Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 września 2008 r.
I PK 27/08
Obowiązkom wynikającym z umowy o zakazie konkurencji (art. 1011
i art.
1012
k.p.) uchybia jedynie taka działalność pracownika, która jest przez niego
rzeczywiście prowadzona, adresowana jest do tego samego kręgu odbiorców,
choćby częściowo pokrywa się z działalnością pracodawcy i realnie zagraża
jego interesom.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie: SN Herbert Szurgacz, SA
Halina Kiryło (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 wrześ-
nia 2008 r. sprawy z powództwa „B.” Spółki z o.o. w G. przeciwko Robertowi Z. o od-
szkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 10 października 2006 r.
[...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punkcie 1 i przekazał sprawę w tym zakresie
Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach do
ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
W trakcie toczącego się przed Sądem Rejonowym-Sądem Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Gliwicach [...] postępowania z powództwa Roberta Z. przeciwko
„B.” Spółce z o.o. w G. pozwana wystąpiła z powództwem wzajemnym o zapłatę
kwoty 10.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu tytułem kary
umownej za naruszenie przez powoda i pozwanego wzajemnego zakazu konkuren-
cji. W uzasadnieniu żądania podała, iż wbrew ustaleniom dokonanym przy nawiązy-
waniu przez strony stosunku pracy i poleceniom przełożonych Robert Z. nie zlikwi-
dował prowadzonej na własny rachunek działalności gospodarczej i kontynuował ją w
2
czasie zatrudnienia w Spółce, mimo że miała ona konkurencyjny charakter dla inte-
resów pracodawcy.
Powód i pozwany wzajemny Robert Z. w odpowiedzi na pozew wniósł o jego
oddalenie. Motywując swoje stanowisko w sporze zarzucił, że powodowa Spółka
wiedziała o prowadzonej przez pozwanego działalności gospodarczej i nigdy nie do-
magała się jej zaprzestania. W ramach tejże działalności pozwany reklamował swego
pracodawcę na targach ogólnopolskich, a nawet udostępniał swój własny sprzęt in-
nym pracownikom Spółki.
Postanowieniem z dnia 3 lutego 2005 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Gliwicach wyłączył sprawę o zapłatę spornej kary umownej do
odrębnego rozpoznania i uznając swoją niewłaściwość przekazał tę sprawę Sądowi
Rejonowemu-Sądowi Pracy w Sosnowcu do rozpoznania.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Sosnowcu wyrokiem z 8 marca 2006 r. oddalił
powództwo. Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany Robert Z. prowadzi od 2001 r. dzia-
łalność gospodarczą pod firmą Korporacja Reklamy A., w ramach której wydaje ko-
mercyjne czasopismo „B.M.”. Firma świadczyła również usługi dla powoda „B.” Spółki
z o.o. w G. w lipcu i sierpniu 2003 r. Powodowa Spółka jest drukarnią wielkoformato-
wą, specjalizującą się w drukowaniu billboardów, siatek na elewacje i plakatów. W
związku z przeprowadzonym przez Spółkę naborem pracowników strony zawarły w
dniu 1 września 2003 r. umowę o pracę na okres próbny jednego miesiąca, a na-
stępnie umowę o pracę na czas określony od 10 października 2003 r. do 9 paździer-
nika 2004 r. Powierzono pozwanemu stanowisko przedstawiciela handlowego, a jako
miejsce pracy wyznaczono W. Do obowiązków pozwanego należało pozyskiwanie
klientów dla powodowej Spółki. Początkowo świadczył pracę w pełnym wymiarze
godzin, jednakże z mocy porozumienia stron z dnia 30 marca 2004 r. zmieniono
system czasu pracy pozwanego na zadaniowy, a zakres owych zadań określono w
załączniku do umowy. Wraz z nawiązaniem stosunku pracy strony zawarły 10 paź-
dziernika 2003 r. umowę o zakazie konkurencji w czasie trwania zatrudnienia i w
okresie jednego roku po jego ustaniu. W § 2 umowy sprecyzowano zakres czynności
uznawanych za działalność konkurencyjną. Zaliczono do nich zawieranie umów: o
pracę, zlecenia, o dzieło, autorskiej lub wszelkich innych umów cywilnoprawnych,
których charakter, zakresy bądź przedmiot dotyczyły zadań lub obowiązków wyko-
nywanych w ramach umowy o pracę, zawierania umów o pracę, zlecenia, o dzieło,
autorskiej lub wszelkich inny umów cywilnoprawnych z podmiotami gospodarczymi,
3
których przedmiot działalności jest taki sam bądź podobny do przedmiotu działalno-
ści wykonywanej przez pracodawcę, uczestniczenie w przedsięwzięciach lub pod-
miotach konkurencyjnych dla pracodawcy w szczególności jako wspólnik bądź czło-
nek władz oraz poprzez wnoszenie wkładów, nabywanie, obejmowanie udziałów lub
akcji, z wyjątkiem nabywania lub obejmowania w celu lokaty kapitału akcji oferowa-
nych w publicznym obrocie papierami wartościowymi, podejmowanie i prowadzenie
działalności w zakresie wolnego zawodu oraz działalności gospodarczej na własny
lub cudzy rachunek, jeżeli jest ona konkurencyjna dla pracodawcy, wchodzenie w
stosunki prawne z klientami bądź personelem pracodawcy na własny lub cudzy ra-
chunek, udział w tworzeniu przedsiębiorstw konkurencyjnych oraz wspieranie tego
procesu pracą i wiedzą, przekazywanie dokumentów lub wzorów dokumentów sto-
sowanych przez pracodawcę o ile nie są to dokumenty lub wzory ogólnie stosowane,
bądź których wzory zostały opracowane przez organy państwowe. Zawarta umowa
była umową odpłatną. Zgodnie z § 5 kontraktu pracodawca zobowiązał się do wy-
płaty w czasie jej obowiązywania odszkodowania w wysokości 25% miesięcznego
wynagrodzenia zasadniczego pozwanego. Płatność następowała w miesięcznych
ratach. Jednocześnie strony zastrzegły możliwość domagania się przez pracodawcę
kary umownej w kwocie 10.000 zł w razie naruszenia przez pozwanego zakresu kon-
kurencji. W dniach od 18 do 20 lutego 2004 r. w W. odbywały się targi P. Powodowa
Spółka nie zorganizowała na nich swojego stanowiska, natomiast stanowisko takie
posiadał pozwany w ramach swojej działalności gospodarczej. W związku z powyż-
szym pozwany zamówił u pracodawcy pięć banerów informacyjnych z danymi doty-
czącymi swojej firmy, a także otrzymał pięć banerów powodowej Spółki. Podczas
targów prowadzono rozmowy handlowe w zakresie oferty spółki „B.”. Jedna z nich
zaowocowała późniejszą współpracą. W trakcie kolejnej imprezy handlowej, tj. Tar-
gów M.P. w W. w dniach od 31 marca do 2 kwietnia 2004 r. pozwany zorganizował
własne stoisko, na którym promował usługi pracodawcy, a efektem tego było podpi-
sanie kontraktów pomiędzy powodową Spółką a pozyskanymi dla niej klientami.
Podczas targów pozwany korzystał z pomocy dwóch osób, które zatrzymały się w
mieszkaniu służbowym Spółki „B.”. Doszło też do spotkania Roberta Z. z dyrektorem
handlowym Spółki Radosławem O., który otrzymał od pozwanego codzienne raporty
z podejmowanych działań. Wreszcie na ostatnich targach, jakie miały miejsce w P. w
dniach od 20 do 23 kwietnia 2004 r. pozwany, mimo korzystania z urlopu wypoczyn-
kowego, prowadził rozmowy z potencjalnymi klientami Spółki, których efektem było
4
zawarcie kontraktu na obklejenie kilku samochodów. Zebrane materiały Robert Z.
przekazał Radosławowi O. podczas spotkania w Hotelu P. Przez cały okres trwania
stosunku pracy pozwany wielokrotnie udostępniał pracownikom Spółki sprzęt w po-
staci laptopa, który posiadał na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej.
Łącząca strony umowa o pracę została rozwiązana w trybie porozumienia
stron z dniem 6 maja 2004 r. W dniu 7 maja 2004 r. działający imieniem powodowej
Spółki Damian G. zwolnił pozwanego z obowiązku przestrzegania klauzuli konkuren-
cyjnej. Do chwili rozstrzygnięcia sporu pracodawca nie zrealizował podpisanego
przez Roberta Z. przy zawieraniu umowy o zakazie konkurencji weksla in blanco.
Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Rejonowy stwierdził, iż w świetle art.
1011
§ 1 k.p. obowiązek niepodejmowania przez pracownika działalności konkuren-
cyjnej wobec pracodawcy może być ustanowiony jedynie w drodze czynności praw-
nej stron stosunku pracy. Umowa o zakazie konkurencji należy do klauzul autono-
micznych prawa pracy i może mieć charakter odpłatny lub nieodpłatny. Zakres
wzbronionej działalności konkurencyjnej strony mogą określić zarówno przy pomocy
kryteriów przedmiotowych (przez ustalenie jakiego typu czynności pracownik nie
może podejmować) jak i kryteriów formalnych (przez wskazanie w jakiej formie pra-
cownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej). Możliwe jest przy tym ogra-
niczenie obowiązku zakazu konkurencji w czasie. Zgodnie z art. 1011
§ 2 k.p. praco-
dawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konku-
rencji przewidzianego w umowie, może dochodzić wyrównania tej szkody na zasa-
dach określonych w przepisach rozdziału I działu V Kodeksu pracy. Natomiast z
mocy art. 483 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. strony mogą także zastrzec w umo-
wie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Kara umowna należy się przy
tym wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na rozmia-
ry poniesionej przez niego szkody w następstwie naruszenia zakazu konkurencji, a
nawet bez względu na to, czy szkoda taka w ogóle powstała. Dochodząc zapłaty
wspomnianej kary umownej trzeba jednak wykazać, że pracownik istotnie naruszył
zakaz konkurencji.
Jednym z działań, które w zawartej przez „B.” Spółkę z o.o. w G. z Robertem
Z. umowie o zakazie konkurencji określono jako konkurencyjne, było podejmowanie i
prowadzenie działalności gospodarczej na własny lub cudzy rachunek, jeżeli byłaby
ona konkurencyjna dla pracodawcy. Pozwany już w czasie zatrudnienia go przez
5
powódkę na okres próbny prowadził własną działalność gospodarczą, jednakże jej
zakres w żadnym razie nie pokrywał się z zakresem działalności Spółki. Robert Z.
zajmował się w ramach swojej działalności wydawaniem ogólnopolskiego magazynu
„B.M.” z branży sektora gadżetów i upominków reklamowych. Czasopismo to miało
komercyjny charakter i utrzymywało się ze sprzedaży powierzchni reklamowych na
swoich łamach. Z kolei działalność powodowej Spółki obejmowała wielkoformatowe
reklamy. Pozwany w zakresie swoich obowiązków pracowniczych specjalizował się
głównie w obklejaniu samochodów i sprzedaży wydruków. Również zachowanie Ro-
berta Z. w trakcie łączącej go z „B.” Spółką z o.o. w G. umowy o pracę nie wskazy-
wało na chęć konkurowania z pracodawcą. Podczas wspomnianych targów, odby-
wających się w W. i P., pozwany zamieszczał na swoim stoisku reklamy Spółki przez
nią wydrukowane i pozyskiwał klientów dla swego pracodawcy. Z kolei pracownicy
pozwanego korzystali z jego służbowego mieszkania, a pracownicy Spółki - ze
sprzętu Roberta Z., służącego mu do prowadzenia własnej działalności gospodar-
czej. W ocenie Sądu pierwszej instancji postępowanie pozwanego należy więc trak-
tować jako kooperację i pokojową współpracę z powodową Spółką a nie jako naru-
szenie zakazu konkurencji. Brak owego naruszenia pociągał zaś za sobą oddalenie
powództwa o zapłatę kary umownej.
Apelację od powyższego wyroku złożyła strona powodowa, zarzucając Sądowi
naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 1011
§ 1 k.p., polega-
jącą na zawężeniu pojęcia działalności konkurencyjnej do działalności faktycznie wy-
konywanej oraz niewłaściwe zastosowanie § 2 łączącej pracodawcę z pozwanym
umowy o zakazie konkurencji z dnia 10 października 2003 r. i przyjęciu, że umowa
zawiera enumeratywne wyliczenie rodzajów działalności konkurencyjnej oraz nieza-
stosowanie § 3 tejże umowy, a nadto obrazę przepisów postępowania, tj. art. 233
k.p.c., poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i uznanie za niewia-
rygodne zeznań wnioskowanego przez powodową Spółkę świadka oraz zeznań sa-
mej strony bez wskazania jakichkolwiek argumentów przemawiających za takim sta-
nowiskiem. Na tej podstawie skarżąca domagała się zmiany orzeczenia i uwzględ-
nienia powództwa lub uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpo-
znania w pierwszej instancji, każdorazowo z rozstrzygnięciem o kosztach procesu.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 10 października 2006 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że za-
sądził od pozwanego Roberta Z. na rzecz powoda „B.” Spółki z o.o. w G. kwotę
6
10.000 zł z ustawowymi odsetkami od daty 18 października 2004 r. oraz odstąpił od
obciążania pozwanego kosztami procesu.
Sąd drugiej instancji uznał za słuszny zarzut naruszenia prawa materialnego
przy ferowaniu zaskarżonego wyroku, a to art. 1001
§ 1 k.p., poprzez zawężenie
pojęcia działalności konkurencyjnej do działalności konkurencyjnej faktycznie wyko-
nywanej, a nadto naruszenie § 2 i § 3 łączącej strony umowy o zakazie konkurencji z
dnia 10 października 2003 r. Sąd Rejonowy pominął w swoich rozważaniach § 3 tej
umowy, z którego wynika współzależność pomiędzy przedmiotem działalności go-
spodarczej pracodawcy, ujawnionym w rejestrze, a działalnością, która powinna być
zaniechana bądź niepodejmowana przez związanego zakazem konkurencji pozwa-
nego pracownika. Z rejestru sądowego wynika zaś, że przedmiotem działalności po-
wodowej Spółki jest reklama. Taką też działalność zarejestrował i prowadził pozwa-
ny. Rację ma skarżący, iż w pojęciu działalności konkurencyjnej mieści się działal-
ność gospodarcza (podstawowa albo uboczna), której zakres określony w akcie za-
łożycielskim pokrywa się choćby częściowo z przedmiotem działalności przedsiębior-
stwa bez względu na to, czy dany podmiot w oznaczonym momencie prowadzi dzia-
łalność w pełnym zakresie czy też realizuje ją jedynie w odniesieniu do niektórych
sfer przedmiotu zakładanej działalności przedsiębiorstwa.
Wątpliwości Sądu Okręgowego wzbudziła również przedstawiona w motywach
wyroku pierwszoinstancyjnego ocena zebranego materiału dowodowego w świetle
art. 233 k.p.c. z uwagi na fakt zawarcia między stronami umowy o zakazie konkuren-
cji i zgodnych zeznań strony powodowej oraz świadka.
Mając powyższe na względzie Sąd drugiej instancji orzekł o zmianie zaskarżo-
nego wyroku i zasądzeniu dochodzonej przez Spółkę kary umownej, której kwota
była bezsporna.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego, w części obejmującej roz-
strzygnięcie o zmianie orzeczenia pierwszoinstancyjnego, złożył pozwany opierając
ją na dwóch podstawach, a mianowicie: I. naruszenia prawa materialnego, tj.: 1) art.
1011
§ 1 k.p. oraz § 2 umowy o zakazie konkurencji z dnia 10 października 2003 r.,
poprzez ich błędną wykładnię polegającą na niewłaściwym zdefiniowaniu pojęcia
„działalność konkurencyjna” i przyjęciu, iż pozwany prowadząc działalność gospo-
darczą pod firmą Korporacja Reklamy A. w S. w zakresie działalności wydawniczej,
w szczególności wydawania magazynu „B.M.” z branży sektora gadżetów i upomin-
ków reklamowych oraz sprzedaży artykułów promocyjno-reklamowych wykonywał
7
działalność konkurencyjną w stosunku do powodowej spółki zajmującej się drukiem
wielkoformatowych reklam (billboardów) siatek na elewacje i plakatów o wielkich
formatach, której przedmiot działalności przedsiębiorstwa wpisany w rejestrze obej-
mował również reklamę pomimo, że zakres działalności obu przedsiębiorców a także
podmiotowy obszar ich działania, tj. klientela, był odmienny, dodatkowo w sytuacji,
gdy w sposób dorozumiany powód zezwalał pozwanemu na kontynuowanie wcze-
śniej rozpoczętej działalności gospodarczej; 2) art. 1011
§ 2 k.p. oraz art. 484 k.c. w
związku z art. 300 k.p., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, iż w wy-
padku braku wystąpienia szkody po stronie pracodawcy (powoda) zasadne jest rosz-
czenie powoda o zasądzenie odszkodowania (kary umownej) w pełnej wysokości
(10.000 zł) kary umownej rażąco wygórowanej w sytuacji, gdy w sposób dorozumia-
ny powód zezwalał pozwanemu na kontynuowanie wcześniej rozpoczętej działalno-
ści gospodarczej, jak również naruszenie art. 8 k.p., poprzez jego niezastosowanie w
powyższej sytuacji; 3) przepisów działu 22 i 74 załącznika do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 października 1997 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności
PKD (Dz.U. Nr 128, poz. 829 ze zm.) oraz przepisów działu 22 i 74 załącznika do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfi-
kacji Działalności PKD (Dz.U. Nr 33, poz. 289, obowiązującego od 1 maja 2004 r.),
poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, że działalność gospodarcza prowadzona
przez pozwanego w zakresie działalności wydawniczej polegającej w szczególności
na wydawaniu magazynu „B.M.” pokrywa się z wpisaną do rejestru działalnością po-
woda zaklasyfikowaną jako „reklama”, a w konsekwencji uznanie, iż działalność go-
spodarcza pozwanego była działalnością konkurencyjną w stosunku do działalności
powoda; 4) art. 22 Konstytucji RP i art. 6 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności go-
spodarczej z dnia 2 lipca 2004 r., poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, że niedo-
zwoloną działalnością konkurencyjną pracownika (pozwanego) jest również działal-
ność w zakresie niewykonywanym w ogóle przez pracodawcę (powoda) a wpisanej
do rejestru przedsiębiorców, tj. reklamie, co stanowi rażące naruszenie konstytucyj-
nego prawa do wolności działalności gospodarczej; II.
naruszenie przepisów postępowania, tj.: - art. 233 k.p.c., poprzez błędną analizę
materiału dowodowego, w tym dokumentów rejestrowych stron, tj. odpisu z rejestru
przedsiębiorców i wypisu z ewidencji działalności gospodarczej i przyjęcie, iż zakres
działalności gospodarczej obu przedsiębiorców przynajmniej częściowo pokrywał się
w spornym okresie, co w konsekwencji stanowiło podstawę ustalenia, iż działalność
8
gospodarcza pozwanego nosiła znamiona działalności konkurencyjnej w stosunku do
powoda, a także błędne przyjęcie, iż powód wiedząc o prowadzonej przez pozwane-
go działalności gospodarczej informował go o konieczności zaprzestania takiej dzia-
łalności, które to uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Wskazując na powyższe pozwany wniósł alternatywnie o uchylenie zaskarżo-
nego wyroku w punkcie pierwszym i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu w Katowicach lub - w razie uznania podstawy naruszenia prze-
pisów postępowania za nieuzasadnioną - uchylenie orzeczenia w zaskarżonej części
i oddalenie apelacji powoda od wyroku Sądu pierwszej instancji, każdorazowo z roz-
strzygnięciem o kosztach postępowania.
W uzasadnieniu skargi pozwany przypomniał, że w świetle utrwalonego w lite-
raturze i judykaturze poglądu, działalność objęta zakazem konkurencji w rozumieniu
art. 1011
k.p. powinna spełniać trzy przesłanki, tj. być konkurencją wobec pracodaw-
cy w sensie obiektywnym (czyli zagrażać lub narażać jego interes), wzbronioną z
woli stron umowy i wskazaną w akcie założycielskim pracodawcy. Zdaniem skarżą-
cego w niniejszym przypadku nie zostały spełnione powyższe kryteria kwalifikacyjne.
Pozwany w ramach swej działalności gospodarczej polegającej na wydawaniu ma-
gazynu „B.M.” i sprzedaży artykułów promocyjno-reklamowych nie konkurował z
pracodawcą, który zajmował się wykonywaniem dla swoich klientów reklam wielko-
formatowych. Skarżący nie kwestionuje, że powód w zakresie działalności przedsię-
biorstwa objętej wpisem posiadał również reklamę zakwalifikowaną pod pozycją PKD
74.40. Żadna ze stron takiej działalności faktycznie nie prowadziła. Nie jest istotne,
jaką nazwę nosiła firma pozwanego ale czym się zajmowała. Działalność skarżącego
skupiała się na wydawaniu gazety, a tego rodzaju działalność mieści się w zakresie
działalności wydawniczej (pkt 22.12. według PKD) a nie reklamowej. Działalność po-
zwanego była przy tym nastawiona na zupełnie odmienną klientelę i nigdy nie wyrzą-
dziła powodowi szkody, a nawet nie stworzyła zagrożenia jej powstaniu. Fakt prowa-
dzenia przez skarżącego tejże działalności był znany pracodawcy od momentu na-
wiązania stosunku pracy i nigdy nie był przezeń kontestowany. Pozwany zauważył
nadto, że dochodząc zapłaty zastrzeżonej w umowie o zakazie konkurencji kary z
art. 484 k.c. w związku z art. 300 k.p. powód nie musiał wprawdzie dowodzić rozmia-
rów wyrządzonej mu szkody, ale powinien wykazać, że szkoda taka zaistniała. Za
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego trzeba też uznać domaganie się
przez Spółkę spornej kary umownej w sytuacji, gdy w momencie zawierania umowy
9
o zakazie konkurencji pracodawca nie zaznajomił skarżącego z zakresem swojej
działalności statutowej.
Zdaniem pozwanego Sąd drugiej instancji błędnie zakwalifikował działalność
gospodarczą skarżącego jako reklamową, podczas gdy w myśl przepisów rozporzą-
dzeń Rady Ministrów z dnia 7 października 1997 r. i 20 stycznia 2004 r. w sprawie
Polskiej Klasyfikacji Działalności istotą reklamy, którą zajmują się głównie agencje
reklamowe, jest realizowanie (w tym produkcja) reklam, poszukiwanie w środkach
masowego przekazu miejsca reklamowego dla swoich klientów, umieszczanie re-
klam w atrakcyjnych miejscach i wynajmowanie miejsc reklamowych dla klientów. Nie
jest natomiast reklamą zamieszczenie reklam przygotowanych przez inne podmioty
we własnej gazecie obok artykułów prasowych.
Skarżący podkreślił również, iż stanowisko Sądu Okręgowego, zgodnie z któ-
rym przy analizowaniu danej działalności gospodarczej jako konkurencyjnej wobec
pracodawcy należy brać pod uwagę nie tylko działalność rzeczywiście wykonywaną
przez powoda ale całkiem inną, objętą aktem rejestrowym, narusza zarówno art. 6
ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej jak i art. 22 Konstytucji Rzeczy-
pospolitej Polskiej. Z różnych przyczyn przedsiębiorcy kształtując zakres przedmiotu
przedsiębiorstwa, wpisany następnie w rejestrach, rozszerzają go tak, aby uniknąć
konieczności dokonywania zmian w aktach założycielskich czy w treści ewidencji
działalności gospodarczej. Pracownik podpisując z takim przedsiębiorcą umowę o
zakazie konkurencji przyjmowałby na siebie obowiązek zaprzestania prowadzenia
jakiejkolwiek działalności gospodarczej, nawet takiej, do której pracodawca nie jest
przygotowany technicznie, organizacyjnie i merytorycznie.
Co do zarzutu naruszenia przepisów postępowania pozwany wskazał, że na-
ruszenie to ( art. 233 k.p.c.) polegało na tym, iż Sąd Okręgowy nie zbadał zakresu
faktycznej i statutowej działalności stron w kontekście przepisów rozporządzenia
Rady Ministrów w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności i nie przeanalizował ma-
teriału dowodowego, z którego wynikało, jaką działalność prowadzi powód i po-
zwany, lecz przyjął arbitralnie, że skarżący pod firmą Korporacja Reklamy A. zajmuje
się reklamą.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
10
Zarzuty skargi kasacyjnej zostały sformułowane tak w ramach podstawy wyni-
kającej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., jak i podstawy określonej w art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c. W pierwszej kolejności rozważenia wymagała zatem podstawa kasacyjna z art.
3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., jako zmierzająca do zakwestionowania prawidłowości dokona-
nia ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku. W tym zakre-
sie skarżący zarzucił naruszenie art. 233 k.p.c. W ramach tej podstawy zakwestio-
nowane zostały ustalenia faktyczne przyjęte przez Sąd Okręgowy za podstawę roz-
strzygnięcia oraz dokonana przez ten Sąd ocena dowodów zgromadzonych w spra-
wie. Konstruując skargę kasacyjną i nadając jej charakter nadzwyczajnego środka
zaskarżenia, ustawodawca dokonał istotnych zmian w stosunku do kasacji, wpraw-
dzie specjalnego, ale jednak zwyczajnego środka odwoławczego, przysługującego w
toku instancji od orzeczeń nieprawomocnych. Jedną z takich zmian jest wyraźne
ograniczenie podstaw skargi, gdyż jakkolwiek - zgodnie z art. 3983
§ 1 k.p.c. - skarga
kasacyjna może być oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie oraz na podstawie naruszenia
przepisów postępowania, jeżeli uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy, to jednak podstawy te zostały w sposób doniosły zreformowane. W stosunku
do wszystkich podmiotów wnoszących skargę, wyłączono możliwość oparcia jej na
zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.). W
ten sposób doszło do ścisłego zharmonizowania podstaw kasacyjnych z charakterem
postępowania kasacyjnego i zakresem rozpoznania skargi, wyrażonym w art. 39813
§
2 k.p.c. Treść art. 3983
k.p.c. wskazuje więc, że jakkolwiek generalnie dopuszczalne
jest oparcie skargi kasacyjnej na podstawie naruszenia przepisów postępowania, to
jednak z wyłączeniem zarzutów dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów,
choćby naruszenie odnośnych przepisów mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Inaczej mówiąc, niedopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej na podstawie, którą
wypełniają takie zarzuty. W takiej sytuacji, ta podstawa skargi kasacyjnej nie może
być uwzględniona, wobec czego do rozważenia pozostaje zarzut naruszenia prawa
materialnego sformułowany w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej.
Inicjując rozważania w tym zakresie warto przypomnieć, że zawarta przez po-
wodową „B. Spółkę z o.o. w G. z pozwanym Robertem Z. umowa o zakazie konku-
rencji z daty 10 października 2003 r. obejmowała w zasadzie dwie umowy, unormo-
wane w oddzielnych artykułach Kodeksu pracy (art. 1011
i art. 1012
), z których jedna
dotyczyła zakazu konkurencji w czasie trwania stosunku pracy, a druga - analogicz-
11
nego zakazu po ustaniu tegoż stosunku. Zgodnie z art. 1014
kodeksowa regulacja
zakazu konkurencji nie narusza zakazów określonych w odrębnych przepisach, ja-
kimi są między innymi przepisy ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębior-
stwach państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.),
ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jednolity tekst: Dz.U. z 2003
r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.), ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach
urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.),
ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.), ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ogra-
niczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje pu-
bliczne (Dz.U. Nr 106 poz. 679 ze zm.), ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks
spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.), ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.), a nade
wszystko - ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
(jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.). Przepis art. 1011
i art. 1012
k.p. zezwalają na umowne rozszerzenie zasięgu istniejących już regulacji prawnych
poświęconych problematyce zakazu konkurencji. Mając swoje ustawowe umocowa-
nie, korespondujące z innymi unormowaniami rangi ustawy, sama instytucja umowy
o zakazie konkurencji na czas trwania i po ustaniu stosunku pracy nie narusza wyni-
kającej z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 2
lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej zasady wolności w prowadzeniu
działalności gospodarczej, tak jak nie narusza określonej w art. 65 Konstytucji Rze-
czypospolitej Polskiej i art. 10 k.p. zasady swobody wyboru pracy, choć niewątpliwie
zawarcie tego rodzaju umowy jest - jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
wyroku z dnia 8 maja 2002 r., I PKN 221/01 (OSNP 2004 nr 6, poz. 98) - ogranicze-
niem aktywności zawodowej pracownika i stawia go w mniej korzystnej sytuacji w
porównaniu z tą, w której znalazłby się nie będąc związany taką umową. Decydując
się na pozostawanie w stosunku pracy i równoczesne prowadzenie działalności go-
spodarczej zainteresowany musi liczyć się z konsekwencjami faktu skorzystania z
możliwości wyboru tych dwóch form aktywności zarobkowej i łączenia statusu pra-
cownika ze statusem przedsiębiorcy oraz godzenia wynikających stąd praw i obo-
wiązków. Jednym z obowiązków pracownika, podniesionych w art. 100 § 2 pkt 4 k.p.
do rangi obowiązku podstawowego jest dbałość o dobro zakładu pracy, chronienie
jego mienia oraz zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby
12
narazić pracodawcę na szkodę. Umowy o zakazie konkurencji są elementami regu-
lacji szerszego zagadnienia jakim jest ochrona interesów pracodawcy przed działa-
niami pracownika polegającymi między innymi na wykorzystywaniu zdobytej w trak-
cie zatrudnienia wiedzy dla celów mogących szkodzić owym interesom. Zrozumiałe
jest zatem usytuowanie art. 1011
i art. 1012
po art. 100 k.p. statuującym katalog pod-
stawowych obowiązków pracowniczych. Interpretacja tychże przepisów nie może być
jednak dowolna. Trzeba bowiem pamiętać, że wszelkie ograniczenia zasady wolno-
ści w prowadzeniu działalności gospodarczej (podobnie jak ograniczenie zasady
wolności wyboru pracy), choć dopuszczalne w świetle przepisu ustawowego ze
względu na ważny interes publiczny, mają charakter wyjątku i muszą być wobec tego
rozważane ściśle, a nie w sposób rozszerzający, stąd nie można ich istnienia doro-
zumiewać ani domniemywać, bądź przyjmować np. w drodze analogii (por. wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 kwietnia 2006 r., II GSK 23/06, Lex nr
209721).
Analizując wzajemne relacje pomiędzy przepisami art. 1011
i art. 1012
a art.
100 § 2 pkt 4 k.p. zwraca się uwagę, że zakaz konkurencji obowiązuje pracownika
nawet przy braku odrębnej umowy, a wynika on przede wszystkim z regulacji tego
ostatniego przepisu. Stąd też naruszenie tego zakazu uzasadnia rozwiązanie sto-
sunku pracy zarówno wtedy, gdy pracownik podjął działalność konkurencyjną wbrew
umowie o zakazie konkurencji, jak i wtedy, gdy strony nie zawarły takiej umowy (por.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 1 lipca 1998 r., I PKN 218/98, OSNAPiUS 1999 nr
15, poz. 480 i z dnia 3 marca 2005 r. I PK 263/04, OSNP 2005 nr 21, poz. 337). Nie
daje jednak podstaw do rozwiązania stosunku pracy ujawnienie faktu dodatkowego
zatrudnienia pracownika, jeśli jednoczenie nie wykazano, aby z tego powodu nie wy-
wiązywał się on ze swoich obowiązków pracowniczych, a kwestia owej ubocznej ak-
tywności zarobkowej nie miała niekorzystnego wpływu na interesy pracodawcy (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 1998 r., I PKN 265/98, OSNAPiUS 1999
nr 18, poz. 574). W judykaturze akcentuje się również to, że chociaż do zawarcia
umowy o zakazie konkurencji niezbędna jest zgodna wola obu stron stosunku pracy,
w razie odmowy pracownika pracodawca może wypowiedzieć mu umowę o pracę
jeśli uzna, iż dalsze jego zatrudnienie na danym stanowisku jest niemożliwe bez do-
datkowej ochrony interesów podmiotu zatrudniającego, jaką gwarantuje klauzula
konkurencyjna. Pracownik może natomiast nie wyrazić zgody na podpisanie takiej
umowy o zakazie konkurencji, której projekt zawiera postanowienia sprzeczne z
13
przepisami Kodeksu pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 1997 r.,
I PKN 333/97, OSNAPiUS 1998 nr 17, poz. 498).
Sumując powyższe poglądy reprezentowane w orzecznictwie Sądu Najwyż-
szego i ustosunkowując się do podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naru-
szenia art. 22 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 2
lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej należy stwierdzić, iż zarzut ten
jest słuszny w świetle przedstawionego przez Sąd Okręgowy rozumienia pojęcia za-
kazu konkurencji w realiach niniejszej sprawy, zwłaszcza zaś przedmiotu tegoż za-
kazu określonego w umowie stron (o czym szerzej w dalszej części rozważań). Inter-
pretacja art. 1011
i art. 1012
k.p. powinna bowiem uwzględniać konieczność ochrony
interesów pracodawcy w warunkach wolności gospodarczej i związanej z nią konku-
rencyjności podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym przed prowadze-
niem przez pracowników działalności szkodzącej owym interesom, jednak wykładnia
powołanych przepisów nie może implikować niczym nieuzasadnionego ograniczenia
swobody pracowników w podejmowaniu różnych form aktywności zawodowej i za-
robkowej, gdy działalność ta obiektywnie nie jest konkurencyjna wobec prowadzonej
przez pracodawcę i nie stanowi dlań zagrożenia.
Przechodząc do omówienia kolejnych kwestii trzeba zauważyć, że mimo wielu
podobieństw, umowy o zakazie konkurencji z art. 1011
i art. 1012
k.p. zasadniczo
różnią się od siebie. Obie umowy mogą być zawarte przy nawiązywaniu lub w trakcie
trwania stosunku pracy, nie zaś po jego zakończeniu. Jeśli nawet zawierane są jed-
nocześnie z umową o pracę i w sensie technicznym stanowią jej część, mają samo-
dzielny byt prawny. W myśl art. 1013
k.p. wymagają one formy pisemnej pod rygorem
nieważności. Do ich zawarcia predystynowane są wyłącznie strony stosunku pracy,
przy czym w odniesieniu do zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy art. 1012
§
1 k.p. zastrzega, że umowa taka może być zawarta z pracownikiem mającym dostęp
do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę
na szkodę. Błędna ocena tego, czy dana osoba rzeczywiście weszła w posiadanie
tego rodzaju informacji nie upoważnia jednakże do uchylenia się od skutków praw-
nych dokonanej czynności (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2005
r., II PK 258/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 356 i z dnia 18 kwietnia 2007 r., I PK 361/06,
OSNP 2008 nr 9-10, poz. 130). O ile jednak umowa z art. 1011
k.p. nie może wykra-
czać poza ramy czasowe stosunku pracy i wygasa najpóźniej wraz z jego ustaniem,
o tyle klauzula konkurencyjna z art. 1012
k.p. uaktualnia się dopiero wraz z zakoń-
14
czeniem tegoż stosunku (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2006 r., I
PZP 5/05, OSNP 2006 nr 17-18, poz. 259 i wyrok z dnia 18 grudnia 2006 r., II PK
95/06, OSNP 2008 nr 3-4, poz. 32). Ta właśnie okoliczność sprawia, że charakter
obydwu umów jest odmienny.
Umowa o zakazie konkurencji z art. 1012
k.p., obowiązująca przez oznaczony
przez strony okres po zakończeniu stosunku pracy, odpowiada tradycyjnemu pojmo-
waniu terminu „klauzula konkurencyjna” (por. M. Lewandowicz-Machnikowska: Klau-
zula konkurencyjna w kodeksie pracy, Kraków 2004, s. 49) i sytuowana jest na po-
graniczu prawa pracy i prawa cywilnego, albowiem z pierwszą z wymienionych gałęzi
prawa łączy ją to, że jest uregulowana przepisami Kodeksu pracy, zawiera ją praco-
dawca z pracownikiem, jej przedmiotem jest zakaz konkurencji z uwagi na szczegól-
nie ważne informacje uzyskane przez pracownika podczas trwania stosunku pracy,
zaś o odszkodowaniu za naruszenie tego zakazu orzeka sąd pracy, z kolei jej bli-
skość z prawem cywilnym wynika stąd, że dotyczy obowiązków stron po ustaniu sto-
sunku pracy a odpowiedzialność byłego pracownika za nieprzestrzeganie zakazu
konkurencji oparta jest na unormowaniach tej właśnie gałęzi prawa (por. K. Jaśkow-
ski, E. Maniewska: Kodeks pracy, Kraków 2001, s. 256). Natomiast umowa o zakazie
konkurencji z art. 1011
k.p., przypadająca na czas trwania stosunku pracy, zaliczana
jest do klauzul autonomicznych prawa pracy i stanowi rozszerzenie i zarazem swo-
istą konkretyzację określonego w art. 100 § 2 pkt 4 k.p. obowiązku dbałości o dobro
zakładu pracy, chronienia jego mienia oraz zachowania w tajemnicy informacji, któ-
rych ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę (por. K. Jaśkowski, E. Ma-
niewska: „Kodeks pracy. Komentarz (…) oraz „Kodeks pracy z Komentarzem” pod
redakcją U. Jackowiak, Gdańsk 2004 r., s. 299, a nadto wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 19 lipca 2005 r., II PK 388/04, PiZS 2006 nr 8, s. 31). O ile umowa o zakazie
konkurencji po zakończeniu zatrudnienia ma odpłatny charakter, a odszkodowanie
za przestrzeganie zakazu konkurencji przysługuje byłemu pracownikowi niezależnie
od zaistnienia po jego stronie jakiejkolwiek szkody z tego tytułu, zaś brak odpowied-
niego postanowienia umownego na temat wysokości owego odszkodowania impli-
kuje przyznanie świadczenia w kwocie wynikającej z art. 1012
§ 3 k.p. (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2000 r., I PKN 731/09, OSNAPiUS 2002 nr 2, poz.
41, z dnia 3 grudnia 2003 r., III PZP 16/03, OSNP 2004 nr 7, poz. 116 i z dnia 24
października 2006 r., II PK 126/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 277), o tyle dochowa-
nie tajemnic objętych zakazem konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy zostaje -
15
w ramach reguły ekwiwalentności wzajemnych świadczeń stron - uwzględnione co
do zasady w wynagrodzeniu za pracę wypłacanym pracownikowi (por. powołany wy-
rok Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 2005 r., II PK 388/04), aczkolwiek i w tym
przypadku strony mogą zastrzec w umowie stosowne odszkodowanie (odrębne od
wynagrodzenia zasadniczego), do którego nie mają zastosowania przepisy art. 1012
§ 3 k.p. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2002 r., I PKN
560/01, PiZS 2003 nr 10, s. 31, z dnia 11 maja 2005 r., III PK 27/05, OSNP 2006 nr
9-10, poz. 141 i z dnia 19 lipca 2005 r., II PK 388/04, PiZS 2006 nr 8, s. 31). Wresz-
cie odpowiedzialność za naruszenie zakazu konkurencji w czasie trwania stosunku
pracy oparta została z mocy art. 1011
§ 2 k.p. na zasadach określonych w przepisach
rozdziału I działu V Kodeksu pracy, a jej warunkiem jest zawinione przez pracownika
wyrządzenie pracodawcy szkody, stanowiącej normalne następstwo niedochowania
tegoż zakazu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r., II PK
191/04, OSNP 2005 nr 20, poz. 313). Natomiast do odpowiedzialności za naruszenie
klauzuli konkurencyjnej po zakończeniu zatrudnienia - wobec braku odpowiedniego
odesłania w art. 1012
§ 1 do art. 1011
§ 2 k.p. - mają zastosowanie unormowania Ko-
deksu cywilnego (art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p.).
Rozróżnienie to ma istotne znaczenie z punktu widzenia możliwości
zastrzeżenia przez strony tego rodzaju kontraktów kary umownej z art. 483 k.c.
Wszystkie zapadłe do tej pory wyroki Sądu Najwyższego, dopuszczające stosowanie
tej instytucji Kodeksu cywilnego do pracowniczych umów o zakazie konkurencji, do-
tyczyły bowiem klauzul konkurencyjnych po ustaniu stosunku pracy (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2003 r., I PK 528/02, OSNP 2004, nr 19,
poz. 336, z dnia 27 stycznia 2004 r., I PK 222/03, PiZS 2006 nr 8, s. 31; z dnia 5
kwietnia 2005 r., I PK 196/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 354 i z dnia 4 lipca 2007 r., II
PK 359/06, OSNP 2008 nr 15-16, poz. 223). W przypadku umowy o zakazie konku-
rencji na czas trwania stosunku pracy, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 paździer-
nika 2002 r., I PKN 549/01 (OSNP 2004 nr 9, poz. 157) zakwestionował zaś zgod-
ność klauzuli wprowadzającej karę umowną z prawem pracy, a ściślej z art. 1011
§ 2
k.p. Z mocy zawartego w tym przepisie odesłania do art. 114-122 k.p. zagadnienie
odpowiedzialności materialnej pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy
wskutek naruszenia zakazu konkurencji w trakcie zatrudnienia jest wszak uregulo-
wane w sposób kompleksowy i odmienny od unormowań Kodeksu cywilnego, co
czyni zbędnym sięganie w tym zakresie do przepisów tego ostatniego aktu. Proble-
16
matyka ta wykracza jednak poza ramy niniejszych rozważań ze względu na treść
podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu. Pozwany nie neguje bowiem dopusz-
czalności zawarcia w umowie o zakazie konkurencji na czas trwania stosunku pracy i
po jego zakończeniu postanowienia o karze umownej przysługującej w razie niedo-
pełnienia przez pracownika obowiązku powstrzymywania się od działalności konku-
rencyjnej. Poddaje natomiast w wątpliwość wymierzenie owej kary w przypadku
niewykazania przez pracodawcę szkody zaistniałej w wyniku naruszenia zakazu
konkurencji i to kary w wygórowanej - zdaniem skarżącego - wysokości. Otóż prawdą
jest, że w powołanych wyżej wyrokach Sądu Najwyższego podkreślono, iż stosowa-
nie art. 483 k.c. do przypadków nieprzestrzegania przez pracownika klauzul konku-
rencyjnych musi być odpowiednie i uwzględniać wynikające z prawa pracy zasady,
zwłaszcza regułę ryzyka podmiotu zatrudniającego i ograniczonej odpowiedzialności
materialnej pracownika. Punktem odniesienia w ocenie rozmiarów zastrzeżonej w
umowie kary powinno zaś być należne pracownikowi odszkodowanie za powstrzy-
mywanie się od działalności konkurencyjnej. Kwestie te - mimo ich podniesienia
przez pozwanego w toku procesu - nie znalazły się jednak w polu widzenia Sądu
Okręgowego, co czyni uzasadnionym zarzut skargi kasacyjnej.
Nade wszystko jednak słuszny jest zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy
art. 1011
§ 1 k.p. poprzez błędną jego wykładnię oraz przepisów załączników do roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 7 października 1997 r. w sprawie Polskiej Klasy-
fikacji Działalności PKD i rozporządzenia Rady Ministrów o tej samej nazwie z dnia
20 stycznia 2004 r., poprzez ich niezastosowanie przy definiowaniu pojęcia działal-
ności konkurencyjnej objętej zakazem ustanowionym w łączącej strony umowie.
Warto zauważyć, że umowy o zakazie konkurencji z art. 1011
k.p. mają swój aspekt
podmiotowy, ograniczony do pracodawcy (byłego pracodawcy) i pracownika (byłego
pracownika) oraz zasięg czasowy, pokrywający się z istnieniem stosunku pracy lub
oznaczonym okresem po jego ustaniu. Mają też granice terytorialne, określone przez
strony, a w razie braku takiego wskazania - odpowiadające obszarowi działalności
pracodawcy, chyba że coś innego wynika z okoliczności sprawy. Zakaz konkurencji
ma również wymiar formalny, polegający na sprecyzowaniu zabronionych pracowni-
kowi postaci aktywności zawodowej i zarobkowej. W świetle art. 1011
§ 1 k.p. zaka-
zane jest bowiem: 1) prowadzenie działalności konkurencyjnej, polegające na po-
dejmowaniu tejże działalności osobiście i na własny rachunek albo na posiadaniu
konkretnego pakietu udziałów lub akcji w spółce kapitałowej, pozwalającego na wy-
17
wieranie realnego wpływu na funkcjonowanie spółki bądź też na prowadzeniu przed-
siębiorstwa na cudzy rachunek, występowanie w charakterze pełnomocnika lub po-
średnika osoby, do której należy dane przedsiębiorstwo i 2) świadczenie pracy w ra-
mach stosunku pracy lub na innej podstawie (np. umów cywilnoprawnych) na rzecz
podmiotu prowadzonego działalność konkurencyjną wobec pracodawcy (por. M. Le-
wandowicz-Machnikowska: Klauzula konkurencyjna w Kodeksie pracy, Kraków 2004,
s. 89). Zakaz konkurencji ma wreszcie swój zakres przedmiotowy. Zabroniona jest
wszak tylko taka działalność pracownika, realizowana w którejkolwiek z wyżej wy-
mienionych form, która pokrywa się choćby częściowo z działalnością pracodawcy i
jest uznana za konkurencyjną w umowie stron (por. Kodeks pracy z Komentarzem
pod redakcją U. Jackowiak, Gdańsk 2004 r. s. 299). Zakres przedmiotowy zakazu
konkurencji powinien być sprecyzowany w kontrakcie, aczkolwiek nie zawsze jest
możliwe i wskazane jego szczegółowe określenie, zwłaszcza wtedy, gdy pracownik
ma dostęp do wielu informacji istotnych dla interesów pracodawcy, a ich enumera-
tywne wymienienie w umowie mogłoby grozić pominięciem którejś z nich (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2004 r., I PK 534/03, OSNP 2005 nr 5, poz. 63).
Jednakże nawet w przypadku ogólnego zakreślenia ram owego zakazu, nie może on
wykraczać poza przedmiot działalności pracodawcy, wynikającej z przepisów prawa
lub postanowień aktów założycielskich, statutów bądź umów tworzących dany pod-
miot (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2002 r., I PKN 221/01, OSNP
2004 nr 6, poz. 98). Ochroną objęta jest zaś zarówno działalność ujawniona w aktach
założycielskich lub rejestrowych faktycznie prowadzona przez pracodawcę jak i do-
piero przezeń planowana, tak działalność główna jak i uboczna (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 23 lutego 1999 r., I PKN 579/98, OSNAPiUS 2000 nr 7, poz. 270
i z dnia 24 października 2006 r., II PK 39/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 276).
Tak szerokiego rozumienia działalności pracodawcy, obejmującego tak
główną jak i uboczną, zarówno aktualnie prowadzoną jak i planowaną, działalność
wynikającą z przepisów prawa lub postanowień aktów założycielskich, statutów bądź
umów tworzących dany podmiot gospodarczy, stanowiącej przedmiot ochrony reali-
zowanej w drodze zakazu konkurencji, nie można odnosić do przedmiotu działalności
zawodowej i zarobkowej pracownika, kwalifikowanej jako naruszenie tegoż zakazu.
Wynikającym z umowy o zakazie konkurencji obowiązkom uchybia jedynie taka
działalność pracownika, która jest przez niego rzeczywiście prowadzona, choć czę-
ściowo pokrywa się z działalnością pracodawcy, adresowana jest do tego samego
18
kręgu odbiorców i realnie zagraża interesom podmiotu zatrudniającego (por. J. Iwul-
ski, W. Sanetra: Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 1999 r., str. 327, T. Kuczyński:
Wybrane zagadnienia regulacji prawnej zakazu konkurencji w stosunkach pracy,
PiZS 1997 nr 5 s. 7; S. Płażek, A. Sobczyk: Zakaz działalności konkurencyjnej we-
dług kodeksu pracy, Kwartalnik Prawa Prywatnego 1997 nr 1 s. 127). Nie jest więc
złamaniem zakazu konkurencji utworzenie lub przystąpienie do istniejącego pod-
miotu gospodarczego albo zarejestrowanie własnej działalności nawet zbieżnej
przedmiotowo z działalnością pracodawcy, lecz jej niepodjęcie bądź podjęcie w za-
kresie różnym od tej, jaką prowadzi pracodawca. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24
lutego 1998 r., I PKN 535/97 (OSNAPiUS 1999 nr 3, poz. 85) wyraził pogląd, iż nie
narusza klauzuli konkurencyjnej uczestnictwo w spółce, która nie rozpoczęła żadnej
działalności i czynności przygotowawczych do niej, a także członkowstwo w radzie
nadzorczej spółki, której działalność nie zagraża (nawet potencjalnie) interesom by-
łego pracodawcy.
Tymczasem do takiego właśnie utożsamienia działalności pracodawcy, jako
przedmiotu ochrony objętej zakazem konkurencji, z działalnością pracownika stano-
wiącego uchybienie owemu zakazowi, doszło w niniejszej sprawie. Zawarta przez
strony umowa z dnia 10 października 2003 r. o zakazie konkurencji na czas trwania i
po ustaniu stosunku pracy nie wzbraniała pozwanemu podejmowania wszelkiej
działalności gospodarczej, a jedynie takiej, która mogłaby być konkurencją wobec
prowadzonej przez powoda. Spośród licznych wyszczególnionych we wpisie do Kra-
jowego Rejestru Sądowego (w przypadku „B.” Spółki z o.o. w G.) oraz we wpisie do
rejestru Wydziału Polityki Gospodarczej Urzędu Miejskiego w S. (w odniesieniu do
Roberta Z.) rodzajów usług składających się na przedmiot działalności stron umowy,
zagrożeniem dla interesów pracodawcy była według Sądu Okręgowego aktywność
pozwanego na polu reklamy. Rzecz w tym, że zgodnie z przepisami załączników do
powołanych rozporządzeń Rady Ministrów w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalno-
ści z dnia 7 października 1997 r. i z dnia 20 stycznia 2004 r., wymieniona pod pozy-
cją 74.40 reklama obejmuje projektowanie i realizowanie kampanii reklamowych,
projektowanie i rozmieszczanie reklam w formie np. tablic, paneli, ram ogłoszenio-
wych, dekorowania wystaw sklepowych, placów, reklam na samochodach i autobu-
sach itp., realizowanie reklam poprzez sprzedaż czasu i miejsca na cele reklamowe
w środkach masowego przekazu, reklamę powietrzną, dystrybucję i doręczanie pro-
spektów i próbek reklamowych oraz wynajem przestrzeni na cele reklamowe. Taka
19
właśnie działalność ujawniona w akcie założycielskim i rejestrowym była prowadzona
przez powodową Spółkę w postaci reklamy wieloformatowej. Natomiast według po-
czynionych przez Sąd pierwszej instancji i niezakwestionowanych przez Sąd Okrę-
gowy ustaleń, pozwany Robert Z. - mimo stosownego wpisu w ewidencji przedsię-
biorców - nie świadczył żadnej z wyżej wymienionych usług reklamowych. Jego ak-
tywność na rynku skupiała się na wydawaniu pisma „B.M.”, zamieszczającego ogło-
szenia i reklamy, co sytuuje tę działalność pod pozycją 22.12 PKD jako działalność
wydawniczą. Wykonywane przez strony usługi różniły się zatem nie tylko pod wzglę-
dem faktycznym, ale także ich kwalifikacji prawnej. Działalność pozwanego miała
charakter reklamy tylko w potocznym słowa tego znaczeniu. By zostać uznaną za
konkurencyjną wobec działalności prowadzonej przez powoda, musiałaby nadto być
adresowana do tego samego kręgu odbiorców. Ten aspekt sprawy nie znalazł się w
ogóle w polu rozważań Sądu drugiej instancji. Zagrożeniem dla interesów pracodaw-
cy mogłoby być jedynie podjęcie przez pracownika produkcji dóbr lub świadczenia
usług takich samych bądź zbliżonych do oferowanych przez podmiot zatrudniający i
mających względem tych ostatnich charakter substytucyjny (por. wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 24 października 2006 r., II PK 39/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz.
276). Postępowanie dowodowe nie wykazało zaś, aby skorzystanie przez klientów
„B.” Spółki z o.o. w G. z możliwości zamieszczenia reklamy w prowadzonym przez
Roberta Z. piśmie implikowało wycofanie przez nich zamówień na zupełnie przecież
inne usługi powódki w zakresie reklamy wieloformatowej.
Poddając w wątpliwość sformułowaną w motywach orzeczenia pierwszoin-
stancyjnego tezę o pokojowej kooperacji obydwu firm, zainicjowanej jeszcze przed
nawiązaniem przez strony stosunku pracy i kontynuowanej w czasie jego trwania,
Sąd Okręgowy nie dokonał jednak jakichkolwiek własnych, odmiennych ustaleń w
tym zakresie, a w każdym razie nie dał temu wyraz w lakonicznym uzasadnieniu za-
skarżonego wyroku.
Wobec słuszności podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia
przez Sąd drugiej instancji prawa materialnego, Sąd Najwyższy z mocy art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku, zaś o kosztach postępowania rozstrzygnął
zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================