Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

co do punktu 1 wyroku

Wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2021 roku, Sąd Rejonowy w Pabianicach w sprawie z powództwa Gminy Miejskiej P. przeciwko K. K., A. D., I. G. i A. K. o opróżnienie lokalu mieszkalnego:

1.  nakazał K. K., A. D., I. G. i A. K., aby opróżnili, opuścili i wydali Gminie Miejskiej P. lokal mieszkalny numer (...) położony w P. przy ulicy (...);

2.  ustalił, że pozwanym K. K., A. D. oraz I. G. przysługuje uprawnienie do zawarcia umowy najmu socjalnego lokalu;

3.  nakazał wstrzymać wykonanie opróżnienia lokalu orzeczone w punkcie 1. w stosunku do K. K., A. D. oraz I. G. do czasu złożenia wymienionym przez Gminę Miejską P. oferty zawarcia umowy najmu socjalnego lokalu;

4.  ustalił, że A. K. nie przysługuje uprawnienie do zawarciu umowy najmu socjalnego lokalu;

5.  zasądził solidarnie od K. K., A. D., I. G. i A. K. na rzecz Gminy Miejskiej P. kwotę 440 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 240 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli pozwani K. K., A. D. i I. G., zaskarżając rozstrzygnięcie w części, tj. w pkt 1 w zakresie pozwanych K. K., A. D. i I. G. oraz w zakresie punktów 2, 3 i 5.

Zaskarżonemu orzeczeniu apelujący zarzucili naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie w przedmiotowej sprawie, w sytuacji gdy orzeczenie eksmisji przy rozważeniu całokształtu okoliczności stanowi naruszenie przyjętych w społeczeństwie zasad współżycia społecznego, tym bardziej, że pozwana K. K. reguluje istniejące zadłużenie, przeprowadziła całkowity remont lokalu, jest osobą obłożnie chorą.

Wobec podniesionych zarzutów apelujący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w zakresie pozwanych K. K., A. D. i I. G. oraz o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu postępowaniu apelacyjnym, składając oświadczenie, że koszty te nie zostały uiszczone w całości ani w części.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanych okazała się bezzasadna i podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne.

Analizę prawidłowości zaskarżonego wyroku w aspekcie art. 5 k.c. należy rozpocząć od rozważenia dopuszczalności oddalenia powództwa o eksmisję z lokalu mieszkalnego z powołaniem się na sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego.

Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Przepis ten jest klauzulą generalną, co oznacza, że zawiera zwroty niedookreślone, którym można nadać konkretne znaczenie dopiero w procesie stosowania prawa przez sąd, po rozważeniu okoliczności konkretnej sprawy. Treść zasad współżycia społecznego nie jest bowiem ściśle zdefiniowana. Jak trafnie zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 28 listopada 2001 r., IV CKN 1756/00, „odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa. Ujmując rzecz ogólnie, można przyjąć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania”. Takie rozumienie zasad współżycia społecznego, zgodne z tak zwanym ujęciem sytuacjonistycznym, jest akceptowane w późniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych (zob. np. wyroki z dnia 6 stycznia 2009 r., I PK 18/08, OSN 2010, nr 13-14, poz. 156, z dnia 16 czerwca 2009 r., I CSK 522/08, z dnia 23 maja 2013 r., IV CSK 660/12 z 23 maja 2013 r., IV CSK 660/12). Konsekwencją takiego rozumienia zasad współżycia społecznego jest akceptowany współcześnie pogląd, że dla uwzględnienia przez Sąd zarzutu opartego na art. 5 k.c. nie jest konieczne wskazanie i zdefiniowanie konkretnej zasady współżycia społecznego, która została naruszona przez drugą stronę (tak Sąd Najwyższy, poza cytowanymi orzeczeniami, także w wyroku: z 8 maja 2014 r., V CSK 322/13; w doktrynie zob.: K. P. w: Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I, komentarz do art. 5 (publikacja (...)). Rozważenie zastosowania przez Sąd art. 5 k.c. powinno być natomiast bezwzględnie poprzedzone rozważeniem wszystkich okoliczności rozpoznawanej sprawy. Oczywiste jest również, że odmowa udzielenia prawu podmiotowemu ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c. powinna być ograniczona do sytuacji wyjątkowych, skoro niewątpliwe jest, że istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych (pogląd utrwalony, zob. np. uzasadnienie wyroków SN z: z 27 września 1994 r., II CRN 127/94 i z 25 sierpnia 2011 r., II CSK 640/11).

W orzecznictwie można zauważyć rozbieżność co do tego, czy dopuszczalne jest oddalenie powództwa o eksmisję na podstawie art. 5 k.c. W niektórych wypowiedziach przyjmowano, że skoro zgodnie z art. 140 k.c. podstawowym uprawnieniem właściciela jest korzystanie z rzeczy z wyłączeniem innych osób, to oddalenie powództwa windykacyjnego na podstawie art. 5 k.c. nie jest dopuszczalne i wskazywano, że orzeczenie takie prowadziłoby do naruszenia istoty prawa własności, co jest niezgodne z art. 64 ust. 3 Konstytucji (zob. wyroki SN z 27 maja 1999 r., II CKN 337/98, OSNC 1999 nr 12 poz. 214 i z 23 marca 2000 r., I CKN 440/98). W późniejszym orzecznictwie Sąd Najwyższy przyjmuje, że oddalenie na tej podstawie powództwa o wydanie rzeczy powinno być z zasady wyłączone, a jeśli je dopuścić, to całkiem wyjątkowo i po dokonaniu oceny całokształtu okoliczności danego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym (wyrok z 29 stycznia 2008 r., IV CSK 417/07, postanowienie SN z 2 czerwca 2011 r., I CSK 520/10, L.).

Podkreślona w judykaturze wyjątkowość oddalenia powództwa windykacyjnego na podstawie art. 5 k.c. nie oznacza jednak braku możliwości wydania takiego orzeczenia w ogóle, a judykatura dostarcza przykładów wyjątkowych sytuacji, w których dochodzi do oddalenia powództwa (zob. np. wyrok SN z 10 grudnia 1993 r., I CRN 200/93, niepubl., powołany za K. Pietrzykowskim w: Kodeks cywilny. Komentarz, Nb 31 do art. 5, por. też w innym kontekście uzasadnienie postanowienia z 4 kwietnia 2012 r., I CSK 534/11). Także w powszechnie aprobowanym orzeczeniu Sądu Najwyższego w sprawie II CRN 127/94, które powołano wyżej, nie wykluczono oddalenia powództwa windykacyjnego na podstawie art. 5 k.c., chociaż zastrzeżono, że powinno to następować wyjątkowo. Pogląd o tym, że art. 5 k.c. może stanowić podstawę oceny wykonywania każdego prawa podmiotowego został też wyraźnie zaakceptowany w uchwale SN z 24 stycznia 2007 r., III CZP 117/06 (OSNC 2007 nr 11 poz. 165) i postanowieniu SN z 22 stycznia 2009 r. (III CSK 251/08).

Sąd Okręgowy podziela ten nurt orzecznictwa, który dopuszcza w wyjątkowych sytuacjach oddalenie powództwa windykacyjnego na podstawie art. 5 k.c., uznając, że stanowisko wyrażone w wyrokach Sądu Najwyższego w sprawach o sygn. akt II CKN 337/98 oraz I CKN 440/98 jest zbyt kategoryczne i w niektórych przypadkach nie pozwala sądowi na właściwe wyważenie podlegających ochronie wartości. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że orzekając o zgodności art. 5 k.c. z (między innymi) wyrażającym zasadę ochrony własności art. 64 ust. 1 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że zawarta w art. 5 k.c. klauzula generalna klauzula generalna jest przydatna do nadawania stosowaniu przepisów „bezpośredniego sensu aksjologicznego zakorzenionego w Konstytucji” (zob. wyrok TK z 17 października 2000 r., SK 5/99, OTK 2000 nr 7 poz. 54, pkt 1 uzasadnienia). Można więc ogólnie stwierdzić, że stosowanie art. 5 k.c. ma na celu usunięcie konfliktu wartości.

Choć Sąd Okręgowy dostrzega możliwość oddalenia powództwa o opróżnienie i wydanie lokalu na podstawie art. 5 k.c., to jednak w niniejszej sprawie nie zachodzi wyjątkowa sytuacja, która uzasadniałaby jego zastosowanie. Pozwani podtrzymują, iż za oddaleniem powództwa z uwagi na zasady współżycia społecznego przemawia fakt, iż pozwana K. K. reguluje istniejące zadłużenie, przeprowadziła całkowity remont lokalu i jest osobą obłożnie chorą. W pierwszej kolejności należy wskazać, że regulowanie własnych zobowiązań nie jest szczególną okolicznością, zasadą bowiem jest, iż dłużnik winien spłacać swoje długi. Zwykłego, ogólnie przyjętego postępowania nie można uznać zatem za okoliczność nadzwyczajną.

Pozwani wskazują także, iż K. K. przeprowadziła całkowity remont lokalu. Jednakże, jak sama oświadczyła, w momencie zawierania umowy, została poinformowana, iż mieszkanie wymaga remontu, w związku z czym został jej przekazany wykaz prac koniecznych do wykonania w lokalu, co oznacza, że wykonanie wskazanych prac było niejako warunkiem zawarcia umowy najmu. Ponadto, pozwana nie podpisywała dokumentów związanych z remontem mieszkania, nie informowała wynajmującego o zakresie prac, jakie wykonała, działając w tym zakresie zupełnie samowolnie. W ocenie Sądu Okręgowego, wykonanie przez pozwaną prac koniecznych, a następnie remontów nieuzgodnionych z wynajmującym nie przemawia za oddaleniem powództwa o eksmisję. Wskazać należy, że część prac dokonanych przez pozwaną było wykonaniem zawartej z wynajmującym umowy, pozostała część natomiast została wykonana niezgodnie z zawartą umową najmu lokalu, która w § 9 jasno wskazuje, że lokator może wprowadzić w lokalu ulepszenia tylko za zgodą właściciela i na podstawie pisemnej umowy określającej sposób rozliczeń z tego tytułu, której to zgody pozwana nie uzyskała i umowy nie zawarła. Takie samowolne działanie pozwanej nie zasługuje na ochronę w postaci oddalenia powództwa o opróżnienie lokalu. Ponadto wskazać należy, że pozwana w odrębnym postępowaniu może dochodzić od powoda zwrotu nakładów poczynionych na wynajmowany lokal.

Odnosząc się do ostatniej okoliczności, mającej stanowić zdaniem pozwanej sytuację wyjątkową, wskazać należy, że nie została ona udowodniona. Pozwani podnoszą, że K. K. jest osobą obłożnie chorą, jednakże na tę okoliczność nie przedstawiono żadnego dowodu poza oświadczeniem samej pozwanej. Pozwana K. K. wskazała, że leczy się z powodu schorzeń wątroby, anemii, arytmii oraz żółtaczki, jednakże nie wykazała tego żadnymi dowodami w postaci dokumentacji medycznej. Ponadto, uznając twierdzenia pozwanej za wiarygodne, nie można stwierdzić, iż jest ona osobą obłożnie chorą. Pozwana nie jest hospitalizowana, nie wykazano, by musiała korzystać z pomocy osób trzecich, a co więcej, jak sama podała, nie pracuje, ponieważ zajmuje się dziećmi, co także nie potwierdza tezy forsowanej w apelacji odnośnie stanu zdrowia apelującej. Podkreślenia wymaga, że pozwana nie jest zarejestrowana jako osoba niepełnosprawna, nie pobiera renty ani emerytury, a ponadto jest zarejestrowana jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku, zatem pomimo wielu schorzeń, jest osobą zdolną do pracy, przynajmniej okoliczności przeciwnej nie udowodniono. W związku z powyższym nie występuje podawana przez apelujących szczególna okoliczność zastosowania w niniejszej sprawi art. 5 k.c.

W przedmiotowej sprawie, wbrew zapatrywaniu skarżących, zastosowania nie znajduje ujęta w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności ochrona emocjonalnego związku jednostki z mieszkaniem. Wskazać należy, że pozwani od około 2018 roku nie zamieszkują w lokalu nr (...) położonym w P. przy ul. (...), zatem trudno mówić, by pozwanych łączyła więź emocjonalna z tym miejscem.

Podkreślenia wymaga, iż nawet w przypadku eksmisji z lokalu nr (...) przy ul. (...) w P. potrzeby mieszkaniowe pozwanych zostaną zaspokojone, bowiem apelującym przysługuje uprawienie do zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, a wykonanie opróżnienia lokalu zostało wstrzymane do czasu złożenia pozwanym przez Gminę Miejską P. oferty zawarcia takiej umowy.

Wreszcie należy odnotować i tę okoliczność, że w przypadku wywiązywania się ze zobowiązań wobec powoda, nie jest wyłączona możliwość zawarcia umowy najmu przedmiotowego lokalu, aczkolwiek zależna jest od woli Gminy.

W tym stanie rzeczy Sąd odwoławczy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.