Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 kwietnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie Przewodnicząca – sędzia: Urszula Iwanowska, po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 2022 r., w S. na posiedzeniu niejawnym

sprawy z odwołania Z. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o wypłatę świadczenia

na skutek apelacji organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 grudnia 2020 r., sygn. akt IV U 630/20

I.  zmienia zaskarżony w wyrok i oddala odwołanie oraz zasądza od Z. R. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  zasądza od ubezpieczonego na rzecz organu rentowego kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

sędzia Urszula Iwanowska

III A Ua 20/21

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 4 czerwca 2020 r. przyznał Z. R. prawo do emerytury, poczynając od dnia 1 lutego 2020 r., tj. od miesiąca w którym zgłoszono wniosek w wysokości emerytury 1.547,24 zł brutto, jednocześnie zawieszając wypłatę świadczenia z uwagi na zbieg prawa do więcej niż jednego świadczenia. Organ rentowy wskazał, że osoby, które pobierają policyjną emeryturę obliczoną na podstawie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym - właściwą dla danego rodzaju służby mają prawo do pobierania jednego świadczenia - wyższego lub wybranego.

W odwołaniu od powyższej decyzji Z. R. wniósł o jej zmianę poprzez uchylenie zawieszenia wypłaty świadczenia oraz zasądzenia zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych prawem.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych prawem podtrzymując stanowisko zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2020 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i nakazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. podjąć wypłatę emerytury przyznanej Z. R. z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poczynając od dnia 1 lutego 2020 r. (punkt I) oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. na rzecz Z. R. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt II).

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Z. R. urodził się w dniu (...) w Z.. Pełnił służbę uprawniającą do wysługi lat w jednostkach ochrony przeciwpożarowej Państwowej Straży Pożarnej w następujących okresach:

- od 1 października 1973 r. do 3 czerwca 1977 r.- jako słuchacz podchorąży Wyższej Oficerskiej Szkoły Pożarniczej,

- od 11 sierpnia 1977 r. do 30 września 1980 r. w K. Rejonowej Straży Pożarnych w T.,

- od 1 października 1980 r. do 14 czerwca 1992 r. w Komendzie Wojewódzkiej Straży Pożarnych w B.,

- od 15 czerwca 1992 r. do 28 lutego 1999 r. w Komendzie Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej w B.,

- od 1 marca 1999 r. do 15 kwietnia 2002 r. w Komendzie Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej w B.,

- od 16 kwietnia 2002 r. do 15 lutego 2007 r. w Komendzie Głównej Straży Pożarnej w W..

Stosunek służbowy został rozwiązany z dniem 15 lutego 2007 r. na pisemny wniosek ubezpieczonego. W dniu zwolnienia ze służby zajmował on stanowisko dyrektora biura.

W dniu 22 lutego 2007 r. Z. R. złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury na podstawie ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA decyzją z dnia 30 marca 2007 r. ustalił ubezpieczonemu prawo do emerytury policyjnej. Przy ustaleniu wysokości emerytury uwzględniono wysługę emerytalną obliczoną wyłącznie z następujących okresów służby: od 1 sierpnia 1973 r. do 3 czerwca 1977 r., od 11 sierpnia 1977 r. do 30 września 1980 r., od 1 października 1980 r. do 15 lutego 2007 r. stanowiących sumę 33 lat, 4 miesięcy i 9 dni. Podstawę wymiaru emerytury stanowiła kwota 7.401,33 zł. Emerytura z tytułu wysługi lat wyniosła 75% podstawy wymiaru tj. kwotę 5.551,00 zł. Świadczenie emerytalne ustalone w dniu 30 marca 2007 r. podlegało zawieszeniu z uwagi na pobieranie rocznego świadczenia, o którym mowa w art. 101 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej. Organ emerytalno-rentowy decyzją z dnia 23 stycznia 2008 r. ustalił wysokość świadczenia na kwotę 5.962,53 zł (75% podstawy wymiaru emerytury wynoszącej 7.950,04 zł). Powyższą decyzję wydano w związku z podjęciem wypłaty od dnia 1 marca 2008 r. emerytury policyjnej, po upływie terminu pobierania rocznego uposażenia w trybie art. 101 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej. Emerytura jest wypłacana do dnia dzisiejszego. Od dnia 1 marca 2018 r. emerytura wynosi 8.093,99 zł miesięcznie brutto.

Po zwolnieniu ze służby w Państwowej Straży Pożarnej, ubezpieczony od 1 kwietnia 2007r. do 30 września 2018 r. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w (...) Sp. z o.o. w P., w pełnym wymiarze czasu pracy i podlegał z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym. Stosunek pracy został rozwiązany na mocy porozumienia stron.

W dniu 25 lutego 2020 r. Z. R. złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Na dzień złożenia wniosku miał ukończone 66 lat. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 4 czerwca 2020 r., znak (...), przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury, poczynając od dnia 1 lutego 2020 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Wysokość emerytury została ustalona na kwotę 1.547,24 zł brutto. Jednocześnie Zakład zawiesił wypłatę świadczenia z uwagi na zbieg prawa do więcej niż jednego świadczenia. Wysokość świadczenia została obliczona z uwzględnieniem kwoty składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem ich waloryzacji tj. kwoty 317.802,33 zł oraz średniej dalszego trwania życia, wynoszącej 205,40 miesięcy.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie przepisów prawa niżej powołanych Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że ustalony stan faktyczny pomiędzy stronami postępowania nie był sporny, a spór dotyczył wyłącznie tego, czy Z. R. przysługuje prawo do jednoczesnego pobierania świadczenia emerytalnego z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jak i świadczenia emerytalnego nabytego w związku ze służbą w Państwowej Straży Pożarnej. Nie ulega bowiem wątpliwości, że ubezpieczony ma przyznane prawo do emerytury zarówno z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jak i prawo do emerytury policyjnej na podstawie ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 723). Przy czym świadczeniem wypłacanym była emerytura policyjna.

Sąd Okręgowy wskazał, że podstawą dla Zakładu, do odmowy podjęcia wypłaty emerytury przyznanej Z. R. z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, była treść art. 95 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (powoływana dalej jako: ustawa emerytalna). Stosownie do treści art. 95 ust. 1 tej ustawy, w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. Natomiast art. 95 ust. 2 ustawy, stanowi, że przepis art. 95 ust. 1 stosuje się również, z uwzględnieniem art. 96 ustawy, w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym osób, o których mowa w art. 2 ust. 2, z wyjątkiem przypadku, gdy emerytura wojskowa lub policyjna została obliczona według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin lub w art. 15a lub art. 15d lub art. 18e ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (powoływana dalej jako: ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym).

Zatem co do zasady w razie zbiegu uprawnień do emerytury z dwóch różnych systemów przysługuje tylko jedno świadczenie - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. Zasada ta ma również zastosowanie do przypadku nabycia prawa do emerytury policyjnej, albowiem art. 95 ust. 2 określający wyjątek od zasady pobierania jednego świadczenia emerytalnego odnosi się również do emerytur policyjnych.

Przepis art. 2 ustawy emerytalnej umożliwia zaś emerytowanym żołnierzom zawodowym i funkcjonariuszom służb mundurowych nabycie prawa do emerytury z powszechnego systemu emerytalnego, po spełnieniu jego ustawowych przesłanek. W przypadku sprzężenia tego prawa nie tylko z wiekiem emerytalnym, ale także z posiadaniem wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych (przy emeryturze z systemu zdefiniowanego świadczenia), w stażu emerytalnym nie uwzględnia się okresów służby wojskowej oraz służby w formacjach „mundurowych”, jeżeli z tego tytułu ustalono prawo do świadczeń pieniężnych określonych w ustawach o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy służb mundurowych (art. 5 ust. 2a ustawy emerytalnej).

Następnie Sąd Okręgowy podkreślił, że w orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, zgodnie z którym funkcjonariuszom służb mundurowych można ustalić prawo do emerytury powszechnej pod warunkiem jednak niezaliczenia składkowych okresów ubezpieczenia cywilnego do obliczenia emerytury mundurowej. Możliwość jednoczesnego nabycia prawa do emerytury z ubezpieczenia społecznego i emerytury mundurowej jest zatem możliwa tylko wówczas, gdy okresy ubezpieczenia powszechnego i służby mundurowej, w oparciu o jaką ustalono wysługę mundurową, nie zostały wzajemnie uwzględnione przy ustalaniu prawa do świadczeń, a każdy z nich ale z osobna jest samodzielnie wystarczający do uzyskania prawa do emerytury w określonym systemie. Nie jest przy tym możliwe zaliczenie okresów ubezpieczenia w okresach pełnienia służby i równoległego podlegania ubezpieczeniu społecznemu. Są to bowiem te same okresy w znaczeniu czasowym. Nie mogą one więc być sumowane, gdyż ten sam okres został zaliczony do ustalenia i obliczenia emerytury mundurowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2010 r., II UK 174/09 i z dnia 6 stycznia 2009 r., I UK 178/08). Zaś w wyroku z dnia 27 sierpnia 2013 r., II UK 22/13, Sąd Najwyższy dodatkowo wskazał, iż ustawa o emeryturach i rentach nie zawiera obecnie (i nie zawierała również poprzednio) przepisu, który pozwalałby ubezpieczonym żądać wyłączenia wybranych okresów, już raz zaliczonych do stażu emerytalnego w celu uzyskania emerytury mundurowej, ale też podwyższenia jej wysokości, by teraz tych samych okresów „użyć” ponownie w celu uzyskania emerytury z FUS. Wnioskujący nie może zatem żądać, by prawo do emerytury z ubezpieczenia powszechnego przysługiwało mu po zaliczeniu tych samych (w części lub w całości) okresów ubezpieczenia, już uwzględnionych przy ustalaniu uprawnień do emerytury mundurowej, przysługującej z mocy odrębnych przepisów emerytalnych. Wobec powyższego nie ma żadnych prawnych podstaw do wykorzystywania raz już zaliczonych okresów składkowych ponownie, przy ustalaniu świadczeń emerytalnych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Dalej sąd pierwszej instancji podkreślił, że Sąd Najwyższy potwierdził to stanowisko w wyroku z dnia 24 stycznia 2019 r., I UK 426/17, w którym wskazano, iż o zastosowaniu wyjątku od zasady wypłacania jednego świadczenia decyduje brak możliwości obliczenia emerytury wojskowej przy uwzględnieniu „cywilnego” stażu emerytalnego, a nie data przyjęcia żołnierza zawodowego do służby wojskowej (art. 95 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 1076).”. W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Najwyższy podkreślił, iż uznaje za właściwy taki kierunek wykładni art. 95 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, z którego wynika, że użyte w ust. 2 tego artykułu sformułowanie „emerytura (...) obliczona według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych” oznacza odwołanie się do zasad obliczenia emerytury wojskowej określonych w tych przepisach, a więc z uwzględnieniem wyłącznie służby wojskowej, co z kolei uzasadnia prawo do pobierania dwóch emerytur „wypracowanych” niezależnie od siebie. Zatem o wyjątku od zasady pobierania jednego świadczenia nie decyduje data przyjęcia do służby, ale brak możliwości obliczenia emerytury wojskowej przy uwzględnieniu „cywilnego” stażu emerytalnego. Przy czym ten „brak możliwości” nie występuje wtedy, gdy emeryt wojskowy nie decyduje się na złożenie wniosku o doliczenie po zwolnieniu ze służby wojskowej okresów składkowych i nieskładkowych, choć mogą one zwiększyć podstawę wymiaru emerytury do 75%. Wspólnym bowiem mianownikiem uzasadniającym prawo do dwóch świadczeń są uwarunkowania wynikające z przepisów prawa niepozwalające na wykorzystanie stażu „cywilnego” w emeryturze wojskowej, a nie wybór emeryta wojskowego.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd Okręgowy podkreślił, że Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ustalił Z. R. prawo do emerytury policyjnej, przy czym do jej ustalenia przyjął wyłącznie okresy służby w Państwowej Straży Pożarnej. Tym samym pozostałe okresy zatrudnienia wnioskodawcy w żaden sposób nie zostały uwzględnione przy ustaleniu prawa do tego świadczenia, jak również nie mogły zostać uwzględnione, albowiem przypadają po okresie służby wnioskodawcy i nie dają podstaw do ich uwzględnienia w oparciu o art. 14 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym. Zatem – w ocenie sądu meriti - Zakład Ubezpieczeń Społecznych winien był nie tylko obliczyć wysokość należnej wnioskodawcy emerytury, ale też wobec braku podstaw do zawieszenia, rozpocząć wypłatę obliczonego świadczenia.

Nadto Sąd Okręgowy przypomniał, że stosownie do treści art. 18 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym kwota emerytury bez uwzględnienia dodatków, zasiłków i świadczeń pieniężnych, o których mowa w art. 25, nie może przekroczyć 75% podstawy wymiaru emerytury. W przypadku zwiększenia emerytury, o którym mowa w art. 15 ust. 4 ustawy, tj. z uwagi na inwalidztwo pozostające w związku ze służbą, kwota emerytury nie może przekroczyć 80% podstawy wymiaru emerytury.

Dalej sąd pierwszej instancji wskazał, że w rozpoznawanej sprawie ubezpieczony pobiera od początku emeryturę policyjną w maksymalnej wysokości - 75% podstawy wymiaru, zatem nie miał on możliwości włączenia okresów „cywilnego” stażu emerytalnego, które wystąpiły po przyznaniu prawa do emerytury mundurowej (w latach 2007-2018) do algorytmu obliczenia wysokości emerytury policyjnej, stąd - w ocenie tego Sądu - ma prawo do jednoczesnej wypłaty dwóch świadczeń, zarówno emerytury policyjnej, jak i emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W rozpoznawanej sprawie zachodzi wyjątek, o którym mowa w przywołanym wyżej art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej.

Następnie sąd meriti wyjaśnił, że rozdzielenie systemów ubezpieczeniowego i zaopatrzeniowego funkcjonariuszy służb mundurowych pozwala na to, aby każdy z tych systemów realizował osobno zobowiązania wobec funkcjonariuszy służb mundurowych i bez związku z systemem powszechnym, przy zachowaniu zasady, że za ten sam okres ubezpieczenia emerytalnego nie mogą jednocześnie przysługiwać dwa świadczenia emerytalne (art. 5 ust. 2a ustawy emerytalnej). Zaś zbieg prawa do świadczeń oznacza sytuację, w której jedna osoba spełnia warunki do otrzymania więcej niż jednego świadczenia. Niewątpliwie zasada niekumulacji (tj. wypłacania tylko jednego świadczenia) stanowi wyraz obowiązującej w prawie ubezpieczeń społecznych zasady solidarności ryzyka i nie jest sprzeczna z konstytucyjną zasadą równości wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 r., I UK 390/11). Regułą jest zatem, że zbieg prawa do kilku świadczeń określonych w ustawie rodzi dla organu rentowego obowiązek wypłaty tylko jednego (wyższego) świadczenia, z zastrzeżeniem że zainteresowanemu przysługuje prawo wyboru wypłaty świadczenia. Natomiast w art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej wyróżniono przypadek wyjątkowy, zachodzący w sytuacji obliczenia emerytury wojskowej lub policyjnej według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin lub w art. 15a lub art. 15d lub art. 18e ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym. Zastosowanie zaś wykładni gramatycznej prowadzi do wniosku, że w powyższej sytuacji wyłączono zasadę niekumulacji świadczeń. Zbieg obu świadczeń, tj. emerytury powszechnej i emerytury mundurowej, jest zatem możliwy w odniesieniu do żołnierzy i funkcjonariuszy, którzy wstąpili do służby po 1 stycznia 1999 r. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego (przykładowo cytowany wyrok z dnia 24 stycznia 2019 r., I UK 426/17) wynika, że o zastosowaniu wyjątku od zasady wypłacania jednego świadczenia decyduje brak możliwości obliczenia emerytury funkcjonariuszy służb mundurowych przy uwzględnieniu „cywilnego” stażu emerytalnego, a nie data przyjęcia funkcjonariusza do służby. Sąd Okręgowy podzielił, co do zasady, powyższe stanowisko, z tym jednak zastrzeżeniem, że z uwagi na rozdzielenie systemów ubezpieczeniowego i zaopatrzeniowego funkcjonariuszy służb mundurowych, nie może istnieć element zbieżny, łączący oba świadczenia i ten element zbieżny nie może odnosić się do przedmiotu świadczenia. Inaczej rzecz ujmując prawo do emerytury policyjnej powinno być ustalone wyłącznie na podstawie okresów służby, natomiast prawo do emerytury powszechnej wyłącznie na podstawie innych okresów ubezpieczenia.

Sąd pierwszej instancji uznał, że taka sytuacja zaistniała w przedmiotowej sprawie i kierując się powyższymi ustaleniami oraz dokonaną oceną prawną, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i nakazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych podjąć wypłatę emerytury przyznanej Z. R. z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poczynając od dnia 1 lutego 2020 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o to świadczenie.

Ponadto Sąd ten orzekł o zwrocie kosztów zastępstwa procesowego należnych stronie wygrywającej spór na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Koszalinie w całości nie zgodził się Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który w wywiedzionej apelacji zarzucił mu:

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 95 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej przez błędną jego wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie poprzez przyjęcie, że w sytuacji ubezpieczonego, który uprawniony jest do emerytury wojskowej (ustalonej przez Wojskowe Biuro Emerytalne w S.) oraz emerytury z FUS (ustalonej przez ZUS w zaskarżonej decyzji ZUS z dnia 4 czerwca 2020 r.) nie ma podstaw do wypłaty tylko jednego świadczenia; zdaniem organu rentowego przywołany przepis ustanawia w ust. 1 podstawową w prawie ubezpieczeń społecznych zasadę wypłaty jednego świadczenia, bez względu na ilość świadczeń, do których uprawniony jest zainteresowany, a zasada oparta jest na zasadzie solidarności ryzyka, stanowiącej istotę prawa ubezpieczeń społecznych.

W związku z powyższym w ocenie organu rentowego, sąd pierwszej instancji błędnie przyjął, że ubezpieczony powinien mieć prawo do wypłaty zarówno emerytury wojskowej, jak również emerytury ustalonej przez ZUS.

Tak formułując zarzuty apelujący wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania ubezpieczonego ewentualnie:

- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji,

- zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego przed sądem pierwszej i drugiej instancji według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu skarżący ponadto powyższe między innymi podkreślił, że powoływanym przez Sąd Okręgowy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2019 r., I UK 426/17, nie jest wyrokiem rozstrzygający stąd wyrok należy interpretować w oparciu o już obowiązującą wykładnię sądową. Sąd Najwyższy bowiem w wyrokach np. z dnia 4 grudnia 2013 r., II UK 223/13, czy z dnia 8 maja 2012 r., II UK 237/11, stwierdził, iż utrwalony jest pogląd w myśl, którego w polskim systemie zabezpieczenia społecznego zasadą jest wypłata jednego świadczenia w sytuacji zbiegu świadczeń z różnych systemów, co jest zgodne z zasadą solidaryzmu społecznego. Zaś we wskazanym wyroku z dnia 24 stycznia 2019 r. Sąd Najwyższy podejmuje próbę wyłożenia, czy obliczenie emerytury z art. 15 może być rozumiane jak obliczenie art. 15a. Nie dokonuje jednak w tym zakresie żądnych wiążących rozstrzygnięć, kierując sprawę do ponownego rozpatrzenia. Natomiast apelujący podkreślił, że Sąd w tym samym wyroku zgadza się z tym, iż ustawodawca nie ma konstytucyjnego obowiązku umożliwienia kumulacji świadczeń rentowych i emerytalnych z różnych tytułów.

Jednocześnie apelujący na potwierdzenie swojego stanowiska przywołał wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 21 marca 2019 r., III AUa 909/16, w którym Sąd ten wskazał, iż prawo do otrzymywania jednego świadczenia wynika wprost z przepisów. Zarówno art. 95 ustawy emerytalnej, jak i analogiczny art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin wskazują, że ubezpieczony uprawniony do emerytury z FUS nie może jednocześnie pobierać emerytury wojskowej mimo, że spełnił warunki do jej nabycia i odwrotnie. Tym samym Sąd podkreślił, że przepisy dotyczące systemu ubezpieczeń społecznych nie podlegają wykładni rozszerzającej i muszą być interpretowane ściśle.

W odpowiedzi na apelację Z. R., działając przez pełnomocnika, wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych w całości podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko w przedmiotowej sprawie i w pełni podzielając argumentację faktyczną i prawną zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. W ocenie skarżącego apelacja jest bezzasadna w całości, bowiem sąd pierwszej instancji zebrał w pełni i dokonał wszechstronnej oceny materiału dowodowego, Sąd ponad wszelką wątpliwość prawidłowo ustalił wszystkie okoliczności sprawy i prawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego oraz uwzględnił stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z dnia 24 stycznia 2019 r., I UK 426/17, które skarżący również podziela, wbrew odmiennej argumentacji organu rentowego.

Jednocześnie ubezpieczony podkreślił, że obecnie w orzecznictwie ugruntowane jest liczne stanowisko zgodnie, z którym funkcjonariuszom służb mundurowych można ustalić prawo do emerytury powszechnej pod warunkiem niezaliczenia składkowych okresów ubezpieczenia cywilnego do obliczania emerytury mundurowej.

Również takie stanowisko zajął Sąd orzekający w przedmiotowej sprawie, który dokładnie i szczegółowo wyjaśniając swój tok rozumowania wskazując na podstawy prawne i ich interpretację.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się uzasadniona.

Celem uporządkowania powyższych treści należy podkreślić, że Z. R. jest uprawiony do emerytury mundurowej przyznanej przez Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji na podstawie ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 723; powoływana dalej jako: ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym).

Sąd Apelacyjny uznał, że stan faktyczny sprawy ustalony przez Sąd Okręgowy nie budzi wątpliwości i dlatego w całości został on uwzględniony przez sąd odwoławczy jako podstawa oceny prawnej (art. 387 § 2 ¹ pkt. 1 k.p.c.). Natomiast sąd odwoławczy nie podzielił oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego dokonanej przez Sąd Okręgowy, który przyjął, że wysokość emerytury mundurowej ubezpieczonego w maksymalnej wysokości 75% została ustalona z samych okresów jego służby w Państwowej Straży Pożarnej, wobec czego Sąd ten uznał, że posiadane przez odwołującego okresy służby mundurowej, dające ponad 75% podstawy, nie pozwalają na skonsumowanie okresów podlegania ubezpieczeniom w powszechnym systemie emerytalnym. Tym samym w ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw prawnych do zawieszania wypłaty świadczenia emerytalnego z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Wobec złożonej apelacji i zarzutu naruszenia prawa materialnego spór w niniejszej sprawie wciąż sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy organ na podstawie art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej, prawidłowo odmówił Z. R. wypłaty świadczenia z powszechnego systemu emerytalnego w związku z pobieraniem przez ubezpieczonego emerytury mundurowej, a to wobec zbiegu prawa do świadczeń.

Niezaprzeczalnie zagadnienie związane ze zbiegiem prawa do świadczeń z ubezpieczenia powszechnego i zaopatrzenia mundurowego jest uregulowane w art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym oraz w art. 95 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej. W tym kontekście istotny jest też przepis art. 2, w szczególności ustęp 2 ustawy emerytalnej wyznaczający zakres podmiotowy ustawy:

1. Świadczenia na warunkach i w wysokości określonych w ustawie przysługują:

1) ubezpieczonym - w przypadku spełnienia warunków do nabycia prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;

2) członkom rodziny pozostałym po ubezpieczonym albo po osobie uprawnionej do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

2. Świadczenia na warunkach i w wysokości określonych w ustawie przysługują również żołnierzom zawodowym oraz funkcjonariuszom Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej, jeżeli nie spełniają oni warunków do nabycia prawa lub utracili prawo do świadczeń określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób, oraz członkom rodzin pozostałym po tych osobach.

Jednocześnie trzeba mieć na uwadze, że analizowana kwestia, dotycząca zbiegu prawa do świadczeń z ubezpieczenia powszechnego i zaopatrzenia mundurowego była przedmiotem licznych - i to odmiennych wbrew stanowisku Sądu Okręgowego i samego ubezpieczonego - wypowiedzi judykatury. Jednoznaczne stanowisko w omawianej kwestii wyraził Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 8 maja 2012 r., II UK 237/11 (OSNP 2013/7-8/91), w którym wprost wskazał, że zasada pobierania jednego świadczenia (wyższego lub wybranego przez uprawnionego), w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń - art. 95 ust. 1 ustawy emerytalnej, jest oczywista i dotyczy również zbiegu prawa do emerytury lub renty, określonych w tej ustawie, z prawem do świadczeń przewidzianych w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych. Także w wyroku z dnia 24 maja 2012 r., II UK 261/11 (LEX nr 1227967) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że ubezpieczony uprawniony do świadczenia z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i pobierający to świadczenie nie może jednocześnie pobierać emerytury wojskowej, mimo że spełnił warunki do jej nabycia i prawo to zostało mu przyznane. Analogicznie w wyroku z dnia 4 grudnia 2013 r., II UK 223/13 (LEX nr 1394110) Sąd Najwyższy argumentował, iż prawo do otrzymywania jednego świadczenia wynika wprost z przepisów. Przy tym wszystkim, Sąd Apelacyjny zauważa, że zasada prawa do pobierania tylko jednego świadczenia z zakresu zabezpieczenia społecznego nie jest nowa i została do ustawy emerytalnej przejęta z ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. nr 40, poz. 267 ze zm.) - art. 69.

Takie stanowisko zajął również Marszałek Sejmu RP oraz Prokurator Generalny w postępowaniu wywołanym przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie SK 30/17, w którym Trybunałowi przedstawiono do zbadania zgodności art. 95 ust. 2 w związku z art. 95 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 887) w zakresie, w jakim wyłącza możliwość pobierania świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych i z systemu powszechnego przez osoby, które pełniły zawodową służbę wojskową przed 1 stycznia 1999 r. oraz miały ustalone prawo do świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych przed 1 października 2003 r., z art. 2 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny umarzając postępowanie w sprawie postanowieniem z dnia 20 lutego 2019 r. miał na uwadze, że sformułowane w sprawie zarzuty dotyczyły sposobu ustalenia wysokości wypłacanego skarżącemu ostatecznie świadczenia emerytalnego i nie miały bezpośredniego związku z treścią regulacji ustawowej zakwestionowanej przez skarżącego, przy jednoczesnym wskazaniu, że zasada pobierania jednego świadczenia jest utrwalona.

Także Sąd Apelacyjny w Szczecinie, podobnie jak w sprawach III AUa 330/19 (LEX nr 3118421) i III AUa 626/19 (LEX nr 3049613) i w kolejnych orzekanych analogicznych sprawach, podziela przedstawioną powyżej dotychczasową linią orzeczniczą, której również Sąd Najwyższy dotychczas w sposób jednoznaczny nie zmienił (bo wbrew twierdzeniu sądu pierwszej instancji orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2019 r., nie stanowi jednoznacznej odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne i każda ze stron postępowania może w uzasadnieniu tego orzeczenia znaleźć wypowiedzi popierające jej stanowisko), że zarówno art. 95 ustawy emerytalnej, jak i analogiczny art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym i art. 7 wojskowej ustawy emerytalnej wskazują, że ubezpieczony, uprawniony do emerytury mundurowej, nie może jednocześnie pobierać emerytury z FUS, mimo że spełnił warunki do jej nabycia. Słusznie przy tym wskazał organ, że w art. 95 ust. 1 ustawy emerytalnej ustanowiona została, podstawowa w prawie ubezpieczeń społecznych zasada wypłaty jednego świadczenia, bez względu na ilość świadczeń, do których uprawniony jest beneficjent systemu. Należy zgodzić się z organem, że zasada ta jest wynikiem zasady solidarności ryzyka, stanowiącej istotę prawa ubezpieczeń społecznych. Zasada dotyczy również zbiegu prawa do emerytury/renty/zabezpieczenia społecznego z prawem do emerytury mundurowej, jakkolwiek z wyłączeniem określonych przypadków, m.in. kiedy emerytura mundurowa została obliczona według zasad określonych w art. 15a lub art. 15d lub art. 18 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy powołany w tym przepisie art. 15a ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. dotyczy ustalania wysokości emerytury dla funkcjonariusza, który został przyjęty do służby zawodowej po dniu 1 stycznia 1999 r. Z tych też względów przepis ten nie ma zastosowania do obliczenia emerytury mundurowej dla funkcjonariusza, który został powołany do służby przed 1 stycznia 1999 r., a tym samym nie stanowi wyjątku, o którym mowa w art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej.

Należy także przyznać rację apelującemu organowi, że przepisy prawa ubezpieczeń społecznych są bezwzględnie obowiązujące i wobec jednoznacznego brzmienia art. 95 ustawy emerytalnej, brak podstaw do zastosowania interpretacji słusznościowej, prowadzonej w interesie ubezpieczonych. W ocenie Sądu Apelacyjnego przyjęcie, że prawo do pobierania dwóch emerytur, to jest emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i emerytury mundurowej, przysługuje również funkcjonariuszowi, który został przyjęty do służby przed 1 stycznia 1999 r. i którego emerytura mundurowa została obliczona bez uwzględnienia cywilnego stażu emerytalnego, jest sprzeczne z art. 95 ust. 1 ustawy emerytalnej, jak również z analogicznym art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, które to przepisy jednoznacznie definiują, kiedy emeryt mundurowy może pobierać dwa świadczenia z odrębnych systemów ubezpieczeń. Dotychczasowe przepisy - w przypadku zbiegu uprawnień do świadczenia mundurowego ze świadczeniami z ubezpieczeń społecznych - bazują na zasadzie pobierania jednego świadczenia wyższego lub wybranego przez zainteresowanego emeryta, i to niezależnie czy do obliczenia przysługującej emerytury mundurowej został uwzględniony staż cywilny, czy też nie.

Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że system ubezpieczeń społecznych nie jest systemem ekwiwalentnym i nie zawsze można oczekiwać, że środki wniesione do systemu zostaną nam zrekompensowane w formie świadczenia, czy też innej. System ten został skonstruowany w oparciu o zasadę solidarności społecznej i jako taki z definicji zakłada, że niektóre środki wpłacane przez uczestników systemu, będą konsumowane przez innych.

Ponadto w sprawie należy także mieć na uwadze, że ubezpieczony, który po otrzymaniu emerytury mundurowej podjął zatrudnienie „cywilne” i z tego tytułu podlegał pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu nie został wprowadzony w błąd czy też zaskoczony przez prawodawcę skoro zarówno przepis art. 95 ustawy emerytalnej (i wcześniej obowiązującej ustawy emerytalnej z 1982 r. – art. 69), jak i przepis art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym już wówczas obowiązywały i regulowały jego sytuację.

Ponadto również Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzjach z dnia 11 grudnia 2018 r., nr 39247/1 (LEX nr 2626955) i nr 41178/12 (LEX nr 2627060) uznał uprawnienie Państwa Członkowskiego do samodzielnego kształtowania systemu zabezpieczenia społecznego, w tym wprowadzenia zasady wypłaty jednego świadczenia, w myśl której, skarżącemu nie można było przyznać jednocześnie dwóch świadczeń, nie znajdując przy tym podstaw do ingerencji w obowiązujące prawo krajowe w tym zakresie.

Podsumowując, Sąd Apelacyjny wciąż prezentuje stanowisko, że prawo do otrzymywania jednego świadczenia z zabezpieczenia społecznego jest trwale usankcjonowane. Zarówno art. 95 ustawy emerytalnej, jak i analogiczny art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wskazują, że ubezpieczony uprawniony do emerytury mundurowej nie może jednocześnie pobierać emerytury z FUS, mimo że spełnił warunki do jej nabycia, i odwrotnie.

Skoro ubezpieczony pobiera emeryturę mundurową to prawidłowo organ rentowy na podstawie art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej w zaskarżonej decyzji z dnia 4 czerwca 2020 r. zawiesił wypłatę przyznanego ubezpieczonemu świadczenia emerytalnego.

Jednocześnie sąd odwoławczy miał na uwadze uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2021 r., III UZP 7/21 (opublikowana na stronie Sądu Najwyższego), w której Sąd ten na pytanie:

Czy ubezpieczonemu, urodzonemu po 31 grudnia 1948 r., który pozostawał w zawodowej służbie wojskowej przed dniem 2 stycznia 1999 r. i pobiera emeryturę wojskową wynoszącą 75% podstawy jej wymiaru bez doliczenia okresów składkowych poprzedzających zawodową służbę wojskową, jak i przypadających po zakończeniu tej służby, może być wypłacana jednocześnie emerytura z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przysługująca z tytułu powyższych okresów składkowych (art. 7 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin w związku z art. 95 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych)?

udzielił odpowiedzi:

Ubezpieczonemu, który pozostawał w zawodowej służbie wojskowej przed dniem 2 stycznia 1999 r. i pobiera emeryturę wojskową wynoszącą 75% podstawy jej wymiaru obliczoną bez uwzględnienia okresów składkowych i nieskładkowych, z tytułu których jest uprawniony również do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez niego (art. 95 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2021 r., poz. 291 ze zm. w związku z art. 7 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, jednolity tekst: Dz. U. z 2020 r., poz. 586 ze zm.).

Wobec analogicznego brzmienia art. 7 wojskowej ustawy emerytalnej i art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, stanowisko Sądu Apelacyjnego w sprawie znajduje oparcie także w tym najnowszym orzeczeniu Sądu Najwyższego.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. (w związku z art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.) zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie ubezpieczonego od decyzji z dnia 4 czerwca 2020 r.

O kosztach, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. zgodnie, z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu), przy czym Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji (art. 108 § 1 k.p.c.). Do celowych kosztów postępowania należy, między innymi, koszt ustanowienia zastępstwa procesowego (art. 98 § 3 i art. 99 k.p.c.). Zatem, skoro uwzględniono apelację organu rentowego w całości, uznać należało, że organ ten wygrał postępowanie zarówno w pierwszej, jak i w drugiej instancji. Wysokość tych kosztów ustalono na podstawie § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radcowskie (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 265) zasądzając, zgodnie z wnioskiem apelującego, od ubezpieczonego na rzecz organu rentowego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w pierwszej i kwotę 240 zł – w drugiej instancji.

sędzia Urszula Iwanowska