Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 kwietnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Andrzej Żelazowski

Protokolant: Edyta Sieja

po rozpoznaniu w dniu 25 marca 2024 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa reprezentowanego przez Nadleśniczego Nadleśnictwa B.

przeciwko (...) S.A w K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 21 lutego 2019 r. sygn. akt I C 1518/18

1.zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu treść:

- po punkcie I. o treści ustalonej punktem 1. I. wyroku Sądu Apelacyjnego w K.z dnia 10 lipca 2023 r. sygn. akt (...), dodaje punkty:

„II. zasądza od (...) S.A. w K. na rzecz Skarbu Państwa - Nadleśniczego Nadleśnictwa B. kwotę 408.446,66 zł (czterysta osiem tysięcy złotych czterysta czterdzieści sześć złotych sześćdziesiąt sześć groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 04 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty;

III. w pozostałej części powództwo oddala;

IV. zasądza od strony pozwanej (...) S.A. w K. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 10.800,00 zł (dziesięć tysięcy osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

V. nakazuje pobrać od strony pozwanej (...) S.A. w K. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 40.845 zł (czterdzieści tysięcy osiemset czterdzieści pięć złotych), tytułem opłaty należnej od pozwu, od której uiszczenia strona powodowa była zwolniona.”;

2.zasądza od strony pozwanej (...) S.A w K. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 16.200 zł (szesnaście tysięcy dwieście złotych), tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego, z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Sygn. akt I ACa 2061/23

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 08 kwietnia 2024 r.

Wyrokiem z dnia 21 lutego 2019 r., sygn. akt IC 1518/18, Sąd okręgowy w Krakowie:

I.  zasądził od strony pozwanej (...) S.A. w K. na rzecz strony powodowej Skarbu Państwa - Nadleśniczego Nadleśnictwa B. kwotę 816.893,31 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wysokości:

- od kwoty 802.995,39 zł od dnia 4 kwietnia 2018r. do dnia 10 kwietnia 2018r. oraz od kwoty 795.038,19 zł od dnia 11 kwietnia 2018r. do dnia zapłaty;

- od kwoty 22.037,90 zł od dnia 3 kwietnia 2018r. do dnia 17 kwietnia 2018r. oraz od kwoty 21.855,12 zł od dnia 18 kwietnia 2018r. do dnia zapłaty;

II.  zasądził od strony pozwanej (...) S.A. w K. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 10.800 zł (dziesięć tysięcy osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

III.  nakazał pobrać od strony pozwanej (...) S.A. w K. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 40.845 zł (czterdzieści tysięcy osiemset czterdzieści pięć złotych) tytułem opłaty od uiszczenia której strona powodowa była zwolniona.

Na uzasadnienie wskazał Sąd Okręgowy, że strona powodowa Skarb Państwa reprezentowany przez Nadleśniczego Nadleśnictwa B. w pozwie skierowanym przeciwko (...) S.A. w K. wniosła o: 1. zasądzenie od strony pozwanej na jej rzecz kwoty 816.893,31 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w następującej wysokości: od kwoty 802.995,39 zł od dnia 4 kwietnia do dnia 10 kwietnia 2018 r. oraz od kwoty 795.038,19 zł od dnia 11 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty; od kwoty 22.037,90 zł od dnia 3 kwietnia do dnia 17 kwietnia 2018 r. oraz od kwoty 21.855,12 zł od dnia 18 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty; 2. zasądzenie strony pozwanej na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa-Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, według norm prawem przepisanych. Uzasadniając swoje roszczenie strona powodowa podała, iż dochodzi od strony pozwanej zwrotu na jej rzecz wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu na należących do Skarbu Państwa nieruchomościach znajdujacych się w zarządzie Nadleśnictwa B., na których zostały zlokalizowane urządzenia elektroenergetyczne spółki (...) S.A. Strona powodowa wyjaśniła, iż w celu uregulowania sprawy obciążenia w/w nieruchomości służebnością przesyłu strony niniejszego postępowania zawarły porozumienie ramowe z dnia 14 grudnia 2011 r., w którym zawarto w szczególności zapis, iż w zakresie wynagrodzenia z tytułu ustanowienia przedmiotowej służebności zastosowanie znajdzie art. 39a ust. 2 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, zgodnie z którym wynagrodzenie to będzie odpowiadało wartości podatków i opłat ponoszonych przez Lasy Państwowe od części nieruchomości, z których korzystanie jest ograniczone w związku z obciążeniem tą służebnością. W konsekwencji zawartego porozumienia strony zawarły sześć umów, których przedmiotem było ustanowienie na rzecz strony pozwanej służebności przesyłu na gruntach użytkowanych przez stronę powodową, a to: umowę z dnia 20 lutego 2014 r. (Rep. (...)), umowę z dnia 4 grudnia 2014 r. (Rep. (...)), umowę z dnia 4 grudnia 2014 r. (Rep. (...)), umowę z dnia 4 grudnia 2014 r. (Rep. (...)), umowę z dnia 4 grudnia 2014 r. (Rep. (...)) oraz umowę z dnia 4 października 2016 r. (Rep. (...)). Zgodnie z § 6 w/w umów strona pozwana zobowiąła się do uiszczania na rzecz strony powodowej wynagrodzenia w wysokości wynikającej z w/w porozumienia w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania od Nadleśnictwa stosownej faktury VAT, nie później jednak niż do dnia 31 marca każdego roku począwszy od 2017 r. Mając na względzie zawarte umowy ustanawiające służebność przesyłu strona powodowa wystawiła i wysłała, na rzecz strony pozwanej faktury VAT z dnia 7 marca 2018 r. o następujących numerach: (...), (...), (...), (...), (...), (...), opiewające na kwoty zadeklarowanego przez nią podatku od w/w nieruchomości. Strona pozwana odmówiła jednak zapłaty w/w faktur, kwestionując podstawę naliczania wynagrodzenia w wysokości wynikającej z przyjętej przez stronę powodową interpretacji, zgodnie z którą grunty, na których zlokalizowane są jej urządzenia powinny być opodatkowane podatkiem od nieruchomości – jej zdaniem, w/w nieruchomości powinny być opodatkowane podatkiem leśnym, albowiem strona powodowa w dalszym ciągu prowadzi na nich gospodarkę leśną. W konsekwencji, strona pozwana przelała na rzecz strony powodowej wynagrodzenie z tytułu służebności przesyłu odpowiadające jedynie należnemu od w/w nieruchomości podatkowi leśnemu. Strona powodowa wyjaśniła, iż dochodzona przez nią kwota 816.893,31 zł odpowiada różnicy sum wynikających z wystawionych przez nią faktur VAT oraz sum przelanych na jej konto przez stronę pozwaną. Uzasadniając roszczenie odsetkowe strona powodowa zwróciła uwagę, iż termin płatności dochodzonej przez nią kwoty upływał w dniu 31 marca 2018 r., przy czym na 1 i 2 kwietnia przypadały święta, zaś (...) Oddział w L. płatności na jej rzecz dokonał w dniu 17 kwietnia 2018 r. a (...) Oddział w J. w dniu 10 kwietnia 2018 r.

W odpowiedzi na pozew (k. 233-243) strona pozwana (...) S.A. z siedzibą w K. wniosła o: 1. oddalenie powództwa w całości; 2. zasądzenie od strony powodowej na jej rzecz zwrtou kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Strona pozwana zakwestionowała podstawę naliczania wynagrodzenia w wysokości wynikającej z przyjętej przez stronę powodową interpretacji, zgodnie z którą grunty, na których zlokalizowane są urządzenia pozwanego powinny być opodatkowane podatkiem od nieruchomości. W tym kontekście strona pozwana zwróciła uwagę, iż treść przepisu art. 39a ustawy o lasach nie przesądza sposobu opodatkowania, ani tym bardziej jego nagłej zmiany dokonanej przez stronę powodową w 2018 r. – strona pozwana powołała się przy tym na ustawę z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o podatku rolnym, ustawy o podatkach i opłatach lokalnych oraz ustawy o podatku leśnym (Dz.U z 2018 r., poz. 1588) oraz na uzasadnienie do projektu tejże ustawy (druk 2688, sejm.gov.pl). Strona pozwana podniosła również, iż wbrew treści złożonych przez stronę powodową deklaracji podatkowych na spornych nieurchomościach obciążonych służebnością przesyłu, Nadleśnictwo prowadzi gospodarkę leśną w rozumieniu art. 1a ust. 1 pkt 7 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, a zatem powinno ono z tego tytułu uiszczać podatek leśny, a nie zdecydowanie wyższy podatek od nieruchomości. Strona pozwana zwróciła uwagę, iż podstawę zmiany wysokości wynagrodzenia, zgodnie z treścią umowy i intencją stron towarzyszącą jej zawieraniu mogą stanowić wyłącznie zmiany dokonane przez organ podatkowy bądź zmiany prawa, czyli okoliczności zewnętrzne i niezależne od stron umowy – tymczasem, wbrew dotychczasowej praktyce, strony powodowa dokonała opodatkowania spornych gruntów za 2018 r. podatkiem od nieruchomości, zamiast podatkiem leśnym, jak czyniła dotychczas, dokonując w ten sposób jednostronnej zmiany essentialia negotii łączącej strony umowy. Zdaniem strony pozwanej, zmiana wysokości wynagrodzenia stanowi naruszenie art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 §3 k.c. w zakresie jednostronnej zmiany essentials negotii. Z uwagi na fakt, że rażący wzrost wynagrodzenia na skutek działania strony powodowej stanowi okoliczność, której strony nie brały pod uwagę w momencie zawarcia umowy, strona pozwana wniosła na podstawie art. 357 ¹ k.c. o określenie przez Sąd wysokości wynagrodzenia wynikającego z umowy w wysokości wynikającej z iloczynu powierzchni zajmowanych przez jej urządzenia na działkach strony powodowej i stawki podatku leśnego za 2018 r. Ponadto strona pozwana podniosła argument, iż inne jednostki organizacyjne powoda nie dokonały zmiany wynagrodzenia i za 2018 roku ustaliły wynagrodzenie na podstawie odprowadzonego podatku leśnego. Niezależnie od powyższego strona pozwana podniosła zarzut braku wykazania wysokości roszczenia podnosząc, iż strona powodowa nie wykazała podstawy przyjętej wysokości stawki podatku od nieruchomości w poszczególnych gminach ani sposobu naliczenia powierzchni działek. Z daleko posuniętej ostrożności procesowej strona pozwana podniosła również zarzut przedwczesności postępowania.

Sąd okręgowy wskazał, że bezsporne w sprawie było, iż w dniu 14 grudnia 2011 r. strona pozwana (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w K. zawarła porozumienie z Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych we W., którego przedmiotem był sposób uregulowania wzajemnych stosunków prawnych w zakresie obciążenia nieruchomości Skarbu Państwa, będących w zarządzie Nadleśnictwie urządzeniami elektroenergeytnczej strony pozwanej. Podstawą zawarcia porozumienia była nowelizacja ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. z 2011 r., nr 12, poz. 59 z późn.), wprowadzająca podstawę do odpłatnego ustanowienia służebności przesyłu na gruntach Skarbu Państwa. Do porozumienia strony inkorporowały treść zapisu art. 39a ust. 2 ustawy, zgodnie z którym wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej, ustala się w wysokości odpowiadającej wartości podatków i opłat ponoszonych przez Lasy Państwowe od części nieruchomości, z której korzystanie jest ograniczone w związku z obciążeniem tą służebnością.

W konsekwencji zawartego porozumienia strony zawarły sześć umów, których przedmiotem było ustanowienie na rzecz strony pozwanej służebności przesułu na gruntach użytkowanych przez stronę powodową, a to: umowę z dnia 20 lutego 2014 r. (Rep. (...)), umowę z dnia 4 grudnia 2014 r. (Rep. (...)), umowę z dnia 4 grudnia 2014 r. (Rep. (...)), umowę z dnia 4 grudnia 2014 r. (Rep. (...)), umowę z dnia 4 grudnia 2014 r. (Rep. (...)) oraz umowę z dnia 4 października 2016 r. (Rep. (...)). Zarówno w w/w porozumieniu, jak i wymienionych powyżej umowach Nadleśnictwo zadeklarowało, że na nieruchomościach obciążonych służebnością przesyłu będzie kontynuowało prowadzenie gospodarki leśnej z uwzględnieniem obciążenia tych nieurchomości urządzeniami elektroenergetycznymi i wymaganiami bezpieczeństwa wynikającymi z przepisów prawa oraz przepisów przeciwpożarowych. W § 6 ust. 1 zawartych umów strony ustaliły, iż wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności przesyłu w wysokości wynikającej z art. 39a ust. 2 ustawy o lasach będzie płatne w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania od Nadleśnictwa faktury VAT, nie później jednak niż do dnia 31 marca każdego roku, na wskazany rachunek bankowy. W § 6 ust. 4 przedmiotowych umów zastrzeżono zaś, że w przypadku gdy właściwy organ podatkowy dokona zmiany wysokości podatków gruntowych, w/w wynagrodzenie ulega zmianie zgodnie z dokonaną przez organ podatkowy korektą podatku (zobowiązania podatkowego). Dodatkowo strony zastrzegły w umowach, iż niezależnie od w/w wynagrodzenia (...), w porozumieniu ze Skarbem Państwa-Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych we W. zapłaci na rzecz Nadleśnictwa kompensatę za ograniczenie w korzystaniu z nieruchomości w wysokości równej kwotom zapłaconego przez Nadleśnictwo podatku leśnego, rolnego lub od nieruchomości oraz innych opłat lokalnych za cały okres korzystania przez (...) lub jego poprzedników prawnych do dnia ustanowienia służebności przesyłu na tych nieruchomościach. Załącznikami do umów były tabele – „(...)” oraz (...)obrazujące przebieg linii należących do strony pozwanej przez grunty zarządzane przez stronę powodową.

W dacie zawarcia w/w umów oraz na przestrzeni kolejnych lat jej obowiązywania za działki za działki Skarbu Państwa znajdujace się w zarządzie Nadleśnictwa B. strona powodowa odprowadzała podatek leśny, którego stawka była i jest wielokrotnie niższa niż stawka podatku od nieruchomości. Na podstawie faktur wystawionych przez Nadleśnictwo B. zgodnych z wartościami/zasadami przyjętymi w w/w umowach, strona pozwana zapłaciła wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu za lata 2015-2017 na podstawie faktur obejmujących wynagrodzenie w wysokości bardzo zbliżonej do wartości wynikającej z pierwszej faktury.

Sąd Okręgowy ustalił nadto, że począwszy od 2018 r. strona powodowa zaczęła deklarować organowi podatkowemu, iż pozostające w jej zarządzie grunty zajęte pod liniami energetycznymi należącymi do strony pozwanej objęte są stawką podatku od nieruchomości jako grunty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Powyższe postępowanie strony powodowej miało związek z zmianą orzecznictwa sądów administracyjnych, które począwszy od 2017 r. zaczęło przychylać się do poglądu, iż pasy techniczne nieruchomości pod liniami energetycznymi - jako grunty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej - powinny być opodatkowane podatkiem od nieruchomości, a nie leśnym (jak dotychczas), bez względu na sposób zakwalifikowania ich w ewidencji gruntów i budynków.

Na podstawie złożonych deklaracji strona powodowa uiściła stosowny podatek od nieruchomości wyliczony jako iloczyn powierzchni gruntu i stawki podatku. I tak: według deklaracji złożonej do Urzędu Gminy O. podatek wyniósł 371.387,38 zł, według deklaracji złożonej do Urzędu Gminy N. podatek wyniósł 20.456,54 zł, według deklaracji złożonej do Urzędu Miasta B. podatek wyniósł 38.770,16 zł, według deklaracji złożonej do Urzędu Gminy W. podatek wyniósł 17.916,99 zł, zaś według deklaracji złożonej do Urzędu Gminy B. podatek wyniósł 322.143,48 zł.

W oparciu o zawarte umowy ustanowienia służebności przesyłu strona powodowa wystawiła i wysłała na rzecz strony pozwanej faktury VAT z dnia 7 marca 2018 r. opiewające na kwoty zadeklarowanego przez nią podatku od w/w nieruchomości, o następujących numerach: (...), (...), (...), (...), (...), (...). Strona pozwana odmówiła jednak zapłaty w/w faktur, kwestionując podstawę naliczania wynagrodzenia w wysokości wynikającej z przyjętej przez stronę powodową interpretacji, zgodnie z którą grunty, na których zlokalizowane są jej urządzenia powinny być opodatkowane podatkiem od nieruchomości – jej zdaniem, w/w nieruchomości powinny być opodatkowane podatkiem leśnym, albowiem strona powodowa w dalszym ciągu prowadzi na nich gospodarkę leśną. W konsekwencji, strona pozwana przelała na rzecz strony powodowej wynagrodzenie z tytułu służebności przesyłu odpowiadające jedynie należnemu od w/w nieruchomości podatkowi leśnemu – i tak: w odniesieniu do faktury VAT nr (...) Oddział w L. zapłacił w dniu 17 kwietnia 2018 r. kwotę 182,78 zł brutto; w odniesieniu do faktury VAT nr (...) Oddział w J. zapłacił w dniu 10 kwietnia 2018 r. kwotę 1.919,11 zł brutto; w odniesieniu do faktury VAT nr (...) Oddział w J. zapłacił w dniu 10 kwietnia 2018 r. kwotę 4.587,64 zł brutto; w odniesieniu do faktury VAT nr (...) Oddział w J. zapłacił w dniu 10 kwietnia 2018 r. kwotę 305,15 zł brutto; w odniesieniu do faktury VAT nr (...) Oddział w J. zapłacił w dniu 10 kwietnia 2018 r. kwotę 129,17 zł brutto; zaś w odniesieniu do faktury VAT nr (...) Oddział w J. zapłacił w dniu 10 kwietnia 2018 r. kwotę 16,13 zł brutto.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zważył, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego umowa stron zakładała obowiązek zapłaty wynagrodzenia z tytułu służebności w wysokości odpowiadającej aktualnym, rzeczywistym obciążeniom podatkowym zajętych w tym celu gruntów. W realiach przedmiotowej sprawy, przezorność strony powodowej, oparta na analizie aktualnego orzecznictwa sądowoadministracyjnego, stanowiła działanie zgodne z interesem Skarbu Państwa, nie narażając tym samym Skarbu Państwa na ryzyko poniesienia odpowiedzialności za odsetki w razie zwłoki z zapłatą odpowiedniej stawki podatku - taki zaś efekt wywołałoby oczekiwanie strony powodowej na wydanie stosownej korekty organu podatkowego (§6 ust. 4 umowy). Strona pozwana nie wykazała aby stosownie do art. 65 § 2 k.c. uzasadniona była inna wykładnia zawartych przez strony porozumień, toteż Sąd dokonując wykładni tychże umów oparł się w głównej mierze na ich treści i doszedł do przekonania, iż należy je rozumieć w sposób przyjęty przez stronę powodową.

Ustosunkowując się natomiast do samej interpretacji przepisów prawa podatkowego w zakresie rozstrzygnięcia kwestii, jaki podatek płatnik miał obowiązek zadeklarować od nieruchomości, na której zlokalizowane są urządzenia elektroenergetyczne należącego do przedsiębiorstwa energhetycznego, Sąd wskazał, że w tym zakresie podziela zapatrywanie zawarte choćby w prawomocnym wyroku Naczalnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 października 2018 r., sygn. akt II FSK 1847/18, zgodnie z którym opodatkowanie podatkiem leśnym wyłącza już prowadzenie jakiejkolwiek działalności gospodarczej na nieruchomości podlegającej opodatkowaniu. Jak słusznie zauważył NSA, „przez pojęcie gruntów "zajętych" na prowadzenie działalności gospodarczej, należy rozumieć faktyczne wykonywanie konkretnych czynności, działań na gruncie, powodujących dokonanie zamierzonych celów lub osiągnięcie konkretnego rezultatu, związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Spółki energetyczne, prowadząc działalność w zakresie przesyłu energii elektrycznej, wykorzystują w sposób trwały dla potrzeb tej działalności pasy techniczne pod napowietrznymi liniami energetycznymi, które zostały wytyczone w związku z przebiegającymi przez las liniami energetycznymi i które są niezbędne do prowadzenia przesyłu energii; ponadto spółki te jako operatorzy są zobowiązane utrzymywać wskazane grunty w sposób umożliwiający bezpieczne i bezawaryjne funkcjonowanie linii napowietrznych przy uwzględnieniu szeregu przepisów prawa regulujących m.in. kwestie bezpieczeństwa, funkcjonowania i posadowienia linii energetycznych (por. ustawa z 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne [Dz. U. z 2012 r. poz. 1059 z późn. zm.]). NSA podkreślił, iż działalność w zakresie przesyłu energii elektrycznej prowadzona jest w sposób ciągły, a grunty pod liniami energetycznymi są wykorzystywane w tej działalności w sposób trwały i nie może na nich być prowadzona planowa działalność leśna – jakkolwiek grunty objęte służebnością przesyłu znajdują się w granicach lasu i przynależą do jego ekosystemu, to nie mogą być opodatkowane podatkiem leśnym, gdyż są zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie przesyłu energii elektrycznej. Zatem stosownie do art. 2 ust. 2 ustawy o podatkach i oplatach lokalnych, grunty pod liniami eneretycznymi objęte służebnością przesyłu opodatkowane są, zdaniem NSA, podatkiem od nieruchomości, przy zastosowaniu stawki tego podatku właściwej dla gruntów związanych z prowadzaniem działalności gospodarczej (art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy). Odnosząc się zaś do podniesionego przez stronę pozwaną faktu uchwalenia ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o podatku rolnym, ustawy o podatkach i opłatach lokalnych oraz ustawy o podatku leśnym, to należy mieć na uwadze, że zgodnie z art. 4 tej ustawy weszła ona w życie dopiero z dniem 1 stycznia 2019 r., a więc zgodnie z zasadą „lex retro non agit” nie powinna ona mieć zastosowania w zakresie stanów faktycznych zaistniałych do dnia 31 grudnia 2018 r. W ocenie Sądu, powoływanie się na nowelizacje dokonywane przez ustawodawcę, które ze swej natury nie mają mocy ex tunc, jak również na uzasadnienie projektu ustawy, negując przy tym wykładnię dokonywaną przez sądy, należy uznać za chybioną.

W tym stanie rzeczy Sąd zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 816.893,31 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wysokości: a) od kwoty 802.995,39 zł od dnia 4 kwietnia 2018r. do dnia 10 kwietnia 2018r. oraz od kwoty 795.038,19 zł od dnia 11 kwietnia 2018r. do dnia zapłaty; b) od kwoty 22.037,90 zł od dnia 3 kwietnia 2018r. do dnia 17 kwietnia 2018r. oraz od kwoty 21.855,12 zł od dnia 18 kwietnia 2018r. do dnia zapłaty. Zasądzona kwota odpowiada różnicy sum wynikających z wystawionych przez stronę powodową faktur VAT z 7 marca 2018 r. opiewających na kwoty uiszczonego prze nią podatku od nieruchomości oraz sum przelanych na jej konto przez stronę pozwaną w dniach 10 i 17 kwietnia 2018 r. Powyższe rozstrzygnięcie Sądu uwzględnia również okoliczność, iż strona pozwana nie kwestionowała wysokości powierzchni nieruchomości objętych służebnością przesyłu, od których strona powodowa odprowadziła podatek, ani też nie kwestionowała żądania w zakresie odsetek.

O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c., uwzględniając zasadę odpowiedzialności stron za wynik procesu.

Apelację od tego wyroku wniosła strona pozwana zaskarżając orzeczenie w całości, zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wyroku, a to: art. 233 § 1 k.p.c. i 328 § 2 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, bez wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, polegające na błędnym założeniu, iż złożenie deklaracji podatkowej na podatek leśny pod liniami elektroenergetycznymi było sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa,

2. wadliwą interpretację porozumienia z 14 grudnia 2011r., wzorca umowy stanowiącego załącznik do porozumienia, w szczególności § 6 ust. 1 oraz ust. 2, właściwych aktów notarialnych stanowiących umowy o ustanowieniu służebności przesyła oraz § 6 ust. 4i § 8 ust. 1 poprzez usankcjonowanie prawa powoda do jednostronnej zmiany pierwotnie ustalonego rodzaju podatku, a w konsekwencji jego wysokości, pomimo braku umocowania w porozumieniu i umowach do takiego działania,

3. nieprawidłowe pozostawienie bez rozpoznania wniosku pozwanego o określenie na podstawie art. 357 ¹ k.c. przez Sąd wartości wynagrodzenia wynikającego z umowy w wysokości wynikającej z iloczynu powierzchni zajmowanych przez urządzenia pozwanego na działkach powoda i stawki podatku leśnego za 2018 r. ,

4.pominięciu wykazanych w zeznaniach świadka V. F., niekwestionowanych i potwierdzonych przez powoda intencji stron w zakresie przyjętej wysokości wynagrodzenia umownego w równowartości podatku leśnego oraz możliwości jej zmiany wyłącznie poprzez działanie właściwego organu administracji, a w konsekwencji naruszeniu art. 229 k.p.c. oraz art. 65 § 2 k.c.,

5. naruszenie art. 305 ¹, art. 305 ³, art. 305 ⁴ k.c. poprzez zasądzenie wynagrodzenia za służebność przesytu zbliżającego się wysokością do wartości gruntu, nad którym przebiegają linie elektroenergetyczne,

6. naruszenie art. 487 § 2 k.c. poprzez naruszenie zasady ekwiwalentności świadczeń poprzez uznanie roszczenia w wysokości nieadekwatnej do świadczenia drugiej strony,

7. naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez uznanie prawa powoda do jednostronnej zmiany pierwotnie ustalonej wartości wynagrodzenia w sytuacji nieprzedstawienia przez Stroną powodową żadnego wiarygodnego dowodu potwierdzającego uprawnienie powoda do kształtowania odmiennego wynagrodzenia w drodze samoopodatkowania,

8. naruszenie art 353 ¹ k.c. w zw. z art. 354 § 2 k.c. i art. 5 k.c. poprzez uwzględnienie roszczenia i nakazanie pozwanemu wykonania zobowiązania sprzecznego z jego celem społeczno-gospodarczym, zasadami współżycia społecznego i ustalonym zwyczajem, z równoczesnym ustaleniem, że zwyczajem stosowanym przez strony w toku realizacji umowy, wynikającym z jej treści było odniesienie się do ewidencji gruntów, w której wskazano przeznaczenie użytku (Ls) w celu ustalenia zasad opodatkowania nieruchomości,

9. naruszenie art. 229 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c. przez pominięcie przyznanych przez powoda okoliczności prowadzenia na terenach pod liniami elektroenergetycznymi gospodarki leśnej i pobierania w związku z tym pożytków z gruntu,

10. błędne zastosowanie art. 65 § 2 k.c. poprzez nieuzasadnione przyjęcie, że interpretacja treści umowy, w oparciu o którą powód powinien wystawić fakturę zgodnie z ustalonym zwyczajem w wysokości wynikającej z deklaracji na podatek leśny stanowiłoby działanie sprzeczne z obowiązującym prawem, w sytuacji, gdy działanie odmienne powoduje nieważność treści umowy poprzez naruszenie zasady równości stron stosunku prawnego, naruszenie zasady ekwiwalentności świadczeń oraz uzależnienie essentialia negotii umowy (wysokości wynagrodzenia) wyłącznie od decyzji wierzyciela,

11. naruszenie art. 58 k.c. w wz. z art. 65 § 2 k.c. poprzez nieuzasadnione przyjęcie, że dopuszczalna jest interpretacja umowy, zgodnie z którą wysokość zadeklarowanego podatku bez względu na poprawność złożenia deklaracji automatycznie wyznacza wysokość wynagrodzenia netto z umowy, podczas gdy interpretacja taka prowadzi do naruszenia zasady równości stron i eliminuje możliwość jakiegokolwiek wpływu dłużnika na ostateczną wysokość wynagrodzenia umownego oraz prawidłowości opodatkowania,

12. naruszenie art. 2 k.p.c. w związku z art. 316 k.p.c. poprzez rozpoznanie przez Sąd kwestii „incydentalnej”, z zakresu prawa podatkowego w sytuacji braku istnienia wiążących dla stron postępowania w niniejszej sprawie rozstrzygnięć organów podatkowych i sądów administracyjnych, z równoczesnym pominięciem treści art. 1 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym obowiązującego w dacie wyrokowania, skutkującym interpretacją treści umowy sprzeczną z art. 58 k.c.;

13. naruszenie art. 87 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. poprzez przyjęcie że składanie przez powoda deklaracji podatkowych sprzecznych z linią orzeczniczą sądów administracyjnych jest tożsame ze składaniem deklaracji sprzecznych z obowiązującym prawem, w sytuacji zdefiniowania źródeł prawa w ustawie zasadniczej,

14. art. 316 k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd zmienionego stanu prawnego W toku postępowania, wynikającego z nowelizacji wprowadzonej ustawą z dnia 20 lipca 2018r. o zmianie ustawy o podatku rolnym, ustawy o podatkach i opłatach lokalnych oraz ustawy o podatku leśnym,

15. naruszenie art. 2 ust. 2 w zw. z art. 1a ust. 1 pkt 4 i 7 oraz ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (j..t Dz. U. z 2014 r., poz. 849 ze zm.), a także art. 1 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym (Dz. U. 2 2013 r. poz. 46, poprzez błędną wykładnię i nieprawidłowe przyjęcie, że w każdym przypadku, niezależnie od rzeczywistego sposobu użytkowania, grunty pod „powietrznymi liniami energetycznymi (w obrębie tzw. pasów technicznych), z uwagi na ciążące na pozwanym przedsiębiorcy przesyłowym obowiązki dotyczące utrzymania wskazanych gruntów w sposób umożliwiający bezpieczne i bezawaryjne funkcjonowanie linii napowietrznych, należy kwalifikować jako zajęte na wykonywanie działalności gospodarczej, podczas gdy prawidłowa wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, iż o zajęciu gruntu na wykonywanie działalności gospodarczej można mówić dopiero wtedy, gdy wykonywanie działalności gospodarczej wyklucza całkowicie prowadzenie na danym obszarze gospodarki leśnej;

Strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania Odwoławczego. Pozwana wniosła też o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy na okoliczność ustalenia ceny gruntów (lasów), dla których zawarto umowy o ustanowienie służebności przesyłu, wskazując przy tym, że potrzeba powołania tego dowodu powstała na skutek przyjęcia przez Sąd I instancji, że wysokość wynagrodzenia rocznego z tytułu ustanowienia służebności przesyłu może być bliska tej wartości, a nadto dowodu z artykułu prasowego pt. „Prawo pierwokupu: Lasy Państwowe kwestionują ceny transakcyjne gruntów” na okoliczność zobrazowania ceny 1 ha lasu przyjmowanej przez LP. W toku procesu strona pozwana podniosła ponadto zarzut zasiedzenie służebności gruntowej o treści służebności przesyłowej, wskazując, że nabycie tej służebności nastąpiło bez wynagrodzenia.

Strona powodowa wniosła o oddalenie apelacji i o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Wyrokiem z dnia 10 lipca 2020 r., sygn. akt (...), Sąd Apelacyjny w K.:

1. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadał mu treść:

„I. zasądza od (...) S.A. w K. na rzecz Skarbu Państwa - Nadleśniczego Nadleśnictwa B. kwotę 408.446,65 zł (czterysta osiem tysięcy czterysta czterdzieści sześć złotych sześćdziesiąt pięć groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wysokości:

- od kwoty 416.586,63 zł od dnia 4 kwietnia 2018r. do dnia 10 kwietnia 2018r.,

- od kwoty 408.629,43 zł od dnia 11 kwietnia 2018r. do dnia 17 kwietnia 2018r.,

- od kwoty 408.446,65 zł od dnia 18 kwietnia 2018r. do dnia zapłaty;

II. oddalił powództwo w pozostałej części;

III. zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu;

IV. nakazał pobrać od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 20.423 zł (dwadzieścia tysięcy czterysta dwadzieścia trzy złote) tytułem części opłaty sądowej od uiszczenia której strona powodowa była zwolniona.”;

2. oddalił apelację w pozostałej części;

3. zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kwotę 20.423 zł (dwadzieścia tysięcy czterysta dwadzieścia trzy złote) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Rozpoznając apelację Sąd drugiej instancji uznał zasadniczo za własne ustalenia Sądu Okręgowego uściślając jedynie wykładnię umowy dokonana przez Sąd pierwszej instancji i zważył co następuje:

Treść powołanych przez Sąd Okręgowy aktów notarialnych obejmujących umowy ustanowienia służebności przesyłowej z dnia 20 lutego 2014 r. (Rep. (...) k.168), z dnia 4 grudnia 2014 r. (Rep. (...) k.148), z dnia 4 grudnia 2014 r. (Rep. (...) k.95), z dnia 4 grudnia 2014 r. (Rep. (...) k.51), z dnia 4 grudnia 2014 r. (Rep. (...) k.34) z dnia 4 października 2016 r. (Rep. (...) k.19) , a także treść porozumienia z dnia 14 grudnia 2011r. (k.264) jednoznacznie wskazują, że u podstaw określenia wynagrodzenia przez strony leżał wzorzec normatywny wynikający z art. 39a. ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (według obowiązującego wówczas t.j. Dz.U.2011.1259), który ograniczał swobodę umów w zakresie sposobu określania wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej. Zgodnie zaś z tym przepisem wynagrodzenie ustala się w wysokości odpowiadającej wartości podatków i opłat ponoszonych przez Lasy Państwowe od części nieruchomości, z której korzystanie jest ograniczone w związku z obciążeniem tą służebnością. Postanowienie §6 ust. 5 wskazuje ponadto, że wolą stron było też zrekompensowanie Nadleśnictwu kwot zapłaconych podatków i to także za okres sprzed ustanowienia służebności. Wynagrodzenie zaś miało zostać powiększone o podatek VAT.

Kwestia ewentualnego zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłowej (czy też ewentualnie zasiedzenia służebności przesyłowej) nie ma żadnego znaczenia w sprawie skoro i tak strony w umowach określiły wynagrodzenie za okres wcześniejszego korzystania przez pozwaną z urządzeń przesyłowych na cudzym gruncie także przed zawarciem umów. Nawet więc gdyby przyjąć, że posiadanie z urządzeń przesyłowych na cudzym gruncie przez pozwaną (tj. tak jak korzystający ze służebności) nie wiązało się z ponoszeniem opłat to i tak wiążący byłby sposób odpłatności określony w umowach za okres sprzed ich zawarcia. Nawet więc gdyby przyjąć, że do zasiedzenia służebności gruntowej doszło, to i tak wówczas akty notarialne należało traktować jako modyfikację treści istniejących wcześniej służebności. Ponadto mimo, iż sam zarzut zasiedzenia ma charakter materialnoprawny, to jednak powołanie faktu zasiedzenia służebności umożliwiającej korzystanie z urządzeń w sposób nieodpłatny powinno się łączyć ze zgłoszeniem odpowiednich wniosków dowodowych, co było już możliwe na etapie postępowania przed Sądem Okręgowym. To oznacza, że dowody zgłoszone na okoliczność zasiedzenia nieodpłatnej służebności na etapie apelacji były spóźnione (art. 381 k.p.c.). Ustalenia zaś dokonane przez Sąd Okręgowy dają jedynie podstawę do uznania, że źródłem ustanowienia służebności były oświadczenia właściciela zawarte w powołanych aktach notarialnych. Nie było więc żadnych podstaw do uzupełniania postępowania dowodowego.

Powoływane w apelacji postanowienia § 6 ust. 4 w.w. aktów notarialnych dotyczą literalnie sytuacji, gdy właściwy organ podatkowy dokonuje zmiany wysokości podatków gruntowych, a wówczas wynagrodzenie ulega zmianie zgodnie z dokonaną przez organ podatkowy korektą podatku (zobowiązania podatkowego). Takie postanowienie budzi wątpliwości co do jego zakresu, albowiem podatek gruntowy to w ujęciu normatywnym podatek rolny (art. 17 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym Dz.U.2006.136.969 t.j. ze zm.), którego wysokość nie jest regulowana decyzją, a sposób ustalania zobowiązania podatkowego w odniesieniu do osób prawnych czy jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej reguluje ustawa. Decyzje zaś dotyczące ustalenia zobowiązania podatkowego (nakazy płatnicze) z tytułu tego podatku wydawane są tylko w odniesieniu do osób fizycznych. W odniesieniu zaś do osób prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej a także jednostek Lasów Państwowych decyzje mogły być wydawane jedynie w przedmiocie ulg lub w przedmiocie zaległości podatkowej. Także na gruncie ustawy z dnia z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym (Dz.U.2013.465 t.j. ze zm.) oraz ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U.2014.849 t.j. ze zm.) zmiana wysokości podatku od nieruchomości w odniesieniu do osób prawnych (jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, a także jednostek Lasów Państwowych) nie następowała w drodze decyzji organu. W §6 ust. 4 aktów notarialnych użyto liczbę mnogą (wysokości podatków) co ponadto oznacza, że postanowienie dotyczyło wszystkich podatków związanych z posiadaniem gruntu. Biorąc więc pod uwagę, że strony umowy to odpowiednio jednostki organizacyjne Lasów Państwowych działających za Skarb Państwa (ustanawiający służebność) i osoba prawna ( (...) S.A. w K.) oraz uwzględniając, że zobowiązanie podatkowe z tytułu podatku rolnego (gruntowego), leśnego jak i z tytułu podatku od nieruchomości powstaje na skutek zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa wiąże powstanie takiego zobowiązania, to zdaniem Sądu Apelacyjnego §6 ust. 4 dotyczy sytuacji, w których organ podatkowy stwierdza, że podatnik, mimo ciążącego na nim obowiązku, nie zapłacił w całości lub w części podatku, nie złożył deklaracji, uznaje, że wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wykazana w deklaracji, albo tez przyjmuje, że powstałego zobowiązania nie wykazano. Tylko bowiem wówczas w odniesieniu do podmiotów nie będących osobami fizycznymi, można w rozumieniu potocznym uznać, że dochodzi do „zmiany” wysokości tego typu podatków (rolnego, leśnego czy od nieruchomości, tylko bowiem wówczas wynagrodzenie mogło ulec zmianie zgodnie z dokonaną przez organ podatkowy korektą podatku (zobowiązania podatkowego). W sytuacji natomiast gdy korekty dokonuje sam podatnik i czyni to zgodnie z wymogami prawa albo też zgodnie z deklaracją uiszcza bez żadnych korekt podatek należny nie ma potrzeby odwoływania się do §6 ust. 4 dotyczącego korekt wynikających z działania organów podatkowych. Sytuacja deklaracji samego podatnika odpowiada zakresowi §6 ust. 1. Jeżeli bowiem jednostka Lasów Państwowych jako podatnik w związku z deklaracją ponosiła podatki i opłaty od części nieruchomości, z której korzystanie było ograniczone w związku z obciążeniem służebnością przesyłową, to ustawowy zakres obciążenia podatkowego określał wprost wysokość wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu. W takim wypadku wynagrodzenie niewątpliwie odpowiadało wysokości wynikającej z art. 39a ust. 2 ustawy o lasach. Postanowienia umów określające wynagrodzenie z odwołaniem do art. 39 ust. a ust. 2 ustawy o lasach uzupełnione postanowieniami przewidującymi kompensatę za ograniczenie w korzystaniu z nieruchomości w wysokości równej kwotom zapłaconego przez Nadleśnictwo podatku leśnego, rolnego lub podatku od nieruchomości oraz innych opłat lokalnych za cały okres korzystania przez (...) są logiczne (zakładając racjonalność stawek podatkowych), skoro Przedsiębiorca przesyłowy, który zawarł z Państwowym Gospodarstwem Leśnym Lasy Państwowe umowę o ustanowienie służebności przesyłu na gruntach Skarbu Państwa, znajdujących się w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, sam nie jest podatnikiem podatku od nieruchomości (por. uchwała 7 sędziów NSA W-wa z dnia 9 grudnia 2019 r. II FPS 3/19 ONSAiWSA 2020/2/12). Pozwana więc sama nie uiszcza tego podatku lecz uiszcza go właściciel za nieruchomość, rozumianą w sposób określony w art. 143k.c., a więc obejmującą także przestrzeń nad gruntem, przy uwzględnieniu, że tak rozumiana nieruchomość jest wykorzystywany na działalność gospodarczą. W zakresie więc interpretacji umowy oraz zasad opodatkowania gruntów pod urządzeniami przesyłowymi nie można podzielić zarzutu naruszenia przepisów powołanych w apelacji.

Zmiany wynikające z powołanej przez Sąd pierwszej instancji ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o podatku rolnym, ustawy o podatkach i opłatach lokalnych oraz ustawy o podatku leśnym Dz.U.2018.1588 wręcz potwierdzają, że poprzednia regulacja nie zawierała wprost wyłączenia spod opodatkowania podatkiem od nieruchomości gruntów przez które przebiegają urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny oraz wchodzące w skład przedsiębiorstwa przedsiębiorcy prowadzącego działalność w zakresie przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej. Uzasadnienie projektu nowelizacji nie może uchodzić za autentyczną wykładnię przepisu w jego brzmieniu sprzed nowelizacji. Druk sejmowy nr 2668 Rządowego projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku rolnym, ustawy o podatkach i opłatach lokalnych oraz ustawy o podatku leśnym wskazuje wprawdzie, że przepisy wcześniejsze były niejednoznaczne, to jednak nawet autorzy projektu uznawali skuteczność orzecznictwa administracyjnego wskazującego, że fakt posadowienia tej infrastruktury jest wystarczającą przesłanką do zakwalifikowania gruntów jako zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej, co wyłączało podatek leśny, niezależnie od danych w ewidencji gruntów. Mimo więc, że regulacja miała na celu ujednolicenie zasad opodatkowania i uchylenie wątpliwości, to jednak intencją ustawodawcy było dopiero wprowadzenie od momentu nowelizacji zasady, że posadowienie tej infrastruktury na gruntach osób trzecich, z których przedsiębiorstwo nie będące właścicielem tej infrastruktury korzysta w sposób ograniczony (na podstawie służebności przesyłu, innej umowy lub bezumownie), nie skutkuje zmianą sposobu opodatkowania tych gruntów. Świadczy to o tym, że wcześniej takiej zasady nie było. Dodatkowo sposób regulacji zawartej w nowelizacji polega na wyraźnym zdefiniowaniu, że do lasów zajętych na wykonywanie innej działalności gospodarczej niż działalność leśna jak i do gruntów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej nie zalicza się takich, przez które przebiegają urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., wchodzące w skład przedsiębiorstwa przedsiębiorcy prowadzącego działalność telekomunikacyjną, działalność w zakresie przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej jak i zajętych na pasy technologiczne stanowiące grunt w otoczeniu urządzeń przesyłowych. Taka regulacja wręcz wskazuje, że co do zasady grunty przez które przebiegają linie przesyłowe są związane z działalnością gospodarczą inną niż leśna, co tylko potwierdza interpretację dokonana przez Sąd pierwszej instancji. Wbrew zarzutom pozwanej nie dochodzi tu do żadnej zmiany essentialia negotii łączącej strony umowy, skoro umowa nakazywała obliczać wynagrodzenie stosownie do poniesionych obciążeń podatkowych i nie zawężała tych obciążeń do stawek podatku leśnego.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego strona pozwana mogła kwestionować w tym postępowaniu prawidłowość złożenia deklaracji albowiem sama nie mogła wywołać odpowiedniego postępowania ustalającego wysokość obciążenia Nadleśnictwa B.. W wypadku nieprawidłowego określenia obowiązku podatkowego poprzez wadliwe przyjęcie stawek podatku od nieruchomości w miejsce podatku leśnego, kwota nadwyżki stanowiłaby nadpłatę, wykraczająca ponad wartość podatków i opłat ponoszonych przez Lasy Państwowe. Taka nadpłata więc nie mogłaby stanowić należnego wynagrodzenia określonego w ustawie o lasach (art. 39a) i w umowie. Zasadą jest, że zakres obowiązku podatkowego określany jest w postępowaniu podatkowym, dla którego zastrzeżona jest droga postępowania administracyjnego. Z uwagi jednak na ograniczony zakres podmiotów, które mogą być stroną postępowania podatkowego, pozwana nie mogła wywołać postępowania ustalającego istnienie nadpłaty. Pozwana nie jest osobą trzecią o jakiej mowa w art. 110-117c ordynacji, nie jest też osobą o jakiej mowa w art. 133§2 b Ordynacji. Szczególny obowiązek do przekazania równowartości podatku nie wynika też z przepisów prawa podatkowego, co wyklucza zastosowanie art. 133§2 Ordynacji podatkowej. Trudno też przyjąć by jako kontrahent podatnika mogła zwrócić się do organu podatnika o wydanie zaświadczenia o jakim mowa w art. 306 litery ia w zw. z art. 293§3 pkt 3 Ordynacji podatkowej. W zakresie bowiem danych o zaleganiu i niezaleganiu podatków nie mieści się stwierdzenie nadpłaty podatku. Jeżeli więc podatnik sam nie wywołał odpowiedniego postępowania podatkowego potwierdzającego prawidłowość uiszczenia podatku za 2018r. to spór pomiędzy stronami w tym zakresie musi rozstrzygnąć Sąd powszechny. Zarzut więc naruszenia art. 2 k.p.c. w zw. z art. 316 k.p.c. również nie mógł zostać podzielony. Odmienna zresztą interpretacja musiałaby prowadzić do oceny, że brak zakwestionowania przez organ podatkowy zadeklarowanej wysokości podatku tworzy domniemanie faktyczne prawidłowości jego poniesienia, szczególnie, że wysokość stawek nie była kwestionowana, a pas eksploatacji i utrzymania urządzeń elektroenergetycznych i ich składników został określony w umowach.

Sama treść art. 39 lit. a ustawy o lasach wskazuje , że właściciel może ponosić różne podatki i opłaty a umowa stron wprost wskazywała na możliwość rekompensaty podatku leśnego, rolnego lub od nieruchomości oraz innych opłat lokalnych. Strony też określały sytuację w której dochodzi do korekty wysokości podatków ( w liczbie mnogiej). Trudno więc uznać, że obie strony zawężały obowiązek tylko do podatku leśnego i zakładały niezmienność rodzaju podatku, a w konsekwencji zakresu i skali opodatkowania. Klauzula rebus sic stantibus nie dotyczy zaś z zasady zmian stosunków przewidywalnych. Sąd Apelacyjny zwrócił jednak uwagę, że w chwili zawierania umowy strony wprawdzie mogły przewidywać zmianę opodatkowania z podatku leśnego na podatek od nieruchomości ale już niekoniecznie skalę opodatkowania wynikająca z tej zmiany. W orzecznictwie wskazywano, że za nadzwyczajną zmianę stosunków o powszechnym charakterze, może być uznana nieoczekiwana zmiana stanu prawnego w tym także w zakresie podatków, szczególnie jeżeli jej skala nie mieści się w typowym ryzyku kontraktowym (por Wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2011 r., I CSK 727/10, LEX nr 1043967: z dnia 17 stycznia 2008 r. III CSK 202/07 LEX nr 398491:, z dnia 20 lipca 2007 r., I CK 3/07, OSNC-ZD 2008/3/65, LEX nr 435487, z dnia 16 maja 2007 r., III CSK 452/06, LEX nr 334987, z dnia 6 grudnia 2006 r., IV CSK 290/06, LEX nr 203285 ,z dnia 18 maja 2006 r., IV CSK 8/05, LEX nr 200925). Tym bardziej za nadzwyczajną zmianę wywołującą określone skutki, których strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, należy uznać taką zmianę orzecznictwa, która zmienia interpretację norm praw podatkowego w sposób prowadzący do nadzwyczajnego, bardzo poważnego zwiększenia obciążenia podatkowego, co w tym przypadku przekłada się na zwiększenie obowiązku umownego świadczenia tylko jednej ze stron stosunku cywilnoprawnego ( wynagrodzenia za ustanowienie służebności). Jeżeli więc w chwili zawarcia umowy jednolicie przyjmowano, że grunty pod urządzeniami przesyłowymi nie są "zajęte" na prowadzenie działalności gospodarczej, co wskazywało, że właściciel takich gruntów płacił stosunkowo niewielki podatek leśny, a nie podatek od nieruchomości według zasad właściwych dla nieruchomości związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, to zmiana interpretacji podatkowej prowadząca do drastycznego zwiększenia świadczenia strony pozwanej może uzasadniać zastosowanie art. 357 ¹§1 k.c. Nawet jeżeli strona pozwana powinna zakładać możliwość zmian w sposobie opodatkowania, to nie mogła przewidzieć, że będzie to zmiana tak znaczna. W sytuacji więc gdy wynagrodzenie to - tak jak w tym przypadku - zwiększa świadczenie strony pozwanej (aż o 816.893,31zł) , to obiektywnie istnieje groźba straty. Nie musi to być bowiem strata, która zachwiałaby kondycją finansową wykonawcy bądź groziłaby mu upadłością, wystarczy zwykła rażąca strata transakcyjna. Groźba rażącej straty zachodzi wówczas, gdy nastąpił, tak jak w tym przypadku - ogromny wzrost świadczenia jednej ze stron, a zwłaszcza jeżeli spełnienie świadczenia przez dłużnika zgodnie z pierwotną treścią zobowiązania oznaczałoby naruszenie równowagi między świadczeniami stron, w bardzo znaczącym rozmiarze (por. Kidyba Andrzej (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część ogólna, wyd. II Opublikowano: LEX 2014). Zarzut apelacji naruszenia art. 357 ¹§1 k.c. jest jednak o tyle nieuzasadniony, że ukształtowanie treści stosunku obligacyjnego nie jest możliwe na podstawie zarzutu obronnego (por. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2001r. III CZP 54/00 OSNC 2001/10/145). Bezprzedmiotowy był więc dowód z opinii biegłego mający na celu wykazanie, że wynagrodzenie roczne jest w tym przypadku bliskie wartości nieruchomości.

Sąd Apelacyjny wskazał, że nie trzeba wiadomości specjalnych by ocenić, że tak drastyczne zwielokrotnienie wynagrodzenia prowadzi do zachwiania równowagi kontraktowej, a uwzględnienie powództwa w całości prowadzące do obciążenia tylko jednej ze stron umowy skutkami zmiany interpretacji co do obowiązku podatkowego, byłoby w ustalonych okolicznościach, nie do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego, szczególnie w aspekcie okoliczności, że Nadleśnictwo B. nie podjęło żadnej próby zweryfikowania prawidłowości złożenia własnej deklaracji, np. poprzez próbę wywołania interpretacji podatkowej lub ustalenia istnienia nadpłaty podatku.

Biorąc pod uwagę niesporność okoliczności, że interpretacja wynikająca z orzecznictwa sądów administracyjnych nie była powszechnie podzielana przez organy podatkowe oraz uwzględniając fakt, że samo Nadleśnictwo uznawało wcześniej, że należny był podatek leśny, zasada współdziałania wierzyciela przy wykonaniu zobowiązania przez dłużnika wskazywała na celowość weryfikacji w odpowiednim postępowaniu dla uzasadnienia zmiany stanowiska jednej ze stron umowy co do zakresu obowiązku podatkowego, który miał istotny wpływ na zakres świadczenia dłużnika. Możliwe był zweryfikowanie w inny sposób, czy rzeczywiście nieruchomość powinna podlegać podatkiem od nieruchomości i wyjaśnić wątpliwości. Służebność gruntowa to ograniczone prawo rzeczowe. Wynagrodzenie więc powinno ze swej istoty stanowić jedynie ekwiwalent za ograniczenie właściciela w możliwości korzystania z części gruntu. Dochodzenie więc wynagrodzenia w sposób prowadzący do obciążenia kontrahenta skutkami całkowicie nieprzewidywalnego wzrostu obciążeń podatkowych, w sposób odrywający rozmiar wynagrodzenia od kwestii zakresu ograniczeń właściciela związanych z korzystaniem ze służebności, prowadzi do nadużycia prawa. Sąd Apelacyjny podzielił częściowo zarzut apelacji naruszenia art. 5 k.c., tj w odniesieniu do części wynagrodzenia odpowiadającej połowy różnicy pomiędzy należnym podatkiem od nieruchomości, a wcześniej płaconym przez Nadleśnictwo podatkiem rolnym. Zasady sprawiedliwości wskazują bowiem, że konsekwencje wzrostu obciążenia podatkowego wpływającego na znaczy wzrost wynagrodzenia umownego jednej ze stron powinny ponieść obie strony, przy uwzględnieniu , że ten wzrost miał charakter nieprzewidywalny i wobec zmiany regulacji ustawowej okazjonalny. Na te ocenę obok wskazywanych wyżej argumentów wpływ ma także bierność Nadleśnictwa w zakresie możliwej weryfikacji prawidłowości złożonej deklaracji, a przede wszystkim fakt, że podatnik w tym przypadku jest jednostką organizacyjną Skarbu Państwa, który jest beneficjentem podatku poniesionego przez Nadleśnictwo B. rekompensowanego następnie w całości przez pozwaną w ramach wynagrodzenia.

Powyższe skutkowało zmianą zaskarżonego orzeczenia na podstawie art. 386§1 k.p.c. w zw. z art. 5 k.c. i zasądzeniem połowy dochodzonej należności głównej tj. 408446,65zł. Uwzględniono przy tym, że faktura nr (...) z dnia 7 marca 2018r. z terminem płatności 31 marca 2018r. dotyczyła kwoty 22037,90zł. Kwota 22037,90zł pomniejszona o zapłacone przez pozwaną 182,78zł daje kwotę wzrostu wynagrodzenia 21855,12zł, co podzielone na pół daje kwotę 10927,56zł. Analogicznie odpowiednio faktura (...) z dnia 7 marca 2018 na kwotę 270279,25 zł – zapłacone przez pozwaną 1919,11zł=268360,14zł:2=134180,07 zł. Faktura (...) z dnia 7 marca 2018 na kwotę 47734,31zł -305,15zł = 47429,16zł:2= 23714,58zł. Faktura (...) z dnia 7 marca 2018 na kwotę 456806,48zł-5587,64zł=451218,84zł:2=225609,42zł. Faktura (...) z dnia 7 marca 2018 na kwotę 25161,54zł-129,17zł=25032,37zł:2=12516,18zł. Faktura (...) z dnia 7 marca 2018 na kwotę 3013,81zł- 16,13zł=2997,68zł:2=1498,84 zł. Suma wskazanych wyników wyliczenia tj 10927,56zł 134180,07zł, 23714,58zł, 225609,42zł, 12516,18zł i (...),84 daje zasądzona tytułem należności głównej w wyroku drugiej instancji kwotę 408446,65 zł (a więc połowę kwoty wskazanej przez Sąd Okręgowy). W zakresie jednak roszczenia odsetkowego należało uwzględnić, że faktury miały być zapłacone w dniu 31 marca 2018r. Koniec terminu do zapłaty przypadał w tym przypadku na sobotę. Następne dni były ustawowo wolne, stąd termin zapłaty przesuwał się na dzień 3 kwietnia 2018r. Odsetki za opóźnienie powinny zostać zasądzone od dnia następnego. Niewątpliwie strona pozwana zapłaciła po terminie także bezsporną część wynagrodzenia albowiem kwota 16,13 zł została zapłacona na poczet faktury (...) w dniu 10 kwietnia 2018r., kwota 5587,64zł została zapłacona na poczet faktury (...) w dniu 10 kwietnia 2018r., kwota 129,17 zł została zapłacona na poczet faktury (...) w dniu 10 kwietnia 2018r., kwota 305,15 zł została zapłacona na poczet faktury (...) w dni 10 kwietnia 2016r. , kwota 1919,11 została zapłacona na poczet faktury (...) w dniu 10 kwietnia 2018r. Natomiast kwota 182,78 zł została zapłacona na poczet faktury (...) w dniu 17 kwietnia 2018r. ( dowody wpłat k.223-228). Przy przyjęciu, że strona pozwana powinna zapłacić obok kwot wpłaconych z opóźnieniem także kwotę 408446,65zł, odsetki powinny zostać zasądzone od dnia 4 kwietnia 2018r. od kwoty 416586,63zł, a wobec wpłat z dnia 10 kwietnia 2018r. i 17 kwietnia 2018r. podstawa obliczania odsetek powinna zostać odpowiednio zmniejszona. Sąd Okręgowy uwzględniał zresztą opóźnienie w płatności także bezspornych kwot (odsetki zasądzono od dnia 4 kwietnia 2018r. od kwoty łącznej 825033,29zł), choć jednak nieco przy innym sposobie redakcji i założeniu, że kwota 22037,90 była wymagalna w dniu 2 kwietnia 2018r., co nie uwzględniało treści art. 115 k.c.

Zmiana wyroku Sądu pierwszej instancji spowodowała wzajemne zniesienie kosztów procesu w oparciu o art. 100 k.p.c. i stosunkowe zmniejszenie kosztów sądowych obciążających pozwaną na podstawie art. 113 u.k.s.c., przy odpowiednim zastosowaniu art. 100 k.p.c.

Dalej idącą apelację Sąd Apelacyjny oddalił na podstawie art. 385 k.p.c. wskazując, że strony pozostają w stosunku cywilnym. Zasady równowagi kontaktowej nie pozwalają na zupełne zwolnienie pozwanej z obowiązku świadczenia umownego powiązanego z realizacją obowiązku podatkowego, którego prawidłowość nie została skutecznie zakwestionowana. Także bowiem strona powodowa występując w obrocie w sferze dominium, a nie imperium nie mogła przewidywać nałożenia na nią, w wyniku zmiany wykładni przepisów zwiększenia obciążenia podatkowego. Dodatkowo to obciążenie wynikało z oceny wykorzystania gruntu na działalność gospodarczą , która nie była prowadzona przez podatnika lecz korzystającego z urządzeń przesyłowych.

Powyższe uzasadniało stosunkowe rozliczenie kosztów postępowania apelacyjnego na podstawie (art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c.)., przy uwzględnieniu, że strona pozwana poniosła opłatę do apelacji w kwocie 40845 zł i przy uwzględnieniu zakresu uwzględnienia środka odwoławczego.

W skardze kasacyjnej powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w części, tj. co do pkt 1 ppkt I - III i pkt 3 wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za dotychczasowe instancje, ewentualnie uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania za wszystkie instancje, z uwzględnieniem kosztów postępowania kasacyjnego.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie:

art. 5 k.c. w zw. z art. 357 ¹ § 1 k.c., w zw. z art. 321 § 1 k.p.c., art. 204 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.;

art. 5 k.c. poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie wyrażające się w 1/ zbyt liberalnym jego zastosowaniu, co prowadzi do podważenia w sposób pośredni mocy obowiązywania przepisów prawa i zarazem pewności obrotu, 2/ zbyt subiektywnej ocenie stanu faktycznego, 3/ zastosowaniu go w sytuacji, gdzie nie zachodzi ani przypadek wyjątkowo czy szczególnie rażący;

art. 5 k.c. w zw. z art. 39a ust. 2 u.l. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w jego zastosowaniu wbrew wyraźnej dyspozycji przepisu mającego charakter bezwzględnie obowiązujący;

art. 39a ust. 2 u.l. w zw. z art. 5 k.c. poprzez jego błędną wykładnię wyrażającą się w uznaniu tego przepisu za dyspozytywny, którego treść może być zmieniona wolą stron;

art. 355 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 5 ust. 1 w zw. z art. 20 ust. 1 u.p.o.l. oraz w zw. z art. 4 ust. 1 i 4 ustawy z 30 października 2002 r. podatku leśnym (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r., poz. 888, ze zm. - dalej: „u.p.l.”) poprzez jego błędne zastosowanie wyrażające się w jego niezastosowaniu i uznaniu, że pozwany nie mógł przewidzieć nominalnej zmiany wysokości płaconego przez niego wynagrodzenia w przypadku konieczności jego uiszczenia w wysokości równej podatkowi od nieruchomości;

art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a i c ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (tekst, jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 2267 - dalej: „u.d.j.s.t.”) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w jego niezastosowaniu;

art. 327 ¹ § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. poprzez brak wskazania podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia w zakresie, w jakim Sąd stwierdził, że możliwym było zweryfikowanie w inny sposób, czy rzeczywiście nieruchomość powinna podlegać opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości;

art. 327 ¹ § 1 pkt 1 poprzez niewskazanie przez Sąd podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w zakresie; w jakim uznał, że strony nie mogły przewidzieć skali zmiany opodatkowania wynikającej ze zmiany opodatkowania nieruchomości z podatku leśnego na podatek od nieruchomości;

art. 327 ¹ § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez brak wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku w zakresie w jakim Sąd ustala, że beneficjentem podatku od nieruchomości i podatku leśnego jest Skarb Państwa.

Pozwany w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 16 maja 2023 r., sygn. akt (...), uchylił zaskarżony wyrok w części uwzględniającej apelację pozwanego (punkt 1 II), rozstrzygającej o kosztach postępowania za obie instancje (punkty 1 III, 1 IV i 3) i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy rozpoznając skargę zważył m.in., że Sąd Apelacyjny nie naruszył art. 357 ¹ § 1 k.c., w zw. z art. 321 § 1 k.p.c., art. 204 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. Mimo bowiem przyjęcia, że klauzula rebus sic stantibus byłaby odpowiednim rozwiązaniem sporu stron przez modyfikację łączącego je stosunku prawnego, jednoznacznie wskazał, że jej zastosowanie w sprawie nie jest możliwe. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto bowiem, że żądanie ukształtowania stosunku prawnego przez sąd jest możliwe tylko w drodze powództwa ( powództwa wzajemnego), a nie w formie zarzutu ( zob. m.in. uchwała Sądu Najwyższego z 27 marca 2001 r., III CZP 54/00, OSN 2001, nr 15, poz. 786 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 22 września 2011 r., V CSK 420/10, OSN 2012, nr 5, poz. 61 ). Odwołując się do tego orzecznictwa i mając na względzie, że pozwany ograniczył się jedynie do zgłoszenia zarzutu w tym przedmiocie, ostatecznie odstąpił od stosowania art. 357 ¹ k.c. Kwestia uwzględnienia przesłanek - o których mowa w art. 357 ¹ k.c. - w ramach stosowania klauzuli nadużycia prawa podmiotowego, może być natomiast i jest przez skarżącego kwestionowana w ramach zarzutu naruszenia art. 5 k.c., nie dowodzi natomiast orzekania przez Sąd Apelacyjny z naruszeniem art. 321 § 1 k.p.c.

O zasadności skargi zadecydowała trafność zarzutów naruszenia prawa materialnego.

Klauzula generalna niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowaniu prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Jeśli więc uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące (summum ius summa iniuria), nie dające się zaakceptować z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie, art. 5 k.c. zezwala na jego oddalenie.

Zastosowanie art. 5 k.c. wymaga zawsze rozważenia przeciwstawnych wartości, dokonania pogłębionej oceny wszystkich okoliczności rozpatrywanego przypadku oraz unikania wszelkiego schematyzmu.

Sąd jest zobligowany też każdorazowo brać pod uwagę, że zbyt szerokie i liberalne stosowanie konstrukcji nadużycia prawa, prowadzi do podważenia pewności obrotu (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z 24 kwietnia 1997 r., II CKN 119/97, OSP 1998, nr 1, poz. 3; z 20 lipca 2006 r., V CSK 115/2006, niepubl.; z 25 sierpnia 2011 r., II CSK 640/10, niepubl.; z 24 stycznia 2013 r., II CSK 286/12, niepubl.; z 3 lipca 2015r., IV CSK 595/14, niepubl.; i z 20 sierpnia 2015r., II CSK 555/14, niepubl.).

Stosowanie art. 5 k.c. pozostaje domeną sądów meriti, a Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym, może zakwestionować oceny tych sądów, gdyby były rażąco błędne i krzywdzące. Nie można jednak odmówić racji skarżącemu, że stanowisko Sądu Apelacyjnego o potrzebie skorzystania - w okolicznościach sprawy - z art. 5 k.c. jest arbitralne, oparte na wadliwych założeniach i nie dotyczy wypadku rzeczywiście wyjątkowego.

Z motywów zaskarżonego orzeczenia wynika, że Sąd Apelacyjny przeprowadził szeroką analizę możliwości zastosowania w stanie faktycznym sprawy art. 357 ¹ § 1 k.c., przyjmując, że spełnione zostały przesłanki uzasadniające odwołanie się przez pozwanego do reguły rebus sic stantibus. Ostatecznie jednak stanął na stanowisku, że z uwagi na nie zgłoszenie przez pozwanego powództwa wzajemnego i niemożność zastosowania art. 357 ¹ § 1 k.c. w drodze zarzutu obronnego, uznał za uzasadnione sięgnięcie do konstrukcji naruszenia prawa podmiotowego ( art. 5 k.c.).

Stanowisko to pozostaje w sprzeczności z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, zgodnie z którym art. 5 k.c. nie może być stosowany w sytuacji, gdy w inny sposób można zabezpieczyć interes zagrożony wykonywaniem prawa podmiotowego ( zob. m.in. uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 19 marca 1962 r., I CO 4/62, OSN 1962, nr 3, poz. 82 oraz wyroki Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 1963 r., III CR 201/62, OSN 1964, nr 4, poz. 71; z 28 kwietnia 1964 r., II CR 540/63, OSN 1965, nr 2, poz. 32; z 4 października 1967 r., II PR 340/67, OSP 1968, nr 7, poz. 162; z 17 września 1969 r., III CRN 310/69, OSN 1970, nr 6, poz. 115; z 17 maja 2002 r., I CKN 827/00, OSP 2003, nr 12, poz. 157; z 29 listopada 2002 r., IV CKN 1549/00, niepubl.; i z 17 października 2012 r., II CSK 646/11, niepubl.). Skoro - zdaniem Sądu Apelacyjnego - w okolicznościach sprawy możliwa była modyfikacja łączącego strony stosunku prawnego na podstawie art. 357 ¹ k.c., z której to możliwości pozwany we właściwym trybie nie skorzystał, to stosowanie art. 5 k.c., w oparciu o przesłanki podlegające badaniu w ramach klauzuli rebus sic stantibus nie powinno mieć miejsca.

Trafnie także skarżący zarzuca, że Sąd Apelacyjny z naruszeniem art. 355 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 5 ust. 1 w zw. z art. 20 ust. 1 u.p.o.l. oraz w zw. z art. 4 ust. 1 i 4 u.p.l. przyjął, że pozwany mogąc przewidzieć, obowiązek uiszczania podatku od nieruchomości, nie mógł jednocześnie ocenić skali zmiany wysokości uiszczanego przez niego wynagrodzenia. Skoro zdaniem Sądu Apelacyjnego zmiana rodzaju podatku była dla pozwanego przewidywalna, to żadnych problemów nie powinno mu nastręczać określenie wysokości podatku od nieruchomości oraz skali różnicy między podatkiem leśnym a podatkiem od nieruchomości. Została ona bowiem ściśle określona w przepisach regulujących wysokość tych podatków.

Ocenę tę wzmacnia fakt, że pozwany jest profesjonalistą w sferze obrotu gospodarczego i powinien mieć orientację odnośnie do kwestii podatkowych, które stanowią koszt prowadzonej przez niego działalności, co z natury rzeczy wiąże się zwiedzą odnośnie do istniejących stawek podatkowych, w tym dotyczących podatków leśnego i od nieruchomości.

Trafnie skarżący podkreśla, że przeciwne stanowisko Sądu Apelacyjnego jest niekonsekwentne również w kontekście przyjętej przez ten Sąd wykładni umów łączących strony ( § 6 ust. 4). Ubocznie dostrzeżenia wymaga, że kwestie związane z wykładnią tego rodzaju umów już były przedmiotem badania Sądu Najwyższego na etapie przedsądu ( zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z 19 kwietnia 2021 r., II CSK 389/20, niepubl. i z 16 lipca 2020 r„ II CSK 130/20, niepubl.).

Jedną z istotnych przesłanek, która skłoniła Sąd Apelacyjny do zastosowania art. 5 k.c., było także przyjęcie, że powód, jest beneficjentem podatku od nieruchomości, który jednocześnie w ramach wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu ma być rekompensowany przez pozwanego.

Jest to stanowisko sprzeczne z art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a u.d.j.s.t., zgodnie z którym, podatek od nieruchomości jest dochodem gminy, czyli podmiotu odrębnego od Skarbu Państwa. Na uwzględnienie zasługiwał zatem także zarzut naruszenia art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a i c u.d.j.s.t. Sąd Apelacyjny przyjął bowiem, że podatek od nieruchomości jest dochodem Skarbu Państwa, w sytuacji gdy stanowi on, podobnie jak podatek leśny, źródło dochodów własnych gminy.

Oznacza to jednocześnie, że powód był zobligowany odprowadzić od nieruchomości obciążonych służebnościami podatek od nieruchomości na rzecz podmiotu odrębnego od Skarbu Państwa (gminy) tylko z tej przyczyny, że zostały na nich posadowione urządzenia pozwanego, który z nieruchomości tych w zakresie objętym służebnością przesyłu korzysta, a jednocześnie Sąd Apelacyjny przyjął, że oczekiwanie przez niego zwrotu w całości tego podatku jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Najwyższy wskazał, że nie można odmówić racji skarżącemu, że zastosowanie w takich okolicznościach art. 5 k.c. jest dla niego krzywdzące. Zgodnie z art. 39 a ust. 2 u.l. wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się przesyłaniem i dystrybucją energii elektrycznej ustala się bowiem wyłącznie w wysokości odpowiadającej wartości podatków i opłat ponoszonych przez Lasy Państwowe od części nieruchomości, z której korzystanie jest ograniczone w związku z obciążeniem tą służebnością. Skarżący nie czerpie zatem z ustanowienia służebności żadnej korzyści i powinien z woli ustawodawcy uzyskać w ramach regresu jedynie zwrot poniesionych należności publicznoprawnych.

Skutkiem rozstrzygnięcia ponosi natomiast stratę, skoro mimo uiszczenia - należnego w ocenie Sądu Apelacyjnego podatku - uzyskał jedynie jego połowę, a w połowie został obarczony skutkiem podatkowym prowadzenia przez pozwanego działalności gospodarczej. Gdyby nie posadowienie na nieruchomościach urządzeń pozwanego wykorzystywanych w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, powód odprowadzałby bowiem od nieruchomości jedynie podatek leśny.

W świetle podstawy faktycznej zaskarżonego orzeczenia nie ma przy tym wątpliwości, że żadna ze stron nie ponosiła odpowiedzialności za istniejący stan rzeczy, który był wynikiem regulacji publicznoprawnych i określonego ukształtowania się orzecznictwa sądów administracyjnych, które stwierdziły, że w takich stanach faktycznych, nieruchomość podlega podatkowi od nieruchomości a nie podatkowi leśnemu.

Nie przekonuje także argumentacja Sądu Apelacyjnego, że za zastosowaniem art. 5 k.c. przemawia nielojalność kontraktowa skarżącego, której Sąd Apelacyjny upatrywał w tym, że nie wykorzystał on instrumentów prawnych pozwalających na weryfikację prawidłowości obciążenia nieruchomości podatkiem od nieruchomości. Stanowisko to jest przede wszystkim niekonsekwentne, skoro Sąd ten jednocześnie przyjął, że powód prawidłowo - w świetle orzecznictwa sądów administracyjnych i obowiązujących w okresie objętym sporem przepisów - złożył deklarację podatkową na podatek od nieruchomości i do czasu wejścia w życie ustawy nowelizującej, istotnie taki podatek był zobligowany odprowadzać.

Nie jest jasne, jaką zmianę w swoim obciążeniu podatkowym, a zatem wysokości wynagrodzenia pozwanego, powód mógł uzyskać inicjując tego rodzaju działania i z jakich przyczyn ich nie podjęcie ma przekonywać o nadużyciu przez niego prawa podmiotowego. Okoliczność, że wykładnia przyjęta w orzecznictwie sądów administracyjnych nie była powszechnie podzielana przez organy podatkowe oceny tej nie zmienia, skoro przesądzające znaczenie dla podatnika i beneficjenta podatku od nieruchomości ma ocena wynikająca z utrwalonego w tym przedmiocie orzecznictwa sądów administracyjnych ( zob. m.in. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 stycznia 2021 r., III FSK 2588/21, niepubl.; z 31 sierpnia 2022 r., III FSK 559/22, niepubl.; z 17 maja 2022 r., III FSK 238/22, niepubl.; z 25 marca 2020 r., II FSK 1346/19, niepubl.; z 22 października 2018 r., II FSK 1847/18, niepubl. i orzecznictwo przywołane w ich uzasadnieniu, a także uchwała składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 9 grudnia 2019 r., II FPS 3/19, ONSAiWSA 2020, nr 2, poz. 12 )

Stosowanie art. 5 k.c. nie może prowadzić do modyfikacji normy prawnej, ani do nabycia prawa lub jego zniweczenia. Uwzględnienie zarzutu nadużycia prawa podmiotowego oznacza jedynie, że w konkretnych okolicznościach faktycznych ocenianych in casu przyznane normą prawną istniejące prawo podmiotowe zostaje zakwalifikowane jako wykonywane bezprawnie i w konsekwencji nie podlega ochronie ( zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 26 maja 2017 r., I CSK 574/16, niepubl.).

Wbrew stanowisku skarżącego Sąd Apelacyjny nie naruszył jednak art. 5 k.c. w zw. z art. 39a ust. 2 u.l., nie twierdził bowiem, że wynikające z art. 39 ust. 2 u.l. zasady ustalania wysokości wynagrodzenia mają charakter dyspozytywny lub wymagają modyfikacji w stosunku do regulacji ustawowej. Wskazał jedynie, że powód żądając wynagrodzenia odpowiadającego co do wysokości treści tego przepisu, inkorporowanego do umowy stron, nadużywa prawa podmiotowego.

Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w części, tj. co do pkt 1 ppkt I - III i pkt 3. W związku ze wskazanym w skardze kasacyjnej zakresem zaskarżenia stwierdzić należy, że punkt 1 ppkt I sentencji wyroku Sądu Apelacyjnego dotyczy wyłącznie uwzględnienia powództwa, nie zawiera zatem rozstrzygnięcia niekorzystnego dla powoda. Punkt ten przy przyjętej przez Sąd Apelacyjny redakcji orzeczenia jedynie opisowo ujmuje zakres w jakim apelacja została oddalona. Stanowi zatem odpowiednik punktu 2 wyroku, z którym jest treściowo powiązany i wyjaśnia w jakiej części powództwo zostało prawidłowo przez Sąd Okręgowy uwzględnione. Skarżący nie ma interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia o oddaleniu apelacji pozwanego w pozostałej części ( punkt 2) i rozstrzygnięcia tego nie obejmuje zaskarżeniem.

Orzeczenie uwzględniające apelację pozwanego zostało natomiast zawarte w punkcie 1 ppkt II sentencji, w którym Sąd Apelacyjny oddalił powództwo w pozostałej części. Przyjąć zatem należy, że nie było intencją skarżącego zaskarżenie korzystnego dla niego rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 1 pkt I sentencji wyroku, który opisuje w jakim zakresie powództwo zostało uwzględnione, a podanie tego punktu w zakresie zaskarżenia jest wyłącznie wynikiem przyjętej przez Sąd Apelacyjny techniki formułowania orzeczenia. Świadczą o tym jednoznacznie wnioski skargi, w których powód zmierza do uzyskania wyroku uwzględniającego jego powództwo w całości. Z tych przyczyn Sąd Najwyższy nie odrzucał skargi w zakresie w jakim została skierowana do punktu 1 ppkt I zaskarżonego orzeczenia.

Z przytoczonych względów skarga kasacyjna powoda zasługiwała na uwzględnienie w całości, co uzasadniało uchylenie zaskarżonego wyroku w części uwzględniającej apelację pozwanego ( punkt I ppkt II) oraz orzekającym o kosztach za obie instancje ( punkt I ppkt III i IV oraz punkt 3 ) i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego ( art. 398 ¹⁵ § 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 391 §1 i 398 ²¹ k.p.c.).

Uchyleniem objęto także punkt I ppkt IV wyroku - mimo nie objęcia go formalnie zakresem zaskarżenia w skardze kasacyjnej powoda - jako akcesoryjny w stosunku do orzeczenia o apelacji pozwanego i uzależniony od ostatecznego rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu apelacyjnym.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie zaś z art. 398 ²⁰ k.p.c. Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy.

Powyższe oznacza, że na tle zapatrywań prawnych wyrażonych w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 10 lipca 2020 r., sygn. akt (...) oraz wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2023 r., sygn. akt(...), powództwo winno podlegać uwzględnieniu w całości co do dochodzonej przez stronę powodową kwoty należności głównej 816.893,31 zł.

Zasądzeniu na rzecz strony powodowej podlega zatem dalsza (ponad kwotę wskazaną w punkcie 1.I. wyroku Sądu Apelacyjnego wK.z dnia 10 lipca 2019 r., sygn. akt(...)) kwota 408.446,66 zł.

Kwota ta, z przyczyn szczegółowo wywiedzionych w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w K. z dnia 10 lipca 2019 r., sygn. akt (...), podlega zasądzeniu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 04 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty. W pozostałej części (co do odsetek) powództwo - ponad należności zasądzone pkt 1.I. wyroku Sądu Apelacyjnego w K.z dnia 10 lipca 2019 r., sygn. akt(...) oraz punkt 1.II. wyroku wydanego w niniejszej sprawie - podlega oddaleniu, z przyczyn wskazanych w rozważaniach zawartych w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego wK. z dnia 10 lipca 2019 r., sygn. akt (...), odnoszących się do wymagalności poszczególnych należności objętych fakturami, które składają się na żądanie pozwu, których szersze przytaczanie jest zbędne. Biorąc pod rozwagę, że zasądzając należność objętą prawomocnym punktem I.1. powołanego wyroku Sąd Apelacyjny w Krakowie uwzględnił dokonane wpłaty na poczet należności z poszczególnych faktur i wskazał daty wymagalności należności nimi objętych oraz okoliczność, że Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę jest powołanym wyrokiem w tej części związany, w pozostałej części powództwo oddalił (punkt 1.III wyroku).

Wobec uwzględnienia powództwa w zasadzie w całości (drobna korekta dotyczy jedynie odsetek) Sąd Apelacyjny orzekł o kosztach procesu w pierwszej instancji w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c., uwzględniając zasadę odpowiedzialności stron za wynik sprawy. Na kwotę zasądzonych od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa-Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów postępowania złożyła się kwota 10.800,00 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (§2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie) (pkt 1.IV.).

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd nakazał pobrać od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 40.845,00 zł tytułem opłaty należnej od pozwu, od uiszczenia której strona powodowa była zwolniona (pkt 1.V.).

Orzeczeniem w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny objął uchyloną część wyroku Sądu Apelacyjnego w K.z dnia 10 lipca 2019 r., sygn. akt (...). Oznaczało to konieczność ponownego częściowego orzeczenia reformatoryjnie w stosunku do wyroku sądu pierwszej instancji w zakresie objętym uchyleniem na podstawie art. 386 §1 k.p.c. zgodnie ze wskazaniami wynikającymi z wyroku Sądu Najwyższego, co wynikało z techniki formułowania orzeczenia w powołanym wyroku Sądu Apelacyjnego wK.z dnia 10 lipca 2019 r., sygn. akt(...). Wobec nieuchylenia przez Sąd Najwyższy tego wyroku w części oddalającej apelację (pkt 2), Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie w kwestii tej nie orzekał, uznając ją za rozstrzygniętą w tym zakresie,

O kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego orzeczono na zasadzie art. 98 § 1, §1 ¹ i §3 oraz art. 99 k.p.c., ich wysokość ustalając na podstawie § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 i §10 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (pkt I.4).