Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 9.12.2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku z dnia 29.07.2021 r., przyznał A. B. (1) emeryturę od 1.07.2021 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek i jednocześnie odmówił wnioskodawczym przyznania rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach ponieważ w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskazany przez pracodawcę charakter pracy jest niezgodny z brzmieniem powołanego rozporządzenia, a nadto wskazał, że obsługa komputera w warunkach biurowych jest jedynie pracą uciążliwą ze względu na wymuszoną pozycję ciała i obciążenie narządu wzroku, jeżeli przekracza 4 godziny dziennie – praca taka nie jest wymieniona w powołanym rozporządzeniu.

(decyzja k. 13 akt emerytalnych)

Wnioskodawczyni złożyła odwołanie od w/w decyzji zaskarżając ją jedynie w części odmawiającej prawa rekompensaty za pracę w warunkach szczególnie obciążających wzrok i wymagającego precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych wymienionych w wykazie A dziale XIV poz. 5 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. W konkluzji odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie prawa do rekompensaty.

Na uzasadnienie swojego roszczenia powódka podniosła, że w okresie od 16.10.1993 r. do 15.04.1994 r. jej praca poległa tylko i wyłącznie na obsłudze komputera z elektronicznym monitorem ekranowym starej generacji-kineskopowym. Wyjaśniła, że wprowadzała dane do systemów, śledząc na ekranie monitora ciąg liter, znaków i cyfr, czy są poprawnie wprowadzone z danych otrzymanych od kontrahentów biura rachunkowego, w którym pracowałam, co bardzo obciążało jej wzrok i wymagało precyzyjnego widzenia. Podała, że w okresie od 16.04.1994 r. do 31.12.2008 r. jej praca również polegała na wprowadzaniu danych do systemu oraz korygowaniu błędów danych już wprowadzonych, śledząc na ekranie monitora ciąg liter,znaków i cyfr czy są poprawnie wprowadzone. Wyjaśniła, że wykonywała dekretowanie, analizę rozrachunków, kategoryzowanie zdarzeń w systemie komputerowym oraz sprawdzanie danych płacowo - kadrowych przy obsłudze komputera z monitorem ekranowym starej generacji - kineskopowym. Podkreśliła, że praca, którą wykonywała w w/w okresach szczególnie obciążała wzrok i wymagała precyzyjnego widzenia i ciągłej zmiany pola widzenia z czego wynika konieczność bezustannej akomodacji oka. Częste zmiany odległości widzenia powodowały skurcz akomodacyjny, skutkujący nadmiernym obciążenie wzroku.

(odwołanie k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie .

Zakład wyjaśnił, że zaskarżoną decyzją z 9.12.2021 r. odmówił A. B. (1) prawa do rekompensaty ponieważ wnioskodawczyni nie udowodniła 15 lat pracy w szczególnych warunkach do 31.12.2008 r. Pozwany podkreślił, że na wymagane 15 lat pracy w szczególnych warunkach nie uznał za udowodnione jakiegokolwiek okresu pracy w szczególnych warunkach. Wyjaśnił, że do stażu pracy w szczególnych warunkach nie zaliczono wnioskodawczyni okresów zatrudnienia w (...) S.C. Biuro (...):

-

w okresie od 16.10.1993 r. do 15.04.1994 r. pracy jako operator komputera,

-

w okresie od 16.04.1994 r. do 31.12.2008 r. pracy jako księgowa

ponieważ w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskazany przez pracodawcę charakter pracy jest niezgodny z powołanym rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. Nr 8 poz. 43) wykazem A działem XIV poz. 5 - prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia - w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych. Pozwany podkreślił, że obie przesłanki, tj. szczególne obciążenie wzroku i precyzyjne widzenie muszą być spełnione łącznie. Zakład zaznaczył, że wprowadzenie danych do komputera nie stanowi pracy wymienionej w wykazie A dziale XIV poz. 5 rozporządzenia RM z dnia 7.02.1983 r. Pozwany argumentował, że komputer zarówno w okresie wykonywania przez skarżącą pracy, jak i w czasach dzisiejszych, stanowi zwykłe narzędzie pracy. Praca biurowa wiążąca się z obsługą elektronicznego monitora ekranowego niewątpliwie obciąża wzrok, ale nie wymaga precyzyjnego widzenia. Wystarcza „zwykłe” widzenie, co najwyżej w razie potrzeby skorygowane soczewkami. Powołał się na wyrok Sądu Najwyższego, który wymienił w nim przykładowo stanowiska wymagające nieustannego wpatrywania się w monitor, jak np. w kartografii, w wieży kontroli lotów, czy monitoringu obiektów ulic. Pozwany argumentował, że tego typu prace nie tylko szczególnie obciążają wzrok, ale wymagają precyzyjnego widzenia, gdyż obraz na monitorze nie jest wytwarzany przez osobę obsługującą monitor. Zakład argumentował, że praca biurowa polega natomiast na tworzeniu obrazu przez osobę obsługującą monitor i tylko od niej nie od czynników zewnętrznych, na które nie ma wpływu, zależne są zmiany obrazu. Dlatego precyzyjne widzenie nie jest konieczne. Konkludując pozwany wniósł o oddalenie odwołania.

( odpowiedź na odwołanie k. 5)

Na rozprawie w dniu 21.09.2022 r. pełnomocnik wnioskodawczyni poparł odwołanie, a pełnomocnik ZUS wniósł o jego oddalenie, oświadczając, że ubezpieczona nie wykonywała pracy przy obsłudze monitora ekranowego, a jedynie z jego użyciem.

( stanowiska stron – e-prot. z 21.09.2022 r.: 00:03:48, 00:04:18)

Na ostatnim terminie rozprawy w dniu 5.06.2023 r. – bezpośrednio poprzedzającym wydanie wyroku- pełnomocnik wnioskodawczyni poparł odwołanie oraz wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przewidzianych, natomiast pełnomocnik pozwanego organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania.

( stanowiska stron – e-prot. z 5.06.2023 r.: 00:00:35, 00:01:57)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawczyni – A. B. (1), urodzona (...)., legitymuje się wykształceniem średnim.

( okoliczność niesporna)

Odwołująca złożyła w dniu 29.07.2021 r. wniosek o emeryturę wraz z wnioskiem o przyznanie prawa do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych.

( wniosek k. 1 akt emerytalnych)

Zaskarżoną decyzją z 9.12.2021 r. pozwany organ rentowy, po rozpatrzeniu w/w wniosku, przyznał A. B. (1) emeryturę od 1.07.2021 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek i jednocześnie odmówił wnioskodawczym przyznania rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach ponieważ w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskazany przez pracodawcę charakter pracy jest niezgodny z brzmieniem powołanego rozporządzenia, a nadto wskazał, że obsługa komputera w warunkach biurowych jest jedynie pracą uciążliwą ze względu na wymuszoną pozycję ciała i obciążenie narządu wzroku, jeżeli przekracza 4 godziny dziennie – praca taka nie jest wymieniona w powołanym rozporządzeniu.

( decyzja k. 13 akt emerytalnych)

Pozwany nie zaliczył wnioskodawczyni żadnego okresu pracy do stażu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

(okoliczność niesporna)

Wnioskodawczyni posiada świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach / o szczególnym charakterze wystawione w dniu 28.07.2021 r. przez (...) s.c. Biuro (...). K., A. B. w Ł., w którym pracodawca poświadczył, że A. B. (1) w okresie od 16.10.1993 r. do 28.07.2021 r. była zatrudniona w (...) S.C. J. K. (1) , A. B. (3) w Ł., a także, że:

-

w okresie od 16.10.1993 r. do 15.04.1994 r. wykonywała stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako operator komputera - praca była wykonywana tylko i wyłącznie przy użyciu komputera z elektronicznym monitorem ekranowym starej generacji - kineskopowym i polegała na wprowadzaniu danych do systemów i wiązała się ze stałym obciążeniem wzroku;

-

w okresie od 16.04.1994 r. do 31.12.2008 r. wykonywała stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako księgowa - praca była wykonywana tylko i wyłącznie przy użyciu komputera z elektronicznym monitorem ekranowym starej generacji - kineskopowym i polegała na wprowadzaniu danych do systemów oraz korygowaniu błędów w danych już wprowadzonych i wiązała się ze stałym, wieloletnim obciążeniem wzroku.

W przedmiotowym świadectwie pracodawca poświadczył, że w wyżej wymienionym okresie zatrudnienia, tj. od 16.10.1993 r. do 31.12.2008 r., wnioskodawczyni wykonywała pracę w warunkach szczególnie obciążających wzrok i wymagającego precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych wymienionych w wykazie A dziale XIV poz. 5 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. wśród prac wykonywanych w szczególnych warunkach, uprawniających do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do wzrostu emerytury lub renty.

(świadectwo pracy wykonywanej w warunkach szczególnych k. 4)

(...) Biuro (...) S.C. J. K. (1) , A. B. (3) w Ł. powstało w 1992 r. i zajmuje się obsługą kadrowo – księgową zewnętrznych firm.

Wnioskodawczyni w badanym okresie zatrudnienia w (...) Biuro (...) S.C. J. K. (1) , A. B. (3) w Ł. od 16.10.1993 r. do 15.04.1994 r. wykonywała w pełnym wymiarze czasu pracy pracę na stanowisku operatora komputera przy użyciu komputera z elektronicznym monitorem ekranowym starej generacji – kineskopowym.

Następnie od 16.04.1994 r. do 31.12.2008 r. ubezpieczona w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała pracę na stanowisku księgowej przy użyciu komputera z elektronicznym monitorem ekranowym starej generacji – kineskopowym. Praca ubezpieczonej na stanowisku księgowej polegała na wprowadzaniu danych do systemów oraz na korygowaniu błędów w danych już wprowadzonych do systemów komputerowych.

Operator komputerowy był stanowiskiem przewidzianym w biurze rachunkowym dla nowego pracownika, a stanowisko księgowego dla pracownika doświadczonego. Zakres obowiązków na obu tych stanowiskach był taki sam. Po zmianie stanowiska na księgową ubezpieczona wykonywała taką samą pracę jak na stanowisku operatora komputerowego.

Praca ubezpieczonej polegała na wprowadzaniu danych z papierowych dokumentów przynoszonych przez klientów, tj. zewnętrzne firmy, do systemów komputerowych. Obsługą jednego klienta zajmowały się 2 osoby, z których jedna wprowadzała dane kadrowe, a druga dane księgowe do systemu. Wnioskodawczyni nie zajmowała się sprawami ZUS-owskimi klientów. Szef przydzielał pracownicom poszczególne firmy, które obsługiwał. Ubezpieczona miała średnio przydzielone ok. 15-16 firm. Każda z tych firm przywoziła na początku miesiąca swoją dokumentację kadrowo – księgową do biura rachunkowego. Miesięcznie jedna firma przywoziła ok. 100 dokumentów, z których dane wnioskodawczyni wprowadzała do systemu komputerowego. Dawało to miesięcznie ok. 1500 faktur, które ubezpieczona wprowadzała do systemu komputerowego na konto danego klienta. Początkowo faktury były przez klientów wystawiane własnoręcznie. Ubezpieczona nie kontaktowała się z klientami, nie odbierała od nich telefonów, ani nie porządkowała i nie numerowała dostarczonych przez firmy dokumentów, które były już przez klientów uporządkowane. Dokumenty od klientów odbierał szef biura rachunkowego, a następnie przynosił je pracownikom – w tym ubezpieczonej. Wnioskodawczyni musiała zaksięgować wszystkie faktury z danego miesiąca na konto klienta. Najpóźniej do 4 dnia danego miesiąca musiały być do biura dostarczone faktury przez firmę. Średnio dziennie przez 8 godzin pracy ubezpieczona wprowadzała około 150 faktur oraz wyciągi bankowe, które nanosiła na początku miesiąca oraz po 25 dniu miesiąca. Pracę tę wykonywała codziennie. Poza tym wnioskodawczyni wykonywała dekretację dokumentów. Rubryki, do których wnioskodawczyni wprowadzała dane były małe i były niewyraźne. Ubezpieczona nie mogła powiększyć czcionki. Odwołująca pracowała na programach Sfinks, Subiekt, Rewizor, Puzzle. Były też inne programy. Na programie Puzzle ubezpieczona pracuje do dzisiaj. Do wykonywania pracy ubezpieczona nie wykorzystywała innych narzędzi niż komputer, ani nie nanosiła notatek na papierowe dokumenty. Po wprowadzeniu danych księgowych przez ubezpieczoną do systemu komputerowego na konto danej firmy, dokumenty papierowe były zwracane klientowi. Wnioskodawczyni oprócz zarejestrowania tych dokumentów do systemu, nie rejestrowała ich w inny sposób. Gdy wnioskodawczyni znalazła błędy w danych wprowadzonych do systemu musiała wycofać dekretację i nanieść poprawkę w wyciągu bankowym i sprawdzić czy wszystko jest poprawne. Dane z komputera były zgrywane na dyskietki. Dokumenty z dyskietek po sprawdzeniu były drukowane przez szefa.

W biurze początkowo były 3 stanowiska komputerowe, a z czasem przybywały. Na początku zatrudnienia wnioskodawczyni wykonywała pracę używając komputera stacjonarnego z monitorem kineskopowym (...) z pomarańczową barwą znaków ekranu sferycznego z przekątną 14 cali i z uwagi na używany system operacyjny (...) z migającym prostokątnym kursorem. Kształt ekranu powodował pewną nieostrość obrazu w jego rogach. Gdy system operacyjny zepsuł się, biuro zakupiło monitory (...) z ekranem czarno – białym z systemem W., na którym ubezpieczona pracowała do 2014 r. Były to monitory z przekątną 17 cali o jasnoszarej barwie znaków. Żaden z nich nie miał nakładki na ekran. Dopiero od 2014 r. wnioskodawczyni pracowała używając płaskiego monitora kolorowego ciekłokrystalicznego (...).

Wnioskodawczyni mówiła w pracy, że boli ją głowa oraz, że wzrok jej się pogorszył. Ubezpieczona zaczęła korzystać z okularów do pracy przy komputerze w 1994 r. po zaleceniu lekarza okulisty, który stwierdził u powódki pogorszenie wzroku i wadę 0,5 w związku z czym zalecił jej okulary, aby w ten sposób chroniła wzrok w czasie pracy przed monitorem.

Odwołująca nie miała dodatkowej przerwy w pracy – korzystała tylko z przerwy śniadaniowej. Pracodawca nie wprowadził ustawowych przerw w pracy przy komputerze. Ubezpieczona nie ma wiedzy na temat tego, jakie przerwy przysługują pracownikowi wykonującemu pracę przy komputerze. Wnioskodawczyni nie zgłaszała pracodawcy braku nakładki ochronnej na ekranie monitora. Pracodawca sam w pewnym momencie wprowadził takie nakładki, gdy były już zakupione monitory czarno – białe. Ubezpieczona nie otrzymywała dodatku za pracę w warunkach szkodliwych. Pracodawca nie zgłosił pracy wnioskodawczyni jako pracy w warunkach szczególnych do żadnego upoważnionego organu. Pracodawca nie określił zakreślił zakresu obowiązków pracowniczych powódki ponieważ uważał, że nie jest to potrzebne.

(umowy o pracę część B akt osobowych, ewidencja środków trwałych i listy płac załączone do akt sprawy, świadectwo pracy wykonywanej w warunkach szczególnych k. 4, pismo pracodawcy k. 36, zeznania wnioskodawczyni e-prot. z 21.09.2022 r.: 00:05:38-00:54:49, zeznania świadka J. K. (1) e-prot. z 22.02.2023 r.: 00:03:59, zeznania świadka A. B. (3) e-prot. z 22.02.2023 r.: 00:28:27, recepty na okulary k. 20-22)

Zgodnie z wiedzą z zakresu bhp w badanym okresie zatrudnienia wykonywane przez A. B. (1) polegało na wykonywaniu czynności przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, poprzez wprowadzanie i odczytywanie na monitorze elementów będących kwotami należności, co wymagało koncentracji i uwagi, ponieważ dotyczyło zobowiązań finansowych, a popełnienie błędu skutkować mogło poważnymi konsekwencjami. Nasilenie obciążenia wzroku oraz precyzyjnego widzenia zależało również od wielkości i barwy znaków, których nie można było regulować.

( częściowo opinia biegłego z zakresu bhp J. K. (2) k. 48-59)

Sąd Okręgowy powyższy stan faktyczny odtworzył na podstawie powołanych dokumentów, których żadna ze stron nie kwestionowała pod względem ich autentyczności, a i Sąd z urzędu nie znalazł powodów by to czynić.

Sąd Okręgowy jedynie częściowo oparł się na opinii biegłego sądowego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (...), a mianowicie w tym tylko zakresie w jakim wyjaśnił zgodnie z posiadaną wiedzą specjalistyczną na czym polegała praca wnioskodawczyni przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych. Jednocześnie sąd zważył, że ocena charakteru wykonywanej przez ubezpieczoną pracy nie należy do oceny biegłego z zakresu bhp i w tym zakresie pominął twierdzenia biegłego. Należy bowiem zaznaczyć, że ostateczna ocena, czy dany rodzaj pracy może być uznany za zatrudnienie w szczególnych warunkach, jest oceną prawną, a nie ustaleniem faktycznym. W związku z tym oparcie takiej oceny wyłącznie na wnioskach wynikających z opinii biegłych, stanowiących jedynie jeden z elementów stanu faktycznego sprawy, nie jest właściwą metodą (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2022 r., III USKP 142/21, Legalis). Poza tym sąd uwzględnił słuszne zastrzeżenie organu rentowego, że biegły we wnioskach końcowych na 11 stronie opinii zapisał „Praca ta nie była pracą typowo „biurową", w której zasadniczym elementem jest praca z dokumentami, ale wymagała nieustannego wpatrywania się w monitor i wymagała szczególnego skupienia na ekranie monitora w trakcie wyszukiwania elementów w obrazie monitora, jak np. nazwa leku, dawka, ilość leku, co nie tylko mogło szczególnie obciążać wzrok, ale wymagało precyzyjnego widzenia i skupienia w warunkach konsekwencji popełnienia błędu”. W sposób oczywisty wniosek ten nie odnosi się do realiów badanej sprawy, skoro wnioskodawczyni wykonywała w istocie niezależnie od nazwy stanowiska pracę księgowej i zajmowała się wprowadzaniem danych księgowych do systemów komputerowych, a jej pracodawca nie zajmował się w ogóle dokumentacją dotyczącą leków i ich dawkowania. W tym zakresie o jakim mowa wyżej opinia biegłego z zakresu bhp nie mogła z ewidentnych przyczyn stanowić podstawy ustaleń faktycznych w sprawie i nie stanowiła jej, ani też ocena biegłego z zakresu bhp nie mogła zastępować oceny prawnej charakteru pracy powódki, bo do jej dokonania uprawniony jest wyłącznie sąd.

Ponadto Sąd Okręgowy zważył, że świadkowie, spójnie i logicznie zeznali na czym konkretnie polegała w badanym okresie praca wnioskodawczyni przy użyciu komputera. Są to osoby, które w tym samym okresie pracowały razem z odwołującą, a zatem mają stosowną wiedzę na temat istotnych dla sprawy okoliczności. Jednocześnie są to osoby obce dla stron sporu i nie są zainteresowane składaniem zeznań korzystnych dla jednej z nich. Zeznania świadków okazały się spójne z przesłuchaniem wnioskodawczyni i z oryginalnymi dokumentami z akt osobowych skarżącej oraz z załączoną do akt ewidencją środków trwałych i listami płac. Świadkowie i ubezpieczona opisali jakiego rodzaju czynności i przy użyciu jakiego sprzętu wykonywała skarżąca świadcząc pracę w spornym okresie zatrudnienia. Wartości dowodowej zeznań świadków nie podważał pozwany, a sąd nie znalazł powodów by czynić to z urzędu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlega oddaleniu.

Istota sporu, stanowiąca przedmiot postępowania, dotyczyła rozstrzygnięcie, czy wnioskodawczyni przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych.

Przepis art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 164 ze zm.) określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1383 z późn. zm.).

Stosownie do treści art. 2 ust. 5 w/w ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata jest to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W myśl art. 21 ust. 1 w/w ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Treść art. 21 ust. 2 w/w ustawy, może budzić wątpliwości i jego interpretacji należy dokonywać przy uwzględnieniu uregulowania zawartego w art. 2 ust. 5 tej ustawy zgodnie, z którym użyte w ustawie określenie rekompensata oznacza odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Rekompensata jest zatem odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które rozpoczęły pracę przed 1 stycznia 1999 r. i nie nabędą prawa do emerytury pomostowej, w zamian za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (analogiczne stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 25.11.2010 r., K 27/09, OTK-A 2010, Nr 9, poz. 109).

Skoro, jak wynika z powyższego, celem rekompensaty jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, to przesłanka negatywna, o której mowa w art. 21 ust. 2 ustawy, na co wskazuje wykładnia funkcjonalna tego przepisu, zachodzi w przypadku pobierania emerytury przyznanej w obniżonym wieku emerytalnym np. na podstawie art. 46 w zw. z art. 32 lub 39 czy też art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 14 grudnia 2015 r., III AUA 1070/15, Lex nr 1979477).

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.

Ponadto zgodnie z art. 3 ust. 7 ww. ustawy, za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazane odwołanie do art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pozwala na stosowanie omawianych przepisów łącznie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.) (vide art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej).

W świetle §2 ust. 1 w/w rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, OSNAP i US 1998/21/638 i wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r., II UKN 39/00, Prok. i Prawo 2002/4/52).

Stosownie do treści §2 ust. 2 w/w rozporządzenia, okresy takiej pracy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według określonego wzoru, lub świadectwie pracy.

Natomiast rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. 2011. 237.1412) określone zostały środki dowodowe, które powinny być dołączone do wniosku, stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia.

W myśl § 21-23 powołanego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. W przypadku zaś ubiegania się pracownika o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty.

Przepis art. 23 ust. 1 w/w ustawy o emeryturach pomostowych, stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o których mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2 w/w ustawy). Jako dodatek do kapitału początkowego, razem z kapitałem początkowym podlega waloryzacjom.

W rozpoznawanej sprawie bezspornym jest, że wnioskodawczyni nie nabyła prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

W ustalonym stanie faktycznym wnioskodawczyni nabyła prawo do emerytury z wieku powszechnego od 1.07.2021 r.

Spór w badanej sprawie koncentrował się na ocenie, czy ubezpieczona spełnia warunek z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, tj. czy posiada wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy emerytalnej, wynoszący co najmniej 15 lat.

Organ rentowy w zaskarżonej decyzji nie uwzględnił do stażu pracy w warunkach szczególnych żadnego okresu.

Natomiast wnioskodawczyni żądała zaliczenie do tego stażu pracy okresu zatrudnienia (...) s.c. J. K., A. B. w Ł. od 16.10.1993 r. do 15.04.1994 r. na stanowisku operator komputera, a od 16.04.1994 r. do 31.12.2008 r. na stanowisku księgowej wykonując pracę przy użyciu komputera z elektronicznym monitorem ekranowym starej generacji – kineskopowym, argumentując, że w powyższych okresach wykonywała prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych wymienione w wykazie A, dziale XIV, poz.5 stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz.43 ze zm.).

Wstępnie wskazać należy, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy i jej wykonywanie w warunkach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia, a więc stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy).

Dla dokonania oceny, czy wnioskodawczyni wykonywała stale i w pełnym wymiarze pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, należało zbadać faktycznie wykonywane przez wnioskodawczynię obowiązki, ich charakter i ryzyko oraz obciążenie dla organizmu pracownika. Kluczowe są faktycznie wykonywane przez pracownika obowiązki, a nie jedynie nazwa stanowiska (tak słusznie SN w wyroku z 9 marca 2021 r., III USKP 39/21, Legalis).

Z ustalonych faktów wynika, że ubezpieczona w badanym okresie zatrudnienia wykonywała taką samą pracę niezależnie od nazwy jej stanowiska, tj. operatora komputerowego, czy też księgowej. Była to praca polegająca na wprowadzaniu danych księgowych do systemów komputerowych z papierowych dokumentów dostarczonych przez klientów biura rachunkowego, która wykonywała używając komputera z monitorem kineskopowym CRT.

W wykazie Dziale A, dziale XIV, poz.5 stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. wymieniono prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia - w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych.

Jednocześnie Sąd Okręgowy zważył, że kwestię tego co należy traktować jako prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych było przedmiotem wypowiedzi judykatury.

W szczególności dla rozpoznawanej sprawy ważne jest to, że w orzecznictwie wyjaśniono, że nie chodzi o samo posługiwanie się komputerem na stanowisku pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 19 września 2007 r., III UK 38/07; z 8 marca 2010 r., II UK 236/09; z 13 czerwca 2012 r., II UK 319/11; z 18 listopada 2014 r., II UK 45/14; z 17 grudnia 2014 r., I UK 171/14; z 13 czerwca 2017 r., III UK 160/16, Legalis).

Ponadto Sąd Okręgowy zważył, że nie każda praca w pełnym wymiarze czasu na stanowisku wyposażonym w monitor ekranowy jest pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu powołanego przepisu, albowiem takiej kwalifikacji prawnej podlega jedynie praca przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, jeżeli oddziaływa na wzrok pracownika i wymaga precyzyjnego widzenia, bo z tej przyczyny została ujęta w wykazie prac szczególnie szkodliwych na podstawie dotychczasowych przepisów. Innymi słowy - chodzi o pracę o znacznej szkodliwości i uciążliwości, co powinno pozostawać w związku z określoną czynnością polegającą na obsłudze, a nie tylko na posługiwaniu się w pracy elektronicznym monitorem ekranowym. W orzecznictwie słusznie zaznaczono, że przy powszechnym posługiwaniu się komputerami w pracy na wielu różnych stanowiskach, odmienna interpretacja tego przepisu prowadziłoby do zatarcia różnic między pracą w szczególnych warunkach i pracą, w której pracownik posługuje się komputerem (por. wyrok Sądu Najwyższego z 28 listopada 2018 r., II UK 367/17, Legalis).

Dla stwierdzenia, że praca przy monitorze kineskopowym spełnia warunki do zaliczenia jej do pracy w szczególnych warunkach - konieczna staje się ocena wykonywanej pracy przez pryzmat ponadstandardowego (w stosunku do przeciętnej pracy przy komputerze) obciążenia wzroku. Należy bowiem mieć na uwadze, że poz. 5 działu XIV wykazu A nie dotyczy samego posługiwania się komputerem w pracy, lecz ma zastosowanie do pracy szczególnie obciążającej narząd wzroku i wymagającej precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2013r., II UK 236/12, z dnia 4 czerwca 2019 r., III UK 150/18 i postanowienie z 29 kwietnia 2021 r., II USK 199/21, opubl. Legalis).

Podkreślić zatem wyraźnie należy, że nie jest wystarczające samo posługiwanie się komputerem w pracy, jeżeli praca ta nie wymaga jednocześnie precyzyjnego widzenia i nie obciąża szczególnie, ponadstandardowo wzroku, nawet jeżeli wprowadzanie danych było jedynym zajęciem pracownika (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2021 r., II USK 199/21, Legalis).

Jako pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu działu XIV, poz. 5 uznano pracę polegającą na „śledzeniu ciągów znaków, przerw, liter i cyfr, wprowadzaniu ciągów znaków, testowaniu programów sprowadzających się do obserwacji na monitorze dokumentów pod kątem uzupełnienia wszystkich pól, wyłapywaniu błędów i nieprawidłowości poleceń poprzez śledzenie poszczególnych wersów programu i wprowadzaniu ich poprawnie, ciągłej obserwacji monitorów celem sprawdzenia kodów wprowadzających z klawiatury, porównywanie danych na dwóch monitorach” (por. wyrok Sądu Najwyższego dnia 4 czerwca 2019 r., III UK 150/18, Legalis).

Z powyższego wynika, że nie każda praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy z użyciem komputera będzie pracą w szczególnych warunkach, a zasadnicze znaczenie przy kwalifikowaniu pracy z poz. 5, działu XIV, wykazu A ma ustalenie, czy praca z użyciem komputera polegała na „obsłudze” elektronicznych monitorów ekranowych, czy tylko na posługiwaniu się przy pracy takim monitorem oraz w rezultacie czy taka praca przy „obsłudze” elektronicznych monitorów ekranowych wiązała się ze szczególnym obciążeniem narządu wzroku i wymagała precyzyjnego widzenia. Jedynie bowiem okres pracy o znacznej szkodliwości i uciążliwości, ponadstandardowo (szczególnie) obciążającej narząd wzroku przy obsłudze monitora ekranowego (komputera) w pełnym wymiarze czasu pracy uzasadnia zaliczenie spornego zatrudnienia do pracy w szczególnych warunkach z poz. 5, działu XIV, wykazu A.

W świetle zebranego materiału dowodowego Sąd Okręgowy zważył, że z zeznań wnioskodawczyni oraz świadków wynika, że odwołująca w zakresie powierzonych obowiązków zajmowała się wprowadzaniem danych z papierowych dokumentów do systemów komputerowych. W badanym okresie do 31.12.2008 r. ubezpieczona pracowała wyłącznie na monitorze kineskopowym CRT. W komputerze miała systemy księgowe, do których wprowadzała dane z faktur i wyciągów bankowych dostarczonych przez klientów biura rachunkowego. W ocenie Sądu Okręgowego wprowadzanie danych liczbowych (księgowych) do komputera z dokumentów papierowych nie stanowi pracy wymienionej w rozporządzeniu. Komputer, zarówno w okresie wykonywania przez skarżącą pracy, jak i obecnie, stanowi zwykłe narzędzie pracy. Praca biurowa wiążąca się z obsługą elektronicznego monitora ekranowego niewątpliwie obciąża wzrok, ale nie wymaga precyzyjnego widzenia. Wystarcza „zwykłe” widzenie, co najwyżej i w razie potrzeby skorygowane soczewkami. Zgodzić się należy z twierdzeniem skarżącej, że wykonywana przez nią w spornym okresie praca była trudna i obciążająca narząd wzroku. Oczywiście praca przy komputerze ma negatywny wpływ na narząd wzroku i sąd temu nie zaprzecza, ale nie jest to zawsze praca w warunkach szczególnych. W przypadku badanej sprawy brak podstaw do przyjęcia, że było to ponadstandardowe czynniki szczególnie obciążające narząd wzroku, czy wymagające precyzyjnego widzenia przy obsłudze monitora ekranowego (komputera), a tylko takie warunki pracy wykonywanej do tego w pełnym wymiarze czasu pracy uzasadniałyby zaliczenie spornego zatrudnienia do pracy w szczególnych warunkach z poz. 5, działu XIV, wykazu A. Trzeba też zauważyć, że praca skarżącej nie polegała na stałym śledzeniu danych pojawiających się na monitorze komputera. Jeśli nawet ubezpieczona przez dłuższy czas zajmowała się analizą danych w komputerze, to mogła ona poświęcić na to taką ilość czasu, jaką potrzebowała, nie obawiając się, że dane te za chwilę przestaną się wyświetlać na monitorze. Wprowadzała ona również dane do komputera, które były jej dostarczane w formie papierowej, a zatem jej wzrok miał możliwość odpocząć, zmienić natężenie wysiłku.

Warto także wskazać, że Sąd Najwyższy wymienił przykładowe stanowiska, które wymagają nieustannego wpatrywania się w monitor, wyszukiwania drobnych elementów, punktów, szczegółów w obrazie monitora, jak np. w kartografii, w wieży kontroli lotów, monitoringu obiektów, ulic itp., czy przy programowaniu komputerowym, co wymaga wprowadzania ciągów znaków, testowania i śledzenia wersów programu komputerowego. Tego typu prace nie tylko szczególnie obciążają wzrok, ale wymagają precyzyjnego widzenia, gdyż konieczna jest nieustanna obserwacja i precyzyjne widzenie, gdyż zwykle obraz na monitorze nie jest wytwarzany przez osobę, która monitor ten obsługuje. Tymczasem praca biurowa polega na tworzeniu obrazu przez osobę obsługującą monitor i tylko od tej osoby, a nie od czynników zewnętrznych, na które pracownik nie miał wpływu, zależne były zmiany obrazu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2013 r. w sprawie II UK 236/12 i z dnia 4 września 2019 r. w sprawie III UK 150/18).

Warto też wskazać, że w stanie faktycznym, gdzie ubezpieczona wnosiła o zaliczenie do pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia polegającego na wprowadzaniu danych do komputera, Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2021 r., w sprawie II USK 199/21, odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Sąd Najwyższy uznał, że tego rodzaju praca z pomocą komputera, nawet jeżeli wprowadzanie danych było jedynym zajęciem pracownika, nie było pracą przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych.

Również w stanie faktycznym, gdzie ubezpieczony na stanowisku technologa przygotowywał i opracowywał założenia technologiczne i wykonywał obliczenia w formie elektronicznej, opracowywał programy, tworzył bazy danych Sąd Najwyższy uznał, że posługując się komputerem nie wykonywał pracy przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, szczególnie obciążającą wzrok i wymagającą precyzyjnego widzenia (wyrok Sądu Najwyższego z 17 grudnia 2014 r., I UK 172/14, Legalis).

W taki sposób została oceniona również praca kasjera lotniczego z wykorzystaniem monitora ekranowego (wyrok Sądu Najwyższego z 16 kwietnia 2013r., II UK 236/12, Legalis).

Należy wskazać, że praca biurowa na stanowisku księgowej, przy użyciu komputera, nie jest pracą w warunkach szczególnych, bowiem przy pracy przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych prawodawca kładzie nacisk na to, aby były to prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia. Obie przesłanki, tj. szczególne obciążenie wzroku i precyzyjne widzenie, muszą być spełnione łącznie. Wprowadzanie danych liczbowych (księgowych) do komputera nie stanowi pracy wymienionej w powyższym rozporządzeniu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 13 czerwca 2017r., III AUa 1364/16, Legalis).

W rezultacie podzielić należy stanowisko organu rentowego, że okoliczności faktyczne niniejszej sprawie nie dają podstaw do uznania, że ubezpieczona w spornym okresie wykonywała stale i w pełnym wymiarze czasu prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, wymienione w wykazie A, dziale XIV, poz.5 stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ustalenia faktyczne wskazują bowiem jednoznacznie, że ubezpieczona wykonywała obowiązki z użyciem komputera oraz, że były to typowe prace administracyjno-biurowe, których nie można uznać, że polegały na „obsłudze” elektronicznych monitorów ekranowych ze szczególnym obciążeniem narządu wzroku i koniecznością precyzyjnego widzenia”.

W efekcie powyższych rozważań Sąd Okręgowy podzielił stanowisko strony pozwanej, że badany okres zatrudnienia nie spełnia warunków zatrudnienia w szczególnych warunkach z poz. 5, działu XIV, wykazu A.

W konsekwencji należało uznać, że wnioskodawczyni nie posiada wymaganego ustawą stażu pracy w szczególnych warunkach i w związku z tym nie spełnia przesłanki 15 lat pracy w warunkach szczególnych warunkującej prawo nabycia rekompensaty na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych.

Z tych względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie.

/Jacek Chrostek/