Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20.01.2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. stwierdził, że S. A. jako pracownik u płatnika składek S. D. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od dnia 1 kwietnia 2021 roku do dnia 7 grudnia 2022 roku.

W uzasadnieniu ZUS podniósł, że dokumentacja związana ze stosunkiem pracy - udostępniona w toku postępowania potwierdza jedynie fakt formalnego jej sporządzenia i nie jest dowodem faktycznego nawiązania stosunku pracy uzasadniającego podleganie ubezpieczeniom społecznym w charakterze pracownika w myśl ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zawarcie umowy o pracę nie jest również dowodem świadczenia pracy.

W ocenie ZUS na podstawie art. 83 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. umowa o pracę zawarta między płatnikiem, a ubezpieczonym jako zawarta dla pozoru jest nieważna, a S. A. z tytułu zawartej umowy o pracę nie podlega ubezpieczeniom społecznym od
1 kwietnia 2021 roku do 7 grudnia 2022 roku.

(decyzja – k. 20-22 załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Odwołanie od w/w decyzji wniósł S. A., wnosząc o jej zmianę i uznanie, iż w okresie od dnia 1 kwietnia 2021 roku do dnia 7 grudnia 2022 roku podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu jako pracownik u płatnika składek S. D.. Wnioskodawca wniósł także o ustanowienie dla niego w niniejszym postępowaniu pełnomocnika z urzędu.

(odwołanie – k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, przytaczając argumentację tożsamą do tej wskazanej w zaskarżonej decyzji.

(odpowiedź na odwołanie – k. 9-10)

Postanowieniem z dnia 24 kwietnia 2023 roku tutejszy sąd ustanowił dla wnioskodawcy pełnomocnika z urzędu w osobie radcy prawnego.

(postanowienie – k. 16)

Na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku pełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołanie, wniósł o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu oświadczając że koszty te nie zostały opłacone, ani w części ani w całości. Płatnik składek przyłączył się do stanowiska wnioskodawcy. Natomiast pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie odwołania.

(końcowe stanowiska stron – rozprawa z dnia 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):16:31 – 00:20:02 – płyta CD – k. 342)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Płatnik składek S. D. od 16.05.2003 r. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...). Siedziba firmy mieści się w Ł., ul. (...), nr 48, 91-334. Przedmiotem przeważającej działalności gospodarczej (kod (...)) - Działalność taksówek osobowych, a także serwis i sprzedaż taksometrów, kas do taksówek.

(zeznania płatnika składek na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342 w związku z rozprawą z dnia 21 czerwca 2023 roku e-protokół (...):32:40 – 00:47:47 – płyta CD – k. 302)

S. D. współpracuje bezpośrednio z T. (...) S.C.

(zaświadczenie –k. 338)

Wnioskodawca w przeszłości pracował jako kierowca (...), MPK, miał zamiar otworzyć własną działalność gospodarczą - przewóz osób taksówką, ale najpierw chciał dowiedzieć się na jakich zasadach taka działalność miałaby funkcjonować.

(zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342 w związku z rozprawą z dnia 21 czerwca 2023 roku e-protokół (...):02:54 – 00:32:40 – płyta CD – k. 302)

Orzeczeniem z dnia 16 października 2017 roku stwierdzono brak przeciwskazań psychologicznych do wykonywania przez skarżącego pracy na stanowisku kierowcy.

(orzeczenie – k. 13 załączonych do sprawy akt organu rentowego, część B akt osobowych w kopercie – k. 31)

Z przedłożonego orzeczenia lekarskiego z dnia 18 października 2017 roku wynikało, że ubezpieczony był zdolny do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy taksówki osobowej. Datę następnego badania okresowego wyznaczono na dzień 18.10.2022 r..

(orzeczenie lekarskie – k. 13 załączonych do sprawy akt organu rentowego, część B akt osobowych w kopercie – k. 31)

Wnioskodawca podczas jazdy taksówką i rozmowy z kierowcą na temat możliwości ewentualnego zatrudnienia otrzymał numer telefonu do S. D.. Wnioskodawca zadzwonił do płatnika i umówił się na rozmowę w sprawie pracy. Podczas spotkania dowiedział się, że nie możliwości zatrudnienia na pełen etat.

(zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342 w związku z rozprawą z dnia 21 czerwca 2023 roku e-protokół (...):02:54 – 00:32:40 – płyta CD – k. 302)

W dniu 1 kwietnia 2021 roku pomiędzy S. D., a S. A. została zawarta umowa o pracę na czas nieokreślony od dnia 1 kwietnia 2021 roku, na mocy której ubezpieczony został zatrudniony w wymiarze czasu pracy: ¼ etatu na stanowisku kierowcy taksówki osobowej z wynagrodzeniem zasadniczym: 700,00 zł brutto. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano: Ł., ul. (...) i cała Polska.

(umowa o pracę – k. 11 załączonych do sprawy akt organu rentowego, część B akt osobowych w kopercie – k. 31, zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342 w związku z rozprawą z dnia 21 czerwca 2023 roku e-protokół (...):02:54 – 00:32:40 – płyta CD – k. 302)

Ubezpieczony został zgłoszony przez płatnika do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego od 1 kwietnia 2021 roku jako pracownik. Zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych na dokumencie (...) wpłynęło w dniu 8 kwietnia 2021 roku.

(okoliczności bezsporne)

W dniu: 01.04.2021 r. wnioskodawca odbył szkolenie BHP- instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy.

(karta szkolenia wstępnego – k. 12, część B akt osobowych w kopercie – k. 31)

Wnioskodawca jeździł taksówką osobową – samochodem (P. (...)), co drugi dzień, po kilka godzin dziennie, zazwyczaj do godzin popołudniowych. Samochód pozostawiony był blisko miejsca zamieszkania odwołującego, na parkingu bezpłatnym róg (...).

(zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342 w związku z rozprawą z dnia 21 czerwca 2023 roku e-protokół (...):02:54 – 00:32:40 – płyta CD – k. 302, zeznania świadka P. J. na rozprawie w dniu 16 października 2023 roku e-protokół (...):19:20 – 00:30:44 – płyta CD – k. 324)

Do danego samochodu przypisanych było dwóch kierowców. Każdy z nich miał własny klucz do pojazdu. Płatnik składek decydował o tym kiedy i w jaki sposób się kierowcy się wymieniali. Zmiennikiem wnioskodawcy był P. J.. Sporadycznie widywali się.

(zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342 w związku z rozprawą z dnia 21 czerwca 2023 roku e-protokół (...):02:54 – 00:32:40 – płyta CD – k. 302, zeznania płatnika składek na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342 w związku z rozprawą z dnia 21 czerwca 2023 roku e-protokół (...):32:40 – 00:47:47 – płyta CD – k. 302, zeznania świadka P. J. na rozprawie w dniu 16 października 2023 roku e-protokół (...):19:20 – 00:30:44 – płyta CD – k. 324)

Dni i godziny pracy wnioskodawca ustalał bezpośrednio z S. D..

(zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342 w związku z rozprawą z dnia 21 czerwca 2023 roku e-protokół (...):02:54 – 00:32:40 – płyta CD – k. 302, zeznania płatnika składek na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342)

Płatnik składek kontrolował czas pracy wnioskodawcy za pośrednictwem specjalnej aplikacji wskazującej aktywność wnioskodawcy jako kierowcy– trasę, którą wykonywał, miejsce, w którym się znajdował. Każdy kierowca miał nadany w systemie specjalny, indywidualny numer. Każdego miesiąca wnioskodawca rozliczał się z ilości odbytych kursów z płatnikiem składek. Za paliwo samochodowe ubezpieczony rozliczał się za pomocą paragonu ze stacji benzynowej.

(paragony – k. 327-328, dokument księgowy – k. 326, zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342 w związku z rozprawą z dnia 21 czerwca 2023 roku e-protokół (...):02:54 – 00:32:40 – płyta CD – k. 302, zeznania płatnika składek na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342 w związku z rozprawą z dnia 21 czerwca 2023 roku e-protokół (...):32:40 – 00:47:47 – płyta CD – k. 302)

M. D. (kierowca serwisant) oraz T. D. (serwisant) - bracia S. D. będący zarazem pracownikami w jego firmie, a także K. Z. zatrudniony na stanowisku serwisanta kas fiskalnych widywali wnioskodawcę jak rozliczał się z płatnikiem w siedzibie firmy tj. w Ł., ul. (...), nr 48.

(zeznania świadka M. D. na rozprawie w dniu 16 października 2023 roku e-protokół (...):07:10 – 00:12:53 – płyta CD – k. 324, zeznania świadka T. D. na rozprawie w dniu 16 października 2023 roku e-protokół (...):12:53 – 00:19:20 – płyta CD – k. 324, zeznania świadka K. Z. na rozprawie w dniu 16 października 2023 roku e-protokół (...):30:44-00:36:21 – płyta CD – k. 324)

Wnioskodawca od dnia 1.04.2021 r. do 14.06.2021 r. przyjmował zlecenia z pośrednictwem T. (...) S.C.

(zaświadczenie – k. 338)

Płatnik składek poza wnioskodawcą zatrudniał także inne osoby jako kierowców taksówki osobowej w wymiarze ¼ etatu, sporadycznie na cały etat. Z reguły zatrudnia pracowników w oparciu o umowy na czas nieokreślony.

(zestawienie osób zatrudnionych w kopercie – k. 31, zeznania płatnika składek na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342 w związku z rozprawą z dnia 21 czerwca 2023 roku e-protokół (...):32:40 – 00:47:47 – płyta CD – k. 302)

Wynagrodzenie za pracę było płacone ubezpieczonemu gotówką do ręki. Odwołujący podpisywał się na listach obecności. Wysokość wynagrodzenia kształtowała się następująco:

- kwiecień 2021 roku – 536,67 zł;

- maj 2021 roku – 214,67 zł;

- czerwiec 2021 roku – 193,71 zł.

(wniosek, listy płac część B akt osobowych w kopercie – k. 31)

W nocy z 13 czerwca 2021 roku na 14 czerwca 2021 roku wnioskodawca źle się poczuł, miał wysokie ciśnienie, było mu duszno. Został przewieziony do szpitala.

(zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 8 stycznia 2024 roku e-protokół (...):08:26 – 00:16:31 – płyta CD – k. 342 w związku z rozprawą z dnia 21 czerwca 2023 roku e-protokół (...):02:54 – 00:32:40 – płyta CD – k. 302)

W dniu 14.06.2021 r. skarżący przeszedł operację – wykonano trepanację czołową prawostronną - kraniektomię podpotyliczną odbarczającą i ewakuację krwiaka śródmóżdżkowego lewej półkuli móżdżku. W okresie pooperacyjnym odwołujący doznał bakteryjnego zapalenia opon mózgowych – rdzeniowych. W lipcu 2021 roku u wnioskodawcy rozpoznano porażenie kończyn dolnych. Stan po usunięciu krwiaka móżdżku. W sierpniu 2021 roku wnioskodawca został przyjęty do szpitala – M. (...). J. w Ł. z powodu pogorszenia sprawności motorycznej, trudności w poruszaniu się i wykonywaniu czynności dnia codziennego, osłabienia siły mięśniowej kończyn górnych i dolnych oraz zaburzeń równowagi celem rehabilitacji. W 2022 roku u skarżącego rozpoznano następstwa chorób naczyniowych mózgu. Po przebytym udarze mózgu ubezpieczony ma niedowład lewostronny.

(dokumentacja medyczna – k. 50-50 verte, k. 53-122, k. 124-132 verte, k. 135-136, k. 139-141, k. 149-291)

Wnioskodawca w okresie od 14.06.2021 r. do 27.06.2021 r. otrzymał wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy płatne ze środków pracodawcy, od 28.06.2021 r. do 12.12.2021 r. zasiłek chorobowy, od 13.12.2021 r. do 07.12.2022 r. był uprawniony do świadczenia rehabilitacyjnego.

(okoliczność bezsporna)

W okresie od stycznia 2021 roku do maja 2023 roku ubezpieczany korzystał z usług następujących placówek medycznych:

- Przychodnia dr. A. P. w Ł.;

- Wojewódzka (...) w Ł.;

- Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej (...) Szpital (...) w Ł.;

- Miejskie Centrum Medyczne im dr. K. J. w Ł.;

- (...) Sp. z o.o. Sp.k. w Ł.;

- Wojewódzki (...) im. dr. W. B. w Ł.;

- N. C. w Ł..

(wykaz placówek – k. 33-33 verte)

Płatnik składek osiągnął dochód:

- w grudniu 2021 roku – 152 301,39 zł

- w grudniu 2022 roku – 142 066,39 zł

- w marcu 2023 roku – 150 421,86 zł.

(podatkowa księga przychodów i rozchodów w kopercie – k. 31)

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał na podstawie dowodów z dokumentów zawartych w aktach organu rentowego i załączonych do akt sprawy, w tym akt osobowych wnioskodawcy dot. spornego okresu zatrudnienia u płatnika składek, których to dokumentów żadna ze stron nie kwestionowała, a także w oparciu o zeznania świadków oraz zeznania wnioskodawcy i płatnika składek. Sąd uznał, iż te zeznania co do tego, iż wnioskodawca w spornym okresie wykonywał pracę na stanowisku kierowcy taksówki osobowej do czasu kiedy to stał się niezdolny do pracy z powodu choroby tj. od 14.06.2021 r. w warunkach podporzadkowania pracodawcy są spójne, konsekwentne, logiczne.

Z zeznań tych wynika wprost, czym zajmował się wnioskodawca w trakcie wykonywania pracy u płatnika i na jakich warunkach. Powołani w sprawie świadkowie spójnie potwierdzili, że widzieli jak skarżący w spornym okresie rozliczał się z ilości odbytych kursów z płatnikiem składek w siedzibie firmy tj. w Ł., ul. (...), nr 48. W sprawie w sposób niebudzący wątpliwości ustalono także okoliczności w jakich powstała niezdolność do pracy wnioskodawcy. Brak więc podstaw do uznania, co sugeruje w zaskarżonej decyzji organ rentowy, iż praca przez wnioskodawcę nie była faktycznie wykonywana, a umowę o pracę zawarto wyłącznie dla pozoru.

Sąd ma przy tym na uwadze, iż w okresie 14.06.2021 r. do 27.06.2021 r. przebywał na zwolnieniu lekarskim, następnie od 28.06.2021 r. do 12.12.2021 r. pobierał zasiłek chorobowy, a od 13.12.2021 r. do 07.12.2022 r. był uprawniony do świadczenia rehabilitacyjnego. Nie mniej jednak powyższe, w świetle okoliczności sprawy, było determinowane jego złym stanem zdrowia, potwierdzonym załączoną do akt sprawy dokumentacją medyczną i zeznaniami wnioskodawcy, a nie zaś chęcią uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego bez podstawy prawnej, kosztem innych ubezpieczonych. Jak wskazuje zgromadzony w sprawie materiał wnioskodawca chciał zawartą z płatnikiem umowę o pracę realizować i do dnia 14.06.2021 r. wynikające z niej obowiązki faktycznie wypełniał. Niewątpliwie udar jakiego doznał skarżący i który to spowodował jego hospitalizację od 14.06.2021 r. był nagłą chorobą - zdarzeniem losowym, niemożliwym do przewidzenia. Późniejszy powrót do pracy, z uwagi na stwierdzony po przebytym udarze mózgu niedowład lewostronny był niemożliwy. Fakt, iż zatrudnienie wnioskodawcy nie wiązało się ostatecznie dla płatnika z wymiernymi korzyściami, a generowało koszty, w tym stanie rzeczy nie jest jednak wystarczającą podstawą do tego by kwestionować istnienie tytułu ubezpieczenia.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2023.0.1230), zwanej dalej ustawą systemową, do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy między innymi realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych.

Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego, określonego zakresem odwołania od decyzji organu rentowego do sądu (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2008 r., II UZ 4/08, OSNP 2009 nr 11-12, poz. 163 oraz z dnia 19 sierpnia 2015 r., II UZ 12/15, LEX nr 1789937).

W rozpatrywanej sprawie kluczowe było ustalenie, czy umowa o pracę zawarta przez ubezpieczonego z płatnikiem składek jest umową ważną i skuteczną, czy też - jak twierdzi ZUS - umowę tę zawarto dla pozoru, w związku z czym nie wywołała ona i nie wywołuje skutków w zakresie podlegania przez wnioskodawcę ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od dnia 1 kwietnia 2021 roku do dnia 7 grudnia 2022 roku.

Zgodnie z treścią art.6 ust.1 punkt 1, art.8 ust.1 i art.11 ust.1 i art.12 ust.1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2023.0.1230), pracownicy, to jest osoby pozostające w stosunku pracy, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Stosownie do treści art. 1 ust 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U.2022.0.1732) osobom tym, w razie choroby lub macierzyństwa, przysługują świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych ustawą.

Należy podkreślić, że organ rentowy ma prawo do badania, a także kwestionowania, podstaw ubezpieczenia w tym umów o pracę, ponieważ rodzą one skutki w dziedzinie ubezpieczeń społecznych. Jednak w takiej sytuacji to na organie rentowym spoczywa obowiązek udowodnienia pozorności umowy lub jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, w myśl art. 6 k.c. Stanowisko takie zajął także Sąd Najwyższy np. w wyroku z dnia 15 lutego 2007 r., I UK 269/06, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 78 oraz w wyroku z dnia 24 sierpnia 2010 r. I UK 74/10, w którym stwierdził, iż:

„1. Na organie rentowym, który przyjął zgłoszenie do ubezpieczenia pracowniczego i nie kwestionował tytułu tego zgłoszenia oraz przyjmował składki, spoczywa ciężar dowodu, że strony umowy o pracę złożyły fikcyjne oświadczenia woli.

2. Podstawą ubezpieczenia społecznego jest rzeczywiste zatrudnienie, a nie sama umowa o pracę (art. 22 k.p., art. 6 ust. 1 pkt 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Umowa o pracę nie jest czynnością wyłącznie kauzalną, gdyż w zatrudnieniu pracowniczym chodzi o wykonywanie pracy. Brak pracy podważa umowę o pracę. Innymi słowy jej formalna strona, nawet połączona ze zgłoszeniem do ubezpieczenia społecznego, nie stanowi podstawy takiego ubezpieczenia.” (LEX nr 653664)

Zdaniem Sądu Okręgowego, organ rentowy w żaden sposób nie udowodnił, iż zakwestionowana przez niego umowa o pracę miała charakter pozorny, a strony zmierzały wyłącznie w celu nabycia prawa do wypłaty świadczeń z ubezpieczeń społecznych, co zarzucał stronom umowy o pracę. Pełnomocnik reprezentujący ZUS nie zgłosił, w toku procesu, żadnych wniosków dowodowych, za pomocą których wykazałby pozorność zawartej między stronami umowy.

Sąd ocenił zatem zasadność decyzji w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy, który okazał się wystarczający do wydania orzeczenia.

Wskazać należy również, że ingerencja sądu w kierunku przejęcia od strony inicjatywy dowodowej mogłaby się spotkać ze skutecznie podniesionym przez drugą stronę słusznym zarzutem naruszenia zasady bezstronności. Faktem jest, że postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wiąże się z pewnymi odrębnościami również w tej sferze, jednakże Sąd nie może zastępować działaniem z urzędu strony procesowej tym bardziej wówczas, gdy jest ona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego- por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 marca 2013 r. III AUa 1011/12 LEX nr 1298879.

Strona, która nie przytoczyła wystarczających dowodów na poparcie swoich twierdzeń, ponosi ryzyko niekorzystnego dla siebie rozstrzygnięcia, o ile ciężar dowodu, co do tych okoliczności na niej spoczywał, a Sąd musi wyciągnąć ujemne konsekwencje z braku udowodnienia faktów przytoczonych na uzasadnienie żądań lub zarzutów – por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 lutego 2013 r. I ACa 613/12 LEX nr 1294695.

Definicja pracownika, na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych, została zawarta w przepisie art.8 ust.1 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, iż za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Pojęcie stosunku pracy o jakim mowa w art.8 ust.1 ww. ustawy jest równoznaczne z pojęciem stosunku pracy definiowanym przez art.22 k.p. (wyrok SN z 13.07.2005 r., I UK 296/04, OSNP 2006/9-10/157).

O uznaniu stosunku łączącego strony za stosunek pracy rozstrzygają przepisy prawa pracy.

Według art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku kodeks pracy, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Skutku przystąpienia do ubezpieczenia nie wywołuje zawarcie umowy o pracę, której strony stwarzają pozór realizacji przez ubezpieczonego czynności odpowiadających treści art. 22 k.p., czyli wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, za wynagrodzeniem, odpowiadającym ilości i jakości świadczonej pracy (art. 78 k.p.). Do cech pojęciowych pracy, stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika w ramach stosunku pracy należą osobiste (nie może on wyręczyć się w pracy inną osobą) i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania pracodawcy. Dla stwierdzenia cechy podporządkowania pracowniczego z reguły wskazuje się na takie elementy jak: określony czas pracy i określone miejsce wykonywania czynności, podpisywanie list obecności, podporządkowanie pracownika regulaminowi pracy oraz poleceniom kierownictwa co do miejsca czasu i sposobu wykonywania pracy, obowiązek wykonywania poleceń przełożonych itp.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Przepis art. 83 k.c. charakteryzuje czynność prawną pozorną przez wskazanie trzech jej elementów, które muszą wystąpić łącznie: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru, oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru. Złożenie oświadczenia woli dla pozoru oznacza, że osoba oświadczająca wolę w każdym wypadku nie chce, aby powstały skutki prawne, jakie zwykle prawo łączy ze składanym przez nią oświadczeniem. Brak zamiaru wywołania skutków prawnych oznacza, że osoba składająca oświadczenie woli, albo nie chce w ogóle wywołać żadnych skutków prawnych, albo też chce wywołać inne, niż wynikałoby ze złożonego przez nią oświadczenia woli.

Z czynnością prawną pozorną mamy do czynienia wówczas, gdy występują, łącznie, następujące warunki: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru, oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru, czyli być aktywnym uczestnikiem stanu pozorności. Pierwsza i zasadnicza cecha czynności pozornej wyraża się brakiem zamiaru wywołania skutków prawnych, jakie prawo łączy z tego typu i treścią złożonego oświadczenia. Jest to zatem z góry świadoma sprzeczność między oświadczonymi a prawdziwymi zamiarami stron, czyli upozorowanie stron na zewnątrz i wytworzenie przeświadczenia dla określonego kręgu (otoczenia), nie wyłączając organów władzy publicznej, że czynność o określonej treści została skutecznie dokonana. Jednakże zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w wyroku z 14 marca 2001 roku (sygn. akt III UKN 258/00, opubl. OSNAP 2002/21/527), nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował. Nie wyklucza to rozważenia, czy w konkretnym przypadku zawarcie umowy zmierzało do obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że podleganie pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu jest uwarunkowane nie tyle samym faktem zawarcia umowy o pracę i opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ale legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy. Sam bowiem fakt, że oświadczenia stron umowy o pracę zawierają określone w art.22 k.p. formalne elementy umowy o pracę nie oznacza, że umowa taka jest ważna. Jeżeli bowiem strony umowy o pracę przy składaniu oświadczeń woli mają świadomość tego, że osoba określona w umowie o pracę, jako pracownik pracy świadczyć nie będzie, a osoba wskazana, jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy i do podjęcia i wykonywania pracy nie doszło a jedynym celem umowy było umożliwienie skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, to umowę taką uważa się za zawartą dla pozoru - art.83§1 k.c. Umowa taka nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2008 roku II UK 148/07, Lex nr 846577; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2005 roku II UK 321/04, OSNP 2006/11-12/190; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2001 roku II UKN 244/00, OSNP 2002/20/496; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2010 roku II UK 204/09, Lex nr 590241). Przy czym nie jest to jedyna postać pozorności umowy o pracę. Pozorność umowy o pracę ma miejsce nie tylko wówczas, gdy mimo jej zawarcia praca w ogóle nie jest świadczona, ale również wtedy, gdy jest faktycznie świadczona, lecz na innej podstawie niż umowa o pracę. W każdym przypadku decydujące znaczenie ma treść umowy i okoliczności faktyczne jej wykonywania.

Warto także wskazać, że w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 21 maja 2010 r. w sprawie I UK 43/10 (Lex nr 619658) trafnie stwierdzono, że umowa o pracę jest zawarta dla pozoru, a przez to nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli strony z góry zakładają, iż nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowych oraz wypadkowego i chorobowego, to podjęcie zatrudnienia w celu objęcia tymi ubezpieczeniami i ewentualnie korzystania z przewidzianych nimi świadczeń nie jest obejściem prawa.

W wyroku Sądu Najwyższego z 24 sierpnia 2010 r. w sprawie I UK 74/10 (Lex numer 653664) stwierdzono zaś, że podstawą ubezpieczenia społecznego jest rzeczywiste zatrudnienie, a nie sama umowa o pracę (art. 22 k.p., art. 6 ust. 1 pkt 1 i art. 13 pkt 1 w/w ustawy). Umowa o pracę nie jest czynnością wyłącznie kauzalną, gdyż w zatrudnieniu pracowniczym chodzi o wykonywanie pracy. Brak pracy podważa sens istnienia umowy o pracę. Innymi słowy jej formalna strona, nawet połączona ze zgłoszeniem do ubezpieczenia społecznego, nie stanowi podstawy takiego ubezpieczenia.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że motywacja skłaniająca do zawarcia umowy o pracę nie ma znaczenia dla jej ważności jednakże przy takim wyłącznie założeniu, że nastąpiło rzeczywiste jej świadczenia zgodnie z warunkami określonymi w art. 22 §1 k.p.

Okoliczności faktyczne niniejszej sprawy nie potwierdzają, aby celem zawarcia umowy o pracę był brak woli rzeczywistego jej świadczenia z jednej strony i brak woli korzystania z tej pracy przez drugą stronę. Zawierając przedmiotową umowę o pracę wnioskodawca nie mógł przewidzieć, że w dniu 14.06.2021 r. dozna udaru. O wadze problemów zdrowotnych wnioskodawcy świadczy konieczność hospitalizacji i przejścia zabiegu operacyjnego w postaci: trepanacji czołowej prawostronnej - kraniektomii podpotylicznej odbarczającej i ewakuacji krwiaka śródmóżdżkowego lewej półkuli móżdżku. Nie mógł tego przewidzieć również płatnik składek.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego jako podstawowe cechy stosunku pracy odróżniające go od innych stosunków prawnych wymienione zostały: dobrowolność; osobiste świadczenie pracy w sposób ciągły, powtarzający się; podporządkowanie, wykonywanie pracy pod kierownictwem pracodawcy, w miejscu i czasie wyznaczonym przez niego; ryzyko pracodawcy; odpłatny charakter zatrudnienia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2006 roku I PK 110/06 Lex nr 207175; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2009 roku, III PK 39/09, Lex nr 578140). W wyroku z dnia 25 listopada 2005 roku (I UK 68/05, Lex nr 177165) Sąd Najwyższy stwierdził, iż wykonywanie pracy pod kierownictwem pracodawcy (pracy podporządkowanej) jest cechą o charakterze konstrukcyjnym dla istnienia stosunku pracy. Z kolei w uzasadnieniu do wyroku z dnia 7 marca 2006 roku (I PK 146/05 (Lex nr 234370) Sąd Najwyższy przypomniał, iż cechami charakterystycznymi dla stosunku pracy – wskazywanymi w orzecznictwie – są także: obowiązek osobistego wykonywania pracy, zakaz wyręczania się osobami trzecimi; bezwzględne obowiązywanie zasady odpłatności; pracowniczy obowiązek starannego działania, a nie osiągnięcia rezultatu, oraz obciążenie pracodawcy ryzykiem prowadzenia działalności; wykonywanie pracy skooperowanej, zespołowej; ciągłość świadczenia pracy; występowanie pewnych cech charakterystycznych dla stosunku pracy, np. wypłaty wynagrodzenia za godziny nadliczbowe. Sąd Najwyższy wskazał także, że o kwalifikacji stosunku prawnego jako stosunku pracy decyduje przede wszystkim sposób wykonywania zatrudnienia. Strony mogą więc złożyć wyraźne oświadczenia woli co do ukształtowania podstawy prawnej zatrudnienia. Jednak nawet bez wyraźnego wyrażenia woli przez strony (złożenia oświadczeń woli w tym zakresie) stosunek prawny może być kwalifikowany jako stosunek pracy, jeżeli strony wykonują go w sposób charakterystyczny dla tego stosunku prawnego.

W tej sytuacji do Sądu należało przeprowadzenie oceny, czy analizowany stosunek prawny nosił konstytutywne cechy stosunku pracy.

W tym celu Sąd zbadał, czy odwołujący się w spornym okresie osobiście świadczył pracę podporządkowaną pracodawcy (pod kierownictwem pracodawcy) w sposób ciągły, odpłatny, na rzecz i ryzyko pracodawcy. Dokonanie powyższego ustalenia miało bowiem znaczenie dla objęcia wnioskodawcy obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi: emerytalnym, rentowymi, chorobowym oraz wypadkowym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę.

O okoliczności, że wnioskodawca faktycznie wykonywał swą pracę w granicach powierzonych mu obowiązków na stanowisku kierowcy taksówki osobowej świadczy zgromadzona w sprawie dokumentacja w postaci min. umowy o pracę, karty szkolenia wstępnego, list płac zawierających podpisy wnioskodawcy, a także osobowe źródła dowodowe tj. zeznania wnioskodawcy, świadków, zainteresowanego płatnika składek. Z zeznań skarżącego wprost wynikało, że dni i godziny pracy ustalał bezpośrednio z płatnikiem składek S. D., i to również on nadzorował jego pracę. Płatnik składek kontrolował czas pracy wnioskodawcy za pośrednictwem specjalnej aplikacji wskazującej aktywność wnioskodawcy jako kierowcy. Przy jej pomocy mógł śledzić trasę, którą danego dnia pokonywał ubezpieczony, miejsce w którym się znajdował. W tym systemie wnioskodawca funkcjonował pod specjalnie nadanym, indywidualnym numerem. Wskazane dowody w żaden sposób nie zostały obalone przez stronę przeciwną (art. 6 k.c.). Okoliczność wykonywania pracy przez odwołującego jako kierowcy potwierdzili zeznający w sprawie świadkowie, którzy zgodnie wskazywali, że w spornym okresie widzieli wnioskodawcę jak rozliczał się z płatnikiem z ilości odbytych kursów w siedzibie firmy tj. w Ł., ul. (...), nr 48. Sąd ustalił także, że za paliwo samochodowe ubezpieczony rozliczał się za pomocą paragonów ze stacji benzynowych. Sąd dał wiarę zeznaniom świadków, w tym M. D. oraz T. D., którzy są osobami bliskimi dla płatnika. Oczywistym jest, że sam fakt bliskiego spokrewnienia zainteresowanego z tymi świadkami, którzy są jego braćmi nie może a priori wykluczyć zeznań tych świadków z kręgu wiarygodnych osobowych źródeł dowodowych w niniejszej sprawie. Rzecz bowiem w tym, że w takiej sytuacji zawsze należy z daleko idącą ostrożnością dokonywać oceny wartości dowodowej składanych zeznań przez osoby spokrewnione i bliskie dla w tym wypadku płątnika, który przyłączył się do odwołania złożonego przez wnioskodawcę oraz starannie skonfrontować je z pozostałym materiałem dowodowym. Mając na uwadze powyższe, zdaniem Sądu, okoliczność spokrewnienia świadków: M. D. oraz T. D. z płatnikiem nie miała znaczenia dla przypisania ich zeznaniom waloru wiarygodności, albowiem ich treść jest zgodna nie tylko z zeznaniami wnioskodawcy, ale także z dokumentami złożonymi do akt sprawy i zalegającymi w aktach rentowych oraz z zeznaniami pozostałych świadków.

W ocenie sądu, wobec treści zeznań świadków, odwołującego i płatnika, nie ma podstaw do tego, by podzielić stanowisko organu rentowego, że przedmiotowa umowa o pracę była pozorna. Skoro faktycznie była wykonywana, co potwierdził zgromadzony materiał dowodowy, to o pozorności nie może być mowy, tym bardziej, że zaistniały te elementy, na które wskazuje art. 22 § 1 k.p., a mianowicie praca była wykonywana odpłatnie, a także w na warunkach wskazanych przez pracodawcę i pod jego kierownictwem. Miejscem pracy jak wynikało z umowy o pracę była Ł., ul. (...) i cała Polska. Praca ubezpieczonego była nadzorowana na bieżąco bezpośrednio przez płatnika składek, a więc należy traktować ją jako wykonywaną w warunkach podporządkowania, właściwych stosunkowi pracy. Jednocześnie z zaświadczenia wystawionego przez (...)-400 s.c. wynika, że płatnik składek współpracował z ów spółką , a wnioskodawca od dnia 1.04.2021 r. do 14.06.2021 r. faktycznie przyjmował i realizował zlecenia za pośrednictwem T. (...) S.C.

Tym samym - wbrew ocenie organu rentowego - istnieją dowody na potwierdzenie faktu świadczenia pracy przez ubezpieczonego na rzecz ww. płatnika składek, co prowadzi do przyjęcia, że umowa o pracę z 1.04.2021 r. została zawarta zgodnie z przepisami prawa pracy.

Płatnik oczekiwał od pracownika obecności i rzetelnego wykonywania pracy. Jest to istotne, jeżeli uwzględni się, że zatrudnienie pracownicze odwołuje się do staranności, a nie rezultatu.

Ponadto podkreślić należy też, iż praca świadczona przez wnioskodawcę była wykonywana na ryzyko płatnika. To on ponosił ryzyko osobowe i ekonomiczne związane z nieobecnością wnioskodawcy zarówno związane z brakiem należytej obsady pracowniczej terminowym wykonaniem prac i kosztami z tym związanymi.

Z powyższych względów, Sąd Okręgowy uznał, że strony były związane umową o pracę, gdyż sporny stosunek prawny nosił konstytutywne cechy umowy o pracę, wynikające z art. 22 § 1 k.p.

Natomiast z uzyskaniem przez wnioskodawcę statusu pracownika wiązał się skutek w postaci nabycia przez niego uprawnień do świadczeń ubezpieczenia społecznego. Skutek ten nie został wywołany działaniem niezgodnym z przepisami obowiązującego prawa, ale wynika z obowiązującego systemu prawnego. Żadnego z dowodów nie wynika, że zamiarem wnioskodawcy nie było świadczenie pracy, a jedynie stworzenie pozorów jej wykonywania, w celu uzyskania w przyszłości świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Fakt, że wnioskodawca w niedługim czasie po rozpoczęciu pracy stał się niezdolny do jej wykonywania z powodu choroby - sam w sobie nie może stanowić podstawy uznania zatrudnienia za pozorne, jeżeli umowa o pracę jest faktycznie realizowana, a tak było w rozpatrywanej sprawie. Nie należy też tracić z pola widzenia, iż w dużej mierze do długiego okresu niezdolności do pracy wnioskodawcy przyczyniło się nagłe zdarzenie, udar, którego doznał, co wynika wprost z dokumentacji medycznej. A zatem nie może się ostać stanowisko ZUS, że wnioskodawca podjął zatrudnienie chcąc skorzystać ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, gdyż nie mógł on przewidzieć nagłego załamania zdrowia. W dniu 14.06.2021 r. został przyjęty do szpitala, przeszedł poważną operację, następnie podlegał długotrwałemu leczeniu, mimo to skutki przebytego udaru odczuwa po dzień dziejscy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w pkt. 1 sentencji wyroku.

O kosztach pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu orzeczono na podstawie z § 15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U.2023.0.2437) uwzględniając zwrot stawki podatku VAT (§ 4 ust.3). Przy tym wysokość kosztów ustalono mając na uwadze treść wyroku TK z 23.04.2020 SK 66/19 Dz. U. z 2020 r. poz 769, wyroku TK z 19.04.2023 SK 85/22 Dz.U. 2023, poz. 796 oraz postanowienia SN z 7.01.2021 I CSK 598/20 - pkt. 2 sentencji wyroku.