Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 12.08.2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. po rozpoznaniu wnioski L. S. z 5.08.2021 r. odmówił ubezpieczonej prawa do przeliczenia emerytury, podając, że odmawia przyznania rekompensaty z powodu nieudowodnienia okresu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w ilości co najmniej 15 lat na dzień 1.01.2009 r. w rozumieniu przepisów obowiązujących do
31 grudnia 2008 r., tj. art. 32 i 33 ustawy emerytalnej, podkreślając, że w aktach emerytalnych nie ma żadnego świadectwa pracy, które potwierdzałoby wykonywanie pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze przez ubezpieczoną.

(decyzja k. 23 akt emerytalnych)

Decyzją z 12.08.2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. po rozpoznaniu wnioski L. S. z 5.08.2021 r. odmówił ubezpieczonej ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego na dzień 1.01.1999 r. ponieważ ubezpieczona nie przedłożyła dokumentów powodujących zmianę wartości kapitału początkowego.

(decyzja w aktach kapitałowych)

Ubezpieczona uznając w/w decyzje za krzywdzące złożyła od nich odwołania wnosząc o ich zmianę poprzez przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wnosząc o uwzględnienie jako takiej pracy w służbie zdrowia na stanowisku terapeuty uzależnień.

( odwołania k. 3-4, k. 3-4 akt VIII U 2192/21)

W odpowiedzi na odwołania pozwany wniósł o ich oddalenie, akcentując, że sprawy dotyczące obu w/w decyzji z 12.08.2021 r. pozostają w ścisłym związku, gdyż odmowa ponownego ustalenia wartości kapitału początkowego jest związana z odmową prawa do rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Zakład podniósł, że z angaży wynika, że ubezpieczona pracowała na stanowisku starszego inspektora terapii uzależnień, które nie odpowiada nazwie stanowiska pracy „inspektor terapii zajęciowej” z zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 12.07.1983 r., a nadto wskazał, że w świadectwie pracy wystawionym przez (...) Zespół (...) w Ł. w dniu 24.09.2018 r. zakład pracy nie potwierdził okresów pracy w warunkach szczególnych, natomiast wskazano w nim zatrudnienie od 4.09.1979 r. do 24.09.2018 r. w pełnym wymiarze czasu pracy kolejno na stanowiskach: pracownik socjalny, asystent społeczny, starszy pracownik socjalny, starszy instruktor terapii uzależnień i podano, że korzystała z urlopu wychowawczego od
24.02.1983 r. do 31.08.1985 r., od 27.07.1988 r. do 31.10.1990 r. i okresy nieskładkowe. Z ostrożności procesowej pozwany podniósł, że do okresów pracy w szczególnych warunkach nie uwzględnia się urlopu wychowawczego oraz okresów nieskładkowych odpowiedzialnych za zasiłki chorobowe.

(odpowiedzi na odwołania k. 264-265, k. 5-6 akt VIII U 2192/21)

W piśmie procesowym z 27.10.2021 r. (data prezentaty) pełnomocnik wnioskodawczyni w osobie adwokata poparł odwołanie i wniósł o zaliczenie okresu pracy w (...) Zespole (...) w Ł. w Oddziale (...) jako terapeuty w bezpośrednim kontakcie z pacjentami do stażu pracy w warunkach szczególnych.

(pismo procesowe pełnomocnika wnioskodawczyni k. 267)

Na rozprawie z 14.03.2022 r. pełnomocnik wnioskodawczyni poparł odwołanie, a pełnomocnik ZUS wniósł o jego oddalenie.

(stanowiska stron e-prot. z 14.03.2022 r.: 00:02:30)

Na ostatnim terminie rozprawy z 10.05.2023 r. – bezpośrednio poprzedzającym wydanie wyroku w n/n sprawie - pełnomocnik wnioskodawczyni poparł odwołanie, a pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie odwołania.

(stanowiska stron e-prot. z 10.05.2023 r.: 00:23:10)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

L. S. urodziła się (...)

( okoliczności niesporne)

Na mocy decyzji z 10.08.2018 r. ubezpieczonej przyznano prawo do emerytury w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego od dnia 1.08.2018 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Wypłata emerytury została zawieszona ponieważ wnioskodawczyni kontynuowała zatrudnienie.

(decyzja k. 3 akt ZUS)

Ponadto decyzją z 10.08.2018 r. ubezpieczonej ustalono okresową emeryturę kapitałową od 1.08.2018 r. tj. od dnia nabycia prawa do emerytury z FUS.

(decyzja k. 5 akt ZUS)

Decyzjami z 5.10.2018 r. ponownie ustalono wysokość emerytury powszechnej i okresowej emerytury kapitałowej dla wnioskodawczyni oraz podjęto ich wypłatę od 1.09.2018 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

(decyzje z 5.10.2018 r. k. 9-12 akt ZUS)

Decyzją z 6.11.2018 r. ZUS ponownie przeliczył emeryturę powszechną wnioskodawczyni od dnia 1.10.2018 r., tj. od dnia złożenia wniosku, a decyzją z 7.10.2018 r. ponownie przeliczył jej okresową emeryturę kapitałową od dnia 1.10.2018 r.

(decyzje k. 15 -17 akt ZUS)

W dniu 5.08.2021 r. wnioskodawczyni złożyła wniosek o wypłacenie emerytury z rekompensatą za pracę w warunkach szczególnych.

(wniosek w aktach ZUS k. 19-22)

Pierwszą zaskarżoną decyzją z 12.08.2021 r. ZUS, po rozpoznaniu w/w wniosku, odmówił ubezpieczonej prawa do przeliczenia emerytury, podając, że odmawia przyznania rekompensaty z powodu nieudowodnienia okresu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w ilości co najmniej 15 lat na dzień 1.01.2009 r. w rozumieniu przepisów obowiązujących do 31 grudnia 2008 r., tj. art. 32 i 33 ustawy emerytalnej, podkreślając, że w aktach emerytalnych nie ma żadnego świadectwa pracy, które potwierdzałoby wykonywanie pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze przez ubezpieczoną.

(decyzja k. 23 akt emerytalnych)

Drugą zaskarżoną decyzją z 12.08.2021 r. Zakład, po rozpoznaniu w/w wniosku, odmówił ubezpieczonej ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego na dzień 1.01.1999 r., gdyż ubezpieczona nie przedłożyła dokumentów powodujących zmianę wartości kapitału początkowego.

(decyzja w aktach kapitałowych)

Zgodnie ze świadectwem pracy wystawionym przez (...) Zespół (...) w Ł. z 24.09.2018 r. wnioskodawczyni była zatrudniona w tym zakładzie pracy od 4.09.1979 r. do 24.09.2018 r. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach pracownik socjalny, asystent społeczny, starszy pracownik socjalny, starszy instruktor terapii uzależnień. W świadectwie pracy poświadczono, że wnioskodawczyni wykorzystała urlop wychowawczy w okresie od 24.02.1983 r. do 31.08.1985 r. oraz od 27.01.1988 r. do 31.10.1990 r., a także, że ubezpieczona przebyła na okresach zasiłkowych w następujących okresach: 19-22.11.1991 r., 11-17.03.1992 r., 7-18.05.1992 r., 4-5.09.1992 r., 8-11.09.1992 r., 30.03.-2.04.1993 r., 1-4.06.1993 r., 26.06-10.07.1993 r., 14-31.12.1993 r., 3-15.10.1994 r., 19-23.12.1994 r., 5.11.-19.12.2003 r., 26-27.07.2007 r., 5-12.03.2008 r., 9-13.02.2009 r., 19-21.05.2010 r., 21-25.05.2012 r., 18-21.06.2013 r., 10-12.10.2013 r., 22-24.10.2014 r., 15-17.03.2015 r., 14-19.10.2016 r., 10-13.01.2017 r., 17-20.01.2017 r., 20-24.11.2017 r., 23-27.04.2018 r., 11-15.06.2018 r., 19-22.06.2018 r.

(świadectwo pracy k. 2 część C akt osobowych)

Pracodawca nie potwierdził w w/w świadectwie pracy, że wnioskodawczyni pracowała w warunkach szczególnych. Odwołująca nie kwestionowała w tym zakresie przedmiotowego świadectwa pracy, ani też nie otrzymała od pracodawcy świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

(świadectwo pracy k. 2 część C akt osobowych, zeznania wnioskodawczyni – e-prot. z 14.03.2022 r.: 00:02:44-00:23:22 w zw. z e-prot. z 9.11.2022 r.:00:04:06, e-prot. z 8.02.2023 r.: 00:53:57, zeznania świadka A. Ś. e-prot. z 8.02.2023 r.: 00:03:0 )

Ubezpieczona L. S. ukończyła w 1979 r. Medyczne Studium Zawodowe (...).

Wnioskodawczyni pracowała w (...) Zespole (...) w Ł. od 4.09.1979 r. na podstawie umowy o pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy, jako pracownik socjalny w oddziale alkoholowym.

Do obowiązków ubezpieczonej na stanowisku pracownika socjalnego należało w szczególności zbieranie wywiadów od pacjentów i ich rodzin oraz zajmowanie się różnymi sprawami pacjentów i udzielanie im niezbędnej pomocy oraz wskazówek w przysługujących im prawach do skorzystania z pomocy społecznej.

Zgodnie z pisemnym zakresem obowiązków z 26.08.1985 r. na stanowisku pracownika socjalnego do obowiązków ubezpieczonej na tym stanowisku należało w szczególności: rozpoznawanie i ocena warunków socjalno – bytowych oraz rodzinno – środowiskowych za pomocą wywiadów społecznych z rodziną w środowisku, pomoc w rozwiązywaniu problemów socjalnych, jak: starania o renty, zasiłki, pomoc rzeczową, pomoc w uzyskaniu pracy w zakładach chronionych, pomoc w rozwiązywaniu kłopotów mieszkaniowych, starania o uzyskanie miejsc w domach pomocy społecznej, łagodzenie konfliktów rodzinnych, w miejscy zamieszkania i pracy, współpraca z odpowiednimi instytucjami o organizacjami zajmującymi się pomocą społeczną jak Ośrodek (...), (...), PCK i inne, udzielanie rad i wskazówek o sposobie załatwiania swoich spraw przez chorego, udział w zebraniach społeczności terapeutycznej w spotkaniach klubu pacjentów, prowadzenie dokumentacji dokonywanych czynności i innych wymaganych dokumentów, a nadto jako pracownik socjalny była zobowiązana do wykonywania innych czynności wchodzących w zakres jej pracy a nie objętych n/n regulaminem poleconych przez lekarzy.

We wniosku o przyznanie ubezpieczonej dodatku specjalnego z 29.01.1981 r. ordynator oddziału alkoholowego, w którym wykonywała swoje obowiązku odwołująca, uzasadniał to tym, że wnioskodawczyni pracuje dobrze i wydajnie, a także tym, że dodatkowo jest obciążona szkoleniami początkowymi w Poradni Odwykowej Ł., współuczestniczy w psychoterapii dla rodzin pacjentów.

Zgodnie z decyzją z 6.08.1981 r. wnioskodawczyni wykonywała pracę na stanowisku asystenta społecznego. Zgodnie zaś z kolejnymi angażami z 15.08.1982 r., z 24.04.1982 r., z 24.08.1982 r., z 17.12.1982 r. ubezpieczona wykonywała pracę na stanowisku pracownika socjalnego w Oddziale VII w w/w zakładzie pracy.

Wnioskodawczyni wykorzystała urlop wychowawczy w okresie od 24.02.1983 r. do 31.08.1985 r. oraz w okresie od 27.01.1988 r. do 31.10.1990 r.

Po powrocie z pierwszego urlopu wychowawczego od 1.09.1988 r. ubezpieczona nadal pracowała w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku pracownika socjalnego w Oddziale Alkoholowym, a po powrocie z drugiego urlopu wychowawczego od 1.11.1990 r. pracowała na pełen etat na stanowisku starszego pracownika socjalnego.

W dniu 15.11.1995 r. ubezpieczona ukończyła szkolenie w ramach Szkoły (...).

Od początku lat 90-tych było coraz większe zapotrzebowanie na terapeutów w oddziałach odwykowych. Oddział odwykowy, w którym pracowała wnioskodawczyni był częścią psychiatrycznego oddziału opieki zdrowotnej. Na oddział byli przyjmowani planowi pacjenci zobowiązani przez sąd do podjęcia leczenia lub ci, którzy sami taką decyzję podjęli dobrowolnie. Na oddziale było ponad 40 łóżek. Standardy leczenia odwykowego w Polsce ukształtowały się w drugiej połowie lat 90-tych. Oddział w którym w badanym okresie pracowała wnioskodawczyni był pierwszym miejscem w Ł., w którym kształtował się nowy model leczenia odwykowego i nowy program terapeutyczny. W tym czasie w oddziale tym odbywała się zarówno część detoksykacyjna przyjętych pacjentów związana z odstawieniem alkoholu, jak i cześć terapeutyczna ich leczenia. W okresie ok. połowy lat 90-tych dyrekcja zobowiązała do otwarcia 2 sal z łóżkami detoksykacyjnymi po 5 łóżek – byli tam umieszczani pacjenci przywożeni przez pogotowie ratunkowe z objawami odstawiennymi. Od 2014 r. oddział nie miał części detoksykacyjnej.

Aby można było zostać terapeutą uzależnień trzeba było mieć wykształcenie wyższe, którego odwołująca nie miała. Od połowy lat 90-tych wystarczające jednak było wykształcenie średnie, aby rozpocząć szkolenie i uzyskać pierwsze uprawnienia do wykonywania pracy instruktora terapii uzależnień, a następnie w ramach kolejnych szkoleń, podnosić kwalifikacje i w ten sposób uzyskać uprawnienia terapeuty uzależnień.

W 1996 r. odwołująca zdecydowała się na udział w Studium Pomocy (...) w W. prowadzonym przez Państwową Agencję (...). Ubezpieczona podjęła naukę w tym studium, aby móc w przyszłości samodzielnie prowadzić zajęcia terapeutyczne. Przed ukończeniem tego studium wnioskodawczyni nie mogła pracować jako samodzielny terapeuta ze względu na brak stosownych uprawnień. Po skończeniu rzeczonego studium odwołująca uzyskała odpowiednie uprawnienia. Nauka w ramach szkolenia w Studium Pomocy (...) w W. w zakresie praktycznych umiejętności pomocy psychologicznej trwała 5 miesięcy w okresie od 23.01.1996 r. do 11.05.1996 r. Sesje odbywały się co miesiąc przez 5 dni.

Po ukończeniu studium wnioskodawczyni była nadal zatrudniona na stanowisku pracownika socjalnego do dnia 30 czerwca 1997 r. Zdarzało się, że wnioskodawczyni brała udział już w tym okresie jako pracownik socjalny w czynnościach zespołu terapeutycznego w terapii grupowej, przeprowadzała wywiad wstępny z pacjentami, którzy przychodzili na oddział, udzielała informacji zwrotnej pacjentom co do ich praw, a także poza godzinami pracy prowadziła warsztaty dla osób z zewnętrz w zakresie profilaktyki przeciwalkoholowej. W czasie zatrudnienia na stanowisku pracownika socjalnego wnioskodawczyni przeprowadzała wywiady z rodzinami pacjentów – bardzo rzadko miało to miejsce na zewnątrz ośrodka, najczęściej odbywało się w ośrodku. Praca polegająca na zebraniu wywiadu zajmowała dość dużo czasu bo ok. 2 godzin. Jako pracownik socjalny wnioskodawczyni szkoliła też personel.

Do zmiany stanowiska pracy ubezpieczonej na stanowisko starszego instruktora terapii uzależnień doszło dopiero od dnia 1 lipca 1997 r. na pisemny wniosek z dnia 16.06.1997 r., w który uzasadniono aktywnym udziałem w prowadzeniu terapii uzależnień skarżącej oraz ukończenia przez odwołująca wymaganego przez taryfikator kwalifikacyjny (...).

Zgodnie z pisemnym zakresem obowiązków pracowniczych skarżącej na stanowisku instruktora terapii uzależnień należało: nawiązanie wstępnego kontaktu z pacjentem – przekazywanie informacji o kryteriach uzależnienia oraz przebiegu leczenia w oddziale, zawieranie i realizowanie kontraktu terapeutycznego z pacjentem, prowadzenie zajęć motywujących do leczenia, psychoedukacji oraz grup terapeutyczno – zadaniowych, prowadzenie konsultacji indywidualnych wspierających pacjenta w autodiagnozie i realizacji programu terapeutycznego, prowadzenie dokumentacji wykonywanych czynności, regularne uczestniczenie w zebraniach klinicznych zespołu, wykonywanie innych zadań zleconych przez ordynatora oddziału związanych z zajmowanym stanowiskiem.

Na stanowisku starszego instruktora terapii uzależnień wnioskodawczyni pracowała w pełnym wymiarze czasu pracy aż do zakończenia zatrudnienia w (...) Zespole (...) w Ł.. Ordynator oddziału zrezygnował z zatrudniania na tym oddziale pracownika socjalnego, który pomagałby pacjentom w załatwianiu ich spraw życiowych – na tym polegała zmianie zasad terapii przeprowadzona na oddziale w połowie lat 90-tych. Wnioskodawczyni jako instruktor terapii uzależnień wykonywała pracę w zespole terapeutycznym, w skład którego wchodziło 3 terapeutów. Dwóch terapeutów w tym zespole było psychologami, a jedna osoba była socjologiem. Praca odwołującej jako starszego instruktora terapii uzależnień polegała na wykonaniu na początku diagnozy pod kątem uzależnienia alkoholowego w celu nadania kierunku psychoterapii, a następnie przydzieleniu pacjenta do danej grupy, prowadzeniu samodzielnie zajęć grupowych, zajęć indywidualnych, prowadzeniu indywidualnym pacjentów, opracowywaniu programu terapeutycznego dla każdego pacjenta, opisywaniu procesu terapii w dokumentacji medycznej pacjenta, zapisywaniu postępów w terapii, braniu udziału w spotkaniach klinicznych zespołu w charakterze jego pełnoprawnego członka. Inni terapeuci w zespole zajmowali się tymi samymi czynnościami co wnioskodawczyni, każdy z terapeutów miał ok. 6-8 pacjentów przez cały czas.

Wnioskodawczyni w 2006 r. ukończyła szkolenie w Studium (...) dla instruktorów terapii uzależnień, a od 3.06.2009 r. posiada Certyfikat Instruktora (...).

( umowa o pracę k. 1 część B akt osobowych, aneks k. 2 część B akt osobowych, wniosek o przyznanie dodatku specjalnego k. 6 część B akt osobowych, decyzja z 6.08.1981 r. k. 9 część B akt osobowych, angaże k. 10-11, 13-14 część B akt osobowych, indywidualna karta opiniodawcza k. 12 cześć B akt osobowych, zakres obowiązków pracownika socjalnego k. 20 część B akt osobowych, umowa o pracę po powrocie z urlopu wychowawczego k. 22 część B akt osobowych, angaż z 9.04.1987 r. k. 26 część B akt osobowych, angaż z 11.04.1988 r. k. 27, 28 część B akt osobowych, umowa o pracę powrót z urlopu wychowawczego k. 34 część B akt osobowych, angaże k. 35-37, 41-44, 46-48 część B akt osobowych, zaświadczenie o ukończeniu kursu Szkoła (...) k. 48a część B akt osobowych, zaświadczenie o ukończeniu studium pomocy psychologicznej k. 48 b część B akt osobowych, angaże k. 49, 55 część B akt osobowych, wniosek o zmianę stanowiska z 16.06.1997 r. k. 56 część B akt osobowych, angaż z 30.06.1997 r. k. 57 część B akt osobowych, zeznania wnioskodawczyni – e-prot. z 14.03.2022 r.: 00:02:44-00:23:22 w zw. z e-prot. z 9.11.2022 r.:00:04:06, e-prot. z 8.02.2023 r.: 00:53:57, zeznania świadka M. S. e-prot. z 14.03.2022 r.: 00:31:50, zeznania świadka A. Z. e-prot. z 14.03.2022 r.: 00:46:07, zeznania świadka D. K. e-prot. z 14.03.2022 r.: 00:52:04, zeznania świadka P. P. e-prot. z 14.03.2022 r.: 01:00:14, zeznania świadka M. P. e-prot. z 24.08.2022 r.:00:03:54, e-prot. z 10.05.2023 r.: 00:03:07, certyfikat k. 112 część B akt osobowych, pisemny zakres obowiązków k. 94 część B akt osobowych, zaświadczenia k. 86 część B akt osobowych, zeznania świadka A. Ś. e-prot. z 8.02.2023 r.: 00:03:08)

Zgodnie ze specjalistyczną wiedzą z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy:

1)  terapia zajęciowa - to rodzaj fizycznej rehabilitacji pacjenta, polegającej na angażowaniu go w różne aktywności z dziedziny zajęć psychoruchowych. Oznacza to, że podczas zajęć podejmowane są ćwiczenia, które działają zarówno na sprawność fizyczną pacjenta, jak i jego samopoczucie, rozrywkę i rozwój intelektualny. Terapia zajęciowa to sposób na integrację pacjenta z otoczeniem, prowadzony często w ośrodkach i centrach rehabilitacyjnych, domach opieki dla niepełnosprawnych ruchowo i intelektualnie dzieci i osób starszych. Rodzaj terapii dobierany jest dla pacjenta zgodnie z jego możliwościami i potrzebami. Terapia zajęciowa jest stosowana również w ośrodkach poprawczych i zakładach karnych jako jedna z form resocjalizacji;

2)  terapia uzależnień- jest jedynym skutecznym i właściwym sposobem na zatrzymanie uzależnienia od alkoholu, narkotyków czy leków jest kompleksowe leczenie (leczenie odwykowe, leczenie uzależnienia, terapia uzależnienia), które rozpoczyna się od przerwaniem ciągu picia, brania i detoksykacją organizmu (detoks; detox; odtrucie; odtruwanie poalkoholowe; odtruwanie ponarkotykowe; oczyszczenie organizmu z alkoholu, narkotyków, leków). Abstynencja jest warunkiem niezbędnym do dalszego leczenia uzależnień. Terapia uzależnień rozpoczyna się od kilkutygodniowego intensywnego programu terapeutycznego. Najlepsze efekty przynosi realizacja programu terapeutycznego w warunkach stacjonarnych ze względu na stałą opiekę nad pacjentem i intensywność oddziaływań terapeutycznych, pozwalających w krótszym czasie osiągnąć pożądane efekty. Terapia uzależnień powinna się składać zarówno z terapii indywidualnej jak i grupowej. Ten etap terapii nie powinien trwać krócej niż 4 tygodnie w przypadku alkoholizmu i odpowiednio dłużej w przypadku narkomanii, lekomanii i uzależnień krzyżowych. Kolejny etap leczenia uzależnień to terapia nawrotów i pogłębiona w warunkach ambulatoryjnych. Bardzo ważnym elementem terapii uzależnień jest uczestnictwo w grupach wsparcia, np. mityngach Wspólnoty AA, NA i realizacja Programu Dwunastu K. Anonimowych Alkoholików czy Narkomanów. Terapia uzależnień ma na celu pomagać pacjentom uporać się z alkoholizmem, narkomanią czy zakupoholizmem.

( częściowo podstawowa pisemna opinia biegłego sądowego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mgr inż. W. K. k. 307- 313, częściowo uzupełniająca pisemna opinia biegłego sądowego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mgr inż. W. K. k. 351-353, częściowo ustna uzupełniająca opinia biegłego sądowego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mgr inż. W. K. e-prot. z 9.11.2022 r.: 00:20:30)

Sąd Okręgowy powyższy stan faktyczny odtworzył na podstawie powołanych dokumentów zalegających w aktach ZUS-owskich oraz oryginalnych aktach osobowych wnioskodawczyni, których to dokumentów żadna ze stron nie kwestionowała pod względem ich autentyczności, a i Sąd z urzędu nie znalazł powodów by to czynić.

Sąd Okręgowy jedynie częściowo oparł się także na opinii biegłego sądowego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mgr inż. W. K., a mianowicie w tym tylko zakresie w jakim wyjaśnił zgodnie z posiadaną wiedzą specjalistyczną czym różni się praca terapeuty zajęciowego od pracy terapeuty uzależnień. Jednocześnie jednak sąd zważył, że dla sprawy kluczowe znaczenie miało to jaką konkretnie pracę wykonywała wnioskodawczyni w sporym okresie i w jakim wymiarze czasu pracy. Celem postępowania dowodowego było ustalenie, czy jest to praca zaliczona do prac w warunkach szczególnych, o której mowa w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7.02.1983 r., zaś sama nazwa stanowiska pracy miałaby ewentualnie jedynie znaczenie pomocnicze, lecz w żadnym wypadku nie przesądzające dla oceny jurydycznej rzeczywistego charakteru pracy skarżącej w badanym okresie, na co słusznie zwrócił uwagę pełnomocnik wnioskodawczyni (zob. wyrok SA w Poznaniu z 4.11.2020 r., III AUa 675/19). Badając zatem kluczową kwestię rodzaju wykonywanej pracy przez ubezpieczoną sąd oparł się na analizie dowodów dokumentarnych oraz osobowych, poddając je wzajemnej konfrontacji. Ponadto należy też wyraźnie podkreślić, że dla sprawy istotny był jedynie okres zatrudnienia do 31.12.2008 r. wobec czego wnioski końcowe zawarte tak w podstawowej, jak i uzupełniającej pisemnej w opinii biegłego, którą podtrzymał w ustnej opinii, na temat charakteru zatrudnienia ubezpieczonej po tej dacie z oczywistych przyczyn były nieprzydatne w sprawie.

Sąd pominął wniosek pełnomocnika wnioskodawczyni o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego medycyny pracy na okoliczność pracy w warunkach szczególnych na podstawie art. 235 (2) § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. z uwagi na fakt, iż powyższa opinia miała dotyczyć wykazania, że praca instruktora terapii uzależnień należy do prac w warunkach szczególnych zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7.02.1983 r., co zdaniem Sądu nie wymaga dowodu, albowiem kwestia ta wynika wprost z przepisów, wobec czego prowadzenie dowodu z tej opinii zmierzałby jedynie do zbędnego przedłużenia postępowania w n/n sprawie zagrażając jego przewlekłością.

Co do zeznań świadków M. S., A. Z. D. K., A. Ś., to Sąd Okręgowy dał im wiarę, ale od razu należy zaznaczyć, że zeznania tych świadków nie pozwalają ustalić od kiedy faktycznie skarżąca zaczęła wykonywać pracę jako instruktor terapii uzależnień, albowiem każda z wymienionych świadków pracowała z ubezpieczoną w zespole terapeutycznym (najwcześniej) dopiero po 2003 r., zaś spór dotyczy ustalenia od kiedy w latach 90-tych wnioskodawczyni rzeczywiście w pełnym wymiarze czasu pracy rozpoczęła wykonywanie stale i wyłącznie pracy instruktora terapeuty uzależnień. Z w/w przyczyny świadkowie nie mogli mieć zatem żadnej wiedzy na ten temat, skoro w tamtym okresie jeszcze nie pracowali razem ze skarżącą.

Co zaś tyczy zeznań świadka P. P. oraz świadka M. P., a nawet samej skarżącej, to Sąd zważył, że nie są one na tyle precyzyjne, aby można było na ich podstawie ustalić konkretną datę rozpoczęcia rzeczywistego wykonywania przez ubezpieczoną pracy w charakterze instruktora terapeuty uzależnień stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Sąd nie przeczy, że takie czynności wnioskodawczyni mogła wykonywać przed 1 lipca 1997 r. czyli zanim nastąpiła formalna zmiana jej stanowiska z pracownika społecznego na stanowisko starszego instruktora terapii uzależnień. Rzecz jednak w tym, że z zeznań wszystkich świadków wynika, że samodzielne wykonywanie w pełnym wymiarze czasu pracy w charakterze instruktora terapii uzależnień możliwe było od momentu uzyskania uprawnień do tego przez skarżącą. A zatem pierwszą datą pewną, od której w ogóle możliwe byłoby rozważanie, że wnioskodawczyni pracowała jako instruktor terapii uzależnień stale i w pełnym wymiarze czasu pracy - jest data ukończenia przez nią szkolenia w Studium Pomocy (...) w W. w zakresie praktycznych umiejętności pomocy psychologicznej trwającego 5 miesięcy w okresie od 23.01.1996 r. do 11.05.1996 r. – czyli data 11.05.1996 r. Przyjęcie tej daty jako pewnej daty początkowej wykonywania pracy wyłącznie i w pełnym wymiarze czasu w charakterze instruktora terapii uzależnień nie jest jednak zdaniem Sądu możliwe, a to z uwagi na zalegające w aktach osobowych angaże, z których wynika, że aż do dnia 30.06.1997 r. wnioskodawczyni nadal pracowała na stanowisku starszego pracownika socjalnego, którego zakres obowiązków znacznie różnił się od zakresu obowiązków instruktora terapii uzależnień, co wynika z zalegających aktach osobowych pisemnych zakresów obowiązków na tych stanowiskach. Wnioskodawczyni, ani świadek M. P. według sądu nie potrafili w żaden racjonalny sposób wyjaśnić dlaczego ubezpieczona miała nadal wpisane jako stanowisko pracy pracownik socjalny, skoro jak twierdzą nawet przed uzyskaniem formalnych uprawnień skarżąca miała rzekomo wykonywać pracę instruktora terapii uzależnień, a ponadto nie sposób nie zauważyć, że sama skarżąca zmieniała w toku postępowania wersję od kiedy rozpoczęła wykonywać stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę instruktora terapii uzależnień. Tymczasem praca skarżącej na stanowisku pracownika socjalnego zgodnie z angażami trwała do 30.06.1997 r. i zgodnie z pisemnym zakresem obowiązków skarżącej na tym stanowisku wymagała m.in. wykonywania wywiadów środowiskowych z pacjentami i ich rodzinami, a także pomagania pacjentom w ubieganiu się o renty, czy zasiłki i inną pomoc społeczną. Nawet zatem jeśli przyjąć, że wnioskodawczyni z pewnością miała już uprawnienia do samodzielnego wykonywania pracy instruktora terapeuty uzależnień od 11.05.1996 r. to wobec jednoznacznej treści angaży wynika, że wciąż pracowała do 1.07.1997 r. na stanowisku pracownika socjalnego i nie ma – według sądu - żadnych wiarygodnych i jednoznacznych dowodów przemawiających za przyjęciem, że przed tym dniem wykonywała stale, wyłącznie i w pełnym wymiarze czasu pracy zupełnie inną rodzajowo pracę niż praca na powierzonym jej stanowisku pracownika socjalnego. Lektura akt osobowych wykazała, że są one pełne, nieprzerwana numeracja wskazuje, że zawierają wszystkie dokumenty jakie były do nich załączane w trakcie zatrudnienia skarżącej, a wśród tych dokumentów nie ma ani jednego, którego treść potwierdziłaby to, że przed 1.07.1997 r. odwołującej chociażby w ramach p.o. powierzono pracę instruktora terapeuty uzależnień w związku z uzyskaniem odpowiednich uprawnień do wykonywania samodzielnie takiej pracy. Raz jeszcze należy podkreślić, że Sąd nie przeczy, że ubezpieczona mogła jakieś czynności w ramach terapii grupowych wykonywać z pacjentami przed 1.07.1997 r., ale nie ma dowodów, że odbywało się to stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Pisemny zakres obowiązków na stanowisku pracownika socjalnego jednoznacznie wskazuje, że do zadań pracowniczych skarżącej należał cały zespół czynności, które nie należały do obowiązków instruktora terapii uzależnień i nie są kwalifikowane jako praca w warunkach szczególnych. Znamienne jest przy tym, że już we wniosku o przyznanie ubezpieczonej dodatku specjalnego z 29.01.1981 r. ordynator oddziału alkoholowego, w którym ubezpieczona wykonywała swoje obowiązki na stanowisku pracownika socjalnego, uzasadniał to m.in. tym, że wnioskodawczyni współuczestniczy w psychoterapii dla rodzin pacjentów (wniosek k. 6 część B akt osobowych). Ponadto wskazać należy, że dopiero na wyraźny pisemny wniosek z 30.06.1997 r. przełożonego ubezpieczonej zmieniono jej stanowisko z pracownika socjalnego na starszego instruktora terapii uzależnień od 1.07.1997 r. Nie ma żadnych innych wniosków przełożonego skarżącej o zmianę stanowiska ubezpieczonej z datą wcześniejszą, ani żadnych jego wniosków np. o przyznanie jej dodatku za wykonywanie pracy w charakterze terapeuty uzależnień przed datą 1.07.1997 r., czy innych dokumentarnych dowodów, że faktycznie już przed 1.07.1997 r. wykonywała stale i w pełnym wymiarze czasu pracy tylko pracę instruktora terapii uzależnień.

Przeciwne twierdzenia wnioskodawczyni oraz świadków P. P. i M. P., że ubezpieczona wykonywała jedynie pracę instruktora terapii uzależnień przed 1.07.1997 r. nie znajdują zatem potwierdzenia w aktach osobowych, a nadto nawet jeśli przyjąć, że tak było – to i tak nie można wskazać żadnej konkretnej daty pewnej, od której można byłoby z całą pewnością ustalić wcześniejszy dzień początkowy. Stąd też sąd uznał, że po konfrontacji zeznań świadków i samej wnioskodawczyni z oryginalną dokumentacją osobową pochodzącą z badanego okresu jedyną datą pewną, od której najwcześniej można przyjąć, że odwołująca stale, wyłącznie i w pełnym wymiarze czasu pracy pracowała w charakterze instruktora terapeuty uzależnień to dzień 1.07.1997 r., gdy zmieniono jej stanowisko na starszego instruktora terapii uzależnień, a to oznacza, że do dnia 31.12.2008 r. nie wykazała wymaganego prawem koniecznego stażu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w ilości co najmniej 15 lat takiej pracy, tym bardziej, że ze świadectwa pracy wynika, że w okresach 5.11.-19.12.2003 r., 26-27.07.2007 r., 5-12.03.2008 r. przebywała na zwolnieniach lekarskich. Co więcej - nawet jeśli uznać, że ubezpieczona wykonywała taką pracę zaraz po ukończeniu (...) i uzyskaniu stosownych uprawnień do wykonywania takiej pracy (mimo iż z angaży wynika, że nadal pracowała jako pracownik socjalny) czyli po dniu 11.05.1996 r. do 31.12.2008 r. to również nawet wtedy nie wykazałaby wymaganego stażu co najmniej 15 lat takiej pracy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołania od obu zaskarżonych decyzji podlegają oddaleniu.

Istota sporu, stanowiąca przedmiot postępowania, dotyczyła rozstrzygnięcie, czy wnioskodawczyni przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych.

Przepis art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1924 ze zm.) określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1383 z późn. zm.).

Stosownie do treści art. 2 ust. 5 w/w ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata jest to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W myśl art. 21 ust. 1 w/w ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Treść art. 21 ust. 2 w/w ustawy, może budzić wątpliwości i jego interpretacji należy dokonywać przy uwzględnieniu uregulowania zawartego w art. 2 ust. 5 tej ustawy zgodnie, z którym użyte w ustawie określenie rekompensata oznacza odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Rekompensata jest zatem odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które rozpoczęły pracę przed 1 stycznia 1999 r. i nie nabędą prawa do emerytury pomostowej, w zamian za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (analogiczne stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 25.11.2010 r., K 27/09, OTK-A 2010, Nr 9, poz. 109).

Skoro, jak wynika z powyższego, celem rekompensaty jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, to przesłanka negatywna, o której mowa w art. 21 ust. 2 ustawy, na co wskazuje wykładnia funkcjonalna tego przepisu, zachodzi w przypadku pobierania emerytury przyznanej w obniżonym wieku emerytalnym np. na podstawie art. 46 w zw. z art. 32 lub 39 czy też art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 14 grudnia 2015 r., III AUA 1070/15, Lex nr 1979477).

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.

Ponadto zgodnie z art. 3 ust. 7 ww. ustawy, za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazane odwołanie do art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pozwala na stosowanie omawianych przepisów łącznie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.) (vide art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej).

W świetle §2 ust. 1 w/w rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, (...) i US (...) i wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r., II UKN 39/00, Prok. i Prawo (...)).

Stosownie do treści §2 ust. 2 w/w rozporządzenia, okresy takiej pracy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według określonego wzoru, lub świadectwie pracy.

Natomiast rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. 2011. 237.1412) określone zostały środki dowodowe, które powinny być dołączone do wniosku, stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia.

W myśl § 21-23 powołanego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. W przypadku zaś ubiegania się pracownika o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty.

Wyjątek od zasady ustalonej w powołanym przepisie jest zawarty w § 25 wymienionego rozporządzenia, który przewiduje, że okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy.

Tym samym brak świadectwa pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub wydanie świadectwa, które nie spełnia wymagań formalnych nie przekreśla ustalania, że tego rodzaju praca była wykonywana. W szczególności ubezpieczony może wykazywać innymi środkami dowodowymi, że praca świadczona była w warunkach szczególnych. W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się bowiem te same reguły dowodzenia, jak w zwykłym procesie cywilnym. W szczególności zastosowanie mają art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. Strony mają też prawo podważać moc dowodową dokumentów, w tym także świadectwa pracy, które jest dokumentem prywatnym i podlega ocenie przez sąd zgodnie z zasadami art. 233 § 1 k.p.c. (tak trafnie SA w S. w wyroku z 20 lipca 2016 r, III AUa 690/15, LEX nr 2121869).

Przepis art. 23 ust. 1 w/w ustawy o emeryturach pomostowych, stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o których mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2 w/w ustawy). Jako dodatek do kapitału początkowego, razem z kapitałem początkowym podlega waloryzacjom.

W rozpoznawanej sprawie bezspornym jest, że wnioskodawczyni nie nabyła prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

W n/n sprawie nie było także wątpliwości, że wnioskodawczyni w spornym okresie zatrudnienia w (...) Zespole (...) w Ł. była zatrudniona przez cały czas w pełnym wymiarze czasu pracy.

ZUS nie zaliczył wnioskodawczyni żadnego okresu zatrudnienia w w/w zakładzie pracy do stażu pracy w warunkach szczególnych ze względu brak świadectwa pracy o wykonywaniu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze a także dlatego, że z angaży wynika, że ubezpieczona pracowała na stanowisku „starszego inspektora terapii uzależnień”, które nie odpowiada nazwie stanowiska pracy „inspektor terapii zajęciowej” z zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 12.07.1983 r., a nadto z ostrożności procesowej podniósł, że skarżąca korzystała z urlopu wychowawczego od 24.02.1983 r. do 31.08.1985 r., od 27.07.1988 r. do 31.10.1990 r. wskazując, że do okresów pracy w szczególnych warunkach nie uwzględnia się urlopu wychowawczego oraz okresów nieskładkowych odpowiedzialnych za zasiłki chorobowe, które wynikają ze złożonego świadectwa pracy. Jednocześnie w trakcie postępowania odwoławczego ZUS nie kwestionował, że wnioskodawczyni faktycznie wykonywał pracę na stanowiskach wymienionych w świadectwie pracy a w tym na stanowisku „starszego inspektora terapii uzależnień”.

Sąd zważył, że odwołująca nie miała świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych ze spornego okresu, a jedynie świadectwo pracy, w którym jednak także nie poświadczono okresów wykonywania takiej pracy.

Sama ta okoliczność nie przesądzała jednak o bezzasadności roszczenia wnioskodawczyni, albowiem nawet posiadanie świadectwa pracy potwierdzającego wykonywanie zatrudnienia w warunkach szczególnych organu rentowego nie wiąże i nie przesądza automatycznie o przyznaniu świadczenia emerytalnego na podstawie art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Świadectwo to w postępowaniu sądowym traktuje się jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokument taki może być więc weryfikowany pod kątem prawdziwości wskazanych w nim faktów (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 4 listopada 2008 r., III AUa 3113/08, LEX nr 552003; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 30 listopada 2006 r., III AUa 466/06, OSA w K. 2007 r., Nr 3, poz. 8; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 24 września 2008 r., III AUa 795/08, OSA w B. 2008 r., Nr 4, str. 60).

Wobec braku świadectwa pracy wykonywanej w warunkach szczególnych z okresu zatrudnienia w (...) Zespole (...) w Ł., Sąd przeprowadził postępowanie dowodowe celem ustalenia rzeczywistego charakteru i rodzaju pracy wykonywanej przez skarżącą w okresie zatrudnienia w w/w zakładzie pracy na stanowiskach pracownika socjalnego i starszego instruktora terapii uzależnień, i w tym celu przesłuchał powołanych świadków, samą wnioskodawczynię, a także dokonał analizy oryginalnych akt osobowych odwołującej z tego okresu zatrudnienia, a nadto częściowo oparł się na opinii biegłego z zakresu bhp, aby ustalić na czym polegała różnica pomiędzy pracą na stanowisku „starszego inspektora terapii uzależnień” a stanowiskiem pracy „inspektor terapii zajęciowej” z zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 12.07.1983 r., na które powołał się pozwany kwestionując zasadność odwołań.

W kontekście ostatniej kwestii, na którą powołał się pozwany Sąd zważył, że dla dokonania oceny, czy wnioskodawczyni wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, należało zbadać faktycznie wykonywane przez wnioskodawczynię obowiązki, ich charakter i ryzyko oraz obciążenie dla organizmu pracownika. Nie jest bowiem wystarczające oparcie się jedynie na fakcie zaliczania zajmowanego przez pracownika stanowiska do stanowisk, na których praca jest wykonywana w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, przez zatrudniającego pracodawcę. Kluczowe są faktycznie wykonywane przez pracownika obowiązki, a nie jedynie nazwa stanowiska (tak słusznie SN w wyroku z 9 marca 2021 r., (...) 39/21, L.).

Nie ulega wprawdzie wątpliwości, że to nie nazwa zajmowanego stanowiska, lecz zakres faktycznie wykonywanej przez ubezpieczonego pracy, decyduje o uznaniu jej za pracę w warunkach szczególnych, jednakże z uwagi na wyjątkowy charakter dochodzonego przez wnioskodawczynię świadczenia wymagane jest wykazanie przez nią (stosownie do art. 232 KPC) wykonywania pracy w warunkach szczególnych dowodami precyzyjnymi, jednoznacznymi i absolutnie pewnymi. Choć zatem należy przyznać słuszność stanowisku, że co do zasady przepisy KPC nie zawierają jakiejkolwiek gradacji środków dowodowych, to jednak dowód tylko z zeznań świadków bądź tylko wyjaśnień samej wnioskodawczyni nie jest wystarczający do przesądzenia o wykonywaniu pracy w warunkach szczególnych (zob. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 4 lutego 2020 r., III AUa 1202/19, L.).

Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (obowiązującym w danym systemie czasu pracy i na danym stanowisku) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Ustalenie zatem jakie prace faktycznie wykonywała wnioskodawczyni, nie zaś nazwa zajmowanego stanowiska, przesądza o ewentualnym istnieniu przesłanek do przyznania dochodzonego świadczenia (por. wyrok SN z 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004/22/392).

Wynikające z wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ust. 1 u.e.r.f.u.s. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 czerwca 2013 r. III AUa 1370/12 LEX nr 1339369).

Kwalifikacja pracy jako pracy w warunkach szczególnych odbywa się na podstawie kryterium stanowiskowo-branżowego (czyli konkretne stanowisko w określonej branży). Usystematyzowanie prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia i uciążliwości w oddzielnych działach oraz przypisanie poszczególnych stanowisk pracy do odrębnych gałęzi gospodarki nie jest przypadkowe, gdyż konkretne stanowisko jest narażone na ekspozycję czynników szkodliwych w stopniu mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale gospodarki (branży) jest umiejscowione. Dlatego konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicznym właściwym dla danego działu gospodarki. Oznacza to, że przynależność pracodawcy do określonej gałęzi gospodarki ma znaczenie istotne i nie można dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 4 z późn. zm.), wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym.

W załączniku do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku, w Wykazie A w dziale XII, dotyczącym prac „ w służbie zdrowia i opiece społecznej”, pod pozycją 1 wskazano, że pracami w szczególnych warunkach są „prace na oddziałach: intensywnej opieki medycznej, anestezjologii, psychiatrycznych i odwykowych, onkologicznych, leczenia oparzeń oraz ostrych zatruć w bezpośrednim kontakcie z pacjentami”.

Rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983 roku jest aktem prawa powszechnego, odnoszącym się do pracowników wszystkich branż.

Dodatkowo, w przepisie § 1 ust. 2 tego rozporządzenia, zamieszczono jednak upoważnienie dla właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych związków spółdzielczych do ustalenia - w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych - w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B. W praktyce upoważnienie to oznaczało jednak tylko tyle, że poszczególni ministrowie mogli ewentualnie doprecyzować rodzaje owych stanowisk pracy.

W przypadku branży, w jakiej w spornym czasie była zatrudniona ubezpieczona, określenia stanowiska pracy, na których wykonywana jest praca w warunkach szczególnych dokonał Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w Zarządzeniu w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu zdrowia i opieki społecznej z dnia 12 lipca 1983 roku. W wykazie A tego zarządzenia w dziale XII „W służbie zdrowia i opiece społecznej” w pkt. 1 lit. b) ppkt 7 wymieniono prace na oddziałach psychiatrycznych i odwykowych w zakładach leczenia odwykowego dla alkoholików i narkomanów na stanowisku instruktor terapii zajęciowej (pkt 7).

W tym miejscu, wskazać należy, że Sąd całkowicie aprobuje utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, co do znaczenia wykazów resortowych dla uznania pracy za wykonywanej w szczególnych warunkach. W wyroku z dnia 20 października 2005 r., I UK 41/05, Sąd Najwyższy trafnie stwierdził, że wykonywanie pracy na stanowisku określonym w zarządzeniu resortowym, której nie wymieniono w wykazach A i B, stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), nie uprawnia do uzyskania emerytury na podstawie art. 32 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. także : wyrok z dnia 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392; z dnia 20 października 2005 r., I UK 41/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 306; z dnia 25 lutego 2009 r., II UK 227/08; z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09; z dnia 24 listopada 2010 r., I UK 128/10). Jak słusznie wyjaśnił Sąd Najwyższy - wykazy resortowe mają jedynie charakter informacyjny, techniczno-porządkujący i uściślający, w szczególności wówczas, gdy w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia nie wymienia się określonych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym (tak trafnie postanowienie SN z 8.05.2012 r., II UK 25/12, L.).

Przekładając powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy zatem stwierdzić, że z poczynionych ustaleń w oparciu o dostępną dokumentację, przesłuchanie ubezpieczonej i zeznania świadków wynika, że prace w oddziale psychiatrycznym na oddziale odwykowym i terapii uzależnień alkoholowych na stanowisku: instruktora terapii uzależnień, na którym skarżąca faktycznie wykonywała prace w (...) Zespole (...) w Ł. w Oddziale (...) - odpowiadały swym charakterem pracom wymienionym wykazie A dział XII pod poz. 1 stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W toku n/n postępowania ubezpieczona nie udowodniła, że wykonywała pracę w szczególnych warunkach na oddziale odwykowym na oddziale psychiatrycznym w bezpośrednim kontakcie z pacjentami stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie do 1.07.1997 r. w (...) Zespole (...) w Ł. gdy była zatrudniona na stanowisku pracownika socjalnego.

Dla zaliczenia pracy do wymienionej w Wykazie A w dziale XII, dotyczącym prac „ w służbie zdrowia i opiece społecznej”, pod pozycją 1 tj. prac na oddziale psychiatrycznym i odwykowym w bezpośrednim kontakcie z pacjentami”, konieczny był bowiem element powszechnej opieki nad pensjonariuszem natomiast kontakt pracownika socjalnego z pacjentem na odwykowym oddziale psychiatrycznym nie był stałym elementem leczniczo - terapeutyczny. Dlatego zarządzenie resortowe wymienia właściwie zawody leczniczo terapeutyczne, a więc stanowiska pracy, na których pracownik cały czas pozostaje na oddziale przez dzienną normę czasu pracy w bezpośrednim kontakcie z pacjentem takiego oddziału. W konsekwencji, w wyżej wskazanym zarządzeniu w dziale XII w punkcie 1 wykazu A, który przewiduje w szczególności prace w służbie zdrowia na oddziale psychiatrycznym i odwykowym w bezpośrednim kontakcie z pacjentami, nie wymieniono stanowiska pracownika socjalnego. Wnioskodawczyni jako pracownik socjalny miała do wykonania także inne czynności zgodnie z jej pisemnym zakresem obowiązków na tym stanowisku i nie przebywała stale z pacjentami na oddziale odwykowym, bo np. musiała wykonać wywiady środowiskowe w miejscu zamieszkania, w rodzinie pacjenta, a nadto zajmowała się pomocą w takich sprawach życiowych jako pomoc w rozwiązywaniu konfliktów w miejscu zamieszkania, pracy, pomoc w uzyskaniu pomocy społecznej w różnych instytucjach i organizacjach, pomoc w uzyskaniu rent, zasiłków. Pomimo tego, że nie może okoliczność ta bezwzględnie przesądzać o tym czy pracownik na danym stanowisku pracował w warunkach szczególnych, to jednak w tym wypadku zasadnie resortowe zarządzenie usytuowało stanowisko pracownika socjalnego tylko w zakresie pracy w domach pomocy społecznej. W ocenie Sądu powyższe świadczy o tym, że do obowiązków wnioskodawczym na tym stanowisku nie należała tylko i wyłącznie praca w bezpośrednim kontakcie z pacjentami na oddziale odwykowym w oddziale psychiatrycznym, co wynika przede wszystkim z pisemnego zakresu obowiązków skarżącej na stanowisku pracownika socjalnego, ale i jej własnych zeznań, w których podała co konkretnie robiła na tym stanowisku. Ubezpieczona nie wykazała więc, że wykonywała faktycznie czynności zaliczane do innego z wymienionych w tym dziale stanowisk pracy w bezpośrednim kontakcie z pacjentami stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (patrz Wykaz A Dział XII poz. 5 „prace w domach pomocy społecznej dla nieuleczalnie i przewlekle chorych, umysłowo upośledzonych dorosłych i umysłowo niedorozwiniętych dzieci”.). Skoro pod poz. 5 działu XII Wykazu A stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) wskazano, że pracą w warunkach szczególnych jest praca w domach pomocy społecznej dla nieuleczalnie i przewlekle chorych, umysłowo upośledzonych dorosłych i umysłowo niedorozwiniętych dzieci, to praca w każdej innej placówce niebędącej domem pomocy społecznej lub będącej domem pomocy społecznej, ale nie zajmującej się opieką osób cierpiących na ww. schorzenia, nie może być uznawana jako praca w warunkach szczególnych (zob. wyrok SA w Gdańsku z 10.11.2015 r., III AUa 903/15, LEX nr 1950569).

Z oczywistych względów zastosowanie w odniesieniu do wnioskodawczyni mogą mieć wyłącznie prace wymienione w pkt 1 Działu XII Wykazu A stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze tj. wyłącznie we wskazanych oddziałach oraz wyłącznie w bezpośrednim kontakcie z pacjentami przy czym oczywiście taka praca musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Zgromadzony i niepodważony przez organ rentowy materiał dowodowy w postaci oryginalnych dokumentów zawartych w aktach osobowych, zeznań świadków i spójnych z nimi zeznań samej wnioskodawczyni, jednoznacznie potwierdza natomiast, że obowiązki ubezpieczonej w ramach stanowiska starszego inspektora terapii uzależnień wykonywane w pełnym wymiarze czasu pracy odpowiadały pracy w warunkach szczególnych wymienionej w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., tj. w Wykazie A dziale XII pod poz. 1.

Zaznaczyć należy, że nie ma żadnych podstaw, by okres pracy w warunkach szczególnych niezbędny do prawa do rekompensaty ustalać w inny sposób, niż miało to miało miejsce przy określaniu prawa ubezpieczonych do emerytur z tytułu pracy w szczególnych warunkach na podstawie ustawy emerytalnej (tak samo SA w B. w wyroku z dnia 18.12.2019 r., III AUa 563/19, L.).

Jednakże z powyższego jednocześnie wynika, że wnioskodawczyni nie wykazała wymaganego prawem stażu pracy w ilości co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Zdaniem Sądu nie ma żadnych jednoznacznych dowodów pozwalających na kategoryczne ustalenie, że przed 1.07.1997 r. tj. przed zmianą stanowiska z pracownika socjalnego na stanowisko starszego instruktora terapii uzależnień, ubezpieczona wykonywała stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wyłącznie pracę instruktora terapii uzależnień.

Stoi temu bowiem na przeszkodzie to, że z oryginalnych akt osobowych skarżącej wynika, że nawet po uzyskaniu uprawnień do wykonywania pracy instruktora terapii uzależnień w dniu 11.05.1996 r. wnioskodawczyni nadal była zatrudniona na stanowisku pracownika socjalnego. Ani wnioskodawczyni, ani świadkowie, w ocenie Sądu, nie wyjaśnili racjonalnie dlaczego nadal ubezpieczona była zatrudniona na tym stanowisku do 1.07.1997 r. jeśli jak twierdzą wykonywała przed tą datą pracę instruktora terapii uzależnień.

W tym kontekście Sąd zważył, że w sprawie o świadczenia z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdzie przedmiotem ustaleń sądu ma być charakter zatrudnienia, dokonywanie ustaleń stanu faktycznego odbywa się z reguły poprzez przeprowadzenie dowodów osobowych oraz - o ile to jest możliwe - dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych. Osobowe źródła dowodowe (w tym zarówno zeznania świadków, jak i strony procesowej) muszą być jednak zawsze skonfrontowane z istniejącą dokumentacją i dopiero uzyskanie przekonania graniczącego z pewnością co do przebiegu zatrudnienia, może pozwolić na pozytywne rozstrzygnięcie o prawie do świadczeń. Ocena osobowych źródeł dowodowych musi być przy tym wolna od jakiejkolwiek dowolności, uwzględniając reguły logiki oraz zasady doświadczenia zawodowego (tak słusznie SA w S. w wyroku z 27 października 2016 r., III AUa 41/16, LEX nr 2151525).

Gdyby nawet hipotetycznie przyjąć wersję świadka M. P. i odwołującej, że wnioskodawczyni we wcześniejszym okresie przed 1.07.1997 r. wykonywała już stale i w pełnym wymiarze czasu pracę instruktora terapii uzależnień – to i tak pierwszą najwcześniejszą datą pewną, od której byłoby możliwe takie przyjęcie jest - zdaniem Sądu - dzień ukończenia przez ubezpieczoną szkolenia w (...) czyli 11.05.1996 r., kiedy nabyła formalne uprawnienia do wykonywania takiej pracy, co jednak nawet i wówczas nie daje do dnia 31.12.2008 r. wymaganych co najmniej 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych.

Przed 11.05.1996 r. nie jest w świetle dostępnych dowodów, zdaniem Sądu, możliwe przyjęcie, że skarżąca wykonywała stale, wyłącznie i w pełnym wymiarze czasu pracy - pracę instruktora terapii uzależnień, bo po pierwsze, nie miała wówczas takich uprawnień by mogła czynić to samodzielnie, po drugie, jako pracownik socjalny aż do 1.07.1997 r. (zgodnie pisemnym zakresem jej obowiązków) musiała wykonywać inne czynności nie pozostając przez cały czas w bezpośrednim kontakcie pacjentami oddziału odwykowego na oddziale psychiatrycznym (np. dotyczące pomocy w sprawach życiowych pacjentów), po trzecie, żaden ze świadków w osobach P. P. i M. P. (jedynych świadków, którzy razem ze skarżącą pracowali w latach 90-tych na tym samym oddziale) nie byli w stanie podać konkretnej daty, od której wnioskodawczyni wykonywała pracę instruktora terapii uzależnień, co jest całkowicie naturalne wobec znacznego upływu czasu od tego momentu, a nadto sama ubezpieczona zmieniała wersję początkowej daty, od której wyłącznie pracowała jako instruktor terapii uzależnień. Ustalenia sądu w tym zakresie nie mogą zaś nosić jakichkolwiek znamion dowolności i opierać się wyłącznie na domniemaniach, tym bardziej jeśli przeczą temu dowody dokumentarne, z których wynika, że nawet po uzyskaniu formalnych uprawnień w dniu 11.05.1996 r. ubezpieczona do dnia 1.07.1997 r. była zatrudniona na stanowisku pracownika socjalnego. Sąd zważył, że prawo do rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach stanowi przywilej. W związku z tym strona musi udowodnić, a nie jedynie uprawdopodobnić przesłanki przyznania prawa, a temu służą przede wszystkim dokumenty, i dopiero wówczas, gdy są one niedostępne możliwe jest dokonywanie ustaleń na podstawie innych dowodów, w tym zeznań świadków. W rozpatrywanej sprawie Sąd uznał za adekwatną regułę stosowaną powszechnie w orzecznictwie, że same zeznania świadków, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych, nie stanowią miarodajnego dowodu pracy w szczególnych warunkach. Do takich zeznań należy podejść z dużą ostrożnością, zwłaszcza gdy twierdzenia te są sprzeczne z dokumentami. Nie można bowiem oprzeć ustaleń faktycznych co do okresów pracy wnioskodawcy na danym stanowisku na zeznaniach świadków w sytuacji, gdy treść dokumentów jednoznacznie temu zaprzecza. Co się zaś tyczy wyjaśnień ubezpieczonego i zeznań świadków, to wyjaśnić należy, że przesłanki uprawniające do nabycia prawa do rekompensaty wymagają ścisłej wykładni i pewnego ustalenia. Nie można zatem poprzestać tylko na uprawdopodobnieniu spełnienia określonych wymogów, lecz musi to zostać udowodnione, w szczególności za pomocą dowodu z dokumentów. Toteż zeznania świadków, które nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych (m.in. angażach, dokumentach określających zakres obowiązków), nie mogą stanowić miarodajnego, pewnego dowodu pracy w warunkach szczególnych. W judykaturze istnieje ugruntowany pogląd, że niedopuszczalnym jest opieranie się wyłącznie na zeznaniach świadków w sytuacji, gdy z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy wynikają okoliczności przeciwne. Ustalenie prawa do świadczenia z ubezpieczenia lub też określenie jego wysokości wymaga przedstawienia dowodów precyzyjnych, jednoznacznych i pewnych ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1998 r., II UKN 440/97, Lex nr 34199, wyroki Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 5 lutego 2014 r., III AUa 1368/13, Lex nr 1425488, i z dnia 10 listopada 2015 r., III AUa 718/15, Lex nr 1932000, Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 czerwca 2014 r., III AUa 2284/13 Lex nr 1483742) Powyższe stanowisko Sąd w pełni aprobuje, dlatego nie mógł przyjąć, iż zeznania P. P. i M. P., jak i samej odwołującej stanowią dowód pozwalający w jasny i precyzyjny sposób ustalić rzeczywisty charakter pracy i rodzaju wykonywanych przez nią czynności, skoro nie korelują one z dokumentacją pracowniczą. Sąd nie przeczy, że wnioskodawczyni jako pracownik socjalny mogła w latach 90-tych przed 1.07.1997 r. wykonywać także prace w ramach terapii grupowych z pacjentami, ale nie ma wobec dostępnej oryginalnej dokumentacji z w/w okresu zatrudnienia, dowodów, które pozwalałyby jednoznacznie i w sposób pewny, wolny od spekulacji, ustalić, że wnioskodawczyni wyłącznie, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał tylko pracę instruktora terapii uzależnień przed dniem 1.07.1997 r.

Mając na uwadze wszystkie ustalone okoliczności faktyczne i poczynione wyżej rozważania prawne Sąd uznał, że w okresie pracy na stanowisku starszego instruktora terapii uzależnień od 1.07.1997 r. do 31.12.2008 r., po wyłączeniu okresów zwolnień lekarskich po zakończeniu drugiego urlopu wychowawczego, wnioskodawczyni nie wykazała ostatniej spornej przesłanki, tj. wymaganego prawem stażu pracy w warunkach szczególnych w ilości co najmniej 15 lat takiej pracy. Tym samym wnioskodawczyni nie przysługuje prawo do rekompensaty, co oznacza, że obie zaskarżone decyzji są prawidłowe.

Z tych względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił oba odwołania.

A.P .