Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2018 r. w Katowicach

sprawy z odwołania L. J. (1) (L. J. (1))

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 9 października 2017 r. sygn. akt X U 2756/16

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie,

2.  zasądza od ubezpieczonego L. J. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

/-/ SSA G. Pietrzyk - Cyrbus /-/ SSA A. Grymel /-/ SSA L. Jachimowska

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 2270/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22 sierpnia 2016r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w C. odmówił L. J. (1) prawa do emerytury, ponieważ
na 1 stycznia 1999r. nie został udowodniony wymagany 15-letni okres pracy
w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Do pracy w warunkach szczególnych nie zaliczono bowiem okresu od 21 lipca 1976r. do 30 czerwca 1992r. oraz od 1 października 1992r. do 31 grudnia 1998r., gdyż
w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 17 września 2007r. nie został określony charakter wykonywanej pracy zgodnie z wykazem, działem, pozycją rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., a nadto
w wymienionych okresach był zatrudniony na stanowiskach kierowniczych i nie można jednoznacznie stwierdzić, iż pracował stale i w pełnym wymiarze przy stanowiskach wymienionych w wykazie.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczonej domagał się jej zmiany
i przyznania prawa do emerytury.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania powołując się na okoliczności przytoczone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 9 października 2017r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu prawo do wcześniejszej emerytury - od daty wniosku.

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, iż w dniu 4 lipca 2016r. ubezpieczony wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o przyznanie emerytury.

Pomimo przedłożonego świadectwa wykonywanie prac w szczególnych warunkach wystawionego w dniu 14 września 2016r. przez (...) S.A.
w K., organ rentowy nie uznał pracy wykonywanej w wymienionych
w nim okresach za pracę w szczególnych warunkach. Świadectwo stwierdzało, iż odwołujący pracował na stanowisku technika budowy, kierownika obiektu, kierownika budowy, kierownika robót, kierownika grupy robót dużej budowy, kierownika
grupy robót, kierownika montażu. Zdaniem organu rentowego, powyższe stanowiska
pracy zostały wymienione w wykazie C dział III, poz. 6, stanowiący załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. (Dz. U. nr 8, poz. 43), który uprawniał jedynie do wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej.

Sąd I instancji podał także, iż w oparciu o przedłożoną dokumentację organ rentowy na dzień 1 stycznia 1999r. uznał za udowodnione 22 lata, 5 miesięcy i 11 dni okresów składkowych, które uzupełnił o pracę na roli do ogólnego stażu 25 lat.
Do stażu pracy w szczególnych warunkach zaliczył 8 miesięcy i 11 dni z okresu pracy wykonywanej przez odwołującego w (...) S.A. w K. na stanowisku montera instalacji technologicznych od 21 lipca 1976r. do 31 marca 1977r.

Na podstawie zeznań świadków: J. B. i H. N., Sąd Okręgowy ustalił, iż świadkowie pracowali razem z odwołującym w Przedsiębiorstwie (...) w K., następnie (...) S.A. na różnych budowach prowadzonych przez to przedsiębiorstwo (na budowie Huty (...), Huty (...), w browarze w T.). Praca ubezpieczonego polegała
na budowaniu rurociągów bazowych, wodnych, ciepłowniczych. Będąc kierownikiem obiektu, kierownikiem budowy, kierownikiem robót, kierownikiem grupy robót
dużej budowy oraz kierownikiem montażu - kierował grupą osób, których prace wykonywane były w szczególnych warunkach. Praca kierowników również była zaliczana do pracy w szczególnych warunkach, zaś drobne funkcje administracyjne kierownik budowy wykonywał bezpośrednio na budowie, jednak przede wszystkim pracował z pracownikami fizycznymi, którym zlecał pracę, dokonywał pomiarów
i organizował zakres obowiązków. Przedmiotowa praca była wykonywana bez względu na warunki atmosferyczne.

Z zeznań L. J. (1) wynika natomiast, iż pracownicy przedsiębiorstwa kopali rowy, w których umieszczane były rurociągi o różnym przekroju i montowane na różnych głębokościach. Rurociągami była dostarczana woda do schładzania materiałów produkowanych przez hutę (w przypadku
prac prowadzonych na Hucie (...)). Rury miały długość 6 metrów, każda
musiała być spawana - dlatego w brygadzie pracowali głównie spawacze. Przedsiębiorstwo montowało również rury gazowe. Zróżnicowana nazwa stanowisk pracy odwołującego wiązała się z systemem wynagradzania, który w zależności od liczby przepracowanych lat, uległ podwyższaniu.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd I instancji uznał odwołanie za zasadne.

Wskazał, iż zgodnie z regulacją zawartą w art. 184 ust. 1 ustawy z dnia
17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009r. nr 153, poz. 1227), zwanej dalej ustawa emerytalną, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy tj. na dzień 1 stycznia 1999r. osiągnęli:

-

okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz

-

okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy emerytalnej.

Emerytura na powyższych zasadach przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku
o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa - ust. 2 powyższego przepisu.

Sąd przypomniał także, iż wedle art. 32 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949r., będącym pracownikami, o których
mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 powoływanej ustawy.

Dla celów ustalenia uprawnień do emerytury wcześniejszej z tytułu
pracy w warunkach szczególnych za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej).

Sąd I instancji podniósł nadto, iż obniżony wiek emerytalny, rodzaje
prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie, których osobom zatrudnionym
w szczególnych warunkach przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43).

Również ubezpieczony w sprawie domagał się przyznania emerytury za pracę w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy podzielił jego stanowisko, iż w sposób wystarczający wykazał, że będąc zatrudniony jako kierownik obiektu, kierownik budowy, kierownik robót, kierownik robót dużej budowy, kierownik grupy robót, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wykonywał pracę w szczególnych warunkach, tj. w warunkach określonych w § 2 ust. 1 cytowanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r.

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego, Sąd uznał bowiem, iż w spornym okresie zatrudnienia na wymienionych wyżej stanowiskach ubezpieczony pracując na pełny etat, wykonywał pracę w warunkach szczególnych określoną
w wykazie A, działu XIV, pod poz. 24 - załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach, tj. kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe zadania pracownicze wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Ubezpieczony nadzorował pracowników budowlanych, tj. brygadę pracowników fizycznych zatrudnionych w warunkach szczególnych, przy czym czynności o charakterze administracyjnym wykonywał poza 8-godzinnym czasem pracy. Kontrolował pracowników pod kątem jakości wykonywanej pracy oraz zasad bezpieczeństwa, a także zgodność wykonywanych robót z dokumentacją. Ponosił pełną odpowiedzialność za pracę wykonywaną.

Sąd Okręgowy podkreślił, iż w pkt 24 działu XIV wykazu A wspomnianego rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. czynnościami ogólnie pojętej kontroli
oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których
jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, są wyłącznie
te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim dozorze
i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej
w szczególnych warunkach, co oznacza, że podstawowe znaczenie ma ustalenie, jakie prace wykonywali pracownicy podwładni. Dopiero wówczas można oceniać,
czy określona kontrola bądź dozór stanowiły pracę w szczególnych warunkach,
przy czym łącznikiem byłoby narażenie ubezpieczonego na czynniki istniejące na stanowiskach pracy podwładnych zatrudnianych w szczególnych warunkach (vide wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20 września 2012r., III AUa 920/12).

W niniejszej sprawie, brygada bezpośrednio podległa ubezpieczonemu składała się z pracowników wykonujących prace w warunkach szczególnych. Odwołujący cały czas przebywał na budowie dozorując wszelkie prace.

Tym samym, zdaniem Sądu I instancji, ubezpieczony udowodnił ponad
15-letni okres pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, zwłaszcza, iż jego były pracodawca potwierdził tę okoliczność w wystawionym mu świadectwie wykonywania prac w warunkach szczególnych, zaś powołani w sprawie świadkowie w sposób rzeczowy i precyzyjny przedstawili, na czym polegała praca odwołującego.

Sąd zaznaczył jednocześnie, iż w postępowaniu sądowym dopuszczalne jest przeprowadzenie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności mających wpływ na prawo ubezpieczonego do świadczenia. W odniesieniu do uprawnień emerytalnych wywodzonych z tytułu pracy w warunkach szczególnych istotnym jest, by praca
taka była faktycznie świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w ramach stosunku pracy. Brak więc przeszkód do zaliczenia spornego okresu jako okresu pracy w warunkach szczególnych, co mając na uwadze Sąd Okręgowy w oparciu
o art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł o zmianie zaskarżonej decyzji.

Apelację od przedstawionego rozstrzygnięcia wywiódł organ rentowy, zaskarżając wyrok w całości.

Powołując się na zarzut:

1)  naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 i art. 227 k.p.c. poprzez wadliwe ustalenie stanu faktycznego, polegające na nieuzasadnionym przyjęciu w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy, że wnioskodawca legitymuje się na dzień 1 stycznia 1999r. 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach wykonywanej jako pracownik kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe zadania pracownicze wykonywane są prace wymienione w wykazie;

2)  naruszenia przepisów prawa materialnego:

-

§ 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.) poprzez błędne przyjęcie, iż praca w szczególnych warunkach
była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie zatrudnienia od 1 kwietnia 1977r. do 31 grudnia 1998r. (w tym służba wojskowa),

-

art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2017r., poz. 1338) poprzez błędne przyjęcie, iż ubezpieczony wykazał wymagane przepisami 15 lat pracy w warunkach szczególnych i spełnia warunki do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym,

skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu podniósł, iż jak wynika z zebranego materiału odwołujący
w okresie od 21 lipca 1976r. do 31 marca 1977r. był zatrudniony w (...) S.A. (dawniej (...) S.A.) na stanowisku montera instalacji technologicznych. Okres ten został uwzględniony do okresu pracy
w szczególnych warunkach.

W następnych okresach ubezpieczony zajmował stanowisko:

-

od 1 kwietnia 1977r. do 31 lipca 1978r. – technika budowy,

-

od 1 sierpnia 1978r. do 31 marca 1983r. – kierownika obiektu,

-

od 1 kwietnia 1983r. do 31 grudnia 1984r. – kierownika budowy,

-

od 1 stycznia 1985r. do 31 maja 1989r. – kierownika robót,

-

od 1 czerwca 1989r. do 30 czerwca 1992r. – kierownika grupy robót dużej budowy,

-

od 1 października 1992r. do 31 grudnia 1998r. – kierownika grupy robót.

Z analizy zeznań świadków oraz odwołującego wynika, że będąc pracownikiem (...) S.A. (dawniej (...) S.A.) od dnia 1 kwietnia 1977r. L. J. (1) wykonywał swoją pracę na różnego rodzaju budowach, miał biuro w kontenerze (baraku), gdzie zajmował się analizą dokumentacji związanej z budową, zamawiał materiały, sporządzał zestawienia czasu pracy poszczególnych pracowników, prowadził harmonogramy, sporządzał projekty, akceptował faktury, zajmował się sprawozdawczością i wykonywał wiele innych czynności administracyjnych. Ponadto początkowo sprawował nadzór nad brygadami, w których zatrudnieni byli mistrzowie i brygadziści, zaś od 1 sierpnia 1978r. nadzór był już sprawowany nad całością robót.

W ocenie organu rentowego budzą wątpliwości zeznania świadków
i odwołującego, iż stanowisko kierownika obiektu, budowy, robót, grupy robót
jest tożsame, skoro z analizy przedłożonych zakresów czynności technik budowy podlega bezpośrednio kierownikowi budowy, kierownik budowy podlega kierownikowi robót, kierownik obiektu podlega kierownikowi zarządu budowlano-montażowego, kierownik robót podlega kierownikowi grupy robót.

Dodatkowo apelujący zwrócił uwagę, iż jak wynika ze złożonych zeznań przedsiębiorstwo zajmowało się różnymi pracami budowlanymi, w tym budową rurociągów przemysłowych, ciepłowniczych, gazowych, wodnych, zarówno na wysokości, jak i pod ziemią.

Podniósł nadto, iż okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczenia są tylko jedynie te okresy, w których ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze. O wcześniejsze świadczenie można się
więc ubiegać tylko wówczas, kiedy dozór nad pracą ma charakter specjalistyczny,
a nie wynikający z podporządkowania pracowniczego. Musi on być sprawowany
w konkretnym środowisku pracy, w którym istnieje narażenie na czynniki szkodliwe dla zdrowia i w pełnym wymiarze czasu (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia
3 grudnia 2013r., I UK 184/13).

Skarżący zaznaczył także, iż zarówno mistrz, brygadzista, jak również kierownik obiektu, budowy, robót, grupy robót, zostali wymienieni w wykazie C rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego, gdzie pracownicy wymienieni w tym wykazie byli uprawnieni jedynie do wzrostu do emerytury, a nie do obniżenia wieku emerytalnego. Wykaz ten został uchylony
w 1996r., bowiem od 1991r. na podstawie ustawy z dnia 7 października 1991r.
o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw zaprzestano wypłaty dodatków. Jak wynika tymczasem z wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11 grudnia 2012r. (III AUa 700/12) pracownik, który wykonywał prace, o jakich mowa w wykazie C, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przed jego skreśleniem, nie może skutecznie ubiegać się o prawo do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Natomiast w wyroku z dnia 23 lutego 2016r. (III AUa 986/15) Sąd Apelacyjny
w Białymstoku wskazał, iż praca kierownika budowy nie jest pracą przy kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług czy dozorze inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane
są prace wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik do powołanego rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. i jako taka nie uprawnia do uzyskania prawa do emerytury w obniżonym wieku stosownie do art. 32 w związku z art. 184 ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisów owego rozporządzenia. Obowiązków ubezpieczonego polegających na nadzorze pośrednim, tj. sprawowanym za pośrednictwem podległych pracowników i ogólnych (koordynacja prac, dbanie o zaopatrzenie) nie można utożsamiać z dozorem inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w załączniku do rozporządzenia. Przez ”kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie” należy bowiem rozumieć stanowiska pracy, na których prace wykonywane są stale i bezpośrednio przy stanowiskach wymienionych
w wykazie.

Mając na uwadze fakt, iż odwołujący wykonywał nadzór techniczny nad
całym procesem budowlanym, a nie nad bezpośrednim nadzorowaniem procesu budowlanego na poszczególnych stanowiskach pracy, w ocenie organu rentowego należy uznać, że iż okres zatrudnienia od 1 kwietnia 1977r. do 31 grudnia 1998r.
(z przerwami) nie może zostać kwalifikowany jako praca, o której mowa w wykazie A dział XIV poz. 24 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 marca 2016r., IlI AUa 780/15).

Ubezpieczony wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od organu rentowego na jego rzecz kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasłużyła na uwzględnienie.

Spór w rozpatrywanym przypadku dotyczy uprawnień L. J. (1) do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, wywodzonym z faktu wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Spośród przewidzianych przepisami art. 184 i art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2017r., poz. 1338 ze zm.) w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U.
nr 8, poz. 43 ze zm.), przesłanek wymaganych do nabycia przedmiotowego świadczenia spornym pozostawało jedynie legitymowanie się przez ubezpieczonego wymaganym 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach przypadającym do dnia wejścia w życie powołanej ustawy, tj. do dnia 1 stycznia 1999r.

Przypomnieć należy, iż dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach
to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy
(przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy)
w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do wspomnianego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 września 2007r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 19 września 2007r.,
III UK 38/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329; z dnia 6 grudnia 2007r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008r., I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75
i z dnia 24 marca 2009r., I PK 194/08, LEX nr 528152). Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wspomnianego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów. W świetle art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pracami w szczególnych warunkach nie są bowiem wszelkie prace wykonywane w narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tymże rozporządzeniu, którego przepis § 1 ust. 1 stanowi zresztą, że akt ten ma zastosowanie do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4 - 15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do niego.

Co równie istotne, przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w szczególnych warunkach. Usystematyzowanie prac o znacznej szkodliwości i uciążliwości do oddzielnych działów oraz poszczególnych stanowisk w ramach gałęzi gospodarki nie jest przypadkowe, gdyż należy przyjąć, iż konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w stopniu mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale przemysłu jest umiejscowione. Konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicznym właściwym dla danego działu gospodarki (por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2012r., I UK 406/11, LEX nr 1215137 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2012r., II UK 166/11, LEX nr 1171002).

Podkreślenia wymaga przy tym, iż przepisy prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących, co oznacza, iż instytucja emerytury w obniżonym wieku emerytalnym podlega ścisłej wykładni (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2011r., II UK 2/22, M.P.Pr. 2011, nr 12, s. 663-664).

Nie sposób również pominąć, iż stosownie do treści § 2 ust. 1 cytowanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów okresami pracy uzasadniającymi prawo
do świadczeń na określonych w nim zasadach są okresy, w których praca
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Z kolei, po myśli ust. 2 tego samego przepisu - okresy pracy, o których
mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji,
w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy.

Nie budzi przy tym wątpliwości, iż świadectwo wykonywania pracy
w warunkach szczególnych nie jest oświadczeniem woli i nie zawiera oświadczeń woli, lecz jedynie oświadczeniem wiedzy, nie będąc także dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 k.p.c., dopuszczając możliwość wykazywania w postępowaniu sądowym faktu wykonywania tego rodzaju pracy wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi przepisami Kodeksu postępowania cywilnego (por. m.in. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2012r., II UK 144/11, M.P.Pr. 2012/5/265-270).
W orzecznictwie sądowym (por. wyroki Sądów Apelacyjnych: w Szczecinie z dnia
20 września 2012r., III AUa 374/12, LEX nr 1223476; w Łodzi z dnia 3 kwietnia 2013r., III AUa 1267/12, LEX nr 1312036; w Białymstoku z dnia 17 kwietnia 2013r.,
III AUa 10430/12, LEX nr 1314677 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2015r., I UK 212/14, LEX nr 1648699) przyjmuje się jednak, iż dowód tylko z zeznań świadków, z uwagi na szczególny i wyjątkowy charakter prawa do emerytury
w obniżonym wieku, nie może przesądzać o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach, zwłaszcza, gdy fakty wynikające z zeznań świadków nie znajdują potwierdzenia w dokumentacji pracowniczej.

Przyjmując ostatecznie, iż na dzień 1 stycznia 1999r. z wymaganych co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych L. J. (1) udowodnił
okres takiej pracy wynoszący jedynie 8 miesięcy i 11 dni, organ rentowy odmówił zakwalifikowania, jako pracy wykonywanej w przedmiotowych warunkach, okresu jego zatrudnienia w (...) S.A. w K. w okresie od 1 kwietnia 1977r. do 30 czerwca 1992r. oraz od 1 października 1992r. do 31 grudnia 1998r. kolejno w charakterze: technika budowy, kierownika obiektu, kierownika budowy, kierownika robót, kierownika grupy robót dużej budowy oraz kierownika grupy robót, albowiem w tym okresie wykonywał również prace administracyjno-biurowe, a zakres obowiązków daleko wykraczał poza osobiste dozorowanie, czy kontrolę stanowisk robotniczych.

Odwołując się do wyników przeprowadzonego postępowania dowodowego Sąd I instancji uznał, iż sporny okres zatrudnienia ubezpieczonego odpowiada
pracy na stanowisku wymienionym pod poz. 24, dział XIV wykazu A stanowiącego załącznik do cytowanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r.,
tj. polegającej na kontroli jakości i dozorze inżynieryjno-technicznym sprawowanym na budowach, na których jako podstawowe były wykonywane prace wymienione
w wykazie.

Godzi się zauważyć, iż wspomniany wykaz A, dział XIV, poz. 24 obejmuje kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Sposób kwalifikowania określonych czynności pracowniczych, jako ”prac różnych” wymienionych pod pozycją 24 w dziale XIV wykazu A był wielokrotnie analizowany w orzecznictwie sądowym. W dotychczasowej judykaturze podkreśla się jednolicie, że objęcie nadzorem lub kontrolą, o których mowa w punkcie 24 działu XIV wykazu A, także innych prac niż wymienione w tym wykazie, nie wyłącza zakwalifikowania samego nadzoru lub kontroli jako pracy w szczególnych warunkach, jeżeli te inne (podlegające dozorowi lub kontroli) prace nie są na danym oddziale lub wydziale podstawowe. Natomiast w sytuacji, gdy dozór inżynieryjno-techniczny jest pracą w szczególnych warunkach i praca polegająca na dozorze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie ma potrzeby ustalania, ile czasu ubezpieczony poświęcał na bezpośredni nadzór nad pracownikami, a ile na inne czynności, które również były związane z tym dozorem. Osoba wykonująca dozór inżynieryjno-techniczny nad pracami wykonywanymi w warunkach zagrażających bezpieczeństwu nie musi bowiem stale przebywać na stanowiskach, gdzie
jest wykonywana praca, a w zakresie jej obowiązków musi być przewidziane sporządzanie dokumentacji, planów organizacyjnych i innych czynności (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2007r., I UK 111/07, LEX nr 375689; z dnia 30 stycznia 2008r., I UK 195/07, OSNP 2009 nr 7-8, poz. 105; z dnia
8 stycznia 2009r., I UK 201/08, LEX nr 738338 i z dnia 11 marca 2009r.,
II UK 243/08, LEX nr 550990). W utrwalonym orzecznictwie zwraca się jednocześnie uwagę, że zachodzi potrzeba odróżnienia czynności administracyjno-biurowych ściśle związanych ze sprawowanym dozorem inżynieryjno-technicznym, od czynności, które nie pozostają w żadnym związku z tym dozorem i stanowią dodatkowe obowiązki. Czym innym jest bowiem wykonywanie czynności administracyjno-biurowych immanentnie związanych ze sprawowaniem dozoru inżynieryjno-technicznego, a czym innym wykonywanie w ramach zakresu obowiązków służbowych również innych czynności, niemających związku
z wykonywaniem bezpośredniego dozoru nad procesem produkcji. Wówczas, gdy wykonywanie takich ”pozostałych” czynności w ramach zakresu obowiązków
na danym stanowisku pracy uniemożliwia sprawowanie dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie jest możliwe zaliczenie takiego okresu zatrudnienia
do pracy w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
5 października 2011r., II UK 48/11, LEX nr 1108485 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 20 marca 2013r., III AUa 1093/12, LEX nr 1314781).

O wcześniejsze świadczenie można się więc ubiegać tylko wówczas, kiedy dozór nad pracą ma charakter specjalistyczny, a nie wynikający z podporządkowania pracowniczego. Jednocześnie musi on być sprawowany w konkretnym środowisku pracy, w którym istnieje narażenie na czynniki szkodliwe dla zdrowia i w pełnym wymiarze czasu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2013r., I UK 184/13, LEX nr 1448473).

Jak słusznie zarzuca skarżący, także w ocenie Sądu Apelacyjnego, niezależnie od aktualnej nazwy zajmowanych przez ubezpieczonego w omawianym okresie od 1 kwietnia 1977r. do 30 czerwca 1992r. oraz od 1 października 1992r. do 31 grudnia 1998r. stanowisk pracy, będące jego udziałem w tym okresie zakresy obowiązków, przeczą przyjętej przez Sąd Okręgowy, w szczególności na podstawie zeznań świadków oraz wyjaśnień odwołującego, tezie (wyprowadzonej w istocie
z faktu, iż L. J. (1) przebywał zasadniczo na realizowanych przez jego pracodawcę budowach), iż stale i w pełnym wymiarze czasu zajmował się wówczas pracami, o których mowa pod poz. 24, dział XIV, wykazu A.

Poczynione przez Sąd I instancji ustalenia, iż nadzorowana bezpośrednio przez ubezpieczonego brygada składała się z pracowników wykonujących prace
w szczególnych warunkach, zaś zróżnicowana nazwa stanowisk jego pracy
wiązała się z systemem wynagrodzenia, który w zależności od stażu pracy,
ulegał podwyższeniu, zdaniem Sądu Apelacyjnego nie wytrzymują wszak krytyki
w konfrontacji z dokumentami dostępnymi w aktach osobowych odwołującego, w tym zwłaszcza z treścią zakresu czynności i odpowiedzialności, obowiązujących go na kolejno zajmowanych stanowiskach

Analiza owych zakresów czynności prowadzi bowiem do oczywistego
wniosku, iż ubezpieczony poza dozorem sprawowanym na budowach wykonywał także szereg innych obowiązków niezwiązanych ściśle z tym dozorem, np. instruował brygadzistów oraz udzielał pomocy w sprawie dokonywania przedmiarów dla wykonania szkiców prefabrykacji liniowej oraz udzielał im pomocy w tych sprawach, sporządzał zestawienia pobrania oraz zużycia materiałów z książką obmiarów
w myśl wydanej instrukcji o rozliczeniach materiałów w porozumieniu z kierownikiem budowy, dokonywał przedmiarów robót dla celów prefabrykacji i obmiarów robót budowlanych oraz wykonywał potrzebne rysunki, ustalał z kierownikiem robót budowy lub mistrzem wysokość zaliczek dla pracowników fizycznych, sporządzał projekt planu wartościowego, rzeczowego i funduszu płac według wytycznych kierownika zespołu robót oraz sprawozdania w tych sprawach z rozbiciem na asortymenty (technik budowy); zabezpieczał warunki niezbędne dla właściwego przebiegu produkcji, koordynował dostawy materiałów, sprzętu i środków transportowanych na podstawie harmonogramów (kierownik obiektu); dysponował przydzielonym personelem pracowników umysłowych i fizycznych w celu wykonania wyznaczonych zadań produkcyjnych i ekonomicznych, dokonywał rozeznania
oraz przygotowania określonych spraw przed rozpoczęciem budowy, brał udział
w naradach organizowanych przez inwestorów lub generalnych wykonawców
w porozumieniu z kierownikiem robót oraz w naradach kierownictwa robót, jak również uzgadniał z inspektorem nadzoru i biurem projektów problemy techniczne wykonywanych robót, instruował, nadzorował i udzielał pomocy przy dokonywaniu przedmiaru robót i wykonaniu szkiców warsztatowych w celu wykonania produkcji prefabrykacyjnej przez warsztaty i uzgadniał z działem produkcji pomocniczej terminowy i potokowy jej napływ na budowy dla wykonania montażu, załatwiał wszelkie sprawy związane z zapotrzebowaniem materiałów, sprzętu i narzędzi,
ich przerzutami oraz zwrotami (kierownik budowy); kontrolował zapoznawanie się mistrzów z dokumentacją projektową oraz wytycznymi technologicznymi, kontrolował spływ materiałów do stanowisk robotniczych, odpowiadał za bieżące prowadzenie dokumentów budowy jak: dziennik budowy, księga obmiaru, harmonogramy, itp., zapewniał pracownikom odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej oraz pilnował, aby te środki były stosowane zgodnie z przeznaczeniem (kierownik robót). Dlatego też, wbrew odmiennemu stanowisku Sądu I instancji, nie można uznać ówczesnego zatrudnienia ubezpieczonego za pracę wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu w szczególnych warunkach, a jednocześnie nie sposób także dać wiary twierdzeniom L. J. (1), iż wraz z powierzeniem mu kolejnego stanowiska nie ulegał zmianie zakres jego obowiązków, nadal sprowadzający się wyłącznie do bezpośredniego nadzoru nad podległymi pracownikami, zaś każdorazowa zmiana powodowana była jedynie możliwością przyznania wyższego wynagrodzenia.

Uznaniu, iż w całym spornym okresie zatrudnienia ubezpieczony zajmował się wyłącznie szeroko rozumianym dozorem inżynieryjno-technicznym, sprzeciwia się nadto dostępna w jego aktach osobowych opinia z 17 marca 1994r., z której wynika, iż nadzoruje budowy związane z rozwojem budownictwa przemysłowego oraz infrastruktury technicznej województwa (...), dbając o powierzone mienie oraz podległych pracowników oraz wykonując inne czynności w sposób niebudzący wątpliwości.

Nie bez znaczenia pozostaje również znajdujące się w aktach osobowych zaświadczenie z odbytej przez ubezpieczonego praktyki w zakresie kierowania robotami w specjalności instalacji i urządzeń sanitarnych obejmujące okres jego zatrudnienia od 21 lipca 1976r., które także potwierdza, iż w okresie od 1 kwietnia 1977r. zarówno jako technik budowy, jak i kierownik obiektu, oprócz nadzoru
nad wykonywanymi robotami, zajmował się też dostawami materiału, sprawdzaniem kosztorysów i dokumentacji, uczestnictwem w naradach oraz rozliczaniem
z materiałów i finansowym budowy.

Uznając w konsekwencji, iż przedstawione wyżej przykładowo czynności nie były ściśle związane ze sprawowanym dozorem, stwierdzić należy, iż niewątpliwie była to inna rodzajowo praca niż stałe i w pełnym wymiarze czasu sprawowanie dozoru polegającego na bezpośrednim strzeżeniu prawidłowego toku produkcji
i bezpieczeństwa zatrudnionych przy niej pracowników i innych osób. Z tej przyczyny nie sposób przyjąć, aby praca świadczona przez odwołującego w przedmiotowym okresie uprawniała go do emerytury na zasadach wyjątkowych, określonych
w powołanych przepisach, zaś pominięcie owego okresu oznacza, iż istotnie nie wykazał on okresu pracy w szczególnych warunkach wynoszącego co najmniej
15 lat, niwecząc jego starania o przyznanie objętego sporem świadczenia

Kierując się przedstawionymi motywami Sąd Apelacyjny, uznając apelację organu rentowego za oczywiście zasadną, zmienił zaskarżony wyrok, na mocy
art. 386 § 1 k.p.c. orzekając jak w sentencji.

O kosztach rozstrzygnięto na podstawie art. 98 k.p.c. oraz § 10 ust. 1
pkt 2 w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U.
z 2015r., poz. 1804 ze zm.).

/-/ SSA G. Pietrzyk - Cyrbus /-/ SSA A. Grymel /-/ SSA L. Jachimowska

Sędzia Przewodniczący Sędzia

MP