Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5.08.2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. na podstawie ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych po rozpatrzeniu wniosku z dnia 19.07.2022 r. i ustawy z dnia 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych, po rozpatrzeniu wniosku z dnia 19.07.2022 r. odmówił L. W. prawa do rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W uzasadnieniu decyzji poinformowano, iż zgodnie z art.21 ustawy z dnia 19.12.2008r. rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli przed dniem 01.01.2009 między innymi udowodni okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszący co najmniej 15 lat.

Zakład odmówił przyznania rekompensaty ponieważ zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów okresy pracy w szczególnych warunkach stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy z powołaniem się na odpowiednie Zarządzenie Ministra pod którego zakład pracy podlegał z podaniem odpowiedniego działu, pozycji i punktu.

W świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach pracodawca ma obowiązek określić:

- rodzaj pracy ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.,

- stanowisko pracy wymienione w wykazie, dziale, pozycji i punkcie zarządzenia resortowego lub uchwały,

- okres, w którym praca w szczególnych warunkach wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku

Niektóre prace określone w sposób ogólny w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. , zarządzeniach i uchwałach resortowych są uznawane za prace w szczególnych warunkach. Np. prace z wykazu A dział XIV poz. 24 występujące w brzmieniu: "Kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno - techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie"

Prace te można zaliczyć do wykonywanych w szczególnych warunkach jeżeli są wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Jeżeli pracownik sprawujący kontrolę- dozór (kierownik , mistrz) nie świadczy pracy stale i bezpośrednio przy stanowiskach robotniczych, na których wykonuje się prace wymienione w wykazie A, lecz wykonuje również inne czynności np. o charakterze admistracyjno- biurowym - jego pracy nie można zaliczyć do prac wykonywanych w szczególnych warunkach.

Zakres obowiązków „kadry kierowniczej w zakładzie” wykracza poza osobiste i bezpośrednie dozorowanie czy kontrolę poszczególnych okresów produkcyjnych. Nie jest więc możliwe aby pracownik kadry kierowniczej - wyższego szczebla - pracował stale i w pełnym wymiarze przy stanowiskach robotniczych wymienionych w wykazie.

/ decyzja k. 11 akt ZUS/

Nie podzielając treści decyzji L. W. złożył od niej odwołane, wnosząc o ustalenie prawa do rekompensaty.

/odwołanie k 3/

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując argumentację podniesioną w zaskarżonej decyzji.

/odpowiedź na odwołanie k. 4- 5/

Na rozprawie w dniu 14 czerwca 2023 roku wnioskodawca poparł złożone odwołanie, zaś pełnomocnik ZUS wniósł o jego oddalenie.

/końcowe stanowiska stron – rozprawa z dnia 14 czerwca 2023 roku e-protokół (...):00:57– 00:01:16 – płyta CD – k. 53/

Sąd Okręgowy w Łodzi ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca L. W., urodził się (...)

/bezsporne/

W dniu 19.07.2022 r. L. W. wystąpił z wnioskiem o emeryturę z rekompensatą, który w zakresie rekompensaty został rozpoznany negatywnie zaskarżoną decyzją.

/bezsporne/

W okresie od 15.08.1979 r. do 30.11.2006 r. wnioskodawca był zatrudniony w Spółdzielni Pracy Zakładzie (...) w Ł..

/bezsporne, a nadto świadectwo pracy w dokumentacji personalnej - koperta k. 28/

W okresach: 19.02.1992 -31.03. 1992, 6.09.1992 - 10.07.1992, 17.12.1996 - 24.12.1996, 24.08.2006 - 15.09.2006 wnioskodawca korzystał ze zwolnień lekarskich i pobierał zasiłki chorobowe.

/bezsporne/

Wnioskodawca legitymuje się świadectwem wykonywania prac w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze wystawionym przez Spółdzielnię Pracy Zakład (...) w upadłości w Ł. z którego wynika, iż był zatrudniony w ww. zakładzie pracy od 15.08.1979 r. do 30.11.2006 r., a w okresie od 1.02.1982 r. do
30.11.2006 r. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przy dozorze inżynieryjno - technicznym w terenie i na warsztacie, na stanowisku starszy mistrz warsztatowy, specjalista techniczny- technolog, zastępca kierownika w dziale terenowo- warsztatowym wymienionym w wykazie A dziale XIV poz. 24 pkt 1 - dozór inżynieryjno - techniczny na działach i wydziałach w których jako podstawowe wykonywane są prace w wymienione w wykazie - załącznik nr 4 do Zarządzenia Ministra Przemysłu chemicznego i Lekkiego nr 7 z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego.

/świadectwo wykonywania prac w warunkach szczególnych k. 6 akt emerytalnych ZUS oraz w dokumentacji personalnej koperta k. 28/

Wskazany zakład pracy miał charakter usługowy, obsługiwał warsztaty mleczarskie na warsztacie i w terenie, następnie wykonywał zlecenia z firm spożywczych piekarniczych, wędliniarskich, zakładów spirytusowych. Były to usługi remontowe. Zajmowano się bądź remontem lub wykonaniem stałej instalacji technologicznej. Na warsztacie wykonywano remonty urządzeń, które klient zlecał, zbiorników, mieszalników. Dotyczyło to głównie urządzeń ze stali kwasoodpornej - różnego rodzajów zbiorników, wanien serowarskich, albo ze stali stopowej, żeliwa, tworzyw sztucznych np. pakowarek do masła. WW materiały powodowały duże zapylenie, nieprzyjemny zapach, zanieczyszczenie. Szlifowaniu towarzyszył hałas, spawaniu zapylenie. W terenie tj. na miejscu u klienta podejmowano prace związane z wykonywaniem instalacji technologicznych, wodociągów ze stali kwasoodpornej, naprawiano poszczególne urządzenia, zajmowano się spawaniem.

/zeznania wnioskodawcy protokół z rozprawy z dnia 24.04.2023 r. 00:04:00 -00:10:26 i protokół z rozprawy z dnia 14.06.2023 r. 00:01:16-00:19:30 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:01:39- 00:22:05, zeznania świadka E. J. protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:26:30-00:50:55, zeznania świadka J. M. protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:50:55 -01:08:48/

W spornym okresie stanowiska pracy wnioskodawcy się zmieniały. Wnioskodawca pracował kolejno jako mistrz warsztatowy, specjalista techniczny- technolog, zastępca kierownika. Przy czym zmieniały się przede wszystkim ich nazwy, a nie zakres obowiązków, jakie faktycznie wykonywał jako technolog. Będąc zastępcą kierownika pod nieobecność tego ostatniego wykonywał jego obowiązki tj. koordynował całość zadań. Pracował w dziale technicznym pod nadzorem kierownika działu - E. J. z innymi mistrzami i specjalistami technicznymi. W skład tego działu wchodziło maksymalnie 5 osób, ich liczba malała wraz z biegiem czasu i zmniejszaniem wielkości zatrudnienia w zakładzie. Początkowo zatrudnionych było ponad 200 osób, końcowo ok 50.

/zeznania wnioskodawcy protokół z rozprawy z dnia 24.04.2023 r. 00:04:00 -00:10:26 i protokół z rozprawy z dnia 14.06.2023 r. 00:01:16-00:19:30 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:01:39- 00:22:05, zeznania świadka E. J. protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:26:30-00:50:55, zeznania świadka J. M. protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:50:55 -01:08:48/

Do obowiązków wnioskodawcy w spornym okresie zatrudnienia należał przede wszystkim nadzór technologiczny nad stanowiskami produkcyjnymi, kontrola przestrzegania dyscypliny technologicznej, bieżące rozwiązywanie problemów i trudności technologicznych. Wnioskodawca sparował nadzór nad wykonaniem instalacji i remontów, kontrolował przy tym w procesie pracowników fizycznych ślusarzy, spawaczy, lakierników, szlifierzy, który wykonywali te prace na miejscu w warsztacie lub w terenie. Wnioskodawcy podlegały wszystkie wydziały. Nadzór odbywał się w przeciągu całego dnia. Wnioskodawca sam nie wykonywał instalacji, czy remontów. Wydawał polecenia i miał obowiązek sprawdzić, jak to zostało wykonane. Wnioskodawca musiał określić pracownikom dokładnie zakres prac maszyny, która przyjechała do remontu, potem dokładnie śledził remont i asystował. Remonty odbywały się na hali produkcyjnej, tam też odbywał się nadzór. W skład warsztatowego wydziału (który był częścią hali produkcyjnej) wchodziła hala obróbki mechanicznej, hala obróbki ślusarskiej, lakiernia, spawalnia, szlifiernia i polerowanie. W skład zespołu terenowego wchodzili monterzy, spawacze, szlifierze. Praca w terenie zajmowała ok 20 % czasu pracy. Wnioskodawca miał analogiczne uprawnienia spawalnicze, co nadzorowani przez niego pracownicy.

Wnioskodawca zajmował się też pracami biurowymi związanymi z opracowaniem i przygotowaniem ww. prac. Nadzorował, czy prace warsztatowe przebiegają zgodnie z ustaleniami z klientem, zgodnie z procesem technologicznym i dokumentacją. Czynności te wykonywał w zakładzie, jak i poza zakładem, tj. tam gdzie czynności wykonywano - u klienta. Wnioskodawca określał czas pracy wykonania danej usługi, dokonywał wyceny wykonania urządzenia i zleconej pracy. Robił tzw. weryfikacje: robił karty pracy, kwity materiałowe. Jedno zlecenie mogło trwać jeden dzień lub pół roku. Wszystko zależało od zlecenia. Równocześnie w tym samym czasie były prowadzone różne zlecenia. Czynności formalne wykonywano w pokoju technicznym, pozostałe w warsztacie i w terenie. Jako zastępca kierownika wnioskodawca obok kierownika miał wpływ na przyznawanie nagród pracownikom, decyzje podejmował prezes.

/zakres obowiązków w dokumentacji personalnej koperta k. 28, książka spawacza i świadectwa ukończenia kursów koperta k. 41, zeznania wnioskodawcy protokół z rozprawy z dnia 24.04.2023 r. 00:04:00 -00:10:26 i protokół z rozprawy z dnia 14.06.2023 r. 00:01:16-00:19:30 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:01:39- 00:22:05, zeznania świadka E. J. protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:26:30-00:50:55, zeznania świadka J. M. protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:50:55 -01:08:48/

Wnioskodawca pracował w godzinach 7-15 na jedną zmianę . Zakład wypłacał dodatki za pracę w warunkach szkodliwych pracownikom warsztatowym. Wnioskodawca podobnie jak inni pracownicy umysłowi nie otrzymywał wskazanych dodatków. Zarówno pracownicy warsztatowi jak i terenowi otrzymali świadectwa wykonywania prac w warunkach szczególnych.

/ zeznania wnioskodawcy protokół z rozprawy z dnia 24.04.2023 r. 00:04:00 -00:10:26 i protokół z rozprawy z dnia 14.06.2023 r. 00:01:16-00:19:30 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:01:39- 00:22:05, zeznania świadka E. J. protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:26:30-00:50:55, zeznania świadka J. M. protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:50:55 -01:08:48/

E. J. przełożony wnioskodawcy, będący kierownik otrzymał podobnie, jak wnioskodawca świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych, które nie zostało uwzględnione przez ZUS. W związku z tym toczyło się postępowanie odwoławcze przed Sądem, w skutek którego ww przyznano prawo do wcześniejszej emerytury. W przypadku E. J. uznano za pracę w warunkach szczególnych cały okres pracy w dziale technicznym. E. J. w spornym okresie nadzorował całość pracy wydziału technicznego, zarówno na miejscu jak i w terenie, nadto jeszcze w większym zakresie niż wnioskodawca zajmował się pracą biurową.

/bezsporne , dokumenty w aktach emerytalno- rentowych E. J. załączonych do akt sprawy, zeznania świadka E. J. protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:26:30-00:50:55, zeznania wnioskodawcy protokół z rozprawy z dnia 24.04.2023 r. 00:04:00 -00:10:26 i protokół z rozprawy z dnia 14.06.2023 r. 00:01:16-00:19:30 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 15.02.2023 r. 00:01:39- 00:22:05/

Sąd Okręgowy w Łodzi dokonał następującej oceny dowodów

i zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Zgodnie z art. 21 ust.1 ustawy o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2023 r. poz. 164 t.j.) rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Stosownie do treści ust. 2 tego przepisu rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W myśl art. 23 ust.1 i 2 powołanej ustawy ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę; rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (zob. np. M. Zieleniecki, Komentarz do art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX/el. 2017; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 31.03.2016 r., III AUa 1899/15, LEX 2044406).

Przepisy art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty, tj.:

1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej,

2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze do dnia wejścia w życie ustawy tj. do 31.12.2008 r. w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat.

Przesłanką negatywną zawartą w art.21 ust.2 ustawy o emeryturach pomostowych jest nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Skoro zgodnie z art.23 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust.2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Analiza układu warunkującego prawo do emerytury pomostowej prowadzi do wniosku, że świadczenie to przysługuje tym pracownikom, którzy osiągnęli co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 ust.1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ale nie nabyli prawa do emerytury pomostowej z powodu nieuznania ich pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

W przedmiotowej sprawie bezsporne jest, że odwołujący się nie nabył prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Stosownie natomiast do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251 t.j.) za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei przepis art. 32 ust.4 stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust.2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 z późn. zm.).

Z § 1 cytowanego rozporządzenia wynika, że jego treść stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione w §4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

Przepis § 2 ust.1 rozporządzenia ustala, że za okresy uzasadniające nabycie prawa do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu uważa się okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W niniejszym postępowaniu wnioskodawca domagał się ustalenia, że w spornym okresie zatrudnienia Spółdzielni Pracy Zakładzie (...) w Ł. od 1.02.1982 r. do 30.11.2006 r. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przy dozorze inżynieryjno - technicznym tj. wykonywał pracę w warunkach szczególnych i tym samym spełnia warunki do przyznania rekompensaty.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) w § 2 ust. 2 zobowiązuje zakłady pracy do stwierdzenia okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji.

Natomiast rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. 2011. 237.1412) określone zostały środki dowodowe, które powinny być dołączone do wniosku, stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia.

W myśl § 21-23 powołanego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. W przypadku zaś ubiegania się pracownika o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty. Wyjątek od zasady ustalonej w powołanym przepisie jest zawarty w § 25 wymienionego rozporządzenia, który przewiduje, że okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy.

Tym samym brak świadectwa pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub wydanie świadectwa, które nie spełnia wymagań formalnych nie przekreśla ustalania, że tego rodzaju praca była wykonywana. W szczególności ubezpieczony może wykazywać innymi środkami dowodowymi, że praca świadczona była w warunkach szczególnych. W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się bowiem te same reguły dowodzenia, jak w zwykłym procesie cywilnym. W szczególności zastosowanie mają art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. Strony mają też prawo podważać moc dowodową dokumentów, w tym także świadectwa pracy, które jest dokumentem prywatnym i podlega ocenie przez sąd zgodnie z zasadami art. 233 § 1 k.p.c. W postępowaniu sądowym nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji, gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne /tak SA w Szczecinie w wyroku z dnia 20 lipca 2016 r, III AUa 690/15, LEX nr 2121869/.

W sprawie o świadczenia z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdzie przedmiotem ustaleń sądu ma być charakter zatrudnienia, dokonywanie ustaleń stanu faktycznego odbywa się z reguły poprzez przeprowadzenie dowodów osobowych oraz - o ile to jest możliwe - dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych. Osobowe źródła dowodowe (w tym zarówno zeznania świadków, jak i strony procesowej) muszą być skonfrontowane z istniejącą dokumentacją i dopiero uzyskanie przekonania graniczącego z pewnością co do przebiegu zatrudnienia, może pozwolić na pozytywne rozstrzygnięcie o prawie do świadczeń. Ocena osobowych źródeł dowodowych musi być przy tym wolna od jakiejkolwiek dowolności, uwzględniając reguły logiki oraz zasady doświadczenia zawodowego. /tak SA w Szczecinie w wyroku z dnia 27 października 2016 r III AUa 41/16 LEX nr 2151525/

Dla rozstrzygnięcia spornej kwestii zasadnym stało się zatem ustalenie, czy praca wykonywana przez wnioskodawcę we wskazanych zakładach w wymienionych wyżej okresach była pracą wykonywaną w warunkach szczególnych, o jakich mowa w cytowanych wyżej przepisach.

Wynikające z wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ust. 1 u.e.r.f.u.s. /por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 czerwca 2013 r. III AUa 1370/12 LEX nr 1339369/.

Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze /wyrok Sądu Najwyższego z dnia
8 czerwca 2011 r. I UK 393/10/.

Pełne zatrudnienie w warunkach szczególnych pojmowane jest jako bezwzględna cecha tego zatrudnienia jako uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego. Możliwe jest przy tym łączenie w przebiegu dniówki prac o różnym charakterze polegające na wykonywaniu nie jednego, lecz kilku rodzajów prac w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie. W takim wypadku do czasu pracy w warunkach szczególnych zlicza się czas równolegle wykonywanych czynności tylko wtedy, gdy różne prace wszystkie łącznie lub każda z osobna odpowiadają pracom w szczególnych warunkach i wszystkie razem wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy /tak SA w Łodzi w wyroku z dnia z dnia 2 czerwca 2016 r., III AUa 1687/15, LEX nr 2062050/. Przy ustalaniu okresów pracy w szczególnych warunkach, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, nie jest natomiast dopuszczalne zaliczanie innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika w stopniu powodującym wcześniejszą utratę zdolności do zatrudnienia i nie zostały wymienione w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia /wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 10 kwietnia 2014 r., II UK 395/13, Lex Nr 1455235/.

Jednocześnie tylko okresy zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku), i nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia /III AUa 101/16 - wyrok SA Gdańsk z dnia 11-05-2016/.

Przy czym należy pamiętać, iż o określonych skutkach prawnych wykonywania pracy w warunkach szczególnych stanowi ustawa oraz utrzymane jej przepisami (art. 32 ust. 4 ustawy o e. i r. z FUS) rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983 r. Zarządzenia resortowe traktowane są tylko jako wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach i mają one znaczenie, o ile są dostosowane do treści załącznika do rozporządzenia i stanowią jego uszczegółowienie, poprzez bardziej ścisłe ustalenie stanowisk pracy (por wyroki SN: z dnia 20 października 2005 r., I UK 41/05, OSNP 2006/19-20/306, z dnia 9 maja 2006 r., II UK 183/05, LEX nr 1001301).

Na gruncie rozpoznawanej sprawy spornym jest, czy faktycznie wykonywane przez wnioskodawcę czynności we wskazywanym przez niego okresie zatrudnienia, mogą być kwalifikowane jako praca warunkach szczególnych. Podnieść przy tym należy, iż wnioskodawca – co podniósł ZUS - w spornym okresie sprawował funkcje kierownicze. Przy czym, w ocenie organu, jeżeli pracownik sprawujący kontrolę- dozór (kierownik, mistrz) nie świadczy pracy stale i bezpośrednio przy stanowiskach robotniczych, na których wykonuje się prace wymienione w wykazie A, lecz wykonuje również inne czynności np. o charakterze admistracyjno- biurowym - jego pracy nie można zaliczyć do prac wykonywanych w szczególnych warunkach. Wobec tego kwestionował poprawność wystawionego mu świadectwa wykonywania prac w warunkach szczególnych.

Odnosząc się zatem co do generalnej możliwości zakwalifikowania pracy wnioskodawcy w poszczególnych okresach zatrudnienia do pracy w szczególnych warunkach wskazać należy, iż analiza treści wykazu A do powołanego rozporządzenia z dnia 7 lipca 1987 r. wskazuje, że wymienione w Dziale XIV Prace różne poz. 24 Kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, stanowią pracę w szczególnych warunkach.

Ponadto załącznik nr 4 do Zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego nr 7 z dnia 07.07.1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego w wykazie A działu XIV poz. 24 pkt 1 jako prace w szczególnych warunkach wymienia pracę: Kontrola między operacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie (w przedsiębiorstwach wielozakładowych, zakład należy traktować jak wydział): stanowiska pracy, na których prace wykonywane są stale i bezpośrednio przy stanowiskach wymienionych w wykazie.

W wyroku z dnia 6 grudnia 2007 roku Sąd Najwyższy (III UK 66/07; LEX nr 483283) wskazał, iż czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia z 1983 r., w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, objęte poz. 24 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 roku, to wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanej z kontrolą międzyoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu. Natomiast, jeśli pracownik zatrudniony na stanowisku związanym z kontrolą międzyoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno-technicznym wykonuje - poza bezpośrednim nadzorem procesu produkcji - inne czynności, w tym szeroko rozumiane czynności administracyjno-zarządzające, polegające na wykonywaniu pracy umysłowej i biurowej, istotne znaczenie z punktu widzenia uprawnień do emerytury na podstawie art. 32 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS ma ustalenie, jaką część obowiązującego czasu pracy zajmowały te czynności.

W uzasadnieniu wskazanego wyroku Sąd Najwyższy podkreślił, iż we wskazanej pozycji 24 nie wymienia się stanowiska pracy, lecz odwołuje się do czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych. Jednocześnie podniósł, że definicję ustawową "pracy w szczególnych warunkach" zawiera art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stwierdzając, iż za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki i pracę taką pracownik musi wykonywać stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku, aby nabyć prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Sąd Najwyższy podkreślił, iż ustawodawca tworząc instytucję przewidzianą w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, opierał się na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Zdaniem Sądu Najwyższego, przy takim założeniu, czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., objęte poz. 24 działu XIV wykazu A, to wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

W wyroku z dnia 11 marca 2009 r. (II UK 243/08, LEX nr 550990) Sąd Najwyższy wskazał, iż czynności obejmujące sporządzenie dokumentacji związanej z dozorem stanowią integralną część sprawowanego dozoru. Nie ma zatem podstaw do ich wyłączania i traktowania odrębnie. W sytuacji, gdy dozór inżynieryjno-techniczny jest pracą w szczególnych warunkach i praca polegająca na dozorze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie ma żadnej potrzeby ustalania, ile czasu pracownik poświęcał na bezpośredni nadzór nad pracownikami, a ile na inne czynności, które również były związane z tym dozorem.

Również w wyroku z dnia 24 września 2009 roku (II UK 31/09, LEX nr 559949) Sąd Najwyższy stwierdził, iż jeśli czynności ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji.

Zapoznając się szczegółowo z uzasadnieniami wskazanych wyroków, należy dojść od przekonania, iż nie pozostają one ze sobą w sprzeczności, gdyż zostały wydane w oparciu o zupełnie odmienne stany faktyczne.

Określonymi w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia czynnościami ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, są wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim dozorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji. Nie ma bowiem żadnych podstaw do wyłączania czynności administracyjno-biurowych takiego rodzaju z czynności polegających na sprawowaniu dozoru i traktowania ich odrębnie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX nr 375653; z dnia 6 grudnia 2007 r III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 5 maja 2009 r„ I UK 4/09, LEX nr 509022; z dnia 30 stycznia 2008 r., I UK 195/07, OSNP 2009 nr 7-8, poz. 105; z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08, LEX nr 550990).

Ponadto przy ocenie, czy dozór stanowi pracę w szczególnych warunkach, łącznikiem jest bowiem narażenie ubezpieczonego na czynniki istniejące na stanowiskach pracy podwładnych zatrudnianych w szczególnych warunkach, a z tego punku widzenia nie jest istotne, czy nadzór dotyczył pracy wykonywanej przez pracowników podległych mistrzom, bądź brygadzistom, czy też czynności tych ostatnio wymienionych pracowników, skoro przełożeni pracowali w takich samych warunkach jak ich podwładni (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2009 r., I UK 201/08, LEX nr 738338). Sprawowanie w ramach zakresu czynności dozoru również nad pracami niewymienionymi w wykazie A także nie wyłącza zakwalifikowania tego dozoru jako pracy w szczególnych warunkach. Z brzmienia pkt 24, działu XIV, wykazu A wynika bowiem, że warunkiem zakwalifikowania określonego w nim dozoru i kontroli jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych jest to, aby na oddziałach i wydziałach, na których czynności te są wykonywane, jako podstawowe były wykonywane prace wymienione w wykazie A. Jeżeli zatem pracownik wykonuje bezpośrednio czynności dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, to objęcie tym dozorem także innych prac wykonywanych na tych oddziałach i wydziałach, a niewymienionych w wykazie A, nie pozbawia czynności dozoru inżynieryjno-technicznego charakteru pracy w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2007 r., I UK 111/07, LEX nr 375689 oraz wyrok Sadu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2014 I UK 377/13).

Przedkładając powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że z ustaleń poczynionych w oparciu o dostępne dowody zarówno z dokumentów w postaci akt osobowych ze spornego okresu zatrudnienia, jak i zeznań świadków oraz ubezpieczonego wynika, że L. W., przez cały sporny okres od 1.02.1982 r. do 30.11.2006 r. swojego zatrudnienia w Spółdzielni Pracy Zakładzie (...) w Ł. bez względu na to czy zajmował stanowisko starszego mistrza warsztatowego, specjalisty technicznego- technologa, zastępcy kierownika sprawował dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach, których wykonywana jest praca wymieniona w wykazie.

Wnioskodawca przede wszystkim był odpowiedzialny za nadzór technologiczny nad stanowiskami produkcyjnymi, kontrolował przestrzegania dyscypliny technologicznej, bieżące rozwiązywanie problemów i trudności technologicznych. Wnioskodawca sprawował nadzór nad wykonaniem instalacji i remontów, kontrolował przy tym procesie pracowników fizycznych: ślusarzy, spawaczy, lakierników, szlifierzy, czyli wykonujących prace wymienione w wykazie, którzy wykonywali te prace na miejscu na hali produkcyjnej w warsztacie lub w terenie. Wnioskodawca nadzorował więc wszystkie wykonywane tam prace, od których zależał proces technologiczny, w tym w terenie związane z montażem, lecz bezwzględnie w świetle przedstawionych dowodów miało to miejsce na oddziałach i wydziałach, na których jako podstawowe były wykonywane prace wymienione w wykazie A. Wnioskodawca pracował ciągle w narażeniu na szkodliwe czynniki w hałasie, zapyleniu, w kontakcie z substancjami szkodliwymi dla zdrowia.

Wnioskodawca zajmował się też pracami administracyjnymi i biurowymi. Przy tym były to sprawy nierozerwalnie związane z dozorem stanowiące integralną jego część. Warunkowały prawidłowe wykonanie pracy w ramach dozoru. Nadzorował czy prace przebiegają zgodnie z ustaleniami z klientem, zgodnie z procesem technologicznym i dokumentacją. Wnioskodawca określał czas pracy wykonania danej usługi, dokonywał wyceny wykonania urządzenia i zleconej pracy, decydował o obsadzie kadrowej.

W tym miejscu wskazać należy iż wykonywanie tego typu prac nie było asumptem do uznania, że praca ta nie jest wykonywana w warunkach szczególnych, nawet w przypadku przełożonego wnioskodawcy kierownika E. J., który nadzorował całość pracy wydziału technicznego, zarówno na miejscu jak i w terenie, nadto jeszcze w większym zakresie niż wnioskodawca zajmował się pracą biurową. W przypadku E. J. uznano za pracę w warunkach szczególnych cały okres pracy w dziale technicznym i wyrokiem sądu otrzymał on prawo do emerytury w wieku wcześniejszym .

Tym samym w ocenie Sądu brak jest podstaw do uznania, iż wnioskodawca w spornym okresie nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze. Zatem ubezpieczony, udowodnił, iż będąc zatrudnionym w Spółdzielni Pracy Zakładzie (...) w Ł. w okresie od 1.02.1982 do 30.11.2006 r. wykonywał pracę w warunkach szczególnych.

Reasumując, stwierdzić należy, że po uwzględnieniu do okresu pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia spornego 24 lata 10 miesięcy ww. niewątpliwie spełnia wymóg posiadania 15-letniego okresu pracy w takim charakterze. Tym samym wnioskodawcy przysługuje prawo do spornego świadczenia.

W myśl art. 100 ust. 1. ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa.

Na mocy art. 129 ust. 1 cytowanej ustawy świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury w związku z pracą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.