Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 czerwca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Alicja Sołowińska

Sędziowie Teresa Suchcicka

Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 czerwca 2020 r. w B.

sprawy z odwołania J. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do rekompensaty

na skutek apelacji wnioskodawcy J. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 20 listopada 2019 r. sygn. akt IV U 1833/19

I. oddala apelację,

II. zasądza od J. P. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Teresa Suchcicka A. D. E. Z.

Sygn. akt III AUa 12/20

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 29 maja 2019r. na skutek wniosku z dnia 5 kwietnia 2019r. odmówił J. P. prawa do rekompensaty, o jakiej mowa w art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, ponieważ uznał, iż ubezpieczony nie legitymuje się 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, lecz wykazał 14 lat, 11 miesięcy i 25 dni pracy w szczególnym charakterze. Organ rentowy nie uwzględnił do stażu takiej pracy okresu zatrudnienia od 1 do 21 lipca 1978r. na stanowisku wychowawcy kolonii letniej oraz okresu zasiłku chorobowego w latach 1993, 1995, 1997 i 2000.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony domagał się prawa do rekompensaty. Pełnomocnik odwołującego wniósł o dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadków na okoliczność pracy wykonywanej przez skarżącego w spornym okresie oraz dokumentów dołączonych do odwołania potwierdzających charakter świadczonej pracy. Argumentował, że w świetle przepisów ustawy Karta Nauczyciela organ rentowy powinien uwzględnić okres pracy skarżącego na stanowisku nauczyciela - wychowawcy kolonii oraz okresy zasiłków chorobowych pobieranych w latach: 1993, 1995, 1997 i 2000. Zdaniem pełnomocnika odwołującego, ubezpieczony legitymuje się ponad 15-letnim okresem zatrudnienia na stanowisku nauczyciela.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie z przyczyn wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z 20 listopada 2019r. Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił odwołanie.

Sąd ten ustalił, że J. P., ur. dnia (...), złożył w dniu 19 lutego 2019r. w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o emeryturę. W oparciu o zgromadzone dowody, w tym dokumentację uprzednio złożoną w organie rentowym w związku z ustalaniem wartości kapitału początkowego, organ rentowy przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury w kwocie zaliczkowej od dnia 1 lutego 2019r., to jest od miesiąca w którym zgłoszono wniosek. Decyzją z tej samej daty organ rentowy odmówił przyznania rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, ponieważ ubezpieczony wykazał 14 lat, 11 miesięcy i 25 dni pracy w szczególnym charakterze, zamiast 15 lat takiej pracy.

W dniu 5 kwietnia 2019r. ubezpieczony złożył ponowny wniosek o prawo do rekompensaty, załączając do wniosku umowę o pracę zawartą z PGR S. z 30 czerwca 1978r. na stanowisku wychowawcy na kolonii letniej. Następnie w związku z wezwaniem przez ZUS do przedłożenia dodatkowych dowodów w sprawie, skarżący w dniu 6 maja 2019r. w uzupełnieniu wniosku o rekompensatę przedłożył oświadczenie o braku dowodów potwierdzających pracę jako wychowawcy kolonii od 1 do 21 lipca 1978r. W odpowiedzi organ rentowy decyzją z dnia 29 maja 2019r., zaskarżoną w niniejszej sprawie, odmówił wnioskodawcy prawa do rekompensaty. Zakład nie uwzględnił do stażu pracy w szczególnym charakterze okresu zatrudnienia od 1 do 21 lipca 1978r. jako wychowawcy na kolonii letniej z uwagi na brak świadectwa pracy potwierdzającego tę okoliczność oraz okresów przebywania na zasiłku chorobowym zgodnie z treścią art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że J. P. w spornym okresie zatrudnienia, to jest od 1 do 21 lipca 1978r., w PGR w S. z siedzibą w P. był pracownikiem kolonii w sezonowej placówce wczasowej i jako student jednocześnie odbywał staż pedagogiczny na stanowisku wychowawcy. Wymienione obowiązki wykonywał na podstawie umowy o pracę zawartej z powyższym przedsiębiorstwem. Staż pedagogiczny wnioskodawca odbywał w tej samej placówce również w okresie od 22/23 lipca do 14 sierpnia 1978r.

Sąd Okręgowy podkreślił, że prawo do rekompensaty, której domagał się ubezpieczony jest uregulowane w art. 21 ustawy z 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U.2017.664). Jest to świadczenie stanowiące element nowego systemu emerytalnego adresowane do pracowników urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r. Stanowi równowartość kwoty obliczonej według stosownego wzoru i przysługuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę (art. 22 ust. 1 i art. 23 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych).

Przepisy wskazanej ustawy określają ogólne warunki nabycia prawa do rekompensaty, która - zgodnie z definicją legalną zamieszczoną w art. 2 pkt 5 - stanowi rodzaj odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub pracy o szczególnym charakterze przez osoby, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej (z powodu niespełnienia warunków ustawowych do nabycia tego prawa). Rekompensata nie jest samodzielnym świadczeniem wypłacanym z zasobów systemu ubezpieczeń społecznych (taki charakter ma np. emerytura), ale jest przyznawana (ustalana) w formie dodatku do kapitału początkowego ustalanego na zasadach przewidzianych w art. 173 i 174 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 października 2017r., III AUa 1350/16, Legalis nr 1696369 oraz uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5 maja 2017r., III AUa 2047/16, Legalis nr 1657943).

Sąd Okręgowy wskazał, iż aby ustalić prawo do rekompensaty konieczne jest wykazanie, że ubezpieczony posiada 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przy jednoczesnym braku możliwości uzyskania prawa do emerytury pomostowej lub prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na skutek zmiany stanu prawnego wprowadzonego ustawą o emeryturach pomostowych. Celem rekompensaty jest zapewnienie pracownikom uzyskania odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jak również emerytury pomostowej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 6 marca 2019r., III AUa 273/18, LEX nr 2637945).

W ocenie Sądu Okręgowego, na tle poczynionych ustaleń, zaskarżona decyzja jest prawidłowa. Sąd wskazał, iż wnioskodawca posiada staż pracy w szczególnym charakterze w wymiarze 14 lat, 11 miesięcy i 25 dni zamiast 15 lat pracy, gdyż brak było podstaw, aby uwzględnić do tego stażu okres zatrudnienia jako wychowawcy na kolonii letniej od 1 do 21 lipca 1978r. oraz okresów zasiłków chorobowych.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że przez wiele lat odwołujący w okresie swojej aktywności zawodowej był nauczycielem - wychowawcą i wykonywał pracę w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Tym niemniej, w okresie od 1 do 21 lipca 1978r. jako wychowawca kolonijny odbywał jedynie staż studencki w ramach studiów nauczycielskich, a zatem był w trakcie nabywania kwalifikacji do pracy w zawodzie nauczyciela, co wyklucza, zdaniem Sądu, możliwość zaliczenia tego okresu do stażu pracy w szczególnym charakterze. Co więcej, pracy tej nie wykonywał w placówce szkolnej - zgodnie z treścią ustawy Karta Nauczyciela - lecz na podstawie umowy o pracę z PGR.

Sąd I instancji powołała się na art. 32 ust. 1a cyt. ustawy i wskazał, że przy ustalaniu okresów zatrudnienia nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik po dniu 14 listopada 1991r. otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa (pkt 1) oraz okresów, w których na mocy szczególnych przepisów został zwolniony od świadczenia pracy, z wyjątkiem okresu urlopu wypoczynkowego (pkt 2). Przepis art. 32 ust. 1a pkt 2 został uchylony ustawą z dnia 1 lipca 2005r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 169, poz. 1412), zatem wyłączeniu podlegają tyko okresy niezdolności do pracy z powodu choroby i macierzyństwa. Zgodnie ze zmienionym brzmieniem, okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby, nie wlicza się do ustalania okresów zatrudnienia w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze. Zasada ta nie ma jednak zastosowania do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 1 lipca 2004r. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2005r., II UK 219/04, OSNP 2005 Nr 22, poz. 361, z dnia 7 lutego 2006r., I UK 154/05, LEX nr 272581) i nie dotyczy sytuacji osób wymienionych w art. 184 ustawy. W przepisie tym ustawodawca zapewnił ochronę ekspektatywy prawa podmiotowego dla osób, które w dniu 1 stycznia 1999r. wypełniły warunki dotyczące stażu ogólnego i szczególnego. Ochrona tej ekspektatywy nie wygasła wskutek regulacji, dotyczącej ustalania okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych od dnia 1 lipca 2004r. - w inny sposób. Toteż wykazanie na dzień 1 stycznia 1999r. okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wymaganego przepisem art. 184 ustawy, wyłącza ustalanie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a ustawy (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2010r., II UK 313/09, OSNP 2011 nr 19-20, poz. 260, z dnia 13 lipca 2011r., I UK 12/11, LEX nr 989126, z dnia 18 maja 2012r., III UK 99/11, LEX nr 1227193, postanowienie z dnia 4 kwietnia 2019r., III UK 227/18, LEX nr 2644634, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 maja 2019r., III AUa 944/18, LEX nr 2691058).

W ocenie Sądu Okręgowego, w świetle zaprezentowanego poglądu orzecznictwa nie było podstaw, aby podzielić stanowisko skarżącego wyrażone w odwołaniu i zaliczyć okresy zasiłku chorobowego do stażu pracy w szczególnym charakterze. Sąd podkreślił, że wnioskodawca domagał się rekompensaty regulowanej przepisami ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych. Stosownie do treści art. 21 ust. 1 przysługuje ona w sytuacji posiadania okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Skoro ustawa została uchwalona w grudniu 2008r., to nie może być wątpliwości (przy braku w niej innej regulacji), że do oceny posiadania tych szczególnych okresów, stosuje się przepis art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym w dacie wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych.

Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia, Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie ubezpieczonego jako niezasadne.

Apelację od powyższego wyroku złożył J. P. zaskarżając go w części dotyczącej nie zaliczenia odwołującemu zwolnień lekarskich do 15 lat stażu pracy w szczególnym charakterze lub szczególnych warunkach. W uzasadnieniu wskazał, iż jest to dla niego niezrozumiałe, że kwestionuje się jego prawo do choroby, tym samym wyklucza się go w okresie choroby z pracy w szczególnym charakterze. Podnosił, iż z ludzkiego i społecznego punktu widzenia poprzez nie uznanie przez ZUS zwolnień lekarskich, czuje się pokrzywdzony przez instytucję ubezpieczeniową, która pozbawiła go prawa do rekompensaty. Wskazał, iż pięć dni zwolnienia chorobowego ma rzutować na całą jego przyszłość materialną, chociaż kodeks pracy gwarantuje mu prawo do leczenia. Wskazując na powyższe wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez przyznanie mu prawa do rekompensaty i dopuszczenie dowodu ze wskazanych dokumentów.

W piśmie „uzupełnienie apelacji” z 25 marca 2020r. (data wpływu do Sądu) J. P. wniósł o zaliczenie dwuletniej zasadniczej służby wojskowej do pracy w szczególnych warunkach. Wskazał, iż najpierw odbył Zasadniczą Służbę Wojskową, a dopiero później ukończył 4 letnie studia stacjonarne na Wyższej Szkole (...). Wskazując na powyższe wniósł o uznanie dwuletniej zasadniczej służby wojskowej za okres pracy w szczególnych warunkach, a tym samym umożliwienie mu skorzystania z rekompensaty do emerytury.

Organ rentowy w piśmie procesowym z 15 kwietnia 2020r. (data wpływu do Sądu) w nawiązaniu do pisma skarżącego „uzupełnienie apelacji” wskazał, iż z zestawienia okresów zatrudnienia odwołującego na stanowisku nauczyciela/wychowawcy wynika praca w tym charakterze od 1.09.1981r., po ukończeniu studiów wyższych pedagogicznych (studia od 1.10.1974r. do 30.08.1981r.). Podnosił, iż Zasadniczą Służbę Wojskową odwołujący pełnił od 24.10.1974r. do 8.10.1976r. zatem, zdaniem organu rentowego, brak jest podstaw do uwzględnienia roszczenia odwołującego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna, bowiem Sąd I instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i poczynił właściwe rozważania prawne, nie przekraczając granic swobodnej oceny dowodów wynikających z treści art. 233 § 1 k.p.c.

Odwołujący domaga się przyznania prawa do rekompensaty przewidzianej w art. 21 ust. 1 ustawy z 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. z 2018r. poz. 1924). Powyższa ustawa, a więc i przepis art. 21 ust. 1 weszły w życie 1 stycznia 2009r. Wynika z niego, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 15 lat. Stosownie do treści art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W art. 2 ust. 5 powołanego aktu prawnego ustawodawca wyjaśnił, że rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Bezsporne jest, że J. P. nie spełnia warunków do nabycia prawa do emerytury pomostowej oraz utracił możliwość nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy decyzją z 6 marca 2019r. przyznał J. P. prawo do emerytury w kwocie zaliczkowej. Decyzją z tej samej daty Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił przyznania wnioskodawcy rekompensaty, z uwagi na niewykazanie 15 lat pracy w szczególnych warunkach. W dniu 5 kwietnia 2019r. odwołujący złożył ponowny wniosek o prawo do rekompensaty. Następnie organ rentowy zaskarżoną decyzją z 29 maja 2019r. odmówił mu prawa do tego świadczenia.

Niespornym jest, że odwołujący był zatrudniony w okresach: od 1 września 1981r. do 30 września 1982r. w Zespole Szkół (...) w O., od 15 marca 1990r. do 31 sierpnia 1990r. w Szkole Podstawowej nr (...) w O., od 1 września 1991r. do 31 października 2000r. i od 1 września 2004r. do 31 sierpnia 2005r. (za wyjątkiem okresów niezdolności do pracy i urlopu bezpłatnego) w Zespole Szkół (...) w O. w Internacie, od 1 września 2005r. do 31 grudnia 2008r. w Zespole Szkół Budowlanych w O. (k. 60). Okresy te w łącznym wymiarze 14 lat 11 miesięcy 25 dni zostały uznane przez organ rentowy za zatrudnienie w warunkach szczególnych. ZUS nie zaliczył natomiast okresów zasiłków chorobowych w łącznym wymiarze 25 dni (od 27 września 1993r. do 1 października 1993r., od 16 marca 1995r. do 20 marca 1995r., od 16 października 1995r. do 20 października 1995r., od 16 grudnia 1997r. do 19 grudnia 1997r. i od 14 lutego 2000r. do 19 lutego 2000r.) oraz pracy wychowawcy na kolonii letniej od 1 lipca 1978r. do 21 lipca 1978r. Podkreślić należy, iż wyżej wymieniony okres pracy w szczególnych warunkach organ rentowy ustalił na datę 1 stycznia 2009r.

Ponadto odwołujący w uzupełnieniu apelacji (k. 48 - 50) podnosił, iż pełnił Zasadniczą Służbę Wojskową od 24 października 1974r. do 8 października 1976r. i w jego ocenie ten okres również powinien zostać uwzględniony do stażu pracy w szczególnych warunkach.

Zasady nabycia prawa do emerytury w warunkach szczególnych określa art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS. Art. 32 ust. 1a tej ustawy stanowi, że przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 lipca 2004r. w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że do okresu pracy w szczególnych warunkach (§ 4 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenia z 7 lutego 1983r.) wlicza się okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania stosunku pracy przypadające po dniu wejścia w życie ustawy rewaloryzacyjnej (uchwała z 27 listopada 2003r. III UZP 20/03). Z dniem 1 lipca 2004r. do art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS został dodany ust. 1a, zgodnie z którym, przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Przepis ten zmienił definicję pracy w warunkach szczególnych. Wprowadził istotną zmianę w obowiązującym stanie prawnym, określając szczegółowo okresy niewykonywania pracy, które nie są wliczane do okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Powyższa zmiana ściśle wiąże się z charakterem prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Prawo do tego świadczenia stanowi bowiem konsekwencję szybszej utraty zdolności do zarobkowania w związku z warunkami pracy. Okresy wyłącznie formalnego pozostawania w zatrudnieniu, w których pracownik nie jest narażony na uciążliwość związaną z warunkami lub charakterem pracy nie wpływają na szybszą utratę przez niego zdolności do zarobkowania.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego skoro instytucja prawa do rekompensaty została wprowadzona do porządku prawnego 1 stycznia 2009r. (tj. z dniem wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych), to zasadnie Sąd I instancji przyjął, że ten dzień jest miarodajny dla ustalenia treści przepisów dotyczących tego, jakie okresy można zaliczyć do okresów pracy w warunkach szczególnych.

W niniejszej sprawie istotna sporu sprowadzała się zatem do ustalenia, czy okres pobierania zasiłków chorobowych wnioskodawcy jako przypadający po 14 listopada 1991r., a przed wejściem w życie przepisu art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach FUS, tj. przed 1 lipca 2004r. powinien być zaliczony do okresu pracy w szczególnych warunkach warunkującego prawo do rekompensaty.

Kwestię, którą należy rozważyć w niniejszej sprawie jest więc zagadnienie, czy nowa norma prawna może być stosowana również do zdarzeń prawnych zaistniałych przed jej wejściem w życie. Zasadą jest, że gdy jakieś zdarzenie prawne miało miejsce w przeszłości w czasie obowiązywania dawnych norm prawnych, lecz skutki tego zdarzenia trwają w okresie wejścia w życie norm nowo ustanowionych, należy sięgnąć do reguł czasowych stosowania nowych przepisów. Przepisy ustawy wprowadzającej zmiany w zakresie definicji zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie wypowiadają się w zakresie międzyczasowego ich obowiązywania. Oznacza to, że w odniesieniu do stosowania art. 21 ust. 1 ustawy pomostowej brak jest jakiegokolwiek przepisu intertemporalnego, aby do kwestii okresów zasiłkowych móc zastosować prawo wcześniejsze, czyli obowiązujące przed 1 lipca 2004r., tj. przed dodaniem ust. 1a do art. 32 ustawy emerytalnej.

W teorii prawa przyjmuje się bowiem, że do stosunków prawnych, które zostały zapoczątkowane pod rządami dawnego prawa i trwających nadal w czasie zmiany regulacji prawnej należy stosować nowe przepisy prawa. Prawdą jest, że w doktrynie i orzecznictwie ugruntował się pogląd, że przeniesienie na grunt ubezpieczenia emerytalnego zasady bezpośredniego działania nowego prawa do stosunków prawnych rozpoczętych w przeszłości i trwających nadal w dniu wejścia w życie przepisów zmieniających treść uprawnień emerytalnych nie jest w pełni możliwe. Jest to konsekwencją stanowiska, zgodnie z którym konstytucyjną ochroną są objęte nie tylko prawa emerytalne nabyte in abstracto oraz in concreto, ale również ekspektatywy maksymalnie ukształtowane, czyli sytuacje prawne, które spełniają zasadniczo wszystkie przesłanki ustawowe nabycia prawa do emerytury pod rządami dawnej ustawy bez względu na stosunek do niej późniejszych ustaw.

Z uwagi na charakter uprawnień emerytalnych, wyrażający się długim okresem nabywania prawa do emerytury, a także powszechnie akceptowany potrzebą ochrony ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych, prymat reguły bezpośredniego stosowania nowego prawa na gruncie prawa emerytalnego ulega przełamaniu na rzecz reguły dalszego obowiązywania prawa dawnego (K. G. do wyroku Sądu Najwyższego z 17 września 2007r. III UK 51/07).

Zasadą jest więc, że gdy stosunek prawny ubezpieczenia emerytalnego w dniu wejścia w życie nowej regulacji prawnej nie ma charakteru ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej, znajduje do niego zastosowanie reguła bezpośredniego stosowania nowego prawa. Powyższe stanowisko dotyczące ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej w zakresie prawa do emerytury nie ma jednak zastosowania w niniejszej sprawie. Argumentów, że zmiana prawa co do warunków nabycia emerytury w trakcie nabywania prawa podlega ograniczeniom nie można jednak przenieść na kwestię prawa do rekompensaty, skoro instytucja ta została wprowadzona dopiero 1 stycznia 2009r. Słusznie więc Sąd Okręgowy uznał, że niemożliwe jest uznanie, że J. P. legitymował się przed 1 lipca 2004r. ekspektatywą maksymalnie ukształtowaną w zakresie prawa do rekompensaty, skoro we wspomnianym okresie takie świadczenie w przepisach prawnych nie było przewidziane, a w czasie nabywania prawa podmiotowego do rekompensaty nie było zmiany prawa co do zaliczalności okresów zasiłkowych.

W tym miejscu warto również przytoczyć orzecznictwo Sądu Najwyższego (m. in. wyrok SN z 17 września 2007r. III UK 51/07, wyrok SN z 21 maja 2007r., wyrok SN z 16 maja 2018r. III UK 154/17), zgodnie z którymi zastosowanie art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS do osób, które przed dniem 1 lipca 2004r. nie spełniły wszystkich warunków nabycia prawa do wcześniejszej emerytury dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, nie narusza konstytucyjnych zasad równości i sprawiedliwości społecznej.

Podkreślić też trzeba, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 10 lipca 2008r. K 33/06 jednoznacznie przyjął odmienność sytuacji prawnej osób, które nabyły uprawnienia do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 32 ustawy emerytalnej przed 1 lipca 2004r. od sytuacji osób, które nabyły uprawnienia po 1 lipca 2004r.

W ocenie Trybunału, organy rentowe orzekając w stosunku do tych osób muszą kierować się nowymi zasadami, czyli nie zaliczać im okresów choroby i macierzyństwa do okresu zatrudnienia, od którego zależy wcześniejsza emerytura, pomimo tego, że okresy te przypadały przed wejściem w życie nowelizacji, albowiem samo uprawnienie do nabycia wcześniejszej emerytury powstało już po zmianie przepisów. Istotne znaczenie ma również fakt, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych warunki prawa do wcześniejszej emerytury muszą być spełnione łącznie w chwili wydawania decyzji przez organ rentowy. Osoby, które nie spełniają wszystkich warunków nabycia prawa do emerytury muszą liczyć się z mniejszą gwarancją stabilności prawa w tym zakresie.

Podsumowując, w ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma żadnych podstaw prawnych, by do sytuacji odwołującego w zakresie ustalenia stażu pracy warunkach szczególnych do rekompensaty stosować stan prawny istniejący przed 1 lipca 2004r.

Ponadto, w ocenie Sądu Apelacyjnego, w okolicznościach rozpoznawanej sprawy bez znaczenia jest podnoszona przez J. P. okoliczność, iż nie został on pouczony o tym, że korzystanie z zasiłków chorobowych spowoduje, że okres ten nie będzie uwzględniany do stażu pracy w szczególnych warunkach. Należy mieć na uwadze, iż pouczenie takie mogłoby nastąpić w czasie korzystania przez odwołującego z tych zasiłków, jednak okresy zasiłków wyłączone z okresu pracy w szczególnych warunkach dotyczą lat: 1993, 1995, 1997 i 2000, a więc przed wejściem w życie art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W momencie przebywania na zwolnieniach lekarskich przez skarżącego obowiązywał stan prawny sprzed 1 lipca 2004r., który w świetle orzeczeń Sądu Najwyższego i rozważań doktryny, pozwalał na zaliczenie okresów zasiłków chorobowych do stażu pracy w szczególnych warunkach. Pouczenie takie byłoby więc całkowicie bezzasadne.

Dodatkowo, Sąd Okręgowy słusznie zauważył, że wskazany okres praktyki wnioskodawcy na kolonii letniej od 1 lipca 1978r. do 21 lipca 1978r. przypadał na okres odbywania przez niego studiów wyższych na Uniwersytecie (...) w O. od 1 października 1977r. do 19 czerwca 1981r. A z niekwestionowanych ustaleń tego Sądu wynika, iż J. P. jako wychowawca kolonijny odbywał staż studenciki w ramach studiów nauczycielskich, a zatem był w trakcie nabywania kwalifikacji do pracy w zawodzie nauczyciela. Na marginesie należy zauważyć, iż okres studiów został wnioskodawcy zaliczony do stażu emerytalnego jako okres nieskładkowy. Sąd Najwyższy wypowiadał się wielokrotnie, iż młodociany odbywający naukę zawodu w ramach umowy zawartej w zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy miał status pracownika, również w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym, lecz ta kwalifikacja nie jest wystarczająca do uznania okresu nauki za okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach wykonywanej ze względu na obniżony czas pracy pracowników młodocianych. Uczeń przyuczany do wykonywania prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, określonych w art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, nie mógł ich wykonywać i faktycznie nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na zasadach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2009r., II UK 334/08, z dnia 20 stycznia 2011r. II UK 169/10, z dnia 23 stycznia 2012r. II UK 96/11, z dnia 22 sierpnia 2012r., I UK 130/12, z dnia 25 kwietnia 2017r. II UK 176/16). Akceptując przytoczone orzecznictwo nie można zaliczyć okresu odbywania stażu studenckiego do okresu pracy w szczególnych warunkach.

Końcowo zauważyć należy, iż w okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy nie jest także możliwe uwzględnienie okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej przez wnioskodawcę w okresie od 24 października 1974r. do 8 października 1976r. do stażu pracy w szczególnych warunkach. W świetle ugruntowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), jeżeli pracownik w ustawowym terminie zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2006r. III UK 5/06, z dnia 17 maja 2012r. I UK 399/11, z 8 kwietnia 2014r. II UK 424/13, z dnia 3 sierpnia 2016r., I UK 283/15). Natomiast J. P. przed powołaniem do zasadniczej służby wojskowej pracował na stanowisku technika budowy w (...) w O., z kolei po odbiciu tej służby objął stanowisko referenta w Urzędzie Gminy w O., a co za tym idzie nie wykonywał on pracy w szczególnych warunkach.

W konsekwencji prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, Sąd Okręgowy słusznie uznał, iż J. P. nie legitymuje się okresem pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 15 lat, a zatem nie spełnia przesłanki określonej w przepisie art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych, niezbędnej do przyznania mu prawa do rekompensaty.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach procesu za postępowanie apelacyjne, Sąd orzekł na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2018r., poz. 265).

Teresa Suchcicka Alicja Sołowińska Dorota Elżbieta Zarzecka