Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie

XX Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Urszula Dąbrowska

Protokolant: protokolant sądowy Jakub Brodowski

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2018 roku w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółka Partnerska w W.

przeciwko K. R.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego K. R. na rzecz powoda (...) Spółka Partnerska w W. kwotę 109 060,27 (sto dziewięć tysięcy sześćdziesiąt, 27/100) zł wraz z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie od dnia 1 lipca 2016 r. do dnia zapłaty;

II.  zasądza od pozwanego K. R. na rzecz powoda (...) Spółka Partnerska w W. kwotę 12 671,00 (dwanaście tysięcy sześćset siedemdziesiąt jeden, 00/100) zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 7 200,00 (siedem tysięcy dwieście, 00/100) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Urszula Dąbrowska

XX GC 775/16

UZASADNIENIE

Powód (...) Spółka Partnerska w W. pozwem z dnia 1 lipca 2016 r. (data wpływu k. 2), wniósł o zasądzenie od pozwanego K. R. kwoty 109 060,27 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych (pozew k. 2-32).

W uzasadnieniu wskazał, że po przeprowadzce pozwanego do W. w 2010 roku pozwany zaczął współpracę z powodem i świadczył usługi doradztwa prawnego dla swoich klientów oraz dla klientów powoda – z tym rozróżnieniem wiązał się odpowiedni sposób wynagradzania. W umowie między powodem, a pozwanym z dnia 6 września 2010 r. pozwany zobowiązał się do świadczenia na rzecz powoda, na zasadzie wyłączności, usług związanych z działalnością prawniczą, usług pomocniczych oraz usług szkoleniowych. Wynagrodzenie pozwanego zależne było od liczby zafakturowanych przez powoda i rozliczonych z klientem godzin świadczenia przez pozwanego usług doradztwa prawnego.

Powód wskazał, że w ramach tej współpracy, pozwany obsługiwał między innymi podmioty z grupy kapitałowej (...) (dalej: grupa (...)), które były obsługiwane przez pozwanego od czasów poprzedzających nawiązanie przez pozwanego współpracy z powodem. (...) był uznawany za klienta pozwanego, z czym wiązało się dodatkowe wynagrodzenie należne pozwanemu.

Dalej powód podniósł, że w trakcie współpracy stron, pozwany świadczył swoje usługi na rzecz klientów powoda: podmiotów z grupy kapitałowej (...) (dalej: grupa (...)), (...), (...). Kontakt z tymi podmiotami pozwany uzyskał wyłącznie za pośrednictwem powoda. Przed nawiązaniem współpracy z powodem, pozwany nie świadczył usług na rzecz wskazanych podmiotów. Powód podniósł, że ogranicza zakres dowodzenia do grupy (...), ponieważ jest to wystarczające do wykazania, zasadności roszczenia.

Powód wskazał, że pozwany zobowiązał się, że nie będzie świadczył usług lub pracy podmiotom, które były w dacie ustania umowy klientami powoda przez okres 18 miesięcy od dnia ustania umowy pod rygorem zapłaty kary umownej w wysokości 100 000 zł. Zastrzeżenie to nie dotyczyło klientów pozwanego.

Umowa między powodem a pozwanym została rozwiązana w dniu 5 sierpnia 2014 r. Zarówno przed jak i po jej rozwiązaniu powód świadczył usługi na rzecz grupy (...).

Po rozwiązaniu umowy między powodem, a pozwanym, okazało się, że pozwany nawiązał stałą współpracę z dotychczasowymi klientami powoda. Pozwany świadczył usługi doradztwa prawnego na rzecz grupy (...) w okresie obowiązywania zakazu konkurencji. W związku z naruszeniem zakazu konkurencji pozwany jest zobowiązany do zapłaty kary umownej w wysokości 100 000 zł.

Powód podkreślił również, że zawieranie w umowie między profesjonalistami klauzuli ograniczającej konkurencję nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, ani zasadami słuszności, ponieważ między stronami takiej umowy nie można mówić o stosunku podległości, zależności, czy podporządkowania. Dalej powód zauważył, że umowa z pozwanym nie była umową o pracę; pozwany samodzielnie decydował o organizacji czasu poświęcanego na wykonywanie umowy, nie podlegał kierownictwu, samodzielnie decydował o miejscu wykonywania umowy i posługiwał się tytułem współpracownika. Nie był również zobowiązany do samodzielnego wykonywania umowy.

Uzasadniając żądanie skapitalizowanych odsetek od kwoty 100 000 zł liczonych od dnia 21 kwietnia 2015 r. do dnia 29 czerwca 2016 r. w łącznej wysokości 9. 060,27 zł powód wskazał, że wezwanie do zapłaty należności z tytułu kary umownej zostało odebrane przez pozwanego w dniu 17 kwietnia 2015 r. i zgodnie z treścią wezwania powód oczekiwał na zapłatę do dnia 20 kwietnia 2015 r.

Jako podstawę prawną żądania pozwu powód wskazał przepis art. 483 § 1 k.c. i art. 484 § 1 k.c.

Powództwo zostało w całości uwzględnione nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu 19 lipca 2016 r. przez Sąd Okręgowy w Warszawie, XX Wydział Gospodarczy w sprawie o sygn. akt XX GNc 690/16 (nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym k. 522).

Pozwany w ustawowym terminie złożył sprzeciw od nakazu zapłaty zaskarżając go w całości i wnosząc o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności minimalnej stawki wynagrodzenia adwokata należnego na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (sprzeciw od nakazu zapłaty k. 529-538).

W uzasadnieniu wskazał, że podstawa umowna w oparciu, o którą powód wywodzi roszczenie o zapłatę kary umownej jest bezwzględnie nieważna. Zdaniem pozwanego zakaz konkurencji w umowie o współpracę narzuca klientom z kim mogą, a z kim nie mogą współpracować, podczas, gdy zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (dalej: UoRP), radca może odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów. Według pozwanego, zwrócenie się przez grupę (...) do pozwanego o świadczenie usług pomocy prawnej, nie mogło spotkać się z odmową ze strony pozwanego.

Pozwany twierdził również, że § 6 ust. 4 pkt c) umowy o współpracę przewidujący zobowiązanie pozwanego do niepodejmowania „działań konkurencyjnych” wobec powoda przez okres osiemnastu miesięcy od dnia ustania umowy o współpracę bez jednoczesnego świadczenia wzajemnego z tego tytułu na rzecz pozwanego narusza zasady współżycia społecznego, w tym zasadę słuszności. Zdaniem pozwanego twierdzenie znajduje oparcie w sposobie świadczenia przez pozwanego usług na rzecz powoda: pod kierownictwem i kontrolą powoda, w miejscu i czasie wskazanym przez powoda, przy jednoczesnym istnieniu relacji podporządkowania pozwanego wobec powoda.

Pozwany zaprzeczył jakoby zabierał klientów powodowi bowiem inicjatywa nawiązania przez grupę (...) współpracy z pozwanym po rozwiązaniu umowy o współpracę między pozwanym a powodem wyszła od grupy (...), a nie od pozwanego.

Pozwany przyznał, że po rozwiązaniu umowy z powodem, nawiązał stałą współpracę z grupą (...), przy czym podkreślił, że w latach 2010-2014 grupa (...) była obsługiwana de facto wyłącznie przez niego.

W piśmie procesowym z dnia 27 października 2016 r. (k. 634-649) powód podał, że bezsporny między stronami jest fakt, iż do nawiązania współpracy między grupą (...), a pozwanym – po rozwiązaniu umowy o współpracę między pozwanym, a powodem - doszło z inicjatywy grupy (...). Jednak pozwany powinien poinformować grupę (...), że w okresie, w którym obowiązuje go zakaz konkurencji, nie będzie mógł świadczyć na ich rzecz obsługi prawnej.

Zdaniem powoda zakaz konkurencji został sformułowany w ten sposób, że dotyczy zarówno podmiotów, które były w dacie rozwiązania umowy z pozwanym klientami powoda, jak również tych, które były klientami powoda, przed rozwiązaniem umowa pozwanego z powodem.

Powód wskazał także, że niezasadne jest miarkowanie kary umownej z uwagi na wysokość szkody poniesionej przez powoda, a także znaczne zyski jakie pozwany osiągnął w związku ze świadczeniem usług obsługi prawnej na rzecz grupy (...). Dalej twierdził, że zakaz konkurencji stanowi ważny powód do odmowy udzielenia pomocy prawnej przez radcę prawnego w rozumieniu art. 22 ust. 1 UoRP. Przepis ten ma na celu ochronę klientów, a nie samego radcy prawnego, natomiast pozwany, związany zakazem konkurencji, mógł skierować klienta do innego prawnika.

Powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko dotyczące braku naruszenia zasad współżycia społecznego przez klauzulę zakazu konkurencji oraz braku stosunku pracy w relacjach pozwanego z powodem, powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2013 r. w sprawie o sygn. akt V CSK 30/13.

Pozwany, w piśmie z dnia 28 grudnia 2016 r. (k. 665-669) podniósł, że przytaczany przez powoda na okoliczność zgodności zakazu konkurencji z zasadami współżycia społecznego wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2013 r. w sprawie V CSK 30/13, został wydany wbrew dominującej linii orzeczniczej, a nadto dotyczył odmiennych okoliczności faktycznych: wąskiego i wyspecjalizowanego rynku właściwego, utraty znacznej liczby klientów przez powoda, wykorzystania specjalistycznej wiedzy przez pozwanego, która zagrażała interesom ekonomicznym powoda, istnienia kompetencji do indywidualnego ukształtowania praw i obowiązków między stronami postępowania.

Pozwany podniósł również, że przy zawarciu mowy miał słabszą pozycję kontraktową od powoda, nie posiadał realnego wpływu na treść i warunki umowy, a projekt umowy o współpracę został przygotowany przez powoda.

Pozwany zaprzeczył, że uzyskiwane przez niego wynagrodzenie z tytułu umowy o współpracę w jakiejkolwiek części stanowiło ekwiwalent za niepodejmowanie przez pozwanego działalności konkurencyjnej.

Strony do końca procesu podtrzymały dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powód(...) Spółka Partnerska w W., zawarł w dniu 6 września 2010 r. oraz w dniu 18 grudnia 2012 r. umowę o współpracę z K. R., w ramach której pozwany zobowiązał się do świadczenia na rzecz powoda usług związanych z działalnością prawniczą oraz usług pomocniczych w związku z działalnością prawniczą, na zasadzie wyłączności. Pozwany zobowiązał się także do świadczenia usług szkoleniowych na rzecz powoda.

Dowód: § 2 umowy z dnia 6 września 2010 r. k. 71, § 2 pkt. 1 umowy z dnia 18 grudnia 2012 r. k. 77.

Według zawartych między stronami umów pozwany mógł samodzielnie decydować o organizacji czasu poświęconego na wykonywanie umowy, przy czym był zobowiązany do wykonywania umowy w godzinach pracy kancelarii powoda przez minimum 20 dni w miesięcznym okresie rozliczeniowym. Ponadto, pozwany mógł samodzielnie decydować o miejscu jej wykonywania, nie podlegał kierownictwu powoda oraz miał prawo do posługiwania się tytułem „Współpracownik Kancelarii (...).

Dowód: § 3 umowy z dnia 6 września 2010 r. k. 71-72, § 3 umowy z dnia 18 grudnia 2012 r. k. 78.

Za określone w umowie czynności, pozwanemu przysługiwało wynagrodzenie w wysokości zależnej od zafakturowanych godzin świadczenia usług. Między innymi przysługiwało pozwanemu wynagrodzenie dodatkowe z tytułu usług świadczonych dla klienta zarekomendowanego przez pozwanego, po podpisaniu przez powoda umowy o współpracę z klientem zarekomendowanym przez pozwanego i zarejestrowaniu przez powoda takiego klienta jako klienta pozwanego.

Dowód: § 4 umowy z dnia 6 września 2010 r. k. 72, § 4 umowy z dnia 18 grudnia 2012 r. k. 80.

Zarejestrowanie klienta jako klienta pozwanego następowało w formie e-mail – poprzez wyraźną akceptację przez powoda projektu umowy z klientem przygotowanej przez pozwanego, lub odnotowywanie danego klienta jako klienta pozwanego w wewnętrznych rejestrach prowadzonych przez powoda.

Dowód: § 4 pkt. 4 umowy z dnia 6 września 2010 r. k. 72, § 4 pkt. 3 umowy z dnia 18 grudnia 2012 r. k. 80.

Pozwany zobowiązał się, że nie będzie świadczył usług lub pracy podmiotom, które „były lub są w dacie ustania umowy” klientem powoda, na zasadzie umowy o pracę, zlecenia lub w innej formie, przez okres 18 miesięcy od dnia ustania umowy z wyjątkiem klientów pozwanego, pod rygorem zapłaty kary umownej w wysokości 100 000,00 zł.

Dowód: § 6 pkt. 4 lit. c) umowy z dnia 6 września 2010 r. k. 73-74, § 6 pkt. 4 lit. c) umowy z dnia 18 grudnia 2012 r. k. 81.

Klauzula o zakazie konkurencji nie podlegała negocjacjom w zakresie minimalnej wysokości kary umownej zastrzeżonej z tego tytułu. Negocjacjom podlegało przewidziane w umowie wynagrodzenie.

Dowód: zeznania świadka J. S. (1) k. 694-694v, K. B. k. 744v-745v, W. B. k. 749-752, zeznania pozwanego K. R. k. 759-761.

Pozwany miał wysokie kwalifikacje i szeroką sieć kontaktów zawodowych.

Dowód: zeznania K. W. przesłuchiwanego w charakterze strony powodowej, k. 757-759.

Zarówno współpracownicy powoda jak i zatrudnieni przez niego pracownicy świadczyli usługi prawne w siedzibie powoda, w określonych godzinach. Współpracownicy i pracownicy musieli raportować partnerom wykonane czynności oraz nie było samodzielności w zakresie kolejności i organizacji kolejnych zleceń. Nie było istotnych różnic w sposobie współpracy między współpracownikami, a pracownikami powoda, wykonywane zadania były kontrolowane i sprawdzane.

Dowód: zeznania świadka J. S. (1) k. 694-694v, K. B. k. 744v-745v, W. B. k. 749-752.

Przy realizacji obowiązków wynikających z umowy pozwany był zobowiązany do raportowania wykonywanych przez siebie czynności, dostosowywania się do wymogów formalnych powoda dotyczących stroju, formatowania pism procesowych, uczestnictwa w spotkaniach wewnętrznych, podobnie jak wszystkie osoby współpracujące z powodem. Pozwany zwracał się z wnioskami do powoda o zwolnienie z obowiązku świadczenia usług w określonych dniach.

Dowód: korespondencja e-mail k. 578-605, wnioski o zwolnienie z obowiązku świadczenia usług k. 575-576, zestawienia czynności k. 606-618v.

Pozwany otrzymywał klientów do samodzielnej obsługi prawnej, zajmował się wszystkimi ich sprawami.

Dowód: zeznania świadka J. S. (2) k. 693v-694,zeznania reprezentanta powoda, K. W. k. 757-759.

W związku z samodzielną obsługą prawną klientów przez pozwanego miał on dużo większą niż inni współpracownicy powoda, swobodę merytoryczną, chociaż świadczył usługi w określonym miejscu i czasie.

Dowód: zeznania K. W. przesłuchiwanego w charakterze strony powodowej, k. 757-759.

Pozwany mógł delegować swoje zadania na innych współpracowników powoda.

Dowód: zeznania pozwanego K. R. k. 759-761.

Pozwanemu z tytułu świadczonych usług powód wypłacił od dnia 1 stycznia 2013 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. kwotę (...) zł brutto tytułem wynagrodzenia oraz kwotę (...) zł brutto tytułem zwrotu poniesionych kosztów.

Dowód: raport z konta k. 715.

Pozwany przed nawiązaniem współpracy z powodem prowadził obsługę prawną podmiotów stanowiących grupę kapitałową (...) i po rozpoczęciu współpracy pozwanego z powodem, grupa (...)również rozpoczęła współpracę z powodem. Byli oni traktowani jako klienci pozwanego, przez niego pozyskani, w związku z powyższym za obsługę prawną podmiotów z tej grupy kapitałowej przysługiwało pozwanemu dodatkowe wynagrodzenie.

Okoliczność niesporna, dodatkowo: list referencyjny od (...) k. 57.

Spółki (...) sp. z o.o., (...) sp. z o.o. S.K.A., (...) sp. z o.o. S.K.A, (...) sp. z o.o. S.K.A., (...) sp. z o.o. S.K.A, (...) sp. z o.o. S.K.A, (...) sp. z o.o. S.K.A, (...) sp. z o.o. S.K.A, (...) sp. z o.o. S.K.A. były powiązane osobowo lub kapitałowo ze spółką (...) S.A i tworzyły jako całość grupę kapitałową (dalej: grupa (...)). Powód świadczył usługi prawne na rzecz grupy (...) przed rozwiązaniem umowy z pozwanym jak również w dacie jej rozwiązania.

Dowód: graf przedstawiający powiązania spółek w ramach grupy (...) k. 88, wydruki KRS obrazujące przekształcenia spółek w ramach grupy (...) k. 98-110, faktury VAT i noty księgowe wystawiane przez powoda i dotyczące grupy (...) od 2010 do 2016 roku oraz rozliczenia honorarium powoda zawierające wykaz czynności wykonanych na rzecz grupy (...) k. 112-448.

K. W., partner w powodowej spółce nawiązał kontakt z grupą (...) w 2008 r. i do 2010 r. osobiście świadczył usługi prawne na rzecz grupy (...). Wprowadził grupę (...) jako klienta do powodowej spółki.

Dowód: zeznania świadka J. S. (2) k. 693v-694.

Pozwany wypowiedział umowę o współpracę z powodem w dniu 31 lipca 2014 r. z zachowaniem jednomiesięcznego okresu wypowiedzenia.

Dowód: wypowiedzenie umowy przez pozwanego z dnia 31 lipca 2014 r. wraz z poświadczeniem odebrania pisma przez przedstawiciela powoda k. 450.

Pozwany w mailu z dnia 31 lipca 2014 r. poinformował przedstawiciela grupy (...), J. S. (2), że wypowiedział umowę o współpracę z pozwanym i przekaże obsługę prawną grupy (...) prawnikom powoda. W odpowiedzi J. S. (2) wyraził chęć kontynuowania współpracy z pozwanym, zapytał, czy taka współpraca jest możliwa.

Dowód: korespondencja e-mail z dnia 31 lipca 2014 r. k. 559-559v.

Powód i pozwany w drodze porozumienia postanowili rozwiązać łączącą ich umowę o współpracę w dniu 5 sierpnia 2014 r.

Dowód: porozumienie o rozwiązaniu umowy o współpracę k. 452.

Pozwany, po rozwiązaniu umowy z powodem, w 2014 r., w ramach prowadzonej przez siebie działalności – kancelarii radcy prawnego – świadczył usługi na rzecz grupy (...). Współpraca ta została zainicjowana przez grupę (...).

Okoliczność niesporna, dodatkowo dowód: akty notarialne z załącznikami k. 454-466, zeznania świadka J. S. (2) k. 693v-694.

Grupa (...) poinformowała powoda, że w sprawach rozpoczętych przez powoda, to nadal powód będzie świadczył usługi prawne, natomiast w nowych sprawach usługi prawne na rzecz grupy (...) będzie świadczył pozwany. Zyski powoda z tytułu współpracy z grupą (...) znacząco spadły.

Dowód: zeznania świadka J. S. (2) k. 693v-694, faktury VAT i noty księgowe wystawiane przez powoda dotyczące grupy (...) od 2010 do 2016 roku k. 112-448.

Pismem z dnia 16 kwietnia 2015 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty w terminie 3 dni kwoty 100 000 zł stanowiących karę umowną, o której mowa w § 6 ust. 4 lit. c) umowy o współpracę z grudnia 2012 r. wraz z odsetkami od dnia niniejszego wezwania do zapłaty. Pozwanemu wezwanie doręczono w dniu 17 kwietnia 2015 r.

Dowód: wezwanie do zapłaty wraz z potwierdzeniem doręczenia k. 500, 504-505.

Powód pismem z dnia 30 czerwca 2015 r. zawiadomił Okręgową Izbę Radców Prawnych w W. oraz Okręgową Izbę Radców Prawnych w K. o sporze z pozwanym związanym z wykonywaniem zawodu radcy prawnego.

Dowód: pismo z dnia 30 czerwca 2015 r. k. 510-512.

Wobec nieuregulowania przez pozwanego żądanej kary umownej, powód w dniu 1 lipca 2016 r. skierował pozew do Sądu.

Pozew k. 2.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wyżej wskazanych dokumentów, które zostały złożone do akt, a także w oparciu o zeznania świadków i stron, w zakresie w jakim zeznania te nie budziły wątpliwości co do ich zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. Złożone do akt sprawy dokumenty w większości stanowiły dokumenty prywatne w rozumieniu art. 245 k.p.c. i stosownie do treści art. 233 k.p.c. Sąd, dokonując ich oceny w ramach swobodnej oceny dowodów uznał je za wiarygodne oraz przydatne dla ustalenia stanu faktycznego.

Sąd zwrócił jednak uwagę, że dokumenty prywatne stanowiły jedynie dowód tego, że określone w nich osoby złożyły oświadczenia treści w nich zawartej. Z kolei dokonując oceny wydruków korespondencji e-mail Sąd miał na uwadze, iż w kodeksie postępowania cywilnego nie zawarto zamkniętego katalogu środków dowodowych i dopuszczalne jest skorzystanie z każdego źródła informacji o faktach istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, jeśli tylko nie jest to sprzeczne z przepisami prawa. Art. 309 k.p.c. może mieć zastosowanie także do niepodpisanych wydruków komputerowych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2008 r., I CSK 138/08, LEX, 548795). Sąd nie miał podstaw, by podważać wiarygodność informacji znajdującej się na tymże nośniku.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych także na podstawie uznanych za w pełni wiarygodne zeznań świadków J. S. (2), J. S. (1), K. B., W. B., a także na podstawie w pełni wiarygodnych zeznań pozwanego K. R.. Częściowo Sąd oparł się również na zeznaniach powoda K. W..

Zeznania J. S. (2) (k. 693v-694), dyrektora (...) S.A. stanowią wiarygodny dowód na to, że partner powodowej spółki nawiązał współpracę z grupą (...), że wskazana grupa była klientem powoda, obsługiwanym przez pozwanego w czasie współpracy pozwanego z powodem, a po zakończeniu tej współpracy grupa (...) zdecydowała się ograniczyć kontakty z powodem i nawiązać współpracę z pozwanym, działającym już na własny rachunek. Zeznania świadka są spójne, niesprzeczne ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym i stanowiskami stron, logiczne i konsekwentne. Pozwalają na precyzyjne ustalenie okoliczności faktyczne w sprawie. Sąd dał im wiarę w całości.

Zeznania J. S. (1) (k. 694-694v), K. B. (k. 744v-745v), którzy współpracowali z powodem na podstawie umowy o pracę w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej oraz W. B. (k. 749-752), który był zatrudniony u powoda na podstawie umowy o pracę stanowią dowód relacji panujących między współpracownikami i pracownikami, a kierownictwem powodowej spółki. Usługi prawne były świadczone w siedzibie powoda, w godzinach pracy, a do specjalnego systemu wprowadzano przepracowane godziny na rzecz powoda i na rzecz klientów z wyszczególnieniem czynności. Świadkowie zgodnie zeznali również, że należało raportować partnerom wykonane czynności oraz nie było samodzielności w zakresie kolejności i organizacji poszczególnych zleceń. Według zgodnych i konsekwentnych zeznań świadków nie było istotnych różnic w sposobie współpracy między współpracownikami, a pracownikami powoda, wykonywane zadania były kontrolowane i sprawdzane. Z zeznań świadków wynika również, że klauzula o zakazie konkurencji nie była negocjowana, a jedyną pozycją jaką negocjowano w umowie było wynagrodzenie. Zeznania świadków jako spójne, konsekwentne i niesprzeczne ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, Sąd uznał za wiarygodne w całości.

Zeznania reprezentanta powoda, K. W. (protokół k. 757-759) są wiarygodne w przeważającej części. Stanowią one dowód na to, że pozwany miał przekazanych klientów do samodzielnej obsługi, co koresponduje z uznanymi za wiarygodne zeznaniami J. S. (2). Reprezentant powoda wskazał również, że powód był dobrze wynagradzany i negocjował swoje wynagrodzenie, zeznania reprezentanta powoda w tym zakresie znajdują odzwierciedlenie w zgromadzonych w sprawie dokumentach. Nieścisłe są natomiast zeznania reprezentanta powoda, że „pozwany miał całkowitą samodzielność, wychodził z kancelarii kiedy chciał i nie musiał nikomu zgłaszać, kiedy wróci” (k. 758). Zarówno umowa o współpracę, zobowiązująca pozwanego do świadczenia usług w godzinach pracy kancelarii przez 20 dni w miesiącu, jak i zeznania innych współpracowników powoda, jak również wnioski o zwolnienie z obowiązku świadczenia usług w określone dni wskazuje, że swoboda pozwanego w organizowaniu czasu pracy była ograniczona. Mając na uwadze powyższe, Sąd dał wiarę zeznaniom reprezentanta powoda w części.

Zeznaniom pozwanego K. R. (protokół k. 759-761), Sąd dał wiarę w całości. Pozwany podał, że to grupa (...) zaproponowała mu współpracę oraz, iż przyprowadził klienta (...) sp. z o.o. sp.k. w K. do kancelarii powoda i po rozwiązaniu umowy z powodem, ta spółka współpracowała nadal z pozwanym. Wskazane okoliczności są niesporne między stronami postępowania. Nadto pozwany zeznał, że mógł delegować część swoich obowiązków na innych współpracowników powoda, gdy był przeciążony, co pozostaje w zgodzie z zeznaniami reprezentanta powoda K. W. o wysokiej pozycji pozwanego w kancelarii. Zeznania pozwanego nie budzą wątpliwości co do prawdziwości i rzetelności.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jako zasadne zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Powód wywodził swoje roszczenie z art. 483 § 1 k.c. i art. 484 § 1 k.c. żądając od pozwanego zapłaty kwoty 109 060,27 zł, na którą składała się kwota 100 000 zł z tytułu kary umownej zastrzeżonej, w § 6 pkt. 4 lit. c) umowy z dnia 18 grudnia 2012 r. na wypadek naruszenia zakazu konkurencji przez pozwanego oraz skapitalizowane odsetki za opóźnienie liczone od dnia 21 kwietnia 2015 r. do dnia 29 czerwca 2016 r. Ponadto powód domagał się zasądzenia od pozwanego odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie wymienionej kwoty od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Między stronami bezsporne było zawarcie umowy o współpracę z dnia 6 września 2010 r. i umowy z dnia 18 grudnia 2012 r., podział na klientów powoda i klientów pozwanego, zastrzeżenie w umowie zakazu konkurencji na wypadek podjęcia w ciągu 18 miesięcy od rozwiązania umowy przez pozwanego współpracy z dotychczasowymi klientami powoda pod rygorem obowiązku zapłaty kary umownej. Strony zgadzały się również co do tego, że podmioty z grupy (...) były klientami powoda, w rozumieniu umowy o współpracę, a po rozwiązaniu tej umowy, niezwłocznie, z inicjatywy przedstawicieli grupy (...), pozwany podjął z tą grupą współpracę.

Sporna między stronami była ważność zastrzeżonego w umowie zakazu konkurencji – pozwany zarzuca temu zakazowi niezgodność z art. 22 ust. 1 ustawy o radcach prawnych z dnia 6 lipca 1982 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 637 z późniejszymi zmianami, dalej: UoRP) oraz art. 58 § 2 k.c., co czyni, zdaniem pozwanego, zakaz konkurencji bezwzględnie nieważnym. Strony również pozostawały w sporze co do stopnia niezależności pozwanego w wykonywaniu przez niego umowy o współpracę i pozycji negocjacyjnej pozwanego w relacjach z powodem.

Przechodząc do analizy prawnej podstawy powództwa stwierdzić należy, iż strony łączyła umowa o świadczenie usług doradztwa prawnego.

Przepis art. 750 k.c. reguluje reżim prawny umów, które łącznie spełniają dwie przesłanki: są umowami o świadczenie usług i jednocześnie nie są uregulowane innymi przepisami. W piśmiennictwie przyjmuje się, że umowy, do których stosuje się uregulowanie zawarte w art. 750 k.c., są umowami nienazwanymi, których przedmiotem jest świadczenie usług, przy czym umowa taka może dotyczyć dokonania jednej usługi, większej - określonej liczby usług, bądź też dotyczyć stałego świadczenia usług określonego rodzaju. Umowy takie mogą mieć charakter odpłatny bądź nieodpłatny i są umowami konsensualnymi. Ich stronami mogą być wszelkie podmioty prawa cywilnego, a więc osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Mogą należeć do kategorii umów handlowych, gdy przynajmniej jedna strona występuje w takiej umowie w charakterze przedsiębiorcy. Takimi umowami będą umowy o świadczenie usług zawierane z podmiotami świadczącymi je w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej. Cechą charakterystyczną takich umów jest to, że zazwyczaj są to umowy oparte na zaufaniu między stronami, i z uwagi na to wymagają osobistego wykonania przez usługodawcę (M. Nesterowicz w: J. Winiarz, Komentarz, t. II, 1989, s. 692; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 15 września 2008 r., I ACa 84/08, Apel. W-wa 2009, nr 2, poz. 14). Stosownie do dyspozycji art. 750 k.c. do wyżej wymienionych umów, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Odpowiednie stosowanie przepisów oznacza konieczność uwzględnienia specyfiki danej umowy i polega na tym, że niektóre z przepisów znajdują zastosowanie wprost, inne z modyfikacjami, a inne ewentualnie nie znajdą w ogóle zastosowania.

W ramach umowy pozwany zobowiązał się do świadczenia na rzecz powoda usług związanych z działalnością prawniczą oraz usług pomocniczych w związku z działalnością prawniczą, na zasadzie wyłączności, a powód zobowiązał się do wypłaty wynagrodzenia, przy czym wyższe wynagrodzenie przysługiwało pozwanemu za obsługę tych klientów, którzy zostali pozyskani do współpracy z powodem osobiście przez pozwanego. Umowa między stronami zawierała zatem wszystkie cechy charakterystyczne dla umowy o świadczenie usług i mają do niej odpowiednie zastosowanie przepisy o zleceniu.

Pozwany kwestionował ważność zakazu konkurencji, zastrzeżonego, w § 6 pkt. 4 lit. c) umowy z dnia 18 grudnia 2012 r. o współpracy, ale nie kwestionował, że podjęcie przez niego współpracy z grupą (...) po rozwiązaniu z powodem umowy o współpracę, w świetle przytoczonego zapisu umownego, było naruszeniem umowy. Bezsporne między stronami było, że podmioty grupy (...) były klientami pozyskanymi przez powoda, a więc grupa (...) była klientem powoda w rozumieniu umowy o współpracę, również w dacie rozwiązania umowy między powodem a pozwanym. Strony ponadto potwierdzały, że wkrótce po rozwiązaniu umowy między powodem a pozwanym z inicjatywy grupy (...) pozwany zaczął świadczyć na ich rzecz usługi prawne. W związku z powyższym kluczowe znaczenie dla sprawy ma ustalenie zgodności z prawem i zasadami współżycia społecznego § 6 pkt. 4 lit. c) umowy z dnia 18 grudnia 2012 r. o współpracy, będącego podstawą żądania.

Pozwany zarzucił niezgodność zakazu konkurencji z prawem powszechnie obowiązującym i zasadami współżycia społecznego. Najpierw należy rozpoznać zarzut sprzeczności zakazu konkurencji z ustawą, bowiem jak słusznie wskazuje orzecznictwo, sprzeczność czynności prawnej z ustawą jest wystarczającą przesłanką do uznania jej nieważności i nie ma potrzeby dokonywania oceny nieważności czynności prawnej w aspekcie zasad współżycia społecznego, bowiem czynność sprzeczna z prawem nie może być zgodna z zasadami współżycia społecznego. Badaniu z punktu widzenia zgodności z zasadami współżycia społecznego należy poddawać tylko czynności prawne uprzednio ocenione jako formalnie niesprzeczne z ustawą (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1987 r., III CRN 265/87, OSNC 1989, nr 5, poz. 80; post. SN z dnia 28 listopada 2000 r., IV CKN 170/00, Lex nr 52502).

Art. 22 ust. 1 UoRP stanowi, że radca prawny może odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów.

Radca prawny co do zasady nie może odmówić przyjęcia zlecenia świadczenia pomocy prawnej nawet wówczas, gdy niezwłocznie powiadomi o tym kontrahenta. Jedynie wyjątkowo w przypadku wystąpienia ważnego powodu radca prawny, informując swego kontrahenta o takim fakcie, może odmówić przyjęcia zlecenia świadczenia pomocy prawnej.

Zgodnie z trafnym stanowiskiem doktryny, obowiązek zawarcia umowy o świadczenie pomocy prawnej przede wszystkim należy więc postrzegać jako ograniczenie wolności umów w rozumieniu art. 353 ¹ k.c. W świetle konstytucyjnych gwarancji praw i wolności nie jest ono jednak nadmierne, zważywszy na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa oraz porządku publicznego związanego z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości, w szczególności w zakresie zapewnienia tzw. pomocy prawnej z urzędu. Obowiązek zawarcia umowy o świadczenie pomocy prawnej można również uzasadnić charakterem zawodu radcy prawnego jako zawodu zaufania publicznego oraz wykonywaniem powierzonych zadań publicznych zgodnie z pewną misją wysłowioną w deontologii zawodowej (por. komentarz do art. 22 UoRP, w: T. Scheffler - red., Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, Warszawa 2018 r.).

W świetle powyższego, zauważyć należy, że umowa o zakazie konkurencji stanowi ważny powód w rozumieniu art. 22 ust. 1 UoRP umożliwiający radcy prawnemu odmowę podjęcia współpracy z klientem. Zastrzeżenie zakazu konkurencji jest powszechnie stosowane w obrocie gospodarczym, również między podmiotami świadczącymi usługi prawne i ma on doniosłe znaczenie ekonomiczne. W ramach wyspecjalizowanej działalności pracownikom i współpracownikom przekazuje się wypracowane specjalistyczne rozwiązania, wiedzę, procedury, a także bazę klientów oraz informacje dotyczące klientów i ich spraw. Mając na uwadze powyższe, nie do przyjęcia byłoby ze względów celowościowych uznanie, że art. 22 ust. 1 UoRP wyklucza zawieranie między radcami prawnymi umowy o zakazie konkurencji w określonym zakresie. Taki zakaz konkurencji nie stanowi działania na szkodę klienta, czy wymiaru sprawiedliwości – a ochrona tych dóbr stanowi ratio legis omawianego przepisu – lecz uzasadnioną ochronę żywotnych interesów przedsiębiorcy, udostępniającego swoim współpracownikom dostęp do poufnych informacji.

Niezasadny jest przytoczony przez powoda pogląd prof. Pawła Sarneckiego, że „ważne powody”, o których mówi art. 22 ust. 1 UoRP zostały wyczerpująco wskazane w art. 13-16 Zasad Etyki (k. 565). Ważne powody zostały przez racjonalnego ustawodawcę pozostawione jako pojęcie niedookreślone z uwagi na różnorodność sytuacji, w jakich może znaleźć się radca prawny, uzasadniających odstąpienie od obowiązku świadczenia pomocy prawnej. Określanie znaczenia pojęć ustawowych nie powinno następować przez proste odwołanie do aktu niższego rzędu, jakim bez wątpienia są Zasady Etyki.

Słusznie wskazał pozwany, że zgodnie z art. 50 ust. 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego uchwalonego na podstawie art. 57 pkt 7 Ustawy o radcach prawnych z dnia 6 lipca 1982 r., tj. z dnia 1 lutego 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 233) stanowiącego załącznik do Uchwały nr 3/2014 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 22 listopada 2014 r. w sprawie Kodeksu Etyki Radcy Prawnego: „radca prawny powinien powstrzymać się od działania naruszającego obowiązek lojalności wobec radcy prawnego współpracującego z nim w kancelarii również po zakończeniu tej współpracy”. Przejęcie klienta bezpośrednio po rozwiązaniu umowy z pozwanym stanowi naruszenie zasad lojalności, nawet pomimo faktu, ze to klient zaproponował pozwanemu współpracę. Klient ma prawo wyboru reprezentującego go radcy prawnego, jednak uprawnienie to nie ma charakteru bezwzględnego. Istniał zatem ważny powód w rozumieniu art. 22 UoRP do odmowy przez pozwanego świadczenia pomocy prawnej grupie (...).

W okolicznościach sprawy nie można także przyjąć, aby zaistniały podstawy do stwierdzenia nieważności zakwestionowanej klauzuli o zakazie konkurencji w oparciu o art. 58 § 2 k.c. który stanowi, iż nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Czynność prawna sprzeczna jest zasadami współżycia społecznego wtedy, gdy jej treść pozostaje w kolizji z tymi zasadami. Kiedy taka sytuacja ma miejsce jest to sprawą oceny ustalonego stanu faktycznego (por. uchwała Sądu Najwyższego z 29 września 1987 r., III CZP 51/87, OSNCP 1989/1/14). Stwierdzenie nieważności w oparciu o art. 58 § 2 k.c. wymaga również stwierdzenia sprzeczności z konkretnymi zasadami współżycia społecznego.

Przez zasady współżycia społecznego rozumie się na ogół obowiązujące w stosunkach między ludźmi reguły postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie aksjologiczne (ocenne), a nie tetyczne (prawne). Odwołują się one do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, lecz także obyczajowe (por. np. Z. Radwański w: System prawa prywatnego, t. 2, 2002, s. 240 i n.; M. Safjan w: K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2008, s. 327 – cytowane za komentarzem do art. 58 k.c. Andrzeja Janiak publ. w LEX).

W płaszczyźnie stosunków kontraktowych zasady te wyrażają się istnieniem powszechnie akceptowanych reguł przyzwoitego zachowania się wobec kontrahenta. Szczególne znaczenie mają reguły uczciwości i rzetelności tzw. kupieckiej, których należy wymagać od przedsiębiorcy - profesjonalisty na rynku, a mianowicie przestrzegania dobrych obyczajów, zasad uczciwego obrotu, rzetelnego postępowania czy lojalności i zaufania. Każda ze stron umowy powinna zatem powstrzymać się od wszelkich zachowań, które świadczą o braku respektu dla interesów partnera lub wywołują uszczerbek w tych interesach (vide wyrok Sadu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2010 r., IV CSK 555/09, Lex nr 885035).

Zgodzić się należy z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 listopada 2015 r. sygn. IV CSK 804/14, że sam fakt nieekwiwalentności tzw. klauzuli konkurencyjnej nie przesądza o nieważności umowy. W orzeczeniu tym wyrażono trafny pogląd, że z art. 353 ¹ k.c. wynika przyzwolenie na nierówność stron umowy, nieekwiwalentność ich sytuacji prawnej; ze względu na to, że wynika ona z woli stron, zasadniczo nie wymaga istnienia okoliczności, które tę nierówność miałyby usprawiedliwiać (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2011 r., II CSK 528/10, nie publ.). Obiektywnie niekorzystna dla jednej strony umowa zasługuje na negatywną ocenę moralną, która prowadzi do uznania jej za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, jeżeli do ukształtowania stosunku umownego w sposób wyraźnie krzywdzący doszło przy wykorzystaniu przez drugą stronę silniejszej pozycji, a więc pod presją faktycznej przewagi kontrahenta (por. wyroki z dnia 18 marca 2008 r., IV CSK 478/07, z dnia 26 maja 2011 r., II CSK 528/10 i z dnia 2 marca 2012 r., II CSK 351/11, nie publ.). Ocena postanowień umownych pod kątem ewentualnej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, zakładająca możliwość naruszenia autonomii woli stron, pozostaje w ścisłym związku z całokształtem okoliczności sprawy, które mogą wyznaczyć kierunek rozstrzygnięcia w sytuacji wyjątkowej, uzasadniającej zastosowanie art. 58 § 2 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CSK 215/11, niepubl.).

Dopuszczalność umownego zakazu konkurencji bez ekwiwalentu powinna być w każdej sprawie rozpatrywana indywidualnie, z uwzględnieniem swobody kontraktowej stron, dóbr chronionych zastrzeżonym zakazem konkurencji oraz relacji między stronami.

Pozwany w relacjach z powodem miał pełną swobodę kontraktową. Był profesjonalnym prawnikiem (pod rządami umowy z dnia 18 grudnia 2012 r. radcą prawnym) o szerokim kręgu znajomych w środowisku, co znajduje potwierdzenie w zeznaniach reprezentanta powoda K. W. (k. 757-759). Pozwany posiadał pożądane na rynku kompetencje z zakresu obsługi dużych podmiotów gospodarczych, na co wskazuje dołączone do akt CV pozwanego. Miał silną pozycję negocjacyjną w relacjach z pozwanym. Chociaż jak wynika z uznanych za wiarygodne zeznań świadków J. S. (1) (k. 694-694v), K. B. (k. 744v-745v), W. B. (k. 749-752), zakaz konkurencji, w umowach o współpracę z powodem nie podlegał negocjacjom, pozwany mógł, określając wysokość żądanego wynagrodzenia – które było negocjowalne – uwzględnić potencjalne niedogodności wynikające z przewidzianego w umowie zakazu konkurencji.

O silnej pozycji kontraktowej pozwanego świadczy fakt, że prowadził samodzielną obsługę prawną powierzonych mu klientów. Ponadto miał prawo delegowania swoich obowiązków, w wypadku ich nadmiaru, na innych współpracowników powoda. Otrzymywał wysokie wynagrodzenie, jedno z wyższych w kancelarii. Powyższe okoliczności, wynikające z wiarygodnych zeznań świadka J. S. (2) (k. 693v-694), zeznań pozwanego K. R. (k. 759-761) oraz zeznań reprezentanta powoda K. W. (k. 757-759), wskazują, że pozwany miał silną pozycję w relacjach z powodem i nie został pokrzywdzony zastrzeżonym na rzecz powoda zakazem konkurencji, szczególnie, iż zakaz ten nie obejmował klientów pozyskanych przez pozwanego.

Przewidziany w umowie ze współpracownikami zakaz konkurencji z uwagi na posiadaną przez powoda bazę klientów oraz praktykę powierzania spraw klientów współpracownikom powoda do samodzielnego prowadzenia – co rodzi ryzyko przejścia klienta do współpracownika po zakończeniu współpracy z powodem – było uzasadnione ekonomicznie i konieczne dla ochrony istotnych interesów powoda.

Relacje między powodem, a pozwanym nie były zbliżone do stosunku pracy. Chociaż jak wynika z uznanego za wiarygodny materiału dowodowego, w tym korespondencji e-mail (k. 578-605), wniosków o zwolnienie z obowiązku świadczenia usług (k. 575-576), zestawienia czynności (k. 606-618v) pozwany był zobowiązany do raportowania bieżących czynności i świadczył usługi prawne w określonych godzinach w siedzibie kancelarii, to dysponował – co wynika z wiarygodnych zeznań reprezentanta powoda – dużą samodzielnością merytoryczną. Otrzymywał sprawy klientów, w tym grupy (...), do samodzielnego, profesjonalnego prowadzenia. Mógł zlecać zadania innym współpracownikom. Między pozwanym a powodem nie było relacji zwierzchnictwa i podporządkowania.

Orzekający Sąd miał na uwadze budzące kontrowersje między stronami postępowania stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 5 grudnia 2013 r. sygn. V CSK 30/13 zajęte w sprawie między przedsiębiorcami, którzy w granicach przysługującej im kompetencji indywidualnie ukształtowali rozkład praw i obowiązków, dostosowując go i zmieniając w trakcie realizacji umowy. Sąd Najwyższy zważył, że w tych okolicznościach klauzula konkurencyjna bez ekwiwalentu, przy zastrzeżeniu kary umownej za jej naruszenie, a mimo braku symetrii nie traci sensu gospodarczego i mieści się w granicach lojalności kontraktowej. Zleceniobiorca nie był słabszą stroną, a uzyskana przez niego wiedza zagrażała interesom ekonomicznym powoda w wypadku wykorzystania jej w interesie innego przedsiębiorcy. Dalej Sąd Najwyższy stwierdził, że nie można przyjąć niezgodności takiego ukształtowania praw obowiązków w klauzuli konkurencyjnej z aksjologią leżącą u podstaw stosunków cywilnoprawnych w obrocie gospodarczym. W szczególności nie zostały przekroczone granice słuszności i dobrych obyczajów.

Pozwany zarzucał, że przytoczony wyrok nie miał w przedmiotowej sprawie zastosowania, ponieważ dotyczył odmiennych okoliczności faktycznych: wąskiego i wyspecjalizowanego rynku właściwego, utraty znacznej liczby klientów przez powoda, wykorzystania specjalistycznej wiedzy przez pozwanego, która zagrażała interesom ekonomicznym powoda, istnienia kompetencji do indywidualnego ukształtowania praw i obowiązków między stronami postępowania. Argumenty te nie zasługują na uznanie. Rynek doradztwa prawnego dla dużych podmiotów gospodarczych również jest wąski i wyspecjalizowany przez co wymaga podobnych umownych środków ochrony przed nielojalnością współpracowników. W realiach przedmiotowej sprawy, powód był zagrożony wykorzystaniem specjalistycznej wiedzy pozwanego uzyskanej w trakcie współpracy z powodem, a dotyczącej bazy klientów, specyfiki ich spraw, dotychczasowych metod postępowania w sprawach klientów. Odnośnie autonomii kontraktowej powtórzyć należy stwierdzenie, że choć pozwany nie mógł negocjować zakazu konkurencji, mógł uwzględnić fakt istnienia tego zapisu przy negocjowaniu wysokości należnego mu wynagrodzenia. Mając na uwadze powyższe, przesłanki jakie stały za słusznym orzeczeniem Sądu Najwyższego w sprawie V CSK 30/13 pozostają aktualne w realiach przedmiotowej sprawy.

Zgodnie z dyspozycją art. 483 § 1 k.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Z art. 484 § 1 k.c. wynika, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody.

Zgodnie z trafnym stanowiskiem doktryny treścią zastrzeżenia kary umownej jest zobowiązanie się dłużnika do zapłaty wierzycielowi określonej kwoty pieniężnej w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Zapłata kary umownej stanowi niejako automatyczną sankcję przysługującą wierzycielowi w stosunku do dłużnika w wypadku niewykonania przez niego lub nienależytego wykonania zobowiązania z przyczyn, za które dłużnik odpowiada (zob. Z. Gawlik, komentarz do art. 483 Kodeksu Cywilnego, LEX 2014).

W powyższych rozważaniach szczególnie istotne jest podkreślenie, że jedyną przesłanką warunkującą zastosowanie kary umownej jest nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika lub jego niewykonanie.

Ponieważ pozwany naruszył zakaz konkurencji zawarty w umowie o współpracę, a umowa ta w całości jest ważna i skuteczna, powinien zapłacić powodowi karę umowną w wysokości zastrzeżonej w umowie tj. 100 000 zł.

Pozwany nie wykazał podstaw do miarkowania kary umownej określonych w art. 484 § 2 k.c. Zgodnie z tym przepisem jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Pozwany zobowiązany do złożenie dokumentów opisanych w pkt 6 a-c pozwu w terminie 21 dni pod rygorem art. 233 § 2 k.p.c. (pkt 4 postanowienia k.694v), nie przedstawił tych dowodów. Jedynie złożył pismo z dnia 15 września 2017 r. (k.707), z którego wynika, że jego klient z Grupy (...) nie wyraża zgody na udostepnienie informacji jego dotyczących.

W tym miejscu należy odnieść się do stanowiska pozwanego, iż przedstawienie żądanych dokumentów wiązałoby się z ujawnieniem tajemnicy zawodowej przez pozwanego. Niewątpliwie tajemnica zawodowa obejmuje wszystkie informacje dotyczące klienta i jego spraw, ujawnione radcy prawnemu lub adwokatowi przez klienta bądź uzyskane w inny sposób w związku z wykonywaniem przez niego jakichkolwiek czynności zawodowych, niezależnie od źródła tych informacji oraz formy i sposobu ich utrwalenia.

Sąd podziela pogląd powoda, że poza zakresem tajemnicy radcy prawnego czy adwokata pozostają dokumenty finansowe (faktury, rachunki) związane ze świadczeniem pomocy prawnej. Jak zauważył Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 21 września 1998 r. (I SA/Ka 2214/96) tajemnica adwokacka (na tej samej zasadzie radcowska) nie obejmuje danych, które należy umieszczać na dokumentach finansowych (faktury, rachunki itp.). Całkowicie chybiony był zatem zarzut pozwanego, iż przedstawienie faktur VAT i zestawień wykonanych czynności (stanowiących załącznik do faktury VAT) stanowiło naruszenie tajemnicy zawodowej. Naruszeniem tajemnicy zawodowej radcy prawnego nie było by przedstawiane przez pozwanego dokumentów o jakie wnosi powód.

Pozwany zatem nie udowodnił, iż zasadne jest miarkowanie kary umownej z uwagi na wysokość szkody poniesionej przez powoda, a także znaczne zyski jakie pozwany mógł osiągnąć w związku ze świadczeniem usług obsługi prawnej na rzecz grupy (...).

K. R. został wezwany do zapłaty kary umownej pismem z dnia 16 kwietnia 2015 r. w terminie trzech dni, powyższe oświadczenie woli dotarło do pozwanego w dniu 17 kwietnia 2015 r. (wezwanie do zapłaty wraz z potwierdzeniem doręczenia k. 500, 504-505). Zatem powodowi należały się na podstawie art. 481 § 1 i § 2 k.c. żądane w pozwie skapitalizowane odsetki ustawowe od kwoty 100 000 zł od dnia 21 kwietnia 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i odsetki ustawowe za późnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia 29 czerwca 2016 r. w łącznej wysokości 9 060,27 zł.

Stosownie do art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Natomiast w związku ze zmianą treści art. 481 k.c., która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2016 r. można żądać na postawie art. 481 § 2 k.c. odsetek ustawowych za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych.

Zatem łącznie należało zasądzić na rzecz powoda całą żądaną pozwem kwotę 109 060,27 zł.

Stosownie do brzmienia art. 482 § 1 k.c. od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie od chwili wytoczenia o nie powództwa, a zatem powodowi należały się ustawowe odsetki za opóźnienie od całej żądanej kwoty, od dnia wniesienia pozwu, to jest od dnia 1 lipca 2016 roku.

W związku z powyższymi ustaleniami, Sąd orzekł jak punkcie I sentencji wyroku.

Ponieważ pozwany przegrał sprawę w całości zastosowanie znajduje w zakresie kosztów procesu, art. 98 k.p.c., z którego wynika, że strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (zasada odpowiedzialności za wynik procesu). Zwrot tych kosztów przysługuje powodowi, bowiem jego pełnomocnik procesowy będący adwokatem, zgłosił żądanie ich zasądzenia (art. 109 kpc).

Koszty poniesione przez pozwanego obejmowały łącznie kwotę 12 617,00 zł, na którą składała się opłata od pozwu (5 454,00 zł), opłata skarbową od pełnomocnictwa (17,00 zł), co zostało potwierdzone przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 12 marca 2003 r., sygn. akt III CZP 2/03, OSNC 2003/12/161, oraz wynagrodzenie adwokata (7 200,00 zł) ustalone na podstawie § 2 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800 z późn. zm).

Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w punkcie II sentencji wyroku.

SSO Urszula Dąbrowska

ZARZĄDZENIE

(...)

SSO Urszula Dąbrowska