Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 kwietnia 2009 r.
I UK 328/08
Wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem działalności go-
spodarczej (przedsiębiorstwa), nawet jeśli nie dotyczą bezpośrednio przed-
miotu tej działalności, lecz służą jej wygaszeniu i mają charakter dodatkowy
(służebny) wobec profilu wykonywanej działalności, świadczy o tym, że działal-
ność gospodarcza nie została zaprzestana w rozumieniu art. 13 pkt 4 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 kwietnia
2009 r. sprawy z odwołania Krystyny G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w K. z udziałem Andrzeja Z. o zapłatę składek, na skutek skargi
kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 lute-
go 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 1 marca 2007 r. [...] zmienił częściowo decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w K. (organu rentowego) z dnia 19 maja 2004 r. w ten sposób, że
stwierdził, iż Krystyna G., jako wspólniczka spółki cywilnej K., (wnioskodawczyni) nie
jest obowiązana do zapłaty określonej przedmiotową decyzją składki na ubezpiecze-
nia społeczne i zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świad-
czeń Pracowniczych za wspólnika Andrzeja Z. za okres od dnia 21 grudnia 2001 r.
do dnia 30 czerwca 2004 r. oraz na ubezpieczenia własne za okres od dnia 1
2
stycznia 2002 r. do 30 czerwca 2004 r ( pkt I) i oddalił odwołanie w pozostałym za-
kresie (pkt II).
Sąd pierwszej instancji ustalił między innymi, że począwszy od 1 stycznia
2002 r. spółka zaprzestała prowadzenia jakiejkolwiek działalności gospodarczej, zaś
do jej formalnego rozwiązania doszło dopiero w 31 grudnia 2003 r. Ostatnie dane o
sprzedaży zostały wykazane w deklaracjach podatkowych za grudzień 2001 r. W
2002 i 2003 r. wnioskodawczyni nie osiągnęła żadnych dochodów z tytułu działalno-
ści przedmiotowej spółki. Wspólnik wnioskodawczyni świadczył w okresie do 21
grudnia 2001 r. do 22 maja 2004 r. prace w wymiarze pełnego etatu w Biurze Obsługi
Budownictwa „R.” w K.
Sąd uznał, że wobec zaprzestania z dniem 31 grudnia 2001 r. prowadzenia
przez spółkę cywilną jakiejkolwiek działalności gospodarczej, wnioskodawczyni nie
jest obowiązana do uiszczenia składek na ubezpieczenia własne za okres od dnia 1
stycznia 2002 do 30 czerwca 2004 r. r. oraz nie jest obowiązana do uiszczania skła-
dek za wspólnika Andrzeja Z. za okres od dnia 21 grudnia 2001 r. do dnia 30
czerwca 2004 r.
Wnioskodawczyni zaskarżyła powyższy wyrok apelacją, zarzucając błąd w
ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że od czerwca do grudnia 2001 r.
prowadziła wraz ze wspólnikiem działalność gospodarczą oraz naruszenie art. 2
ustawy z 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz.
1178 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym w 2001 r., poprzez niezastosowanie
przyjętej w tym przepisie definicji działalności gospodarczej w ramach oceny działań
podejmowanych w spornym okresie przez nią i jej wspólnika.
Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 26 lutego 2008 r. [...] oddalił
apelację wnioskodawczyni. Sąd Apelacyjny zważył, że ocena, czy wykonywana jest
działalność gospodarcza, należy do ustaleń faktycznych, a dopiero następnie do ich
kwalifikacji prawnej i wyłącznie faktyczne nieprowadzenie działalności gospodarczej
powoduje ustanie podlegania ubezpieczeniom społecznym. Zdaniem Sądu Apelacyj-
nego, prowadzenie działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o ubezpiecze-
niu społecznym występuje zarówno w okresach faktycznego świadczenia usług, jak i
okresach wykonywania innych czynności związanych z działalnością (poszukiwania
klientów, zamieszczania ogłoszeń w prasie, załatwiania spraw urzędowych). Chodzi
bowiem o czynności ściśle związane z wykonywaną działalnością i zmierzającą do
stworzenia właściwych warunków do jej wykonywania. Na tej podstawie Sąd Apela-
3
cyjny przyjął, że pojęcie prowadzenia działalności gospodarczej rozciąga się na
wszelkiego rodzaju działania zmierzające do faktycznego zakończenia wykonywania
przedmiotowej działalności. Co prawda, ostatnie zlecenie zakończono w czerwcu
2001 r., jednakże ostatnie czynności wykonywane z działalności budowlanej prowa-
dzonej przez spółkę K. podejmowane były jeszcze w grudniu 2001 r. (fakturowanie
prac budowlanych), opuszczenie pomieszczeń magazynu sprzętu i materiałów bu-
dowlanych, przekazanie garaży, rezygnacja z lokalu biurowego).
Wnioskodawczyni zaskarżyła powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną i
wniosła o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie do
ponownego rozpoznania. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie przepisów
prawa materialnego, to jest: 1) art. 13 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o sys-
temie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze
zm., powoływanej dalej jako ustawa), poprzez błędne przyjęcie, ze przesłanka pro-
wadzenia działalności gospodarczej jako podstawy ubezpieczenia społecznego jest
spełniona wówczas, gdy przedsiębiorca trwale zaprzestał wykonywania czynności
stanowiących istotę danej działalności, a wykonuje jedynie czynności rozliczeniowo-
rachunkowe i faktyczne zmierzające do likwidacji niedziałającego już przedsiębior-
stwa; 2) art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy, poprzez błędne uznanie, że wnioskodawczyni i jej
wspólnik podlegali obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadze-
nia działalności gospodarczej w okresie od 1 lipca 2001 r. do 31 grudnia 2001 r.; 3)
art. 2 ust. 1 Prawa działalności gospodarczej, poprzez błędne przyjęcie, że przesłan-
ka trwałego i zorganizowanego wykonywania czynności handlowych lub usługowych
jest spełniona, gdy przedsiębiorca trwale zaprzestał wykonywania czynności stano-
wiących istotę danej działalności gospodarczej zgodnie z jej przedmiotem, a wyko-
nuje jedynie czynności zmierzające do likwidacji przedsiębiorstwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwione podstawy. Zasadniczym proble-
mem prawnym jest to, czy jako zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej
należy traktować fakt zaniechania wykonywania przez osobę fizyczną będącą wspól-
nikiem spółki cywilnej czynności należących do przedmiotu spółki cywilnej, w sytuacji
gdy nadal podejmowane są czynności zmierzające do zakończenia działalności.
4
Należy w związku z tym zważyć, że przepis art. 13 pkt 4 ustawy stanowi, że:
„obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadko-
wemu podlegają osoby fizyczne w następujących okresach: (…) osoby prowadzące
działalność pozarolniczą - od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia
zaprzestania wykonywania tej działalności”. W dotychczasowym orzecznictwie Sąd
Najwyższy jednolicie interpretuje zawarte w tym przepisie sformułowanie „zaprzesta-
nia wykonywania” działalności gospodarczej oznaczające ustanie obowiązku ubez-
pieczenia społecznego. W szczególności w orzecznictwie tym przyjmuje się, że skoro
obowiązek ubezpieczenia osoby prowadzącej pozarolniczą działalność - w tym dzia-
łalność gospodarczą - wynika z faktycznego prowadzenia tej działalności, to w kon-
sekwencji o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, powodującej wyłą-
czenie z tego ubezpieczenia, decyduje faktyczne zaprzestanie działalności (wyroki
Sądu Najwyższego: z 12 listopada 2007 r., I UK 147/07, niepublikowany; z 4 kwietnia
2008 r., I UK 293/07, Monitor Prawa Pracy 2008 nr 9, poz. 49). Przepis art. 13 pkt 4
ustawy jednoznacznie kładzie nacisk na rozpoczęcie wykonywania pozarolniczej
działalności i zaprzestanie wykonywania tej działalności, a nie na moment dokonania
w ewidencji działalności gospodarczej stosownego wpisu o zarejestrowaniu działal-
ności oraz na chwilę jego wykreślenia (wyrok Sądu Najwyższego z 13 listopada 2008
r., II UK 94/08). W konsekwencji, obowiązkowi ubezpieczeń społecznych podlega
osoba faktycznie prowadząca działalność gospodarczą (a więc wykonująca tę dzia-
łalność), a nie osoba jedynie figurująca w ewidencji działalności gospodarczej na
podstawie uzyskanego wpisu, która działalności tej nie wykonuje (wyrok z 13 listo-
pada 2008 r., II UK 94/08). Dlatego wpis lub wykreślenie z rejestru przedsiębiorców
same przez się nie przesądzają o tym, czy działalność gospodarcza została zaprze-
stana (wyrok Sądu Najwyższego z 16 maja 2006 r., I UK 289/05, OSNP 2007 nr 11-
12, poz. 168). Ponadto, zaprzestanie wykonywania działalności to nie zawsze to
samo, co trwałe i nieodwołalne zaprzestanie jej wykonywania, polegające na wykre-
śleniu wpisu z ewidencji i faktycznej likwidacji firmy (wyrok z 4 kwietnia 2008 r., I UK
293/07). O istnieniu obowiązku ubezpieczenia decydują zatem konkretne okoliczno-
ści sprawy, w świetle których dokonywana jest ocena, czy w danym okresie działal-
ność faktycznie była wykonywana (wyrok z 13 listopada 2008 r., II UK 94/08).
W dotychczasowym orzecznictwie przyjęto także, że faktyczne niewykonywa-
nie działalności gospodarczej w czasie oczekiwania na kolejne zamówienie lub w
czasie ich poszukiwania nie oznacza zaprzestania prowadzenia takiej działalności i
5
nie powoduje uchylenia obowiązku ubezpieczenia społecznego (wyrok z 4 kwietnia
2008 r., I UK 293/07). Także krótkotrwałe, przypadające w każdym tygodniu przerwy
w faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej, nie powodują ustania na ich
czas obowiązku ubezpieczenia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego z 23 paź-
dziernika 2008 r., II UK 73/08). Brak koniunktury i związany z nim przestój, brak za-
mówień (klientów), ich poszukiwanie, brak płynności finansowej i środków na opłace-
nie należności podatkowych lub z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, czy też
wykonywanie czynności zmierzających do realizacji zadań należących bezpośrednio
do zakresu prowadzonej działalności bądź zmierzających do stworzenia właściwych
warunków do jej wykonywania (np. związanych z legalizacją taksometru lub naprawą
samochodu, załatwianiem spraw urzędowych, zamieszczaniem ogłoszeń) nie stano-
wią przesłanki uzasadniającej uznanie istnienia przerwy w prowadzeniu działalności
gospodarczej (wyrok Sądu Najwyższego z 19 marca 2007 r., III UK 133/06, OSNP
2008 nr 7-8, poz. 114). Ponadto uznano, że nie można utożsamiać prowadzenia
działalności gospodarczej wyłącznie z faktycznym dokonywaniem czynności zwykle z
tą działalnością związanych lub jej towarzyszących (wyrok z 23 października 2008 r.,
II UK 73/08). Wykonywanie (prowadzenie) działalności gospodarczej w rozumieniu
art. 13 pkt 4 ustawy obejmuje nie tylko faktyczne wykonywanie czynności należących
do zakresu tej działalności, lecz także podejmowanie czynności zmierzające do za-
istnienia takich czynności gospodarczych (wyrok Sądu Najwyższego z 14 września
2007 r., III UK 35/07). Na tej podstawie za prowadzenie działalności gospodarczej
uznano okres, w którym osoba prowadząca działalność gospodarczą nie świadczy
usług, lecz przeznacza go na poszukiwanie nowego klienta, reklamę, czy sprawy
urzędowe (wyrok z 14 września 2007 r., III UK 35/07).
Mając powyższe na względzie należy uznać, że wykonywanie czynności zwią-
zanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (przedsiębiorstwa), nawet jeśli nie
są to czynności bezpośrednio dotyczące przedmiotu wykonywanej działalności, lecz
służące jej wygaszeniu i mające charakter dodatkowy (służebny) wobec profilu wy-
konywanej działalności, świadczy o tym, że działalność gospodarcza w rozumieniu
art. 13 pkt 4 ustawy systemowej nie została zaprzestana.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================