Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 lipca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Jakub Rusiński (spr.)

Sędziowie: SA Mirosław Ożóg

SA Ewa Tomaszewska

Protokolant: stażysta Katarzyna Cybulska

po rozpoznaniu w dniu 7 lipca 2017 r. w G. na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w P.

przeciwko Skarbowi Państwa – (...) Zarząd (...) w G.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 27 czerwca 2016 r. sygn. akt I C 39/16

I. zmienia zaskarżony wyrok:

a) w punkcie 2 (drugim) w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powoda dalszą kwotę 168.945,85 zł (sto sześćdziesiąt osiem tysięcy dziewięćset czterdzieści pięć złotych osiemdziesiąt pięć groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 21 marca 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty oraz oddala powództwo w pozostałej części,

b) w punkcie 3 (trzecim) w ten sposób, że w miejsce kwoty 16.669,74 zł zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 30.180 zł (trzydzieści tysięcy sto osiemdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania;

II. oddala apelację powoda w pozostałej części;

III. oddala apelację pozwanego w całości;

IV. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 23.456 zł (dwadzieścia trzy tysiące czterysta pięćdziesiąt sześć złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Mirosław Ożóg SSA Jakub Rusiński SSA Ewa Tomaszewska

Sygn. akt I ACa 1046/16

UZASADNIENIE

Powód (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w P. wniósł przeciwko Skarbowi Państwa - (...) Zarządowi (...) z siedzibą w G. pozew, w którym domagał się zapłaty od pozwanego na swoją rzecz kwoty 490.413,94 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwot od kwoty 469.604,70 zł od dnia 21 marca 2015 r. i od kwoty 20.809,24 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztów procesu.

Uzasadniając roszczenie powód wyjaśniał, że domaga się od pozwanego jako inwestora zapłaty należnego mu jako podwykonawcy wynagrodzenia za roboty budowlane, które nie zostały zapłacone przez generalnego wykonawcę. Jako podstawę prawna roszczeń wskazał na art.647 ¹ § 5 k.c.

Nakazem zapłaty w podstępowaniu upominawczym z dnia 1 grudnia 2015 r. sygn. akt IX GNc 911/15 orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu.

Sprzeciw od powyższego nakazu zapłaty wniósł Skarb Państwa - (...) Zarząd (...) w G. zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa. Pozwany wniósł w nim o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda kosztów postępowania.

Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2016 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 300.633,09 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 21 marca 2015 r. do dnia zapłaty (punkt 1), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (punkt 2) i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 16.669,74 zł tytułem kosztów procesu (punkt 3). Swoje rozstrzygnięcie oparł na ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych szczegółowo przedstawionych w uzasadnieniu wyroku. Wynika z nich, że w dniu 10 grudnia 2013 r. pozwany Skarb Państwa - (...) Zarząd (...) w G. jako zamawiający zawarł z konsorcjum firm (...) S.A. w G. oraz (...) S. S. w G. jako wykonawcą umowę, którą powierzył do realizacji roboty budowlane polegające na przebudowie Falochronu Północno-Wschodniego oraz Falochronu Wejściowego w (...) w G.. Realizacja przedmiotu umowy miała polegać na wykonaniu robót zgodnie z opisem przedmiotu zamówienia, stanowiącym załącznik nr 1 do niniejszej umowy, w terminie 20 miesięcy od dnia podpisania umowy tj. do dnia 10 sierpnia 2015 r. Ustalono, że roboty wykonane będą siłami własnymi konsorcjum, a ewentualne wprowadzenie podwykonawców robót wymaga pisemnej zgody ze strony zamawiającego - pod rygorem wypowiedzenia umowy, uzyskanej najpóźniej na 14 dni przed planowanym wprowadzeniem podwykonawcy na teren budowy. Wykonawca miał ponosić pełną odpowiedzialność za działania podwykonawców.

W § 7 umowy strony ustaliły warunki dokonywania płatności, postanawiając, że rozliczenie robót odbędzie się w oparciu o faktury częściowe wystawione przez wykonawcę, złożone wraz z protokołem odbioru elementów robót zawierającym tabelę elementów. W ust. 2 zamawiający dopuścił również rozliczanie zadania na podstawie faktur częściowych, wystawionych do wysokości 95% wartości umownej przed odbiorem końcowym. Do każdej faktury częściowej wykonawca miał załączyć oświadczenie podwykonawcy potwierdzające fakt uregulowania wymagalnych należności za prace wykonane przy udziale podwykonawcy wprowadzonego w trybie art. 647 ? k.c. Zapłata każdej faktury miała nastąpić w terminie 30 dni od daty złożenia jej przez wykonawcę w kancelarii zamawiającego na konto bankowe wskazane przez wykonawcę na fakturze (ust. 3). Natomiast do faktury końcowej wykonawca dołączyć miał protokół odbioru końcowego wraz z oświadczeniami podwykonawców potwierdzającymi, że wykonawca nie zalega wobec nich z należnościami za ostatnią fakturę i z żadnymi innymi płatnościami wynikającymi z prac wykonanych w ramach niniejszej umowy przez podwykonawców wprowadzonych w trybie art. art. 647 ¹ k.c.

W dniu 15 maja 2014 r. wykonawca - (...) S.A. z siedzibą w G. zawarł z powodem (...) S.A. z siedzibą w P. umowę nr (...), z mocą obowiązującą od dnia 17 marca 2014 r., której przedmiotem był element zadania inwestycyjnego stanowiącego przedmiot umowy podpisanej z (...) Zarządem (...) w G..

Na mocy umowy wykonawca powierzył, a podwykonawca zobowiązał się wykonać kompleksowo roboty budowlano - montażowe dotyczące instalacji elektrycznych i teletechnicznych tj. instalacji elektrycznych i teletechnicznych na Falochronie Wejściowym w (...) w G., na Falochronie Północno - Wschodnim w (...) w G. i w Budynku (...); ułożyć instalacje elektryczne i teletechniczne w istniejących kanałach kablowych z wyłączeniem demontażu i montażu nawierzchni betonowych, a po wykonaniu wszelkich objętych umową robót budowlano - montażowych przeprowadzić rozruch i próbną eksploatację do czasu uzyskania wymaganych parametrów techniczno - eksploatacyjnych. Zobowiązał się także usuwać wszelkie wady i usterki przedmiotu umowy do czasu zakończenia okresu gwarancji i rękojmi, zgodnie z warunkami umowy i kontraktu. Przedmiot umowy został szczegółowo opisany w załączniku nr 1 do umowy pod nazwą "Opis Przedmiotu Umowy z Podziałem Wynagrodzenia" i wynikał ze wskazanej w umowie dokumentacji projektowej oraz odpowiednich specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych. Termin rozpoczęcia robót ustalono na dzień 17 marca 2014 r., zaś ich zakończenia na 20 czerwca 2015 r., przy czym podwykonawca zobowiązał się zrealizować wszelkie prace budowlano - montażowe wraz ze skompletowaniem i przekazaniem wykonawcy dokumentacji powykonawczej i odbiorowej, rozruchem , próbną eksploatacją i uporządkowaniem miejsca budowy do dnia 30 maja 2015 r. Podwykonawca ponadto zobowiązał się opracować i przedłożyć wykonawcy Haromonogram Realizacji Przedmiotu Umowy w terminie 14 dni od obustronnego podpisania umowy, który po zatwierdzeniu miał stanowić załącznik nr 2 do niej, a następnie realizować roboty zgodnie ze szczegółami w nim zawartymi.

Wśród obowiązków podwykonawcy wskazano m. in., że jest on zobowiązany zwrócić wykonawcy koszty zużytej dla potrzeb realizacji przedmiotu niniejszej umowy wody i energii elektrycznej.

Strony ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe brutto podwykonawcy za należyte wykonanie przedmiotu umowy oraz za usunięcie w nim wszelkich wad i usterek w wysokości 3.378.917,05 zł. Podział wynagrodzenia określał załącznik nr 1 do umowy. W § 7 ust. 2 uzgodniono również, że rozliczenie wynagrodzenia nastąpi w oparciu o faktury częściowe wystawiane w cyklu miesięcznym przez podwykonawcę za wykonane i zaakceptowane przez nadzór inwestorski elementy zadania, zgodnie z zasadami obowiązującymi dla kontraktu. Podstawę do wystawienia faktur stanowić miały protokoły wykonanych elementów robót podpisane przez kierownika budowy po zaakceptowaniu tych elementów przez nadzór inwestorski. Rozliczenie przedmiotu umowy na podstawie faktur częściowych miało być możliwe do momentu osiągnięcia stanu zaawansowania odpowiadającego 95% wynagrodzenia umownego, a pozostała część należnego wynagrodzenia miała być rozliczona w fakturze końcowej.

Do każdej faktury miały być dołączone dokumenty stanowiące podstawę jej wystawienia, wymagane zgodnie z warunkami umowy oraz oświadczenie podwykonawcy w ustalonej formie, potwierdzające fakt uregulowania przez wykonawcę jego wymagalnych na dzień wystawienia faktury należności z tytułu wykonywania niniejszej umowy. Termin płatności faktur ustalono na 30 dni licząc od daty dostarczenia do siedziby wykonawcy w G. prawidłowo wystawionej faktury z kompletem dokumentów.

W § 10 strony przewidziały możliwość rozwiązania i odstąpienia od umowy, m. in. w przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub rozwiązania spółki wykonawcy bądź podwykonawcy. Oświadczenie w tym przedmiocie miało być złożone w formie pisemnej pod rygorem nieważności, z podaniem uzasadnienia i mogło nastąpić najpóźniej w terminie 60 dni od dnia, w którym strona uprawniona dowiedziała się lub powinna się obiektywnie dowiedzieć o fakcie stanowiącym podstawę do odstąpienia od umowy. W ust. 2 strony zgodnie oświadczyły, że w wypadku odstąpienia od umowy przez którąkolwiek ze stron, odstąpienie będzie dotyczyło jedynie niewykonanej części umowy, to jest będzie dotyczyło jedynie reszty niespełnionego świadczenia (odstąpienie ex nunc). W razie rozwiązania lub odstąpienia pod umowy podwykonawca przy udziale wykonawcy miał sporządzić inwentaryzację robót w toku, na dzień odstąpienia oraz przyjąć wymienione obowiązki szczegółowe.

W § 11 umowy strony postanowiły, że dla zabezpieczenia należytego wykonania umowy podwykonawca przedłoży wykonawcy w terminie 14 dni od daty podpisania umowy zabezpieczenie w formie bezwarunkowej, nieodwołalnej, płatnej na pierwsze żądanie gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej na kwotę odpowiadającą 5% wartości brutto przedmiotu umowy ważne do dnia przekraczającego o 30 dni termin zakończenia okresu gwarancji wraz z okresem rękojmi. W ust. 5 wskazano, że jeżeli podwykonawca nie przedłoży zabezpieczenia w wymaganej formie, treści lub terminie, bądź nie uzupełni zabezpieczenia zgodnie z pkt 3 i 4, to wykonawca utworzy zabezpieczenie w postaci kaucji gwarancyjnej poprzez zatrzymywanie z faktur podwykonawcy 20% ich wartości brutto do czasu, aż kwota kaucji osiągnie wymaganą wysokość zabezpieczenia.

Powodowa spółka została zaakceptowania przez pozwanego jako podwykonawca firmy (...) S.A.

Pismo z dnia 5 marca 2014 r. powiadamiające o zgłoszeniu spółki (...) jako podwykonawcy wpłynęło do pozwanego w dniu 24 marca 2014 r. W odpowiedzi pozwany poinformował, że wyrażenie zgody na wprowadzenie spółki (...) może nastąpić dopiero po zapoznaniu się z projektem umowy określającej zakres robót i wartość. Umowę przekazano pismem z dnia 6 czerwca, które wpłynęło do pozwanego w dniu 9 czerwca 2014 r. W odpowiedzi pozwany w dniu 16 czerwca 2014 r. wezwał (...) do przesłania dokumentacji w zakresie dostępu do informacji niejawnych przez podwykonawców.

Ostatecznie aneks do umowy dotyczący kwestii akceptacji powoda jako podwykonawcy pozwany podpisał z wykonawcą w dniu 17 lipca 2014 r., jednakże powód wykonywał prace w zakresie zadania inwestycyjnego za zgodą pozwanego już w okresie wcześniejszym.

W dniu 10 lipca 2014 r. powód wystawił (...) S.A. fakturę VAT nr (...) obejmującą wynagrodzenie za prace wykonane w ramach zadania - przebudowy falochronu północno - wschodniego oraz wejściowego w (...) w G. - umowa (...) - wg protokołu odbioru tj. w okresie od dnia 12 maja 2014 r. do dnia 23 czerwca 2014 r., opiewającą na kwotę 128.987,47 zł, płatną przelewem do dnia 9 sierpnia 2014 r.

W dniu 21 lipca 2014 r. (...) Zarząd (...) w G. zapłacił na rzecz (...) S.A. kwotę 1.485.219,81 zł tytułem rozliczenia należności z faktury VAT nr (...).

W dniu 4 sierpnia 2014 r. powód wystawił (...) S.A. fakturę VAT nr (...) obejmującą prace wykonane w ramach zadania wg protokołu odbioru tj. w okresie od dnia 23 czerwca 2014 r. do dnia 25 lipca 2014 r., opiewającą na kwotę 1.199.184,92 zł, płatną przelewem do dnia 3 września 2014 r.

W dniu 7 sierpnia 2014 r. powód złożył oświadczenie, z którym stwierdził, że na dzień 31 lipca 2014 r. (...), S.A. nie zalega z płatnościami dla spółki (...) S.A. z tytułu wykonywania robót w ramach umowy nr (...). Oświadczenie to doręczono pozwanej w dniu 8 sierpnia 2014 r.

W dniu 25 sierpnia 2014 r. (...) Zarząd (...) dokonał zapłaty na rzecz (...) S.A. kwoty 1.928.175,09 zł z tytułu zapłaty należności wynikającej z faktury VAT Nr (...), wystawionej w dniu 28 lipca 2014 r.

(...) S.A., dokonując zapłaty z tytułu należności w obu powyżej wskazanych faktur na rzecz powoda, zatrzymał kwoty - z faktury (...) kwotę 25.822,32 zł, zaś z faktury (...) kwotę 143.148,39 zł, łącznie 168.945,85 zł tytułem utworzenia kaucji gwarancyjnej.

W dniu 3 grudnia 2014 r. (...) S.A. wystawiła fakturę nr (...) za roboty budowlano - montażowe wykonane do dnia 28 listopada 2014 r. na rzecz (...) Zarządu (...), opiewającą na kwotę 1.129.639.08 zł, płatną przelewem do dnia 2 stycznia 2015 r. Do faktury załączono zestawienie wykonanych prac oraz oświadczenie powoda (...) S.A. również datowane na ten dzień, w którym powód oświadczył, że na dzień 3 grudnia 2014 r. (...) S.A. nie zalega z płatnościami dla (...) S.A. z tytułu realizacji praw w ramach umowy nr (...).

W dniu 9 grudnia 2014 r. powód wystawił (...) S.A. fakturę VAT nr (...) obejmującą prace wykonane w ramach zadania - przebudowy falochronu północno - wschodniego oraz wejściowego w (...) w G. - umowa (...) - wg protokołu odbioru tj. w okresie od dnia 27 września 2014 r. do dnia 27 listopada 2014 r., opiewającą na kwotę 300.633,99 zł, płatną przelewem do dnia 8 stycznia 2015 r.

W dniu 18 grudnia 2014 r. powód (...) S.A. z siedzibą w P. złożył oświadczenie, że na dzień jego złożenia (...) S.A. nie zalega z płatnościami dla (...) S.A. z tytułu realizacji prac w ramach umowy nr (...) z dnia 15 maja 2014 r. Jednocześnie jednak powód poinformował, że istnieje niewymagalna na dzień 18 grudnia 2014 r. faktura o wartości 300.633,09 zł za roboty wykonane w ramach tej umowy w okresie 29 września 2014 - 27 listopada 2014. Oświadczenie to zostało doręczone pozwanemu w dniu 23 grudnia 2014 r.

W dniu 19 grudnia 2014 r. pozwany uregulował należność wobec (...) S.A. z faktury z dnia 3 grudnia 2014 r. w kwocie 1.129.639,08 zł.

Wykonawca wyraził zgodę na zamianę kaucji gwarancyjnej na gwarancję, wobec czego wraz z pismem z dnia 30 stycznia 2015 r. powód przedstawił (...) S.A. gwarancję bankową nr (...) dobrego wykonania umowy oraz kontraktowych zobowiązań wynikających z gwarancji jakości i rękojmi do umowy nr (...), wystawioną przez (...) S.A.

W związku z tym powód zwrócił się o zwrot kwoty potrąconej tytułem kaucji gwarancyjnej w wysokości 168.945,85 zł.

Pismem z dnia 23 lutego 2015 r. powód (...) S.A. złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy nr (...) z dnia 25 maja 2014 r. od niezrealizowanej jej część w związku ze złożeniem w dniu 29 stycznia 2015 r. przez (...) S.A. z siedzibą w G. wniosku o ogłoszenie upadłości likwidacyjnej. Jednocześnie wezwano wykonawcę do odbioru wykonanych robót w toku oraz robót zabezpieczających (§ 10 ust. 4 umowy) a także do przejęcia od powoda placu budowy (§ 10 ust. 5 umowy) - do dnia 2 marca 2015 r.

Pismem z dnia 5 marca 2015 r. powód zwrócił się do (...) Zarządu (...) w G. z powołaniem się na art. 647 ¹ k.c. z wezwaniem do zapłaty kwoty 469.604,70 zł z tytułu faktur nr (...), wskazując, że wezwanie kierowane do (...) S.A. okazało się bezskuteczne.

Pismo doręczono bezpośrednio do siedziby pozwanego w tym samym dniu. Pozwany jednak nie odpowiedział na powyższe wezwanie

W dniu 24 kwietnia 2015 r. (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej wystawiła (...) Zarządowi (...) w G. fakturę nr (...), opiewającą na kwotę 20.809,24 zł, płatną przelewem w terminie zgodnym z umową (...). Fakturą tą rozliczono wykonane prace na podstawie protokołu inwentaryzacji robót w toku.

W dniu 15 maja 2015 r. powód sporządził protokół inwentaryzacji robót w toku, wskazując, że obejmuje nim prace wykonane w okresie od dnia 28 listopada 2014 r. do 23 lutego 2015 r., wykonane w budynku (...)(rozdzielnice, instalacja ośw. gniazd, odbiór techniczny, uziemienie), opiewający na kwotę 20.809,24 zł. Na taką też kwotę wystawił spółce (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej fakturę VAT (...), płatną przelewem do dnia 14 czerwca 2015 r.

Pozwany (...) Zarząd (...) dokonał potrącenia należności w kwocie 20.809,24 zł wynikającej z faktury (...) SA w upadłości likwidacyjnej z dnia 24 kwietnia 2014 r. FA Nr (...) z wierzytelnością przysługującą pozwanemu z tytułu kar umownych, naliczonych notą księgową (...) z 1 kwietnia 2015 r. oraz z tytułu należności za energię elektryczną.

Pismem z dnia 13 sierpnia 2015 r. powód zwrócił się do pozwanego z ponownym wezwaniem do zapłaty nieuregulowanych przez generalnego wykonawcę (...) S.A. w G. należności z faktur nr (...) w kwocie 469.604,70 zł.

W odpowiedzi pozwany pismem z dnia 20 sierpnia 2015 r. zwrócił się o przesłanie kopii nieuregulowanych faktur oraz wyjaśnienie kwestii kwot obejmujących wierzytelności stanowiących kaucję zamienioną na gwarancję bankową. Ostatecznie jednak pozwany odmówił uczynienia zadość roszczeniu powoda.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w sprawie niniejszej, w szczególności w oparciu o dokumenty przedłożone przez strony do akt postępowania oraz na podstawie zeznań świadków.

W ocenie Sądu I instancji powództwo, z którym wystąpił powód jest uzasadnione jedynie w części.

Sąd Okręgowy zaznaczył, że bezspornym między stronami pozostawało, że powód w dniu 15 maja 2014 r. zawarł ze spółką (...) S.A. z siedzibą w G. umowę o podwykonawstwo, której przedmiotem były prace stanowiące element zadania inwestycyjnego, będącego z kolei przedmiotem umowy podpisanej przez konsorcjum, w ramach którego funkcjonowała też spółka (...) S.A. a pozwanym Skarbem Państwa - (...) Zarządem (...) w G., a polegającego na przebudowie Falochronu Północno - Wschodniego oraz Falochronu Wejściowego w (...) w G.. Pozwany nie kwestionował, że wyraził zgodę na wprowadzenie powoda jako podwykonawcy (choć sporna była już data, z jaką zgodę tę wyraził). Poza sporem było również, że powód wykonał część prac objętych przedmiotem umowy, a także fakt, że w ramach wzajemnych rozliczeń z wykonawcą, (...) S.A. zatrzymała na poczet utworzonej zgodnie z umową kaucji gwarancyjnej kwotę łącznie 168.945,85 zł.

Dalej Sąd Okręgowy stwierdził, że powód w niniejszym procesie dochodził od pozwanego jako inwestora solidarnie odpowiedzialnego z wykonawcą zapłaty nieuregulowanych należności z tytułu umowy o podwykonawstwo, pozwany natomiast kwestionował powyższe, wskazując, że część z dochodzonych kwot nie jest objęta dyspozycją art. 647 ¹ § 5 k.c., albowiem nie stanowi wynagrodzenia z tejże umowy. Co do pozostałej części podnosił, że nie ponosi odpowiedzialności wobec składanych przez powoda oświadczeń, z których wynikało, że wykonawca regulował wymagalne wierzytelności wynikające z umowy i na dzień składania oświadczeń nie zalegał powodowi z płatnościami z tego tytułu.

Biorąc pod uwagę zgłoszone roszczenia, za podstawę dla rozważań merytorycznych w sprawie Sąd meriti przyjął art. 647 ¹ k.c., a w szczególności § 5 tego artykułu

Według Sądu Okręgowego z całej kwoty dochodzonej przez powoda w niniejszym postępowaniu, pozwany nie kwestionował charakteru dochodzonej należności jako wynagrodzenia należnego z tytułu wykonanych prac na podstawie umowy o podwykonawstwo jedynie co do kwoty 300.633,09 zł, wynikającej z faktury (...). Skarb Państwa podnosił natomiast, że mimo treści wskazanego przepisu art. 647 ¹ § 5 k.c. nie ponosi w tym zakresie odpowiedzialności, albowiem należność z tytułu prac objętych tą fakturą została wypłacona wykonawcy tj. (...) SA w dniu 19 grudnia 2014 r. Podstawą zaś powyższego był fakt złożenia przez powoda oświadczenia, że na dzień 3 grudnia 2014 r. wykonawca nie zalega z płatnościami z tytułu realizacji umowy nr (...). Powód natomiast kontrargumentował podnosząc, że w dniu 18 grudnia 2014 r. złożył kolejne oświadczenie, w którym wskazywał już na istnienie niewymagalnej wierzytelności wobec wykonawcy o wartości 300.633,09 zł. Zaznaczał też, że oświadczenie z dnia 3 grudnia 2014 r. było prawdziwe, albowiem wspomniana należność, ostatecznie nieuregulowana przez wykonawcę, wynikała z faktury wystawionej z dnia 9 grudnia 2014 r.

W ocenie Sądu Okręgowego, w tej sytuacji decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu między stronami miała treść umowy zawartej między pozwanym a konsorcjum będącym wykonawcą zadania inwestycyjnego. Sąd miał na uwadze, że pozwany zastrzegał sobie w niej, że do wypłaty należności na rzecz wykonawcy koniecznym, ale i wystarczającym będzie złożenie przez podwykonawcę oświadczenia potwierdzającego fakt uregulowania przez wykonawcę jedynie wymagalnych należności za wykonane prace. Oświadczenie złożone przez powoda w dniu 3 grudnia 2014 r. było więc prawdziwe, skoro faktura na kwotę 300.633,09 zł została wystawiona wykonawcy dopiero kilka dni później, ale także wystarczające w myśl umowy zawartej z generalnym wykonawcą. Skoro tak, to zdaniem Sądu nie można czynić powodowi w chwili obecnej zarzutu, że nie sygnalizował inwestorowi tj. pozwanemu ewentualnych nieprawidłowości w rozliczeniach ze strony (...) SA.

Sąd I instancji uznał, że to pozwany, zawierając umowę dotyczącą realizacji zadania inwestycyjnego, winien tak sformułować jej treść, by należycie zabezpieczyć swoje interesy i uchronić się przed ewentualnymi negatywnymi konsekwencjami nierzetelnego postępowania generalnego wykonawcy. To on winien więc tak ustalić treść żądanego od podwykonawcy oświadczenia, by obejmowała jak najpełniejszą informację w zakresie ewentualnych rozliczeń między wykonawcą a podwykonawcą, tak by inwestor mógł zwolnić się od odpowiedzialności wobec podwykonawcy. Tymczasem Skarb Państwa - (...) Zarząd (...) ograniczył treść żądanego oświadczenia do informacji dotyczącej realizacji jedynie tych należności, które na dzień składania oświadczenia były wymagalne. Takie też oświadczenie, zgodne ze stanem rzeczywistym, powód złożył w dniu 3 grudnia 2014 r.

Sąd Okręgowy miał również na uwadze, że pozwany uregulował należność na rzecz wykonawcy w dniu 19 grudnia 2014 r., a więc 16 dni po złożeniu oświadczenia przez podwykonawcę, nie zwracając się o ewentualne aktualne oświadczenie do podwykonawcy. Podkreślił, że powód w dniu 18 grudnia 2014 r. złożył kolejne oświadczenie, w którym zasygnalizował już istnienie niewymagalnej na dzień składania oświadczenia wierzytelności w kwocie 300.633,09 zł - do czego zresztą nie był zobowiązany, skoro w myśl umowy oświadczenie dotyczyć miało wyłącznie wierzytelności wymagalnych. Oświadczenie to dotarło jednak do pozwanego już po dacie faktycznej wypłaty wynagrodzenia na rzecz wykonawcy. Co również warte podkreślenia, termin zapłaty za fakturę na rzecz wykonawcy mijał dopiero w dniu 2 stycznia 2015 r., powód więc złożył swoje kolejne oświadczenie w terminie, który pozwalał na dotarcie do pozwanego i zapoznanie się z nim jeszcze przed datą płatności. Pozwany zdecydował się jednak zapłacić wcześniej, nie upewniając się co do faktycznego stanu rozliczeń między wykonawcą a podwykonawcą.

W opisanych okolicznościach Sąd Okręgowy przyjął, że to pozwany winien dołożyć starań i zbadać, czy złożone przez powoda oświadczenie jest wystarczającym dla uwolnienia się od ewentualnej odpowiedzialności wobec podwykonawcy. Skoro tego zaniechał i dopuścił do sytuacji, w której możliwym była wypłata wynagrodzenia wykonawcy mimo istnienia nieuregulowanych niewymagalnych należności wobec podwykonawcy, nie może w chwili obecnej uwolnić się od odpowiedzialności wobec powoda, który postępował zgodnie z wymaganiami ustalonymi przez samego pozwanego w umowie.

W konsekwencji Sąd I instancji uznał, że pozwany ponosi odpowiedzialność w zakresie nieuregulowanego przez wykonawcę wynagrodzenia z faktury (...) w oparciu o art. 647 ¹ § 5 k.c., wobec czego zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę wynikającą z tej faktury, tj. 300.633,09 zł.

Odnosząc się z kolei do żądania zapłaty kwoty 168.945,85 zł Sąd Okręgowy uznał, iż nie ma podstaw do przyjęcia odpowiedzialności pozwanego w tym zakresie. Według tego Sądu art. 647 ¹ § 5 k.c. z uwagi na swój szczególny charakter powinien być interpretowany zwężająco, dlatego dotyczy on jedynie odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia, a w konsekwencji nie obejmuje swym zakresem kaucji gwarancyjnej niezwróconej przez generalnego wykonawcę.

Sąd Okręgowy uznał, że skoro strony nazywają zatrzymaną przez generalnego kwotę ,,kaucją gwarancyjną’’ i na taki charakter zatrzymanej przez generalnego inwestora wskazuje także interpretacja postanowienia § 11 umowy o podwykonawstwo z dnia 15 maja 2014 r., to należy przyjąć, że pozwany nie odpowiada za zapłatę tej części dochodzonej wierzytelności.

W tym zakresie Sąd Okręgowy powództwo oddalił.

W tej sytuacji Sąd Okręgowy tylko na marginesie wskazał, że nieuzasadnionym były zarzuty zgłaszane przez pozwanego, iż nie ponosi on odpowiedzialności za płatności z faktury wystawionej w dniu 10 lipca 2014 r., jako że w tej dacie nie wiedział o powierzeniu prac podwykonawcy i nie wyraził na powyższe zgody. Sąd I instancji wyjaśnił, że zgoda inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą może być wyrażona w dwojaki sposób - bierny (pasywny) oraz czynny (aktywny).

Sąd Okręgowy uwzględnił, że pozwany podpisał aneks do umowy wyrażający zgodę na wstąpienie podwykonawcy dopiero w dniu 17 lipca 2014 r. Niemniej wcześniej tolerował obecność pracowników powoda na placu budowy i nie protestował przeciwko podejmowaniu przez nich prac budowlanych. Powyższe potwierdził świadek J. I. - pracownik (...) Zarządu (...) w G., który przyznał, że mogło tak być, że powód wykonywał roboty już przed oficjalnym wprowadzeniem go do prac, a także stwierdził, że nie ma informacji, by powód wykonywał prace bez wiedzy pozwanego. W tej sytuacji Sąd przyjął, że nawet jeśli aneks wyrażający zgodę na wykonywanie robót przez powoda został podpisany dopiero w dniu 17 lipca 2014 r., powód już wcześniej w sposób dorozumiany wyraził zgodę na jego wstąpienie, a tym samym mógł odpowiadać na podstawie art. art. 647 ¹ § 5 k.c. za wypłatę wynagrodzenia za prace wykonane przed data aneksu - gdyby zostały spełnione inne przesłanki wskazane w treści tego przepisu.

Sąd Okręgowy oddalił także roszczenie powoda obejmujące żądanie zapłaty kwoty 20.809,24 zł.

Kwota ta ujęta została przez powoda w wystawionej na rzecz spółki (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej fakturze nr (...), sam powód wskazywał zaś, że stanowi ona wartość prac wykonanych przez podwykonawcę w okresie od 28 listopada 2014 r. do 23 lutego 2015 r. w budynku (...) Na kwotę tę opiewała również faktura wystawiona przez wykonawcę pozwanemu inwestorowi w dniu 24 kwietnia 2015 r. Pozwany wskazywał jednak, że dokonał zapłaty należności, składając oświadczenie o potrąceniu powyższej wierzytelności z wierzytelnością z tytułu kar umownych oraz należności za energię elektryczną, powód zaś nie kwestionował prawidłowości czy skuteczności dokonanego potrącenia.

W ocenie Sądu I instancji w takiej sytuacji w myśl art. 6 k.c. to powód powinien udowodnić, że brak było podstaw do dokonanego potrącenia, w szczególności naliczania kar umownych czy obciążenia kosztami zużytej energii elektrycznej (również w świetle zapisu § 4 ust. 26 umowy). Powód jednak nie wykazał w tym zakresie żadnej inicjatywy dowodowej, co sprawiło, że Sąd Okręgowy nie miał podstaw do zakwestionowania dokonanego potrącenia. W konsekwencji Sąd ten uznał, że pozwany mógł dokonać potrącenia wierzytelności i uczynił to skutecznie, zwalniając się od odpowiedzialności z tytułu wierzytelności objętej fakturą VAT nr (...). Tym samym żądanie powoda oparte o art. 647 ¹ § 5 k.c. nie mogło być w tym zakresie uwzględnione.

Zdaniem Sądu Okręgowego chybione okazały się natomiast argumenty pozwanego odnoszące się do braku podstaw do zasądzenia kwoty 20.809,24 zł ze wskazanej wyżej faktury z uwagi na złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy o podwykonawstwo przez powoda. W okolicznościach niniejszej sprawy z uwagi na zapis umowy łączącej powoda z (...) S.A., umowne odstąpienie miało bowiem skutek ex nunc.

Sąd I instancji zwrócił natomiast uwagę, że pozwany kwestionował także rozliczenie prac objętych fakturą z dnia 15 maja 2015 r., wskazując, że również na skutek złożenia przez powoda oświadczenia o odstąpieniu od umowy o podwykonawstwo tylko w zakresie niezrealizowanej części, między stronami powstały roszczenia o rozliczenie budowy związane ze sporządzoną inwentaryzacją robót w toku oraz pracami zabezpieczającymi. Tymczasem za takie prace – w myśl art. 647 ¹ § 5 k.c. – pozwany jako inwestor odpowiedzialności nie ponosi. W tym kontekście Sąd Okręgowy wskazał, że nie dysponował wystarczającym materiałem dowodowym, by ocenić, jakie właściwie prace zostały w ten sposób rozliczone. Powód bowiem, dochodząc roszczenia w tym zakresie, ograniczył się wyłącznie do przedstawienia faktury oraz protokołu inwentaryzacji robót, którego sam był jednak autorem. W sytuacji zakwestionowania prawidłowości dokonanego rozliczenia prac przez stronę przeciwną, było to niewystarczające. Brak było jednak innego materiału dowodowego, który pozwalałby na skontrolowanie prawidłowości dokonanych rozliczeń. Sąd I instancji zwrócił przy tym uwagę, że protokół inwentaryzacji, choć zgodnie z jego treścią objął prace wykonane w okresie od 28 listopada 2014 r. do 23 lutego 2015 r., został przez powoda sporządzony dopiero w dniu 15 maja 2015 r., podczas gdy wykonawca wystawił swoją fakturę na kwotę analogiczną, jak to wyliczył powód już w dniu 24 kwietnia 2015 r.

W rezultacie Sąd Okręgowy uznał, że także w zakresie roszczenia wynikającego z faktury (...) brak jest wystarczających podstaw do uwzględnienia powództwa. Ostatecznie więc Sąd I instancji, na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c. zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - (...) Zarządu (...) w G. na rzecz powoda (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w P. kwotę 300.633,09 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wezwania do zapłaty (art.455 i art.481 k.c.), oddalił powództwo w pozostałym zakresie i orzekła o kosztach procesu według zasady ich stosunkowego rozdzielania (art.100 k.p.c.).

Od powyższego wyroku obie strony wniosły apelacje.

Powód zaskarżył wyrok w zakresie oddalenia powództwa i rozstrzygnięcia o kosztach procesu zarzucając Sądowi I instancji:

1) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art.647 ¹ § 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie odnośnie do kwoty stanowiącej część wynagrodzenia objętej tzw. kaucją gwarancyjną, art.65 § 1 i 2 k.c. poprzez wadliwą wykładnię postanowień umowy dotyczącej zabezpieczenia prawidłowego wykonania umowy, art.375 § 1, art.647 ¹ oraz art.498 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że pozwany mógł powoływać się względem powoda na zarzut potrącenia kwoty 20.809,24 zł skuteczny tylko wobec generalnego wykonawcy, art.6 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie;

2) naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art.233 § 1, art.299 k.p.c. poprzez dokonanie błędnych ustaleń na podstawie materiału dowodowego sprawy odnośnie tzw. kaucji gwarancyjnej, art.232, art.233 oraz art.217 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie i bezpodstawne uznanie, że powód nie wykazał zasadności roszczenia o zapłatę kwoty 20.809,24 zł a także art.230 k.p.c. poprzez przyjęcie, że doszło do skutecznego potrącenia tej kwoty;

3) nierozpoznanie istoty sprawy w zakresie kwoty 168.945,85 zł.

W oparciu o takie zarzuty skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa także w części dotyczącej zasądzenia kwoty 168.945,85 zł oraz kwoty 20.809,24 zł, a tym samym, uwzględnienia powództwa w całości wraz z zasądzeniem należnych stronie wyrywającej proces kosztów postępowania za obie instancje. Ewentualnie powód wniósł o uchylenie wyroku Sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w zakresie, w jakim zasądzającym od niego kwotę 300.633,09 zł z ustawowymi odsetkami oraz koszty postępowania, zarzucając mu:

1) błędy w ustaleniach faktycznych polegający na pominięciu, że faktura (...) S.A. z 3 grudnia 2014 r. odnosiła się do prac powoda o wartości 300.633,09 zł oraz, że oświadczenie powoda o braku zaległości w płatnościach generalnego wykonawcy było załącznikiem do tej faktury;

2) naruszenie art.233 § 1 k.p.c. w zakresie, w jakim wadliwe ocenił dokumenty dotyczącej inwestycji budowlanej dla przyjęcia odpowiedzialności solidarnej pozwanego;

3) naruszenie art.647 ¹ § 5 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie dla przyjęcia odpowiedzialności pozwanego;

4) naruszenie art.395 § 1 i 2 k.c. w zw. z art.379 k.c. i art.647 k.c., a także art.491 § 1 i 2 k.c. poprzez przyjęcie, że odstąpienie powoda od umowy z generalnym wykonawca miało skutek ex nunc, zamiast ex tunc;

5) naruszenie art.647 ¹ k.c. poprzez przyjęcie, że pomimo odstąpienia powoda od umowy o roboty budowlane inwestor ponosi solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia.

W oparciu o takie zarzuty pozwany domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powód na jego rzecz kosztów postępowania za obie instancje, ewentualnie wniósł o uchylenie wyroku Sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelacje obie strony wniosły o ich oddalenie i zasądzenie od przeciwnika kosztów postępowania apelacyjnego za instancję odwoławczą.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

1. Apelacja powoda jest częściowo uzasadniona.

Bezzasadny jest zarzut nierozpoznania istoty sprawy

Przez nierozpoznanie istoty sprawy należy rozumieć niezbadanie podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia. O sytuacji takiej można mówić, jeżeli np. sąd nie wniknął w całokształt okoliczności sprawy, ponieważ pozostając w mylnym przekonaniu ograniczył się do zbadania jedynie kwestii legitymacji procesowej jednej ze stron lub kwestii przedawnienia, w związku z czym przedwcześnie oddalił powództwo albo jeżeli zaniechał zbadania merytorycznych zarzutów pozwanego, związanych z ewentualną wierzytelnością wzajemną, przysługującą pozwanemu wobec powoda. Nie jest natomiast nierozpoznaniem istoty sprawy sama potrzeba uzupełnienia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia (postanowienie SN z 28.2.2017 r., I CZ 27/17, LEX nr 2276667).

Pozostałe zarzuty apelacji są usprawiedliwione, natomiast skutkują zmianą zaskarżonego wyroku tylko w zakresie kwoty 168.945,85 zł.

Dla zakwalifikowania roszczenia powoda o zapłatę kwoty 168.945,85 zł na podstawie art.647 ¹ § 5 k.c., istotne znaczenia miało ustalenie, czy ustanowiona w umowie o roboty budowlane ,,kaucja gwarancyjna’’ pochodząca z wynagrodzenia należnego podwykonawcy, stanowi część wynagrodzenia, czy też jej status jest odmienny, a mianowicie strony zawarły umowę kaucji noszącej cechy depozytu nieprawidłowego i będącą kontraktem realnym, na podstawie której powód przeniósł własność środków pieniężnych na generalnego wykonawcę.

Według orzecznictwa, charakter prawny zabezpieczenia nazywanego kaucją gwarancyjną, zawsze musi być oceniany przez pryzmat postanowień umownych.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, ocena postanowień umownych dotycząca tej kwestii, dokonana przez Sąd I instancji jest błędna i w tym zakresie zarzut naruszenia art.65 § 1 i 2 k.c. jest uzasadniony. Charakter prawny dokonanego przez strony umowy z dnia 15 maja 2014 r. zabezpieczenia prawidłowego wykonania umowy podlegał ocenie Sądu, natomiast powód nigdy nie przyznał, że własność środków pieniężnych z tytułu należnego powodowi wynagrodzenia przeszła na rzecz generalnego wykonawcy.

W § 11 pkt 1 umowy o roboty budowlane łączącej powoda (Podwykonawca) z (...) S.A. (Wykonawca) ustalono, iż podwykonawca w celu zabezpieczenia należytego wykonania umowy oraz roszczeń wynikających z rękojmi za wady i gwarancji jakości powinien, na swój koszt, przekazać zleceniodawcy gwarancję bankową lub ubezpieczeniową, wystawioną na 5% wynagrodzenia brutto. Strony w § 11 pkt 5 umowy uzgodniły, iż w przypadku nieprzekazania gwarancji w ustalonym terminie ,,Wykonawca utworzy zabezpieczenie w postaci kaucji gwarancyjnej poprzez zatrzymanie z faktur Podwykonawcy 20% ich wartości brutto, do czasu, aż kwota kaucji osiągnie wymaganą wysokość zabezpieczenia.’’ Wykonawca nie ustanowił gwarancji bankowej, ani ubezpieczeniowej, a funkcję zabezpieczenia należytego wykonania umowy pełniło (do stycznia 2015 r.) zatrzymanie części wynagrodzenia. Powód nie wpłacał żadnej kwoty tytułem zabezpieczenia na rzecz Wykonawcy, natomiast wyrażał zgodę na niewypłacenie części należnego wynagrodzenia przez określony czas oraz pokrycie przez generalnego wykonawcę z tego wynagrodzenia ewentualnych roszczeń powstałych z tytułu niewykonania, czy nienależytego wykonania umowy.

Cechą wyróżniającą umowy kaucji gwarancyjnej jest przeniesienie własności środków pieniężnych, do czego nie dochodzi, gdy funkcję zabezpieczenia pełni niewypłacone wynagrodzenie, które nie zostało potrącone na poczet kaucji gwarancyjnej (wyrok SN z 25.5.2016 r., V CSK 481/15, LEX nr 2061190).

In concreto doszło do niewypłacenia na rzecz powoda części wynagrodzenia, natomiast nie nastąpiło przeniesienie własności tych środków na Wykonawcę. Do takiego przeniesienia własności mogło bowiem dojść dopiero w razie skorzystania przez Wykonawcę z uprawienia do obniżenia wynagrodzenia lub w przypadku realizacji roszczeń odszkodowawczych, o czym expressis verbis stanowi § 12 pkt 8 i 16 umowy (poprzez potrącenie). Nie zostało też wykazane, że doszło do złożenia oświadczenia o potrąceniu wierzytelności z tytułu wynagrodzenia, z wierzytelnością z tytułu kaucji gwarancyjnej (art. 498 k.c.).

Strony dla realizacji założonych przez siebie celów, mogą korzystać z różnych instrumentów prawnych. W analizowanym przypadku, zatrzymanie wynagrodzenia nie spełniało wymogów konstrukcyjnych umowy kaucji gwarancyjnej, skoro nie doszło do przeniesienia własności środków pieniężnych przez powoda na rzecz generalnego wykonawcy. Natomiast posługiwanie się przez strony analizowanej umowy używanym w kontraktach o roboty budowlane pojęciem "kaucja gwarancyjna", stanowi jedynie odniesienie do funkcjonującej w obrocie terminologii, oznaczającej udzielenie zabezpieczenia należytego wykonania robót poprzez przyzwolenie zamawiającemu na niewypłacenie wykonawcy w określonym czasie części wynagrodzenia.

Oceny tej nie zmienia fakt, iż w świetle art. 647 k.c., postanowienia umowne dotyczące zabezpieczenia roszczeń zamawiającego z tytułu należytego wykonania umowy nie należą do elementów przedmiotowo istotnych umowy o roboty budowlane, skoro do takich niewątpliwie należy obowiązek zapłaty umówionego wynagrodzenia (por. wyroki SN z 17.12.2008 r., I CSK 258/08, LEX nr 484670 i z 17.7.2009 r., IV CSK 83/09, LEX nr 607278).

W tych okolicznościach, wbrew odmiennej ocenie Sądu Okręgowego, zatrzymane wynagrodzenie (którego wysokość przyjętą w ustaleniach Sądu I instancji pozwany nie podważył), pełniło funkcję zbliżoną do kaucji gwarancyjnej, zabezpieczając roszczenia z tytułu nienależytego wykonania umowy i taki też był zgodny cel i zamiar stron umowy, ustalony przez Sąd Apelacyjny na podstawie analizy postanowień umowy. W orzecznictwie wskazano, że dokonanie wykładni oświadczeń woli stron umowy jest możliwe z zastosowaniem adekwatnych do tego celu instrumentów przewidzianych w art.65 § 1 i 2 k.c., bez potrzeby każdorazowo dopuszczania na podstawie art.299 k.p.c. dowodu z przesłuchania stron umowy (por. wyrok SN z 5.11.2015 r., V CSK 124/15, LEX nr 1846475).

Mając na uwadze, że powód w 30 stycznia 2015 r. za zgodą generalnego wykonawcy ustanowił gwarancję, o jakiej mówi § 11 pkt 1 umowy, kwota wynagrodzenia zatrzymana na poczet zabezpieczenia stała się wymagalna.

Taka konstatacja powoduje, że aktualny staje się zarzut pozwanego, iż nie odpowiada on za zapłatę przedmiotowego wynagrodzenia, albowiem prace za które powód żądał zapłaty (faktura z dnia 10.7.2014 r. nr (...) z dnia 4.8.2014 r. i (...)), obejmują okres przed wyrażeniem zgody przez inwestora na udział podwykonawcy (art. 647 ^{( 1)} § 1 k.c.).

Ten zarzut nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż według ustaleń Sądu I instancji, które Sąd odwoławczy akceptuje, pozwany od początku wiedział o udziale powoda w inwestycji – o czym zresztą został zawiadomiony już w marcu 2014 r. – i wyrażał zgodę na jego udział. W szczególności po przedstawieniu umowy podwykonawczej nie zgłosił sprzeciwu, o jakim mówi art.647 ¹ § 2 k.c., a następnie zaakceptował podwykonawcę w aneksie z dnia 17 lipca 2014 r. Pozwany nie podważył tych ustaleń Sądu meriti w apelacji. W tej sytuacji, Sąd Apelacyjny nie miał podstaw do weryfikacji oceny stanu faktycznego dokonanego przez Sąd Okręgowy. Jak przyjmuje się w orzecznictwie, sąd II instancji jest bowiem związany zarzutami procesowymi i z urzędu może jedynie orzekać o nieważności postępowania oraz wziąć pod uwagę naruszenie prawa materialnego (por. wyrok SN z 10.2.2012 r. II CSK 195/11, LEX nr 1168537).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, przesądzające o odpowiedzialności pozwanego w tym zakresie jest jednak to, że w oświadczeniu z dnia 17 lipca 2014 r. wyraził on zgodę na udział powoda w charakterze podwykonawcy, po zapoznaniu się z dokumentacją dotyczącą zakresu jego prac objętą umową z generalnym wykonawcą. Należy podkreślić, że w sprawie znajdował zastosowanie przepis art.647 ¹ k.c. w brzemieniu sprzed 1 czerwca 2017 r., a zatem warunkiem odpowiedzialność inwestora nie było przedstawienie dokumentacji podwykonawczej przed przystąpieniem do wykonywania tych robót (por. art.647 ¹ § 1 k.c. wprowadzony ustawą z 7.4.2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności – Dz.U. z 2017 r., poz. 933). Dlatego też w ocenie Sądu Apelacyjnego, pozwany jest zobowiązany do zapłaty na rzecz powoda na podstawie art.647 ¹ § 5 k.c., części należnego powodowi wynagrodzenia w kwocie 168.945,85 zł.

Podsumowując, kwota 168.945,85 zł stanowi część wynagrodzenia z tytułu robót budowlanych, za którą powód odpowiada solidarnie z generalnym wykonawcą na podstawie art.647 ¹ k.c. Podniesiona natomiast przez pozwanego na rozprawie apelacyjnej kwestia, iż to powód doprowadził do powstania tzw. kaucji gwarancyjnej poprzez zaniechanie wcześniejszego ustanowienia gwarancji przewidzianej w umowie z generalnym wykonawcą, nie neguje powyższej konstatacji, albowiem nie ma wpływu na zasadność roszczenia.

Słuszny jest także zarzut naruszenia art.375 § 1, art.647 ¹ oraz art.498 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że pozwany mógł powoływać się względem powoda na zarzut potrącenia kwoty 20.809,24 zł.

Trafnie wywodzi skarżący, że umorzenie wierzytelności w stosunkach pomiędzy pozwanym a generalnym wykonawcą, nie decyduje o umorzeniu wierzytelności wobec powoda. Uzasadnienia do takiej obrony nie można znaleźć w przepisach dotyczących uprawnień dłużnika solidarnego, wskazanych w art.375 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem, dłużnik solidarny może się bronić zarzutami, które przysługują mu osobiście względem wierzyciela, jak również tymi, które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom. W przedmiotowej sprawie wierzytelność stanowiąca przedmiot potrącenia przysługiwała pozwanemu wobec (...) S.A., a więc dłużnikowi wobec współdłużnikowi. Tym samym, zarzut potrącenia, na który powołuje się pozwany, nie stanowi zarzutu przysługującemu pozwanemu (dłużnikowi) wobec powoda (wierzyciela), ani też (...) S.A. w stosunku do powoda, a tylko na takie zarzuty mógł skutecznie powołać się pozwany.

Nie można jednak pominąć, iż argumentem Sądu I instancji dla oddalenia powództwa o zapłatę kwoty 20.809,24 zł było także i to, że powód nie wykazał iż prace, za które domaga się wynagrodzenia zostały wykonane przez niego na rzecz (...) S.A. przed odstąpieniem od umowy. Ma to o tyle znaczenie, że pozwany także z faktu odstąpienia od umowy wywodził brak swojej odpowiedzialności na podstawie art.647 ^{( 1)} k.c. Ta kwestia zostanie omówiona przy okazji analizy apelacji pozwanego, jednak w tym miejscu – na potrzeby oceny roszczenia o zapłatę kwoty 20.809,24 zł – wystarczy wskazać, że powód nie podważył ustaleń Sądu meriti na temat niewykazania istotnej w sprawie okoliczności, a mianowicie okresu wykonywania robót, za które domaga się wynagrodzenia na podstawie faktury z dnia 15 maja 2015 r., nr (...). Wątpliwości Sądu Okręgowego wynikające z faktu, że powód na tę okoliczność zaoferował jedynie pisma bez podpisu, Sąd Apelacyjny podziela, co skutkuje brakiem udowodnienia tego roszczenia (art.6 k.c.).

W rezultacie, wobec braku w apelacji powoda zarzutów naruszenia w tym zakresie art.233 § 1 k.p.c. i art.230 k.p.c., same zarzuty dotyczące skuteczności potrącenia nie były wystarczające dla usprawiedliwienia apelacji.

Według orzecznictwa, sąd II instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji, nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego, a w granicach zaskarżenia bierze z urzędu pod uwagę jedynie nieważność postępowania (por. uchwała 7 sędziów SN z 31.1.2008 r. sygn. akt III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Sąd Apelacyjny nie był zatem uprawniony, a tym bardziej zobowiązany, do wzięcia pod uwagę z urzędu ewentualnych uchybień procesowych Sądu pierwszej instancji, które nie zostały wytknięte przez skarżących.

Z przytoczonych wyżej względów należało zatem uznać, że roszczenie o zapłatę na podstawie art.647 ¹ k.c. kwoty 20.809,24 zł, jest nieuzasadnione (art. 6 k.c.) i w tym zakresie apelację powoda oddalić, jako bezzasadną.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art.386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 2 w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powoda dalszą kwotę 168.945,85 z ustawowymi odsetkami od dnia 21 marca 2015 r., oddalając powództwo w pozostałej części. W zakresie kwoty 20.809,24 zł apelacja powoda była bezzasadna, dlatego na podstawie art.385 k.p.c. podlegała oddaleniu.

2. Apelacja pozwanego jest bezzasadna w całości.

Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu I instancji, uzasadniające zasądzenie od pozwanego kwoty 300.633,09 zł. W istotnym dla rozstrzygnięcia zakresie ustalenia te są zgodne z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, a jego ocena, wbrew zarzutom pozwanego, odpowiada treści art.233 § 1 k.p.c. i mieści się w określonych w nim granicach swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodowej całości materiału dowodowego. Ustalenia te są ponadto wystarczające do dokonania oceny zasadności apelacji.

Okoliczność, iż faktura (...) S.A. z 3 grudnia 2014 r. nr (...) obejmowała wartość robót powoda w kwocie 300.633,09 zł, oraz że oświadczenie powoda o braku zaległości w płatnościach generalnego wykonawcy było załącznikiem do tej faktury, nie decyduje o bezzasadności roszczenia powoda.

Nie ulega wątpliwości, że prace, za które powód domaga się wynagrodzenia od inwestora na podstawie art.647 ¹ k.c. w kwocie 300.633,09 zł, były akceptowane przez pozwanego. To, że oświadczenie powoda z dnia 3 grudnia 2014 r. stanowiło załącznik do faktury zapłaconej przez powoda generalnemu wykonawcy, również nie było przedmiotem sporu. Jednocześnie Sąd I instancji trafnie wskazał, że przedmiotowe oświadczenie było prawdziwe i czyniło zadość wymogom umowy łączącej powoda z generalnym wykonawcą, albowiem wierzytelność powoda w kwocie 300.633,09 zł, nie była jeszcze wymagalna w dniu 3 grudnia 2014 r. i tej okoliczności pozwany nie kwestionuje.

W związku z tym, powód nie wprowadził w błąd generalnego wykonawcę i inwestora, a jego dalsze zachowanie polegające na zawiadomieniu inwestora (jeszcze przed upływem terminu płatności przez pozwanego faktury (...)) o wystawieniu w dniu 9 grudnia 2014 r. faktury VAT (...), świadczą o lojalności podwykonawcy w stosunku do inwestora, albowiem nie miał on takiego obowiązku.

W ocenie Sądu odwoławczego, faktycznie problem rozliczenia wynika z niewypłacalności generalnego wykonawcy, albowiem w 2015 r. (...) S.A. zgłosiła wniosek o upadłość (który został uwzględniony). W rezultacie nie doszło do kontynuowania przez powoda umowy z tym podmiotem i do rozliczenia bieżących płatności, które mogłyby zostać przeznaczone dla podwykonawcy. Nie można jednak z faktu niewypłacalności generalnego wykonawcy wyciągać niekorzystanych skutków dla powoda w zakresie roszczeń z art.647 ¹ k.c., albowiem nie ma ku temu żadnych podstaw.

Nie usprawiedliwia obrony pozwanego fakt zapłaty wynagrodzenia na rzecz generalnego wykonawcy.

Przepis art. 674 ¹ § 5 k.c. przewiduje solidarną odpowiedzialność między innymi inwestora i wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Nie ogranicza tej odpowiedzialności wysokość wynagrodzenia zapłaconego przez inwestora wykonawcy. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 czerwca 2006 r., sygn. akt III CZP 36/06 (OSNC 2007 r., nr 4, poz. 52), przewidziana w tym przepisie odpowiedzialność inwestora wobec wykonawcy i podwykonawców wynika z różnych stosunków zobowiązaniowych. Rozwijając to stwierdzenie można wskazać, że odpowiedzialność inwestora wobec wykonawcy wynika z zawartej umowy o roboty budowlane, która określa jej zakres, natomiast odpowiedzialność inwestora wobec podwykonawców wynika z ustawy, ma charakter gwarancyjny, a jej ramy określa umowa wykonawcy z podwykonawcą, a nie zakres odpowiedzialności inwestora wobec wykonawcy. Inwestor zatem nie może zwolnić się od przewidzianej w art. 647 ¹ § 5 k.c. odpowiedzialności wobec podwykonawcy, powołując się na wykonanie swojego zobowiązania wobec wykonawcy, wynikającego z innego stosunku zobowiązaniowego. W świetle takiej regulacji inwestor jest zobowiązany zapłacić podwykonawcom należne im wynagrodzenie także wtedy, gdy już zapłacił całe wynagrodzenie należne wykonawcy (zob. wyrok SN z 11.1.2008 r., V CSK 179/07, OSNC –ZD 2008, nr 4, poz.100).

W tej sytuacji, zarzut naruszenia art.647 ¹ § 5 k.c. jest nieuzasadniony.

Chybiony jest zarzutu naruszenia art.395 § 1 i 2 k.c. w zw. z art.379 k.c. i art.647 k.c., a także art.491 § 1 i 2 k.c.

Na gruncie art.647 ¹ § 5 k.c. odpowiedzialność inwestora jest powiązana z odpowiedzialnością wykonawcy o zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy robót budowlanych, a jej podstawą jest umowa łącząca wykonawcę i podwykonawcę. Skutek odstąpienia od umowy ex tunc pomiędzy inwestorem a wykonawcą niweczy określony w art. 647 ¹ § 5 k.c. obowiązek gwarancyjny inwestora w stosunku do podwykonawcy (zob. uchwała SN z 10.7.2016 r., III CZP 45/15, OSCN 2016, nr 6, poz.73 z glosą M. Sieradzkiej, LEX nr 1751207).

Przepis art.395 § 2 k.c. określający skutek wykonania prawa odstąpienia od umowy i obowiązki stron z tym związane oraz art.491 § 2 k.c., jako dotyczący zakresu ustawowego prawa odstąpienia od umowy, nie mają jednak charakteru ius cogens i w razie umownego uregulowania opisanych w nich kwestii w sposób odmienny od ustawowych nie znajdują bezpośredniego zastosowania. Skoro strony w zależności od ich woli mogą zastrzec prawo odstąpienia od umowy, mogą też określić skutki odstąpienia ex nunc w miejsce ustawowo preferowanego ex tunc (zob. wyroki SN z 16.11.2005 r., V CK 350/05, LEX nr 176353, z 23.1.2008 r., V CSK 379/07, OSNC-ZD 2008, nr 4, poz.108 i z 9.9.2011 r., I CSK 696/10, OSP 2012, nr 7-8, poz.78).

Odnosząc te uwagi na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że w umowie z dnia 15 maja 2014 r. jej strony przewidziały, że odstąpienie umowne dotyczy jedynie niewykonanej części umowy i ma skutek ex nunc (§ 10 pkt 2). Prace, za które powód domaga się wynagrodzenia od pozwanego zostały wykonane przed odstąpieniem od umowy, dlatego pozwany odpowiada solidarnie z generalnym wykonawcą, także za tę część wynagrodzenia na podstawie art.647 ¹ § 5 k.c.

W konsekwencji nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art.647 ¹ k.c., odnoszący się do skutków odstąpienia od umowy.

Podsumowując, wobec bezzasadności wszystkich zarzutów, apelacja pozwanego jako bezzasadna podlega oddaleniu na podstawie art.385 k.p.c.

W związku ze zmianą zaskarżonego wyroku na skutek apelacji powoda, należało zmienić rozstrzygnięcie o kosztach procesu za I instancję.

W rezultacie powód wygrał proces w 96 %, ponosząc przed Sądem I instancji koszty opłaty sądowej od pozwu (34.521 zł) i wynagrodzenia radcy prawnego z opłatą od pełnomocnictwa (7.217 zł). Po stronie pozwanego były tylko koszty zastępstwa procesowego (7.200 zł). Stosując zasadę stosunkowego rozdzielania kosztów z art.100 k.p.c., na podstawie art.386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił orzeczenie Sądu Okręgowego o kosztach postępowania, zasądzając od pozwanego na rzecz powoda kwotę 30.180 zł.

O kosztach postępowania apelacyjnego związanego z apelacją powoda – która została uwzględniona w 89 % – należało orzec na podstawie art.100 k.p.c. Uwzględniając koszty powoda (opłata sądowa od apelacji – 9.488 zł, koszty zastępstwa procesowego – 5.400 zł) i koszty pozwanego (zastępstwa procesowego – 5.400 zł), powodowi należała się od pozwanego kwota 12.656 zł.

Koszty zastępstwa procesowego ustalono na podstawie § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804) – przed zmianą (5.400 zł).

O kosztach postępowania apelacyjnego związanego z apelacją pozwanego orzeczono na podstawie art.98 k.p.c. i § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust.1 pkt 2 wyżej wspomnianego rozporządzenia (art.10.800 zł).

Suma należnych kosztów postępowania apelacyjnego na rzecz powoda wynosi zatem 23.456 zł (12.656 + 10.800) i taką kwotę zasądzono.

SSA Mirosław Ożóg SSA Jakub Rusiński SSA Ewa Tomaszewska