Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 maja 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Edyta Jefimko (spr.)

Sędziowie: SA Marta Szerel

SA Alicja Fronczyk

po rozpoznaniu w dniu 12 maja 2021 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. R. i J. M.

przeciwko Skarb Państwa – Wojewodzie (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 5 sierpnia 2020 r., sygn. akt II C 468/18

1.oddala apelację,

2.zasądza od Skarbu Państwa - Wojewody (...) na rzecz A. R. i J. M. kwoty po 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym.

Marta Szerel Edyta Jefimko Alicja Fronczyk

Sygn. akt V ACa 11/21

UZASADNIENIE

A. R. ostatecznie wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa –Wojewody (...) na swoją rzecz kwoty 311.944,67 zł wraz z ustawowymi odsetkami, w zakresie kwot 229.887 zł od dnia doręczenia pozwu, a w zakresie kwoty 82.057,67 zł od dnia doręczenia pisma zawierającego rozszerzenie powództwa, do dnia zapłaty. Powód wniósł również o zasądzenie kosztów procesu.

J. T. i J. M. w odrębnej sprawie (o sygn. akt II C 480/18) wnieśli o zasądzenie od Skarbu Państwa – Wojewody (...) kwot po 169.120 zł dla każdego z nich. Powodowie wnieśli również o zasądzenie kosztów procesu.

Postanowieniem z dnia 2 sierpnia 2018 r. Sąd Okręgowy połączył sprawę o sygn. akt II C 480/18 do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą A. R. przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie (...) prowadzoną pod sygnaturą II C 468/18.

W związku ze śmiercią J. T. w jego miejsce do procesu wstąpiła J. M. jako następca prawny, która rozszerzyła powództwo w ten sposób, że zamiast kwoty 338.240 zł (2x 169.120 zł) wniosła o zasądzenie kwoty 515.433,62 zł wraz ustawowymi odsetkami, w zakresie kwot 338.240 zł od dnia doręczenia pozwu, a w zakresie kwoty 177.193,62 zł od dnia doręczenia pisma zawierającego rozszerzenie powództwa, do dnia zapłaty.

W odpowiedziach na pozwy Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę (...) wniósł o oddalenie powództw w całości i zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Wyrokiem z dnia 5 sierpnia 2020 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:

1. zasądził od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) na rzecz A. R. kwotę 309.260,30 zł z odsetkami ustawowymi od 5 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty;

2. zasądził od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) na rzecz J. M. kwotę 515.433,62 zł z odsetkami ustawowymi od 5 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty;

3. oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

4. zasądził od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) na rzecz A. R. kwotę 23.117,21 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

5. zasądził od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) na rzecz J. M. kwotę 28.851,21 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

6. nakazał pobrać od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) na rzecz Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 323,80 zł tytułem zwrotu części wydatków poniesionych w sprawie.

Powyższy wyrok Sąd Okręgowy wydał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i wniosków.

Prezydium Rady Narodowej (...) W. na wniosek Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej W. – W. wszczęło postępowanie o wywłaszczenie, na rzecz Państwa pod budowę osiedla mieszkaniowego, nieruchomości położonych w W., w tym części gruntu przy ulicy (...) objętego księgą wieczystą o numerze (...).

Postępowanie dotyczyło fragmentu tego gruntu o powierzchni 2537m ². Własność wskazanej nieruchomości przysługiwała następującym osobom: B. R. w 1/6 części, F. R. w 1/6 części, H. R. w 1/6 części, K. R. (1) w 1/6 części oraz A. A. w 2/6 części. Adres zamieszkania H. R., tj. W. ul. (...), był znany organowi przed wydaniem decyzji, gdyż doręczał mu kolejne pisma. A. A. do protokołu z dnia 28 października 1971 r. podała, iż B. R. mieszka przy ulicy (...). Uprzednio, tj. 22 marca 1971 r., (...) Biuro (...) w odpowiedzi na zapytanie dotyczące B. R. zamieszkałej w W. przy ulicy (...) III udzieliło odpowiedzi, iż osoba o takich danych nie figuruje jako zameldowana na terenie Polski.

Prezydium Rady Narodowej (...) W. decyzją z dnia 30 grudnia 1971 r. (znak (...) orzekło o wywłaszczeniu przez odjęcie prawa własności przysługującego jak określono: B. R. w 1/6 części, spadkobiercom F. R. w 1/6 części, H. R. w 1/6 części, spadkobiercom, K. R. (1) w 1/6 części oraz A. A. w 2/6 części - na rzecz Państwa z przeznaczeniem pod budowę osiedla mieszkaniowego (...) w W. części nieruchomości o powierzchni 2 537m ^{( 2)} położonej w W. przy ul. (...) uregulowanej w księdze nr (...). Z tytułu wywłaszczenia ustalono odszkodowanie w kwocie 9.133 zł, które miało być podzielone stosownie do udziałów i pomniejszone o zadłużenie w wysokości 5.448,90 zł. Orzeczono o wypłacie A. A. kwoty 2.228,10 zł, B. R., H. R., spadkobiercom po F. R. i K. R. (1) kwot po 1522,15 zł. Decyzję dla B. R. i H. R. pozostawiono w aktach sprawy na podstawie art. 145 k.p.a.

Wskutek wniosku K. R. (2) (spadkobiercy K. R. (1)) z dnia 30 lipca 1990 r. doszło do wznowienia postępowania wywłaszczeniowego decyzją z dnia 8 czerwca 2015 r. wydaną przez Starostę Powiatu (...), który stwierdził wydanie z naruszeniem prawa decyzji z dnia 30 grudnia 1971 r. z powodu pominięcia strony postępowania, jednak wobec tego, że w wyniku wznowienia postępowania doszłoby do wydania identycznej w treści decyzji administracyjnej, organ poprzestał na tym stwierdzeniu.

Spadek po H. R. nabyli jego żona F. R. (z d.W.) w 1/4 spadku oraz dzieci: A. R., K. R. (3), L. M. (1), T. R. po 3/19 spadku. Spadek po F. R. zmarłej w dniu 4 lutego 1988 r. nabyły jej dzieci: A. R., K. R. (3), T. R. i L. M. (2) po 1/4 spadku każde z nich. A. R. nabył również 1/3 spadku po K. R. (3) oraz ½ spadku po T. R.. A. R. nabył 1/2 spadku po H. R.. H. R. nabył 3/20 spadku po swojej siostrze F. R.. Spadkobierczynią po niej jest też M. R. w udziale 5/20. H. R. odziedziczył również po M. R. 1/5 spadku. W konsekwencji H. R. odziedziczył łącznie po F. R. 1/5 spadku. W skład spadku wszedł 1/6 udziału w spornej nieruchomości. Na tej podstawie A. R. odziedziczył 1/12 udziału w nieruchomości z tytułu udziału należącego do H. R. oraz 1/60 udziału w nieruchomości po F. R., łącznie 1/10 udziału we współwłasności w spornej nieruchomości. Spadek po B. R., odziedziczyła w całości jej córka K. T. w całości. Po niej zaś dziedziczyli jej córka J. M. i mąż J. T. po połowie. J. M. jest również jedynym spadkobiercą po J. T. i nabyła spadek po nim w całości. W konsekwencji J. M. nabyła całość spadku po B. R., w tym udział 1/6 w spornej nieruchomości.

Wartość rynkowa nieruchomości gruntowej o powierzchni 2.537m ² z nieruchomości o powierzchni 7.150m ² położonej w W. przy ul. (...) uregulowanej w księdze wieczystej KW nr (...) według stanu i przeznaczenia na datę 30 grudnia 1971 r. oraz cen aktualnych wynosi 3.092.603 zł.

Powyższy stan faktyczny został ustalony przez Sąd Okręgowy przede wszystkim na podstawie dowodów z dokumentów (decyzji administracyjnych oraz orzeczeń sądów, w tym postanowień spadkowych) oraz opinii biegłego B. B.. Sąd pominął na podstawie art. 235 ² § 1 pkt. 2 k.p.c. wnioski pozwanego o zwrócenie się do organizacji rzeczoznawców majątkowych oraz o sporządzenie opinii uzupełniającej w przedmiocie danych charakteryzujących rynek nieruchomości w latach 2016–2019 jako nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, uznając że opinia biegłego w zakresie wyceny jest prawidłowa, a biegły przekonująco wyjaśnił również, dlaczego szacowana cena nieruchomości wzrosła w ciągu 3 lat. Za fakt notoryjny Sąd Okręgowy uznał okoliczność, że na przestrzeni ostatnich lat następuje dalszy wzrost cen nieruchomości. Stwierdzenie to wynikało z punktu widzenia wiedzy przeciętnego obserwatora rynku i było wystarczające do wstępnej akceptacji różnicy w wyniku szacowania tej samej nieruchomości przez tego samego biegłego w lipcu 2016 r. i wrześniu 2019 r. Ponadto aktualny operat opierał się o inne – nowsze dane porównawcze, które wpływają na ostateczną wycenę. Zrozumiałe było również wyjaśnienie biegłego co do znaczenia wskaźnika trendu rynkowego jako odzwierciedlenia przeciętnego wzrostu cen. Nie może on, zatem stanowić osi szacunku wartości konkretnej nieruchomości. Gdyby tak było, to czynność ta w istocie nie miałaby charakteru ustalania wykorzystywania wiadomości specjalnych, gdyż wystarczyłoby zestawienie wartości gruntu wynikającej z operatu szacunkowego z 2016 r. i owego trendu. Biegły wyjaśnił także przekonująco wpływ wartości „cena średnia” na treść obu operatów. Nie można było także zarzucić, że ostatni operat szacunkowy był oczywiście wadliwy z punktu widzenia stanowiska pozwanego co do cechy „sąsiedztwo” nieruchomości, skoro w obu wycenach ma ona tożsamą, „niekorzystną” dla wartości ocenę dostateczną. Sąd poczynił swoje ustalenia według stanu nieruchomości na dzień 30 grudnia 1971 r., ponieważ w tej dacie doszło do wydania decyzji wywłaszczeniowej, ale uwzględnił ceny aktualne.

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo co do zasady zasługuje na uwzględnienie.

Powodowie upatrywali źródła doznanej szkody w nieuzyskaniu odszkodowania z tytułu wywłaszczonej na mocy decyzji z dnia 30 grudnia 1971 r. nieruchomości - z uwagi na pozbawienie ich poprzedników prawnych możliwości występowania w postępowaniu wywłaszczeniowym. Szkody upatrywali zaś nie w tym, że w ogóle doszło do utraty przez te osoby własności nieruchomości, ale w tym, iż nastąpiło to bez ekwiwalentu pieniężnego.

Podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa, z uwagi na datę i charakter zdarzenia wywołującego szkodę, stanowił art. 417 k.c. w związku z art. 153 k.p.a. Zgodnie z art. 153 § 1 k.p.a. stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 145 § 1 k.p.a. albo uchylenia takiej decyzji w wyniku wznowienia postępowania, służy roszczenie o odszkodowanie w zakresie i na zasadach określonych w przepisach kodeksu cywilnego.

Powodowie skutecznie wykazali, iż są następcami prawnymi współwłaścicieli przedmiotowej nieruchomości: F. R., H. R. i B. R., co nie zostało zakwestionowane przez pozwanego.

Skarb Państwa był zaś biernie legitymowany w sprawie o naprawienie szkody wynikłej z ostatecznej decyzji administracyjnej, wydanej w okresie, w którym nie istniały jednostki samorządu terytorialnego. Prezydium Rady Narodowej w (...) W. jest organem, który obecnie nie istnieje. Jego kompetencje przeszły na podstawie ustawy z dnia 22 listopada 1973 r. o zmianie ustawy o radach narodowych, na terenowe organy administracji państwowej szczebla wojewódzkiego, przy czym w miejsce Prezydium Rady Narodowej w (...) W. terenowym organem stopnia wojewódzkiego został Prezydent W.. Stan ten uległ zmianie na podstawie art. 53 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. terenowych organach administracji rządowej ogólnej i z dniem 27 maja 1990 r. do właściwości wojewodów przeszły, między innymi, kompetencje należące uprzednio do terenowych organów administracji państwowej stopnia wojewódzkiego.

Pominięcie stron postępowania wywłaszczeniowego, stanowiące przesłankę wydania decyzji nadzorczej przez Starostę Powiatu (...), skutkowało tym, że poprzednicy prawni powodów nie brali skutecznie udziału w tym postępowaniu. Wynikiem tego stanu było uniemożliwienie zainteresowanym podjęcia kroków zmierzających do zachowania prawa własności gruntu, co jednak nie stanowiło uzasadnienia szkody w rozpoznawanej sprawie. Ponadto z uwagi na cel wywłaszczenia – budowę osiedla mieszkaniowego – szanse powodzenia w przeszłości tego typu działań Sąd Okręgowy ocenił jako znikome, podobnie jak i uzyskanie nieruchomości zamiennej. Starosta (...) w powołanej decyzji wprost bowiem stwierdził zaistnienie przesłanek do wywłaszczenia nieruchomości.

Kolejną konsekwencją wadliwości postępowania wywłaszczeniowego było pozbawienie poprzedników prawnych powodów możliwości podejmowania czynności w celu ustalenia należnego odszkodowania za wywłaszczaną nieruchomości i w ogóle pozbawienie odszkodowania poprzez jego niewypłacenie i złożenie do depozytu, na co zresztą nie przedstawiono dowodu. W postępowaniu wywłaszczeniowym nie brali bowiem skutecznie udziału ani B. R., ani H. R., jak również F. R., która wówczas żyła, a zastała zakwalifikowana przez organ jako osoba zmarła.

Sąd stwierdził wadliwość postępowania wywłaszczeniowego wobec H. R. i B. R. odnośnie do zaniechania doręczenia im pod znane (H. R.) lub możliwe do ustalenia (B. R. – ulica (...), a nie ulica (...)) adresy zamieszkania. Jego zdaniem wskazane wadliwości w ustaleniu adresów zainteresowanych były rezultatem zawinionego zaniechania funkcjonariusza – pracownika organu prowadzącego postępowanie.

Decyzja Starosty (...) stwierdzająca wydanie decyzji wywłaszczeniowej z naruszeniem prawa wywiera skutki także dla powodów, chociaż to nie oni zainicjowali postępowanie wznowieniowe, ponieważ rozstrzygnięcie uwzględniające wniosek o wznowienie postępowania ma charakter generalny wobec wszystkich adresatów decyzji.

W związku z powyższym doszło do podnoszonego w pozwach uszczerbku majątkowego jakiego doznali współwłaściciele nieruchomości, który do chwili zamknięcia rozprawy nie został zrekompensowany, a zatem dotknął ostatecznie powodów.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż nie dostrzega innych, niż wadliwe postępowanie administracyjne, zdarzeń, które zaistniały „na przedpolu określonego powyżej uszczerbku majątkowego powodów”, co świadczy o tym, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy bezprawnością obciążającą Skarb Państwa, a wywodzoną w sprawie szkodą. Ponieważ powodowie (bądź ich poprzednicy prawni) nie brali udziału w postępowaniu zakończonym decyzją z dnia 30 grudnia 1971 r. - choć powinni, dlatego orzeczenie to nie może być dla nich wiążące w zakresie przyznanego odszkodowania.

Wysokość odszkodowania nie powinna być obliczana na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, czyli przepisów nieobowiązujących już w czasie powstania skutecznych wobec Skarbu Państwa roszczeń o naprawienie szkody, wyrządzonej decyzją administracyjną, co do której zostało stwierdzone, że została wydana z naruszeniem prawa.

Przyjęcie reguł ustalenia odszkodowania, wynikających z ustawy z dnia 12 marca 1958 r., pomijałoby reguły intertemporalne kolejnych ustaw regulujących wywłaszczenie, które przyjmowały zasadę bezpośredniego działania ustawy nowej. Roszczenie powodów stało się wymagalne w 2015 r. i dopiero wówczas powstały warunki do skutecznego względem Skarbu Państwa dochodzenia naprawienia szkody. Skoro więc odszkodowanie za wywłaszczenie ustalane jest pod rządami ustawy, która nie zawiera ograniczeń z ustawy z dnia 12 marca 1958 r., to nieuzasadnione byłoby sięganie do zasad rozliczenia już nieobowiązujących i sprzecznych z obecnym porządkiem konstytucyjnym. W konsekwencji odszkodowanie należne powodom należało ustalić w oparciu o aktualną wartość części nieruchomości objętej sporem.

Sąd Okręgowy, dokonując oceny zgłoszonego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia, zajął stanowisko, że roszczenie odszkodowawcze nie może ulec przedawnieniu zanim stanie się wymagalne. Postulat ten zmaterializowany jest poprzez normę z art. 120 § 1 zd. 1 k.c. Z całą pewnością powodowie nie mogli dochodzić roszczeń odszkodowawczych wcześniej niż wydanie, a w zasadzie doręczenie im decyzji nadzorczej – wznowieniowej z dnia 8 czerwca 2015 r. Ponieważ pozwy wniesione odpowiednio 4 i 8 czerwca 2018 r. W konsekwencji trzyletni bieg terminu przedawnienia rozpoczął się z dniem wydania decyzji nadzorczej - 8 czerwca 2015 r.

Zarzut przedawnienia nie może też być skuteczny w zakresie kwot przekraczających pierwotne żądania powodów. Zmiana powództwa przez zwiększenie dochodzonych kwot nastąpiła bowiem nie na skutek zmiany podstawy faktycznej żądania co do jego istoty, a jest wynikiem przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego i to na skutek inicjatywy samych powodów mającego za przedmiot ustalenie wysokości szkody. Nie sposób zatem zarzucić im bezczynności w dochodzeniu roszczeń. Ewentualnie zaś, odnośnie rozszerzonej części pozwu, zarzut przedawnienia należałoby uznać za naruszający zasady współżycia społecznego .

Skoro zatem przedmiotowa część nieruchomości w dacie wyrokowania miała wartość 3.092.603 zł, to biorąc pod uwagę niezakwestionowane i nieskorygowane później twierdzenie pozwu, iż potencjalny udział A. R. w nieruchomości wynosiłby po zaokrągleniu 1/10, to odszkodowanie należne mu wyniosło 309.260,30 zł. Natomiast zważywszy na to, iż potencjalny udział J. M. wynosi 1/6, to należne jej odszkodowanie wyniosło 515.433,83 zł, przy czym zasądzeniu podlega zgodnie z żądaniem kwota 515.433,62 zł.

Odsetki ustawowe za opóźnienie z uwagi na odszkodowawczy charakter roszczenia (art. 363 § 2 k.c. w zw. z art. 481 § 2 k.c.) zostały zasądzone od daty wydania wyroku.

Dalej idące żądania, zostały oddalone.

O kosztach procesu rozstrzygnięto na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 100 k.p.c. ustalając, że zarówno powód jak i powódka wygrali sprawę odpowiednio niemal w całości.

Wobec tego, iż na chwilę wyrokowania w sprawie pozostał nierozliczony wydatek poniesiony w związku z opiniowaniem przez biegłego w kwocie 213,80 zł, to należało nim z mocy art. 113 ust 1 u.k.s.c. obciążyć pozwanego.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając orzeczenie Sądu Okręgowego w części, tj. co do pkt 1, 2 oraz 4-6.

Apelacja została oparta na zarzucie naruszenia następujących przepisów:

1/ art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z 442 § 1 zd. 1 k.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów na skutek uznania, że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie pozwalał na ustalenie, że nie doszło do przedawnienia roszczenia powodów, gdyż początek biegu przedawnienia należy liczyć w niniejszej sprawie od wydania decyzji z dnia 8 czerwca 2015 r., znak (...), w sytuacji gdy bieg terminu przedawnienia roszczenia rozpoczął się z dniem wystąpienia zdarzenia szkodzącego, a powodowie nie podjęli żadnej czynności w rozumieniu art. 123 k.c., która skutkowałaby przerwaniem biegu terminu przedawnienia roszczenia;

2/ art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z 442 § 1 zd. 1 k.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i pominięciu dowodów przedłożonych do akt sprawy przy piśmie procesowym pozwanego z dnia 29 stycznia 2019 r., co skutkowało pominięciem w ustaleniach faktycznych momentu, który należy przyjąć jako miarodajny do ustalenia, kiedy powodowie (ich poprzednicy prawni) dowiedzieli się o szkodzie,

3/ art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niedostateczne wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku w zakresie przepisu, jaki Sąd zastosował dla wskazania początkowego terminu biegu przedawnienia;

4/ art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 231 k.p.c. poprzez pominięcie zgłoszonego przez stronę pozwaną w odpowiedzi na pozew wniosku dowodowego o zwrócenie się przez Sąd do Spółdzielni Mieszkaniowej (...) o nadesłanie dokumentów związanych z wywłaszczoną nieruchomością, co skutkowało błędnym ustaleniem faktycznym co do momentu, kiedy powodowie z dużą dozą prawdopodobieństwa dowiedzieli się o pozbawieniu ich prawa własności nad nieruchomością, a tym samym - o szkodzie;

5/ art. 6 k.c. w zw. z art. 417 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię i uznanie, że strona powodowa wykazała przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, tj. szkodę, bezprawne działanie pozwanego oraz istnienie adekwatnego związku przyczynowego między bezprawnym działaniem a szkodą powoda;

6/ art. 361 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 363 § 1 k.c. w zw. z art. 417 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na wadliwym przyjęciu, że zdarzeniem wywołującym szkodę w majątku powodów była wadliwa decyzja z 1971 r. oraz, że między szkodą w majątku powodów a wadliwą decyzją istnieje adekwatny związek przyczynowy, uzasadniający zasądzenie odszkodowania z tego tytułu, a w konsekwencji wadliwym ustaleniu odszkodowania;

7/ art. 442 § 1 zd. 2 k.c. w zw. z art. 123 § 1 ust. 1 k.c. w zw. z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz niektórych ustaw (Dz.U. nr 162, poz. 1692), art. 153 k.p.a. w brzmieniu na dzień 13 maja 1995 r., przez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia w sytuacji, gdy roszczenie powodów o odszkodowanie uległo przedawnieniu, a powodowie nie przedsięwzięli bezpośrednio przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw odszkodowawczych czynności w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia odszkodowawczego we właściwym terminie;

8/ art. 442 § 1 zd. 2 k.c. w zw. z art. 417 § 1 k.c. i w zw. z art. 153 k.p.a. poprzez jego błędne zastosowanie polegające na jego niezastosowaniu, wyrażające się w przyjęciu, że w sprawie nie znajduje zastosowania 10-letni termin przedawnienia;

9/ art. 442 § 1 zd. 2 k.c. w zw. z art. 417 § 1 k.c. i w zw. z art. 120 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że art. 442 § 1 zd. 2 k.c. nie stanowi przepisu specjalnego względem art. 120 § 1 k.c.;

10/ art. 361 k.c. i art. 363 k.c. poprzez ich błędną wykładnię wyrażające się w przyjęciu, że w przypadku uznania odpowiedzialności pozwanego co do zasady, odpowiada on za szkodę jako wartość nieruchomości wedle stanu z dnia wydania wadliwej decyzji i cen obecnych zamiast co najwyżej, obliczonej jako zwaloryzowana kwota odszkodowania złożona do depozytu sądowego a jednocześnie również ustaleniem przez Sąd adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy źródłem szkody a samą szkodą.

Nadto pozwany zarzucił Sądowi Okręgowemu:

- nieustalenie od kiedy powodowie lub ich poprzednicy prawni dowiedzieli się o fakcie wywłaszczenia nieruchomości, jak również o fakcie nieuzyskania z tego tytułu odszkodowania;

- nieustalenie faktów wskazanych w tiret wyżej, również poprzez zaniechanie zwrócenia się do Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z pytaniem o posiadane w jej zasobach dokumenty, związane z budową osiedla mieszkaniowego na przedmiotowym gruncie, i ich nadesłanie.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o:

- uchylenie wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa;

- zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania, z tym że kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej według norm przepisanych wraz z odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Ustalenia poczynione w sprawie przez Sąd Okręgowy są prawidłowe i dotyczą wszystkich istotnych dla jej rozstrzygnięcia okoliczności faktycznych. W złożonej apelacji pozwany Skarb Państwa koncentruje swoje zarzuty przede wszystkim na kwestiach niewłaściwego zastosowania przez Sąd Okręgowy przepisów prawa materialnego w dwóch zasadniczych zakresach: pierwszym dotyczących przedawnienia roszczeń powodów i drugim dotyczącym wysokości odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości.

Powodowie domagali się zasądzenia na ich rzecz od Skarbu Państwa odszkodowania na podstawie dawnego art. 153 k.p.a. Przepis ten stanowił, że stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 145 § 1 k.p.a. albo uchylenia takiej decyzji w wyniku wznowienia postępowania, służy roszczenie o odszkodowanie w zakresie i na zasadach określonych w przepisach Kodeksu cywilnego, a jego dochodzenie następowało w postępowaniu przed sądem powszechnym. Od dnia 1 września 2004 r. art. 153 k.p.a. przestał obowiązywać, zgodnie jednak z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2004 r., Nr 162, poz. 1692) nadal znajduje zastosowanie do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie nowelizacji ustawy.

Zdarzeniem, z którym powodowie łączyli odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego, było wydanie przez Prezydium Rady Narodowej (...) W. decyzji z dnia 30 grudnia 1971 r. (znak (...)) o wywłaszczeniu nieruchomości w warunkach opisanych w art. 145 § 1 pkt 4 k.p.a., a zatem z naruszeniem zasady czynnego udziału w postępowaniu stron. Naruszenie tej zasady jest przesłanką dla wznowienia postępowania administracyjnego. Celem tego nadzwyczajnego postępowania administracyjnego jest zaś ustalenie, czy w toku postępowania prowadzącego do wydania ostatecznej decyzji doszło do któregoś z uchybień opisanych w art. 145 § 1 k.p.a., a w razie pozytywnej odpowiedzi na to pytanie - także zbadanie, czy i w jaki sposób to uchybienie wpłynęło na wynik sprawy oraz wydanie w miejsce ostatecznej, ale wadliwej decyzji, takiego aktu, jakim poprzednie postępowanie administracyjne winno się zakończyć. W razie zaistnienia tzw. negatywnych przesłanek dla uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania, (art. 146 k.p.a.) organ prowadzący wznowione postępowanie po stwierdzeniu uchybienia z art. 145 § 1 k.p.a. ogranicza się do stwierdzenia wydania ostatecznej decyzji z naruszeniem prawa (art. 151 § 2 k.p.a.) (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2007 r., I CSK 24/07, Lex nr 442641)

Wskutek wniosku z dnia 30 lipca 1990 r., złożonego przez K. R. (2) - spadkobiercy K. R. (1), doszło do wznowienie postępowania wywłaszczeniowego decyzją z dnia 8 czerwca 2015 r. wydaną przez Starostę Powiatu (...), który stwierdził wydanie z naruszeniem prawa decyzji z dnia 30 grudnia 1971 r. z powodu pominięcia strony postępowania, jednak wobec tego, że w wyniku wznowienia postępowania doszłoby do wydania identycznej w treści decyzji administracyjnej, organ nie uchylił wadliwej decyzji, poprzestając na stwierdzeniu o naruszeniu prawa.

Wydanie decyzji z dnia 8 czerwca 2015 r. formalnie otwierało powodom drogę do dochodzenia roszczenia odszkodowawczego, opartego na podstawie art. 153 k.p.a., bowiem było równoznaczne z uzyskaniem przez powodów potwierdzenia, że funkcjonariusze, za których odpowiada Skarb Państwa, popełnili uchybienia proceduralne w postępowaniu zakończonym decyzją z dnia 30 grudnia 1971 r., sprowadzające się do pozbawienia F. R., H. R. i B. R. prawa do czynnego udziału w postępowaniu wywłaszczeniowym.

Podstawę odpowiedzialności za szkody, jakie ponieśli poprzednicy prawni powodów, na skutek wydania decyzji administracyjnej dotkniętej wadą uzasadniającą wznowienie postępowania administracyjnego albo wskutek uchylenia takiej decyzji w wyniku wznowienia postępowania (art.153 § 1 k.p.a.), stanowi przepis art. 417 k.c. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1989 r., III CZP 58/88, OSNC 1989/9/129). Do tego przepisu, jako określającego zakres i zasady roszczeń odszkodowawczych, odsyłał art. 153 k.p.a., przy czym odesłanie to nie dotyczyło przepisów ogólnych o przedawnieniu roszczeń (por. J.J. G. do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 1998 r., I CKN 910/97, OSK (...)). Pominięcie przez ustawodawcę regulacji, stanowiącej odpowiednik art. 160 § 6 k.p.a., spowodowało lukę w prawie w odniesieniu do przedawnienia wskazanych w art. 153 k.p.a. roszczeń (por. R. Trzaskowski - Przedawnienie roszczeń związanych z wydaniem niezgodnej z prawem ostatecznej decyzji (art. 417 ¹ § 2 k.c.), Palestra 2011/9-10/118-125).

W konsekwencji powstała luka contra legem, która polega na tym, że rozstrzygnięcie istotnej prawnie kwestii (początku biegu terminu przedawnienia roszczeń odszkodowawczych z art.153 k.p.a.) jest wprawdzie możliwe na podstawie przepisów ogólnych (art. 442 k.c. § 1 k.c. lub art. 442 ¹ § 1 k.c.), jednakże ich zastosowanie – w zestawieniu z regulacjami szczegółowymi dotyczącymi zbliżonych kwestii uregulowanych wyraźnie przez ustawodawcę (art. 160 § 6 k.p.a.) – prowadzi do rezultatów istotnie odmiennych, przy czym brak jest wystarczających racji odmienność tę uzasadniających (inny początek biegu terminu przedawnienia roszczeń wynikających z takiego samego rodzaju zdarzenia, jakim było wydanie niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej).

Za ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego należy uznać stanowisko, że wymagalność roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej wydaniem niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej zostało uregulowane wyłącznie w art. 160 § 6 k.p.a. i nie stosuje się w tym wypadku przepisów ogólnych o czynach niedozwolonych (por. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1989 r., III CZP 58/1988, OSNC 1989/9/129 oraz z dnia 26 kwietnia 2006 r., III CZP 125/05 , OSNC 2006/12/194).

W ocenie Sądu Apelacyjnego zarówno z przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, jak i Kodeksu cywilnego nie wynika, aby wolą ustawodawcy było zasadnicze zróżnicowanie reguł, dotyczących przedawnienia roszczeń, o naprawienie szkody wyrządzonej wydaniem niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej, określonych w art. 160 k.p.a. w stosunku do roszczeń, których podstawę stanowił art. 153 k.p.a.

W judykaturze wypracowane zostało stanowisko odnośnie reguł dotyczących przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej wydaniem bezprawnej decyzji administracyjnej, jeżeli strona domaga się odszkodowania na podstawie art. 153 k.p.a., zgodnie z którym przyjęto, że bieg przedawnienia roszczenia o którym mowa w art. 153 k.p.a., nie może się rozpocząć, zanim roszczenie to stanie się wymagalne, a zatem przed dniem, w którym stanie się ostateczna decyzja uchylająca wadliwą decyzję w postępowaniu o wznowienie lub decyzja stwierdzająca wydanie poprzedniej decyzji z naruszeniem prawa (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 1998 r., I CKN 910/97, OSNC 1999/6/114, z dnia 12 lutego 2010 r. I CSK 328/09, Lex nr 599887 i z dnia 5 kwietnia 2006 r. IV CSK 177/05, Lex nr 301835, a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie dnia 25 października 2017 r. o sygn. I ACa 1254/16, Lex nr 2402445).

Stanowisko to Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym apelację co do zasady podziela.

Zgodnie z art. 153 k.p.a. zdarzeniem sprawczym wywołującym szkodę jest wydanie wadliwej ostatecznej decyzji administracyjnej (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 r., III CZP 99/06, OSNC 2007/6/79, z dnia 6 listopada 2008 r., III CZP 101/08, OSNC 2009/4/57, postanowienie z dnia 9 lipca 2009 r., III CZP 47/09, Lex nr 518113), dlatego nasuwa się prosty wniosek, że początek biegu maksymalnego 10-letniego terminu przedawnienia z art. 442 § 1 zd. 2 k.c. powinien być powiązany właśnie z tą decyzją, czyli w rozpoznawanej sprawie z decyzją z dnia 30 grudnia 1971 r. (znak (...)).

W konsekwencji, w przypadku zastosowania do roszczeń dochodzonych na podstawie art. 153 k.p.a., ogólnych reguł dotyczących przedawnienia roszczeń z czynów niedozwolonych (art. 442 § 1 zd. 2 k.c.), możliwa byłaby sytuacja, w której 10–letni termin przedawnienia liczony od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę - 30 grudnia 1971 r., upłynąłby w dniu 30 grudnia 1981 r., a więc zanim doszło w dniu 8 czerwca 2015 r. do prejudycjalnego stwierdzenia we właściwym postępowaniu niezgodności decyzji z prawem, a poszkodowani uzyskali możliwość skutecznego wystąpienia z żądaniem naprawienia szkody.

Zastosowanie art. 442 § 1 zd. 2 k.c. do roszczenia dochodzonego na podstawie art. 153 k.p.a. bez uwzględnienia nietypowego charakteru unormowanego w nim czynu niedozwolonego, wymaga, jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, także oceny z punktu widzenia chronionego konstytucyjnie prawa do wynagrodzenia szkody wyrządzonej bezprawnym działaniem władzy publicznej. Uznanie, że roszczenie poszkodowanego przedawnia się po 10 latach od wydania ostatecznej decyzji administracyjnej niezgodnej z prawem, mogłoby doprowadzić do trudnej do zaakceptowania sytuacji, iż roszczenie poszkodowanego przedawni się zanim stanie się wymagalne. Wówczas gwarancja zawarta w art. 77 ust. 1 Konstytucji RP byłaby tylko pozorna i pozbawiona dla poszkodowanych w takiej sytuacji realnej wartości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2014 r., I CSK 606/13, Lex nr 1545025)

Sąd Najwyższy, w uzasadnieniu wyroku z dnia 2 grudnia 1998 r., I CKN 910/97, OSNC 1999/6/114, stwierdził, iż nie należy poprzestać na bezpośrednim i wyłącznym odniesieniu się do normy art. 442 k.c., określającej zasady przedawnienia roszczeń wynikających z czynów niedozwolonych, bowiem trzeba również rozważyć zastosowanie ogólnej normy zawartej w art. 120 § 1 zd. 1 k.c., stanowiącej, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.

Sąd Apelacyjny powyższego poglądu Sądu Najwyższego nie podziela, dostrzegając brak możliwości odwołania się do reguły zawartej w art. 120 § 1 k.c., z tej przyczyny, iż reguła ta doznaje licznych wyjątków w związku z obowiązywaniem regulacji szczególnych (lex specialis), do których należą: art. 229 § 1 k.c., art. 390 § 3 k.c., art. 1007 k.c. oraz art. 442 ¹ § 1 k.c., a poprzednio art. 442 § 1 k.c. (B.Kordasiewicz, w: System PrPryw, t. 2, 2008, s.610). Oznacza to, iż art. 442 § 1 k.c. wyłącza zastosowanie art. 120 § 1 k.c.

Wynikająca z art. 153 k.p.a. luka w prawie co do przedawnienia roszczeń odszkodowawczych, w ocenie Sądu Apelacyjnego może zostać wyeliminowana w drodze analogii legis do regulacji szczególnej z art. 160 § 6 k.p.a., obowiązującego w dacie zdarzenia wyrządzającego szkodę (wydania niezgodnej z prawem decyzji o wywłaszczeniu).

Luka contra legem – występuje gdy dla danego stanu faktycznego (kwestii prawnej) obowiązuje norma prawna (przepis prawny) – (w rozpoznawanej sprawie ogólny przepis regulujący przedawnienie roszczeń z czynów niedozwolonych – art. 442 § 1 zd. 2 k.c.), ale nie jest ona taka jak być powinna, bowiem jej zastosowanie przez Sąd spowodowałoby, że roszczenia powodów o naprawienie szkody przedawniłyby się, zanim poszkodowani mogliby ich skutecznie dochodzić.

Posłużenie się przez Sąd Apelacyjny analogią legis zapewni zaś realną możliwość korzystania przez powodów z prawa, przewidzianego przez art. 77 ust. 1 Konstytucji RP.

O dnia wydania w dniu 8 czerwca 2015 r. decyzji nadzorczej, do dnia wniesienia pozwów (4 i 8 czerwca 2018 r.) nie upłynął okres 3 lat. Zatem nie było celowe prowadzenie przez Sąd postępowania dowodowego w zakresie dowodów z dokumentów związanych z budową osiedla mieszkaniowego na przedmiotowym gruncie.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy prawidłowo więc Sąd Okręgowy uznał, iż dochodzone pozwem roszczenia nie uległy przedawnieniu, przy czym wbrew nietrafnym zarzutom pozwanych powodowie wykazali przesłanki roszczenia odszkodowawczego z art. 417 § 1 k.c.

Sąd Apelacyjny podziela w całości argumentację dotyczącą braku podstaw do ustalenia wysokości odszkodowania na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (t.j. Dz.U. z 1974 r., nr 10, poz. 64), nieobowiązujących w dacie wydania zaskarżonego wyroku. Stanowisko Sądu I instancji w tym zakresie zostało w sposób wyczerpujący uzasadnione oraz poparte stanowiskiem judykatury Sądu Najwyższego (por. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2008 r., I CSK 472/07, Lex nr 485928 z dnia 13 października 2010 r., I CSK 678/09, Lex nr 622198). Apelacja nie zawiera przekonujących argumentów podważających jego trafność.

Uznając apelację za bezzasadną Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. Sąd Apelacyjny zasądził od Skarbu Państwa - Wojewody (...) na rzecz A. R. i J. M. kwoty po 8.100 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym. Wysokość koszów zastępstwa procesowego została ustalona przy uwzględnieniu wskazanej w apelacji wartości przedmiotu zaskarżenia w stosunku do każdego z powodów na podstawie o § 10 ust. 1 pkt. 2 w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Marta Szerel Edyta Jefimko Alicja Fronczyk