu szkody. Należy bowiem zauważyć, iż Sąd Rejonowy i Sąd Okręgowy nie uwzględniły roszczeń powoda dokonując ustaleń, że nie można przypisać pozwanej jednostce Skarbu Państwa, a konkretnie jej pracownikom, funkcjonariuszom żadnych zaniedbań skutkujących odpowiedzialnością wobec powoda. Nastąpiło to po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, na którego przebieg nie miał żadnego wpływu fakt, iż powód nie był reprezentowany w procesie w sposób fachowy. Co więcej Sąd Okręgowy poddał również ocenie, z uwagi na zarzut apelacyjny dotyczący nieważności postępowania, fakt oddalenia wniosku powoda o ustanowienie pełnomocnika. Uznał, że orzeczenie to jest prawidłowe, gdyż powód jest osobą dobrze orientującą się w sprawie, znającą swe uprawnienia procesowe, korzystającą z nich.

Zdaniem Sądu także nie można uznać za bezprawne tego, że Sąd Rejonowy w Kielcach uznał ewentualne roszczenie powoda za przedawnione. W świetle norm przywołanych przez Sąd postawienie takiej tezy było jak najbardziej uzasadnione, a więc zgodne z prawem. Należy jednak przede wszystkim wskazać, że okoliczność ta nie miała praktycznie żadnego wpływu na ostateczne rozstrzygnięcie, które wynikało przede wszystkim z ustalenia braku odpowiedzialności pozwanego wobec powoda.

Tym samym brak było podstaw do uwzględnienia zgłoszonego powództwa o zapłatę kwoty 20000 zł. Pozwany Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w Kielcach nie dopuścił się bowiem żadnych bezprawnych działań ani też zaniechań, które skutkowałyby powstaniem szkody niemajątkowej bądź majątkowej po stronie powoda.

Zbędne było zdaniem Sądu przeprowadzenie dowodu z zeznań orzekającego w procesie sędziego na okoliczność motywów orzeczenia w przedmiocie odmowy ustanowienia pełnomocnika, gdyż motywy te przedstawione zostały w pisemnym uzasadnieniu. Natomiast wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii psychologa, zmierzał do wykazania szkody, podczas gdy nie została wykazana przesłanka odpowiedzialności strony pozwanej.

Dlatego też powództwo należało oddalić.

W zakresie kosztów procesu Sąd zastosował art. 102 k.p.c. i nie obciążał powoda kosztami. Zgodnie z dyspozycją tego przepisu, w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko cześć kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis wyraża zasadę słuszności w orzekaniu o kosztach, stanowiąc wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Ustawodawca nie skonkretyzował w nim pojęcia „wypadek szczególnie uzasadniony” pozostawiając sądowi tę kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy(por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73, nie publ.). Możliwość odstąpienia od obciążania strony przegrywającej kosztami postępowania, wprowadzona w art. 102 k.p.c. stanowi zatem dyskrecjonalną kompetencję sądu rozpoznającego sprawę, nie oznacza to jednak, by stosowanie tego przepisu mogło następować w sposób całkowicie dowolny (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 25 marca 2011 r., IV CZ 136/10, nie publ. oraz wyrok Sądu Najwyższego z 15 czerwca 2011 r., V CZ 23/11, nie publ.). Odstąpienie od obciążenia strony przegrywającej obowiązkiem zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi mogą uzasadniać zarówno fakty związane z samym procesem, jak i leżące poza nim, a dotyczące sytuacji życiowej, stanu majątkowego strony, które powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. Zatem przepis art. 102 k.p.c. powinien być zastosowany wówczas, gdy w okolicznościach danej sprawy obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu na rzecz przeciwnika byłoby rażąco niezgodne z zasadami słuszności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że o nieobciążeniu strony przegrywającej kosztami procesu sąd orzeka na podstawie okoliczności konkretnej sprawy zasługujących na miano wyjątkowych (wyrok z 15 lipca 2004 r., V CK 648/03, nie publ.). Stwierdzenie, że dane okoliczności mają charakter „wypadków szczególnie uzasadnionych" następuje niezależnie od przyznanego stronie zwolnienia od kosztów sądowych (postanowienia Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2007 r., V CSK 292/06, nie publ.; z 13 października 2010 r., I CZ 100/10, nie publ.; z 19 stycznia 2011 r., V CZ 91/10, nie publ.; z 9 lutego 2011 r., V CZ 97/10, nie publ.).W ocenie Sądu w przedmiotowej sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek uzasadniający takie rozstrzygnięcie. Tak orzekając Sąd miał na uwadze sytuację życiową i materialną powoda, jego stan zdrowia. Sąd uwzględnił również subiektywne przekonanie powoda co do słuszności jego roszczeń wynikające z trudnej sytuacji materialnej oraz jego choroby.

O kosztach niepłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi orzekł Sąd na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1801).

Zgodnie z § 2 rozporządzenia koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszone przez Skarb Państwa obejmują: 1) opłatę ustaloną zgodnie z przepisami niniejszego rozporządzenia oraz 2) niezbędne i udokumentowane wydatki adwokata. Pełnomocnik powoda złożył stosownie do brzmienia § 3 rozporządzenia wniosek o przyznanie kosztów pomocy prawnej, wskazując, że nie zostały one przez powoda opłacone. Zgodnie z § 4 opłatę ustala się w wysokości co najmniej 1/2 opłaty maksymalnej określonej w rozdziałach 2-4, przy czym nie może ona przekraczać wartości przedmiotu sprawy. Opłatę podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług. Jako że zgodnie z § 8 pkt 6 opłata maksymalna przy wartości przedmiotu sprawy powyżej 50 000 zł do 200 000 zł wynosi 7200 zł, Sąd przyznał pełnomocnikowi powoda wynagrodzenie w wysokości ½ opłaty podwyższając je o podatek Vat.