Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 sierpnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w (...) I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 sierpnia 2020 r. w (...)

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa S. M.

przeciwko Skarbowi Państwa-Prezesowi Sądu Okręgowego w Katowicach
i Prezesowi Sądu Rejonowego w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 18 września 2019 r., sygn. akt II C 1105/18

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa-Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej 4 050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego;

3)  przyznaje od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Katowicach) na rzecz adwokata J. Z. 3 321 (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden) złotych, w tym 621 (sześćset dwadzieścia jeden) złotych podatku od towarów i usług, z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 985/19

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w (...) oddalił powództwo S. M., który domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa reprezentowanego przez prezesów: Sądu Okręgowego w (...) i Sądu Rejonowego w (...) 100.000 zł z tytułu zadośćuczynienia za naruszenie jego dóbr osobistych w postaci godności, czci i dobrego imienia
w związku z prowadzeniem przeciwko niemu przez okres 10 lat postępowania karnego o przestępstwo zgwałcenia z art. 197 § 1 k.k. i art.197 § 1 k.k.
w zw. z art. 201 k.k. w sprawie o sygn. akt II K 134/09 przed Sądem Rejonowym w (...), które to postępowanie zakończyło się wydaniem wyroku uniewinniającego w dniu 17 lutego 2016 r. utrzymanego
w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w (...) z dnia 2 września 2016r., sygn. akt XXIII Ka 357/16.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że 26 października 2005 r. Komenda Miejska Policji w S. pod nadzorem Prokuratury Rejonowej w (...) wszczęła śledztwo przeciwko powodowi na skutek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa zgłoszonego przez G. W.. Postanowieniem z dnia 23 lutego 2006 roku powodowi S. M. przedstawiono zarzut, że w okresie od marca 2001 roku do 29 listopada 2003 roku działając z góry powziętym zamiarem wielokrotnie używając przemocy i groźby bezprawnej doprowadził małoletnią poniżej 15 lat- I. W. do obcowania płciowego, tj. o czyn z art. 197 § 1 k.k. w zw. z art. 200 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. przy zastosowaniu art. 11 § 2 k.k. oraz że w okresie od 30 listopada 2003 roku do czerwca 2004 roku działając z góry powziętym zamiarem wielokrotnie używając przemocy i groźby bezprawnej doprowadził małoletnią I. W. do obcowania płciowego, tj. o czyn z art. 197 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. Następnie postanowieniem z dnia 14 marca 2006 roku uzupełniono zarzuty przedstawione powodowi, rozszerzając zakres czasowy przypisywanych mu czynów, opisanych szczegółowo w postanowieniu z 23 lutego 2006 roku, a nadto zarzucając mu, że w okresie od marca 2001 roku do czerwca 2004 roku w S. wiedząc, że jest dotknięty chorobą weneryczną narażał bezpośrednio małoletnią I. W. na zarażenie taką chorobą, tj. o czyn z art. 162 § 2 k.k. oraz w okresie od kwietnia 1995 roku do czerwca 2004 roku w S. wiedząc, że jest dotknięty chorobą weneryczną narażał bezpośrednio G. W. na zarażenie taką chorobą, tj. o czyn z art. 162 § 2 k.k. Śledztwo przeciwko S. M. zostało zakończone postanowieniem
z dnia 22 czerwca 2006 roku.

Aktem oskarżenia sporządzonym 28 czerwca 2006 roku powód został oskarżony o przestępstwa z art. 197 § 1 k.k. i art. 200 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 197 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., które miał popełnić na szkodę małoletniej poniżej lat 15 - I. W..

Wyrokiem Sądu Rejonowego w (...) z dnia 9 grudnia 2008 roku wydanym w sprawie o sygnaturze akt II K 632/06 S. M. został uznany za winnego popełnienia na szkodę małoletniej poniżej lat 15 - I. W. przestępstwa z art. 197 § 1 k.k. i art. 200 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
w zw. z art. 11 § 2 k.k. za co wymierzono oskarżonemu mu karę 4 lat pozbawienia wolności.

Apelację o powyższego wyroku w dniu 12 marca 2009 roku złożył obrońca oskarżonego, domagając się jego zmiany poprzez uniewinnienie S. M..

Zarządzeniem z dnia 24 kwietnia 2009 roku, wyznaczono rozprawę apelacyjną w sprawie sygn. XXIII Ka 363/09 na dzień 28 maja 2009 roku, na którą oskarżony nie stawił się mimo prawidłowego zawiadomienia o terminie rozprawy.

Wyrokiem Sądu Okręgowego w (...) z dnia 28 maja 2009 roku, sygn. akt XXIII Ka 363/09 uchylono wymieniony powyżej wyrok z dnia 9 grudnia 2008 roku i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu
w S., a sprawę zarejestrowano pod sygn. akt II K 134/09. W związku z tym, że oskarżony S. M. nie stawił się na rozprawie
w dniu 8 października 2009r. oraz wobec niemożności ustalenia miejsca jego pobytu, postanowieniem z dnia 28 grudnia 2009 roku Sąd Rejonowy zarządził poszukiwanie oskarżonego na trenie kraju, a następnie wobec nieudanych prób ustalenia miejsca pobytu oskarżonego postanowieniem z dnia 23 marca 2010 roku Sąd zawiesił postępowanie karne prowadzone przeciwko oskarżonemu S. M.. Jednocześnie Sąd zlecił przeprowadzenie wywiadu kuratorskiego w miejscu ostatniego pobytu, jak i na bieżąco monitował Komendę Miejską Policji w S. w kwestii poszukiwań oskarżonego.

Postanowieniem z dnia 5 grudnia 2012 roku, Sąd Rejonowy w (...) podjął zawieszone postępowanie, a to z tego względu, że oskarżony został zatrzymany w dniu 22 listopada 2012 roku i tymczasowo aresztowany do innej sprawy karnej.

Rozprawę w dniu 10 stycznia 2013r., odroczono z uwagi na chorobę obrońcy oskarżonego, oskarżony nie stawił się na rozprawie, gdyż nie został doprowadzony z Zakładu Karnego w W.. Rozprawę w dniu 17 stycznia 2013r. odroczono z uwagi na niestawiennictwo świadka J. S., przy braku dowodu doręczenia wezwania na rozprawę. Oskarżony S. M., który został zwolniony zakładu karnego przed drugim terminem rozprawy, nie stawił się na rozprawę, prawidłowo zawiadomiony. Obecny na rozprawie był obrońca oskarżonego. Na rozprawie w dniu 12 lutego 2013 roku nie stawił się oskarżony, przy braku dowodu doręczenia wezwania, wobec czego rozprawę odroczono. Oskarżony nie stawił się również na rozprawie w dniu 21 marca 2013 roku, skierowane do niego wezwanie zostało awizowane z adnotacją, iż adresat wyprowadził się, nie podając nowego adresu, zaś jego obrońca podał, że nie zna aktualnego miejsca pobytu oskarżonego. W konsekwencji rozprawę odroczono w celu podjęcia czynności zmierzających do zlokalizowania oskarżonego.

Postanowieniem z dnia 27 marca 2013 r. Sąd Rejonowy w (...) zarządził poszukiwanie S. M. na terenie całego kraju,
z uzasadnieniem, iż oskarżony nie stawiał się na wezwania i konieczne jest ustalenie jego miejsca pobytu w celu podjęcia dalszych decyzji procesowych.

Na rozprawę w dniu 3 grudnia 2013 r. oskarżony S. M. stawił się w stanie nietrzeźwości w związku z czym rozprawę odroczono. Oskarżony wskazał swój adres do doręczeń. Na kolejną rozprawę wyznaczoną na dzień 7 stycznia 2014 roku, oskarżony S. M. nie stawił się prawidłowo wezwany na poprzednim terminie rozprawy. W czasie rozprawy odczytano akt oskarżenia oraz wyjaśnienia oskarżonego S. M. złożone na rozprawie w poprzednim postępowaniu.

Oskarżony nie stawił się także na rozprawę w dniu 11 lutego 2014 roku,
a jednocześnie brak było dowodu doręczenia wezwania. Nie stawił się również obrońca oskarżonego prawidłowo zawiadomiony. Mimo prawidłowego wezwania oskarżony ponownie nie stawił się na rozprawę w dniu 8 kwietnia 2014 roku. Sąd rozprawę odroczył, wskazując na brak doręczenia do rąk własnych wezwania oskarżonemu w sytuacji gdy nie składał on jeszcze wyjaśnień, potrzebę przeprowadzenia dowodów, brak wcześniejszego terminu i konieczność uzyskania informacji co do doręczenia i pobytu oskarżonego. Oskarżony nie stawił się także na rozprawę dniu 27 maja 2014 roku (przy braku dowodu doręczenia wezwania). Postanowieniem z dnia 28 maja 2014 roku Sąd ponownie zarządził poszukiwanie oskarżonego.

Po zatrzymaniu oskarżonego do innej sprawy, zarządzeniem z dnia 5 grudnia 2014 roku wyznaczono kolejne terminy rozprawy na 3 marca 2015 roku i 31 marca 2015 roku.

Na rozprawie w dniu 3 marca 2015 roku, stawił się oskarżony S. M., doprowadzony z Zakładu Karnego w W., przy czym oskarżony złożył wniosek o wyłączenie od rozpoznania sprawy dotychczasowego sędziego referenta, a wniosek ten uwzględniono postanowieniem z dnia 3 marca 2015 roku.

Rozprawa wyznaczona na dzień 2 czerwca 2015 roku nie odbyła się z uwagi na usprawiedliwioną nieobecność psycholog, która miała być przesłuchana w charakterze świadka. Na kolejnej rozprawie w dniu 21 sierpnia 2015 roku stawił się oskarżony S. M., doprowadzony z Zakładu Karnego w W., który odmówił składania wyjaśnień. Na tym posiedzeniu przesłuchano natomiast dwóch świadków i rozprawę odroczono na dzień 30 października 2015r. wobec braku wcześniejszych wolnych terminów. Na rozprawie w dniu 30 października 2015 roku oskarżony nie stawił się, mimo prawidłowego zawiadomienia na poprzedniej rozprawie, przy czym na rozprawie tej przesłuchano pięciu świadków. Na rozprawę w dniu 9 lutego 2016 roku, oskarżony S. M. stawił się, doprowadzony z Zakładu Karnego w Z..

Na rozprawie w dniu 21 października 2015 roku, w obecności biegłego psychologa, zeznania w charakterze świadka złożyła pokrzywdzona I. W..

Postanowieniem z dnia 21 października 2015 roku, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego psychologa na okoliczność zdolności postrzegania, odtwarzania i zapamiętywania spostrzeżeń przez świadka I. W., odtworzonych przez nią w trakcie przesłuchania na rozprawie w dniu 21 października 2015 roku oraz na okoliczność jakie znaczenie dla psychologicznej oceny zeznań pokrzywdzonej I. W. złożonych w sprawie ma treść dołączonych do akt sprawy listów pisanych przez oskarżoną do S. M..

Wyrokiem z dnia 17 lutego 2016 roku sygn. akt II K 134/09, Sąd Rejonowy w (...) uniewinnił oskarżonego S. M. od popełnienia zarzucanych mu czynów.

Postanowieniem z dnia 6 kwietnia 2016 roku, w sprawie sygn. akt XXII S 4/16, Sąd Okręgowy w (...) odrzucił skargę oskarżonego S. M. na naruszenie prawa do rozpoznania sprawy w postepowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie Sąd wskazał, iż skarżący nie przedstawił żadnych okoliczności uzasadniających żądanie stwierdzenia przewlekłości tego postępowania, co jako brak nieusuwalny skargi skutkowało jej odrzuceniem.

Apelację od wyroku Sądu Rejonowego w (...) z dnia 17 lutego 2016 roku sygn. akt II K 134/09, wniosła Prokuratura Rejonowa w (...), domagając się uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Zarządzeniem z dnia 17 maja 2016 roku, wyznaczono rozprawę apelacyjną w sprawie sygn. XXIII Ka 357/16 na dzień 12 lipca 2016 roku. Zarządzeniem z dnia 04 lipca 2016 roku, wyznaczono rozprawę apelacyjną w sprawie sygn. XXIII Ka 357/16 na dzień 23 sierpnia 2016 r. Na rozprawie w dniu 23 sierpnia 2016 roku nie stawił się oskarżony S. M., pomimo prawidłowego zawiadomienia o terminie rozprawy.

Wyrokiem Sądu Okręgowego w (...) z dnia 2 września 2016 roku, w sprawie sygn. XXIII Ka 357/16 utrzymano w mocy zaskarżony wyrok, zmieniając orzeczenie jedynie w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach.

Pismem z dnia 9 maja 2016 roku, wniesionym do Sądu Rejonowego w (...), powód S. M. domagał się odszkodowania za niesłuszne skazanie. W uzasadnieniu wskazał, iż postępowanie w sprawie było prowadzone w sposób przewlekły, nadto podał że, mimo uniewinnienia go od zarzucanych mu czynów, w dalszym ciągu pozostaje szykanowany przez inne osoby w związku z toczącym się uprzednio procesem.

W dniu 30 sierpnia 2016 roku, powód S. M. wniósł do Sądu Rejonowego w (...) skargę, domagając się stwierdzenia że postępowanie prowadzone przed tym sądem o sygn. akt II K 134/09, od 2007 roku do dnia wniesienia skargi było prowadzone w sposób przewlekły, co skutkowało pogorszeniem stanu zdrowia skarżącego. Nadto wniósł o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w (...) kwoty 50.000 zł.

Postanowieniem Sądu Okręgowego w (...) z dnia 28 września 2016 roku, sygn. akt XXIII S 15/16, oddalono skargę oskarżonego wniesioną w trybie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu prowadzonego przez Sąd bez nieuzasadnionej zwłoki uznając, że w sprawie nie doszło do przewlekłości postępowania.

Przed rozpoczęciem procesu karnego w sprawie o sygn. akt II K 134/09 powód mieszkał w S.. Powodowi przydzielono lokal socjalny, ale w mieszkaniu tym nigdy nie zamieszkał z uwagi na to, że był szykanowany przez znajomych byłej jego konkubiny. Po opuszczeniu jednostki penitencjarnej nie miał gdzie zamieszkać z uwagi na kierowanie w stosunku do niego szykan
i wyzwisk w dotychczasowym jego miejscu zamieszkania.

W dacie orzekania przez Sąd I instancji powód był osobą bezdomną, zarejestrowaną w Urzędzie Pracy w P. jako osoba bezrobotna. Orzeczono, że jest dotknięty niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanymi. Powodem zaopiekowała się K. B., która w zamian pomoc
w prowadzeniu gospodarstwa zapewnia powodowi zaspokojenie jego potrzeb mieszkaniowych i zaopatruje go w żywność.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powód, który swe roszczenie o ochronę dóbr osobistych oparł na art. 448 k.c. w związku z art. 23 k.c. oraz na art. 417 § 1 k.c., nie wykazał przesłanek odpowiedzialności strony pozwanej przewidzianych w art. 417 k.c. Nie udowodnił w jakikolwiek sposób, aby wskutek postępowań prowadzonych przeciwko niemu przed Sądem Okręgowym w (...) i Sądem Rejonowym w (...) doszło do naruszenia jego dóbr osobistych.

W szczególności Sąd nie dopatrzył się naruszenia dóbr osobistych powoda w postaci godności, czci i dobrego imienia w związku z prowadzeniem przeciwko niemu przez blisko 10 lat postępowania karnego o przestępstwo zgwałcenia z art. 197 § 1 k.k. oraz z art. 197 § 1 k.k. w zw. z art. 201 k.k. W tym kontekście stwierdził Sąd, że postanowieniem Sądu Okręgowego w (...) z dnia 28 września 2016 roku, sygn. akt XXIII S 15/16 oddalono skargę powoda, wniesioną w trybie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku, uznając, że w sprawie o sygn.
akt II K 134/09 nie doszło do przewlekłości postępowania. Sąd Rejonowy
w S. terminowo i zasadnie podejmował czynności procesowe, zaś wpływ na wydłużenie się czasu trwania postępowania miało to, że powód ukrywał się przed wymiarem sprawiedliwości mając świadomość toczącego się wobec niego postępowania karnego i konieczności przeprowadzenia dowodu
z jego wyjaśnień. Z tej przyczyny postępowanie zawieszono. Nie bez znaczenia pozostaje również okoliczność, iż w toku postepowania na skutek wniosku powoda, od rozpoznania sprawy wyłączony został dotychczasowy sędzia - referent, co ze względu na konieczności zaznajamiania się z obszernym materiałem dowodowym, miało wpływ na wydłużenie postępowania. Nadto w sprawie zachodziła konieczność dwukrotnego dopuszczenia dowodu z opinii biegłego psychologa, co również odsuwało w czasie moment wyrokowania. Uwzględnił również Sąd Okręgowy, że na jedną z rozpraw powód stawił się będąc w stanie nietrzeźwości, uniemożliwiając tym samym prowadzenie rozprawy.

Naruszenia swoich dóbr osobistych w postaci godności, powód upatrywał się także w związku ze stawianymi mu zarzutami w toku prowadzonego postępowania karnego. Wskazywał, iż z tego powodu nie może odebrać mieszkania socjalnego znajdującego się w S. przy ulicy (...), gdyż osoby zamieszkujące w sąsiedztwie używają wobec niego wyzwisk określając go mianem pedofila, do czego - jak sam wskazał - doprowadziła jego była konkubina, była pasierbica i organy ściągania. W świetle powyższego uznał Sąd, że brak jest podstaw do przyjęcia, że za zniewagi kierowane pod adresem powoda odpowiedzialność ponosi Skarb Państwa – Sąd Okręgowy w (...) i Sąd Rejonowy w (...). Nie wykazał przy tym powód by jakikolwiek pracownik wymiaru sprawiedliwości tego typu informacje rozpowszechniał.

Za niesłuszne Sąd uznał również zarzuty powoda, iż do naruszenia jego dóbr osobistych doszło już tylko z uwagi na fakt, iż początkowo skazany wyrokiem, następnie został uniewinniony od zarzucanego mu czynu. Stwierdził bowiem Sąd, że o odpowiedzialności Skarbu Państwa nie przesądza sama tylko okoliczność, iż powód został uniewinniony od zarzutu popełnienia zarzuconego mu przestępstwa.

Sąd Okręgowy analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dopatrzył się jakichkolwiek działań bezprawnych ze strony pozwanego w postępowaniu karnym prowadzonym przeciwko powodowi. W szczególności nie uznał za takie wydanie wyroku skazującego, który następnie uchylono, by po dokonaniu dalszych czynności dowodowych, wydać wyrok uniewinniający. Zdaniem Sądu wszczęcie i prowadzenie postępowania karnego, sformułowanie zarzutów, wystąpienia z aktem oskarżenia i skazanie wyrokiem sądu I instancji, nawet gdy następnie w sprawie wyrok ten uchylono i przy ponownym rozpoznaniu sprawy zapadł wyrok uniewinniający, nie stanowi czynu niedozwolonego w rozumieniu art. 417 k.c. Odmienna ocena dowodów nie przesądza bowiem o nielegalności tych czynności. Oznacza jedynie brak automatycznego powiązania między sposobem zakończenia postępowania karnego, a oceną legalności dokonywanych w tym postępowaniu czynności procesowych.

Stwierdził również Sąd, że w sprawie karnej, z którą powód wiąże swoje roszczenie, nie stosowano wobec niego jakichkolwiek środków zapobiegawczych, jak również nie był on poszukiwany listem gończym, o którym mowa w art. 279 § 1 k.p.k. Zarządzono trzykrotnie na podstawie art. 278 k.p.k. poszukiwania oskarżonego na terenie kraju, bez zarządzenia o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu powoda, a miało to na celu wyłącznie ustalenie miejsca pobytu powoda, co zdaniem Sądu nie mogło wpływać negatywnie na stan psychiczny powoda. Stwierdził również Sąd, że pobyt powoda w zakładzie karnym w czasie trwania postępowania nie miał związku ze sprawą o sygnaturze II K 134/09
i w konsekwencji za chybiony uznał argument powoda dotyczący krzywd, których miał on doznać w czasie jego pobytu w jednostce penitencjarnej, skoro nie pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z przebiegiem procesu II K 134/09, w którym powód upatruje źródeł naruszenia jego dóbr osobistych. Z tych samych względów zdaniem Sądu nie zasługiwały na uwzględnienie również dalsze argumenty związane z utratą przez powoda mieszkania czy pracy.

Wobec powyższego uznał Sąd Okręgowy roszczenia powoda za bezzasadne, bowiem powód nie udowodnił faktu naruszenia działaniem strony pozwanej jego dóbr osobistych w postaci godności i prawa do dobrego imienia. Uwzględniając nawet, że powód miał subiektywne przekonanie, że nastąpiło naruszenie jego dóbr osobistych, to zachowaniu pozwanego nie można przypisać cechy bezprawności.

W apelacji od tego wyroku powód zarzucił naruszenie przepisów:

a) art. 417 k.c. przez przyjęcie, że pozwani nie prowadzili postępowania karnego w sposób przewlekły i nieefektywny mimo prowadzenia go przez 10 lat oraz przyjęcie, że zachowano należytą staranność procesową, co nie wypełniło przesłanki bezprawności niezbędnej do przyjęcia odpowiedzialności pozwanych na podstawie powołanej na wstępie normy oraz pominięcie przy ocenie przesłanki bezprawności kwestii uchylenia pierwszego wyroku skazującego, co w efekcie doprowadziło do błędnego ustalenia, że nie doszło do bezprawności działania pozwanych,

b) art. 233 § 1 k.p.c. przez:

- niezgodne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego przyjęcie, że nie zostały naruszone dobra osobiste powoda w postaci godności, czci, dobrego imienia i wolności, prawa do sądu i rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki mimo, iż opisywane i doznawane przez powoda szykany i akty agresji niewątpliwie związane były z pozostawaniem przez niego przez 10 lat w stanie oskarżenia z uwagi na zarzut zgwałcenia,

- dokonanie błędnego ustalenia, że nie doszło do przewlekłości
i nieefektywności postępowania karnego toczącego się przeciwko powodowi i aby sam fakt prowadzenia przez wiele lat postępowania o przestępstwo zgwałcenia nie stanowiło naruszenia dóbr osobistych powoda oraz aby po stronie pozwanej zaistniała bezprawność, mimo, że jak wynika z zeznań powoda to właśnie fakt prowadzenie tego postępowania doprowadził do tego, że powód był szykanowany zarówno w jednostce penitencjarnej jak i w miejscu zamieszkania, dopuszczano się w stosunku do niego aktów przemocy oraz przez wiele lat pozostawał w niepewności co do jego dalszego losu.

Opierając się na tych zarzutach powód domagał się:

- zmiany zaskarżonego wyroku i zasądzenia od pozwanych solidarnie na jego rzecz 100 000 zł, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 2 września
2016 r. – z tytułu zadośćuczynienia

ewentualnie

- uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenia od pozwanych kosztów postępowania apelacyjnego oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych i zasądzenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej powodowi z urzędu.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana domagała się oddalenia wniesionego przez powoda środka zaskarżenia i zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności stwierdzić należy, że Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy poczynił ustalenia faktyczne w sprawie i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Sąd pierwszej instancji nie naruszył, wbrew zarzutowi apelacji, art. 233 § 1 k.p.c. Przepis ten przewiduje, że sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Wyraża zasadę swobodnej oceny dowodów, ramy której są wyznaczone przez przepisy procedury cywilnej, doświadczenie życiowe, zasady logicznego rozumowania, co razem wziąwszy, pozwala sądowi na wszechstronne, a przy tym racjonalne i bezstronne ocenienie przeprowadzonych dowodów i w oparciu o te kryteria, z jednej strony spojrzenie na zgromadzony materiał dowodowy jako całość, z akcentem na dostrzeżenie ewentualnych niespójności, z drugiej, dokonanie wyboru tych dowodów, które w sposób przekonujący pozwalają na ustalenie stanu faktycznego, będącego podstawą subsumcji. Poczynienie ustaleń faktycznych i ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego należy do sądu pierwszej instancji, który przeprowadza postępowanie dowodowe i ocenia materiał dowodowy według przedstawionych reguł. Sąd drugiej instancji może takiej oceny nie podzielić tylko wtedy, gdy doszło do naruszenia przez sąd pierwszej instancji swobodnej oceny dowodów. Oznacza to, że skuteczne zakwestionowanie tej swobody w ocenie dowodów wymaga od skarżącego wykazania, że w następstwie istotnych błędów w logicznym rozumowaniu czy stosowaniu zasad doświadczenia życiowego lub pominięcia dowodów prowadzących w sposób nie budzący wątpliwości do wniosków odmiennych niż wyciągnięte przez sąd pierwszej instancji, ocena dowodów dokonana przez ten sąd była błędna lub rażąco wadliwa. Do naruszenia przez Sąd pierwszej instancji wymienionych reguł oceny dowodów nie doszło, wobec czego ustalenia przez ten Sąd poczynione, jak wyżej wskazano, należy zaakceptować.

Odnosząc się do zarzutów apelacji naruszenia prawa materialnego, należy stwierdzić, że podstawową przesłanką odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem przy wykonywaniu zadań z zakresu władzy publicznej jest ich bezprawność, które to pojęcie zarówno w art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej jaki i w - stanowiącym podstawę roszczeń powoda w niniejszej sprawie - art. 417 k.c. określono jako „niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie". Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 4 grudnia 2001 r., SK18/00 zdefiniował to sformułowanie jako „zaprzeczenie zachowania uwzględniającego nakazy i zakazy wynikające z normy prawnej". W rozpoznawanej sprawie słusznie Sąd Okręgowy uznał, że w postępowaniu karnym toczącym się przeciwko powodowi nie doszło do działań bezprawnych we wskazanym powyżej rozumieniu.

Jednie uzupełniając poczynione w tym zakresie ustalenia i oparte na nich wnioski stwierdzić należy, że w szczególności nie mógł odnieść zamierzonego przez apelującego skutku zarzut pominięcia przy ocenie przesłanki bezprawności kwestii uchylenia pierwszego wyroku skazującego powoda. O bezprawności działania pozwanego Skarbu Państwa nie przesądza samo wszczęcie
i prowadzenie przeciwko powodowi postępowania karnego, fakt uchylenia wyroku skazującego przez sąd odwoławczy i ostateczne zakończenie postępowania wyrokiem uniewinniającym. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest bowiem pogląd, zgodnie z którym odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa nie powstaje w wyniku wydania każdego wadliwego orzeczenia sądowego, lecz wadliwość ta powinna mieć postać kwalifikowaną (vide wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2006 r., sygn. akt III CNP 33/06 - OSNC 2007, Nr 5, poz. 35, z dnia 17 lutego 2011 r., sygn. akt IV CSK 290/10 - LEX nr 1111015, z dnia 13 czerwca 2013 r., sygn. akt VCSK 348/12, LEX nr 1375501).
Z tej też przyczyny wyłączona jest możliwość przypisania pozwanemu bezprawności zachowania ze względu na wadliwości merytorycznego postępowania w toku sprawy karnej i błędne decyzje Sądu w toku tego postępowania, prowadzące do uchylenia wyroku skazującego sądu karnego.
W tego rodzaju okolicznościach niezbędne jest natomiast zbadanie i ocena efektywności postępowania, szkody spowodowanej jego długotrwałością oraz związku przyczynowego pomiędzy czasem trwania procesu karnego a szkodą powoda (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2014 r., sygn. akt IV CSK 380/13, LEX nr 1467129).

W tym kontekście uwzględnić należy, że w rozpoznawanej sprawie nie doszło do wiążącego stwierdzenia niezgodności z prawem polegającej na uznaniu, że postępowanie karne toczące się pod sygnaturą akt II K 134/09 Sądu Rejonowego w (...) dotknięte było przewlekłością. Skarga powoda wniesiona zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. 2018.75) została bowiem oddalona (k. – 44). W powyższych okolicznościach nie znalazł zastosowania przepis art. 15 ust. 2 powołanej powyżej ustawy z 17 czerwca
2004 r., a zatem powód dochodzący w odrębnej sprawie zadośćuczynienia był zobowiązany wykazać, że w procesie, z którym wiąże swoje roszczenia doszło do przewlekłości pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym z poniesioną przez niego szkodą niematerialną. Artykuł 16 ustawy o skardze na przewlekłość postępowania nie stanowi bowiem normatywnej podstawy roszczenia dochodzonego przez powoda, a jedynie normę odsyłającą do ogólnych zasad odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za szkody wynikłe z przewlekłości postępowania – przede wszystkim do art. 417 k.c. (podobnie Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 czerwca 2008 r., sygn. akt III CZP 25/08, OSNC 2009, nr 9 poz. 127). Tymczasem apelujący domaga się uznania naruszenia jego dóbr osobistych i uznania przewlekłości postępowania, powołując się wyłącznie na długotrwałość postępowania karnego, nie wskazując przy tym przejawów nieefektywności działania i opieszałości Sądu. Wydając zaskarżony wyrok Sąd I instancji skrupulatnie przeanalizował przebieg postępowania karnego i w konsekwencji doszedł do prawidłowej konkluzji, iż kolejne posiedzenia odraczane były z przyczyn niezależnych od Sądu Rejonowego.

W tych okolicznościach podkreślenia w szczególności wymaga, że Sąd Okręgowy rozpoznający wniesioną przez S. M. skargę na przewlekłość postępowania stwierdził, że Sąd Rejonowy „(…)wszelkie czynności podejmował terminowo oraz prawidłowo, mając baczenie na to, by zmierzały one do wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy w rozsądnym czasie” (k. – 47). Zaznaczyć również wypada, że jako jedną z głównych przyczyn długotrwałości postępowania prowadzonego przez Sąd Rejonowy w (...) pod sygnaturą akt II K 134/09, rozpoznający skargę na przewlekłość postępowania Sąd Okręgowy w (...) wskazał niemożność ustalenia miejsca pobytu oskarżonego – powoda w niniejszej sprawie, ukrywającego się przed wymiarem sprawiedliwości. Nie sposób przy tym zaakceptować stanowiska strony powodowej uznającej celową absencję oskarżonego na rozprawach, za dopuszczalny i równoprawny z odmową składania wyjaśnień sposób obrony. Pomija bowiem apelujący wynikające z art. 75 § 1 k.p.k. obowiązki ciążące na oskarżonym, a to: zawiadamiania o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub miejsca pobytu, jeżeli trwa ona dłużej niż
7 dni, zmianie danych umożliwiających kontaktowanie się z oskarżonym oraz obowiązek stawienia się na każde wezwanie w toku postępowania karnego.

Wobec powyższego uznać należało, że toczący się przeciwko powodowi proces karny acz długotrwały nie był jednak przewlekły, a w związku z tym działania podjęte przez sądy w tym postępowaniu nie miały charakteru bezprawnego. Wystąpienie zaś przesłanek wyłączających bezprawność uwalnia sprawcę ewentualnego naruszenia dobra osobistego od odpowiedzialności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2005 r., sygn. akt III CZP 53/04).

Rację miał Sąd I instancji uznając, że brak również podstaw do przyjęcia, że Skarb Państwa reprezentowany przez Sąd Rejonowy w (...) i Sąd Okręgowy w (...) ponosi odpowiedzialność za nękanie powoda przez otoczenie w związku z rodzajem przestępstw, których popełnienie mu przypisywano, pozostawało w związku przyczynowym z wykonywaniem władzy publicznej. Jak stwierdził sam powód to jego była konkubina i jej córka oraz organy ścigania doprowadziły do tego, że został on poddany ostracyzmowi (k.- 3 verte). Nie wskazał przy tym jakichkolwiek okoliczności, które pozwalałyby przyjąć, że ujawnienie stawianych mu zarzutów, a w następstwie tego szykanowanie apelującego, związane było z wykonywaniem władzy publicznej przez jednostki organizacyjne pozwanego z działalnością, których powód wiąże swoje roszczenia. Nie sposób zgodzić się także z wyrażonym w apelacji poglądem o niewątpliwym „naruszeniu dobra osobistego powoda w postaci prawa do rzetelnego i sprawnego procesu sądowego”, które nie jest w swej istocie dobrem osobistym. Dopiero naruszenie konkretnego, nazwanego dobra może podlegać kompensacie na podstawie przepisów art. 417, 445 i 448 w zw. art. 24 k.c. (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 września 2015 r., sygn. akt V CSK 741/14, OSNC 2016, nr 7 – 8, poz.95).

Z powyższych względów apelację jako bezzasadną należało oddalić, o czym orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o art. 98 § 1 i art. 99 k.p.c. w związku z § 2 pkt i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, zmienionego rozporządzeniem z dnia 3 października 2016 r (Dz. U. 2016, poz. 1668). Sąd Okręgowy wydając zaskarżony wyrok odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu z uwagi na okoliczności sprawy w powiązaniu z sytuacją majątkową powoda oraz jego sytuacją życiową. Sąd Apelacyjny podzielił natomiast pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2014 r., sygn. akt V CZ 40/14, LEX nr 1504594) zgodnie, z którym przekonanie strony o zasadności zajmowanego stanowiska, które w pewnych przypadkach może przemawiać za nieobciążaniem jej kosztami przegranego procesu przed sądem pierwszej instancji, przestaje być aktualne
w postępowaniu apelacyjnym . O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym orzeczono zgodnie z § 8 pkt 6 w związku z § 16 ust.1 pkt 2 i § 4 ust.3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

SSA Tomasz Ślęzak SSA Mieczysław Brzdąk SSA Joanna Naczyńska