Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 109/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 października 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. S.
przeciwko PKP Szybka Kolej Miejska w T. Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością w G.
o odprawę emerytalną i odsetki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 października 2009 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G. z dnia 9 grudnia 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w części
oddalającej apelację powoda oraz w punkcie drugim w całości i
przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G. do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
2
Wyrokiem z dnia 18 lipca 2008 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w G. zasądził
od PKP Szybka Kolej Miejska w T. Spółki z o.o. w G. na rzecz M. S. odsetki w
ustawowej wysokości od kwoty 32.030,16 zł za okres od 11 sierpnia 2007 r. do 5
maja 2008 r. (pkt I); oddalił powództwo w części dotyczącej odprawy emerytalnej w
kwocie 38.370,50 zł z ustawowymi odsetkami za okres od 11 września 2007 r. do
dnia zapłaty (pkt II); umorzył postępowanie w pozostałym zakresie wobec cofnięcia
przez powoda roszczenia ze skutkiem prawnym (pkt III) oraz orzekł w przedmiocie
kosztów postępowania. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia
faktyczne.
Powód zatrudniony był u strony pozwanej na podstawie umowy o pracę na
czas nieokreślony od dnia 1 lipca 2001 r. na stanowisku prezesa zarządu -
dyrektora spółki. Zgodnie z postanowieniami umowy, odwołanie ze stanowiska
prezesa zarządu bądź wygaśnięcie mandatu i niepowołanie w skład zarządu
stanowiło podstawę do rozwiązania z powodem stosunku pracy lub zmiany
warunków pracy i płacy określonych umową z zachowaniem trzymiesięcznego
okresu wypowiedzenia lub na mocy porozumienia stron. W dniu 13 czerwca 2006 r.
powód otrzymał od Zwyczajnego Zgromadzenia Wspólników absolutorium, nie
został jednak powołany w skład zarządu na kolejną kadencję. W okresie od 13
czerwca do 5 października 2006 r. powód przebywał na urlopie wypoczynkowym, a
od 6 października 2006 r. był niezdolny do pracy przez okres 182 dni. Po tym
okresie, od 6 kwietnia do 2 października 2007 r. korzystał ze świadczenia
rehabilitacyjnego. W dniu 18 lipca 2007 r. pozwana Spółka rozwiązała z powodem
umowę o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia na podstawie art. 53 k.p.
Od dnia 14 czerwca 2006 r. do daty rozwiązania z powodem umowy o pracę
funkcję prezesa zarządu i dyrektora spółki pełniła nowo wybrana na to stanowisko
osoba. Dochodzona kwota 38.370,50 zł stanowi - według powoda - różnicę
pomiędzy wysokością odprawy emerytalnej przewidzianej w zakładowym układzie
zbiorowym pracy dla pracowników SKM z dnia 16 grudnia 2002 r. (640% podstawy
jej wymiaru określonej jako przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze
państwowym za kwartał poprzedzający wypłatę, co stanowi kwotę 72.226,82 zł) a
wypłaconą powodowi z tego tytułu przez stronę pozwaną - po uwzględnieniu
ograniczenia wynikającego z art. 11 ust. 2 ustawy kominowej (dwunastokrotność
3
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjętego dla ustalenia wynagrodzenia
miesięcznego osób, o których stanowi art. 2 pkt 1-4 w związku z art. 8 ustawy) -
kwotą 33.856,32 zł.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że istota sporu
sprowadza się do oceny czy do powoda mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia
3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami
prawnymi (Dz.U. Nr 26 poz. 306 ze zm., zwanej dalej ustawą kominową lub
ustawą). Sąd pierwszej instancji wskazał, że w sytuacji gdy dochodzi do zawarcia
umowy o pracę z członkiem zarządu spółki kapitałowej, powstaje swoisty
dualistyczny stosunek prawny. Z jednej strony jest to stosunek organizacyjny, do
którego mają zastosowanie przepisy Kodeksu spółek handlowych i wewnętrzne
unormowania obowiązujące w spółce, z drugiej zaś strony dochodzi - na mocy
zawartej umowy o pracę - do powstania stosunku pracy, przy czym w różnych
momentach czasowych może dojść do ustania każdego z tych węzłów
zobowiązaniowych łączących strony. W przedmiotowej sprawie odległość czasowa
pomiędzy ustaniem stosunku organizacyjnego a rozwiązaniem umowy o pracę była
znaczna, bo przekraczała okres 11 miesięcy, jednakże przyczyny takiego stanu
rzeczy nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu. Sąd Rejonowy wskazał, że
powoda do dnia rozwiązania stosunku pracy wiązała umowa o pracę na stanowisku
prezesa zarządu - dyrektora pozwanej Spółki. Co prawda od 13 czerwca 2006 r.
powód funkcji tej faktycznie nie sprawował, jednakże stosunek pracy trwał do czasu
jego rozwiązania. W konsekwencji powód formalnie był nadal zatrudniony na
stanowisku określonym w umowie o pracę, a zatem był osobą, o której stanowi art.
2 ustawy kominowej. Ustawa ta nie różnicuje sytuacji osób w zależności od
sprawowania przez nie określonej funkcji faktycznie lub formalnie (gdy z przyczyn
obiektywnych nie mogą jej sprawować), a jedynie określa, do jakich funkcji i
stanowisk ma zastosowanie. W konsekwencji należy uznać, że wobec powoda w
dacie rozwiązania umowy o pracę i jednoczesnego powstania wymagalności
odprawy emerytalnej miały zastosowanie przepisy ustawy kominowej.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, odprawa emerytalna, ograniczona przez
stronę pozwaną do wysokości określonej w art. 11 ust. 2 ustawy kominowej,
stanowi świadczenie dodatkowe w rozumieniu art. 5 ust. 2. Zgodnie z art. 11 ust. 1
4
ustawy, świadczeniami dodatkowymi, o których mowa w art. 5 ust. 2 są
świadczenia z tytułu zatrudnienia, w tym bytowe, socjalne, komunikacyjne, oraz
ubezpieczenia majątkowe i osobowe - inne bądź wyższe niż ustalone w
regulaminach wynagradzania, zakładowych i ponadzakładowych układach
zbiorowych pracy oraz w odrębnych przepisach. Przepis art. 11 ust. 1 nie stanowi
zamkniętego katalogu świadczeń, a jedynie wskazuje na rodzajowe grupy
świadczeń bez ich szczegółowego wyliczenia. Szczegółowy wykaz świadczeń
dodatkowych, o których mowa w ustawie zawiera rozporządzenie Prezesa Rady
Ministrów z dnia 21 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego wykazu świadczeń
dodatkowych, które mogą być przyznane osobom kierującym niektórymi
podmiotami prawnymi, oraz trybu ich przyznawania (Dz.U. Nr 14, poz.139, zwane
dalej rozporządzeniem). Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia, odprawa
emerytalna, wymagalna w dacie rozwiązania stosunku pracy w związku z
przejściem pracownika na emeryturę, jest zaliczana do świadczeń dodatkowych.
Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2008 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił apelację
powoda od powyższego wyroku, podzielając zarówno ustalenia jak i ocenę prawną
dokonane przez Sąd pierwszej instancji i wskazując dodatkowo, że ustawa
kominowa obejmuje swoim zakresem zarówno świadczenia należne w trakcie
trwania stosunku pracy jak i związane z jego ustaniem, takie jak odprawa
emerytalna lub rentowa oraz odprawa przewidziana w art. 12.
Sąd drugiej instancji wskazał, że odprawa emerytalna w wysokości
przewidzianej postanowieniami układu zbiorowego pracy ma charakter świadczenia
dodatkowego w rozumieniu przepisów ustawy kominowej, powołując się w tym
zakresie na poglądy wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 2 września
2003 r., I PK 290/02 (OSNP 2004 nr 17, poz. 299), z dnia 16 marca 2005 r., I PK
199/04 (OSNP 2005 nr 22, poz. 351) oraz z dnia 19 lutego 2007 r., I PK 238/06
(OSNP 2008 nr 7-8, poz. 96), w których stwierdzono, że wyjątkami od zakazu z art.
5 ust. 1 ustawy kominowej są również świadczenia dodatkowe, oraz że art. 5 tej
ustawy stanowi lex specialis w stosunku do przepisów prawa pracy dotyczących
wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy należnych ogółowi
zatrudnionych. Jednocześnie Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska wyrażonego
w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2005 r., I PK 174/04 (OSNP 2005 nr
5
20, poz. 319), iż odprawa emerytalna, która nie jest świadczeniem innym lub
wyższym niż przewidziane w układzie zbiorowym (art. 11 ust. 1 ustawy), nie może
być uznana za świadczenie dodatkowe w rozumieniu art. 5 ust. 2.
Dokonując analizy art. 5 i 11 ustawy, Sąd Okręgowy doszedł do
przekonania, że ustawodawca ograniczył świadczenia jakie mogą być pobierane
przez kierujących zakładami pracy jedynie do trzech rodzajów, a mianowicie
wynagrodzenia miesięcznego, świadczenia dodatkowego i nagrody rocznej, co
oznacza, że nie mogą oni otrzymać żadnego innego świadczenia. Co prawda
literalne brzmienie art. 11 ustawy wskazywałoby, że jedynie świadczenia inne lub w
wysokości wyższej od określonej w regulaminach wynagradzania lub układach
zbiorowych pracy mogą być uznane za świadczenia dodatkowe, jednakże taka
wykładnia stoi w sprzeczności z celami ustawy i zasadami logicznego
wnioskowania. Jeżeli by bowiem przyjąć, że odprawa emerytalna niebędąca
świadczeniem innym lub wyższym od przewidzianego w układzie zbiorowym nie
jest świadczeniem dodatkowym w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy, to nie istnieje
żadna inna podstawa do przyznania powodowi odprawy emerytalnej w wysokości
wskazanej w układzie zbiorowym pracy. Również w wyroku z dnia 10 stycznia 2006
r., I PK 115/05 (OSNP 2006 nr 21-22, poz. 327) Sąd Najwyższy stwierdził, że poza
wynagrodzeniem, nagrodą roczną i świadczeniami dodatkowymi określonymi w
rozporządzeniu, osobom objętym zakresem podmiotowym ustawy „nie przysługują
żadne inne świadczenia, niezależnie od tego czy przewiduje je, czy też nie
przewiduje układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania, odrębne przepisy”.
Należy więc przyjąć, że art. 11 ust. 1 ustawy nie stanowi zamkniętego katalogu
świadczeń, a jedynie wskazuje na rodzajowe grupy świadczeń bez ich
szczegółowego wyliczenia, co nastąpiło dopiero w rozporządzeniu z dnia 21
stycznia 2003 r., uznającym odprawę emerytalną za świadczenie dodatkowe (§ 2
ust. 1 pkt 1).
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powód zarzucił: 1) naruszenie
prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 9 § 2, art. 771
, art. 78 § 2,
art. 921
§ 1, art. 24113
§ 1, art. 24126
§ 2 k.p. oraz art. 2, art. 5 ust. 1 - 4 i art. 11
ustawy kominowej, polegające na przyjęciu, że wobec powoda w dacie rozwiązania
umowy o pracę miała zastosowanie ostatnio powołana ustawa, a także przez
6
przyjęcie, że ustawa ta ma zastosowanie w przypadku wypłaty odprawy
emerytalnej i wyrażenie błędnego poglądu, iż powodowi nie należy się odprawa
emerytalna przewidziana w zakładowym układzie zbiorowym pracy; 2) naruszenie
przepisów postępowania, a to art. 233 § 1 k.p.c., przez rażąco wadliwą ocenę
dowodów i przyjęcie, że powód w momencie rozwiązania stosunku pracy był
zatrudniony w pozwanej Spółce na stanowisku prezesa zarządu — dyrektora
przedsiębiorstwa i należał do kręgu osób zarządzających w imieniu pracodawcy
zakładem pracy.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części oddalającej apelację powoda i zasądzającej od powoda na rzecz
strony pozwanej kwotę 675 zł w rozliczeniu kosztów zastępstwa procesowego za
drugą instancję, oraz uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej
instancji w części oddalającej powództwo o zapłatę kwoty 38.370,50 zł z
ustawowymi odsetkami w ich ustawowej wysokości i rozstrzygającej w zakresie
kosztów postępowania (pkt III i IV sentencji) i „przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania za wszystkie instancje”, ewentualnie o uchylenie zaskarżonych
wyroków w części wyżej określonej i orzeczenie co do istoty sprawy przez
zasądzenie od pozwanej Spółki na rzecz powoda kwoty 38.370,50 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 11 września 2007 r. do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania
za wszystkie instancje.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że pogląd Sądu drugiej
instancji jakoby „nie istniała żadna podstawa do przyznania powodowi odprawy
emerytalnej równej sumie wskazanej w układzie zbiorowym pracy” pozostaje w
sprzeczności ze stanowiskiem prezentowanym przez Sąd Najwyższy w wyrokach z
dnia 16 lutego 2005 r., I PK 174/04 i z dnia 10 stycznia 2006 r., I PK 115/05,
zgodnie z którym podstawę do wypłaty odprawy emerytalnej w takiej wysokości
stanowią postanowienia układu zbiorowego pracy.
Skarżący wskazał, że od dnia 14 czerwca 2006 r. do daty rozwiązania
stosunku pracy nie kierował osobą prawną ani nie zajmował żadnego stanowiska
objętego dyspozycją art. 2 ustawy kominowej. Akt ten zawiera normatywnie
określony krąg podmiotów, a wynikające z jego art. 2 kryterium odnosi się
7
bezpośrednio do rodzajów sprawowanych funkcji, których powód nie pełnił w chwili
nabycia prawa do odprawy emerytalnej. Nie sposób przy tym przyjąć rozwiązania,
że „formalnie” był on prezesem Spółki, mimo że z tego stanowiska został
skutecznie i prawidłowo odwołany na ponad rok przed datą rozwiązania stosunku
pracy. Skarżący odwołał się nadto do rozstrzygnięcia kwestii sprawowania funkcji
kierowniczych dokonanego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2006 r., I
PK 174/04.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona, aczkolwiek nie wszystkie jej zarzuty
można uznać za zasadne.
W pierwszej kolejności nieskuteczny jest podniesiony w ramach kasacyjnej
podstawy naruszenia przepisów postępowania zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c.,
którą skarżący upatruje w „rażąco wadliwej ocenie dowodów” przez Sąd drugiej
instancji. Tymczasem stosownie do art. 3983
§ 3 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej
nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów, do której to
sfery wprost odnosi się przytoczony przez skarżącego przepis.
Niezasadny jest zarzut naruszenia art. 2 oraz art. 5 ust. 4 ustawy kominowej,
za trafny bowiem należy uznać pogląd Sądu drugiej instancji, że jej przepisy miały
zastosowanie do powoda w dacie rozwiązania umowy o pracę. Powołany wyżej art.
2 określa stanowiska kierownicze w sferze publicznej, do których stosuje się
przepisy ustawy i nie budzi wątpliwości, że wśród nich znajdują się stanowiska
dyrektorów i prezesów jednostek organizacyjnych wymienionych w art. 1 pkt 1-13
ustawy. Z kolei stosownie do przytoczonego przez skarżącego art. 5 ust. 4 ustawy,
ilekroć jest w niej mowa o zatrudnieniu, rozumie się przez to świadczenie pracy lub
usług związanych z zarządzaniem na rzecz podmiotu, niezależnie od podstawy
nawiązania stosunku pracy lub rodzaju i treści umowy cywilnoprawnej zawartej z
osobą, o której mowa w art. 2. W art. 5 ust. 4 nie chodzi o zdefiniowanie
zatrudnienia jako faktycznego świadczenia (wykonywania) pracy, ale o
sprecyzowanie, że w rozumieniu przepisów ustawy zatrudnieniem osób
zajmujących stanowiska lub pełniących funkcje wymienione w jej art. 2 jest
pozostawanie przez te osoby w stosunku pracy lub w stosunku prawnym
nawiązanym na podstawie umowy cywilnoprawnej. Niesporne jest w sprawie, że do
8
daty rozwiązania umowy o pracę skarżący zajmował stanowisko prezesa zarządu -
dyrektora spółki. Co prawda łączący go ze spółką stosunek organizacyjny
(korporacyjny) ustał w związku z ustaniem członkostwa w zarządzie i powód utracił
kompetencje wypływające z pełnienia funkcji prezesa zarządu, jednakże w dalszym
ciągu trwał stosunek pracy na stanowisku dyrektora spółki, a nie na żadnym innym.
Uszło przy tym uwagi skarżącego, że przyznanie mu w umowie o pracę odprawy w
wysokości stanowiącej trzykrotność wynagrodzenia miesięcznego w razie
rozwiązania umowy o pracę z powodu odwołania z funkcji prezesa zarządu, jak
również rozwiązania umowy o pracę z innych przyczyn niż ciężkie naruszenie
podstawowych obowiązków pracowniczych oraz ważne powody, o których mowa w
umowie/statucie spółki, znajdowało swoje oparcie w art. 12 ustawy kominowej.
Oznacza to, że prawo powoda do tej odprawy uzależnione było od ustania
stosunku pracy w trakcie zatrudnienia na stanowisku określonym w art. 2 ustawy, a
inaczej mówiąc - w momencie, w którym jej przepisy znajdowały do niego
zastosowanie. Natomiast powoływanie się przez skarżącego w tym zakresie na
pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 lutego 2005 r., I PK
174/04 jest nieporozumieniem, gdyż odnosił się on wyłącznie do zachowania
statusu osoby objętej ustawą kominową niezależnie od zmiany nazwy
zajmowanego stanowiska, niełączącej się z modyfikacją kompetencji przypisanych
dotychczasowemu stanowisku.
Zasadny okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 5 ust. 1-3 oraz art. 11
ustawy kominowej, trafnie upatrywanego w błędnym przyjęciu przez Sąd drugiej
instancji, że wartość przysługującej powodowi odprawy emerytalnej - jako
świadczenia dodatkowego, o którym stanowi art. 5 ust. 2 i art. 11 ust. 1 ustawy
kominowej - podlega ograniczeniu do wysokości określonej w art. 11 ust. 2 tej
ustawy, a więc dwunastokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
przyjętego dla ustalenia wynagrodzenia miesięcznego powoda na stanowisku
określonym w art. 2 pkt 1.
Stosownie do art. 5 ust. 1 ustawy kominowej, osobom, o których mowa w art.
2, niezależnie od podstawy nawiązania stosunku pracy lub rodzaju umowy
cywilnoprawnej stanowiącej podstawę zatrudnienia przysługuje, z zastrzeżeniem
ust. 2 i 3, wyłącznie wynagrodzenie miesięczne. Z kolei ust. 2 stanowi, że osobom,
9
o których mowa w art. 2 pkt 1-4, mogą być przyznane świadczenia dodatkowe, zaś
ust. 3 - że osobom określonym w art. 2 pkt 1-4 i 10, może być przyznana nagroda
roczna. Definicję świadczeń dodatkowych, o których stanowi art. 5 ust. 2, zawiera
art. 11 ust. 1 ustawy, w myśl którego są to świadczenia z tytułu zatrudnienia, w tym:
bytowe, socjalne, komunikacyjne, oraz ubezpieczenia majątkowe i osobowe - inne
bądź wyższe niż ustalone w regulaminach wynagradzania, zakładowych i
ponadzakładowych układach zbiorowych pracy oraz w odrębnych przepisach.
Wydane na podstawie delegacji z art. 11 ust. 3 ustawy, rozporządzenie Prezesa
Rady Ministrów z dnia 21 stycznia 2003 r., w § 2 uznaje za świadczenia dodatkowe
między innymi nagrodę jubileuszową i odprawę pieniężną w razie ustania stosunku
pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy
- przyznane w wysokości do 25 % wyższej niż ustalona regulaminie
wynagradzania, zakładowym i ponadzakładowym układzie zbiorowym pracy lub w
odrębnych przepisach (ust. 1) lub przyznane w wysokości i na warunkach
określonych w rozporządzeniu - jeżeli zakładowy i ponadzakładowy układ zbiorowy
pracy lub regulamin wynagradzania nie określa dla osób, o których stanowi art. 2
pkt 1-4 ustawy kominowej, uprawnień do nagrody jubileuszowej lub odprawy
pieniężnej.
Dokonując wykładni powyższych przepisów, Sąd drugiej instancji stanął na
stanowisku, że z celu ustawy kominowej i brzmienia jej art. 5 ust. 1 oraz § 2
rozporządzenia wynika, iż świadczenia należne osobom wymienionym w art. 2 pkt
1-4 ograniczone zostały wyłącznie do wynagrodzenia miesięcznego, świadczeń
dodatkowych i nagrody rocznej, a w konsekwencji odprawa emerytalna
przewidziana w postanowieniach układu zbiorowego pracy ma również charakter
świadczenia dodatkowego w rozumieniu przepisów ustawy. W tym zakresie Sąd
Okręgowy powołał się na poglądy Sądu Najwyższego wyrażone w wyrokach z dnia
z dnia 2 września 2003 r., I PK 290/02, z dnia 16 marca 2005 r., I PK 199/04, z dnia
19 lutego 2007 r., I PK 238/06 oraz dnia 10 stycznia 2006 r., I PK 115/05.
Tymczasem stanowiska zajęte w trzech pierwszych z przytoczonych orzeczeń nie
odnoszą się do świadczeń dodatkowych z tytułu zatrudnienia w rozumieniu
przepisów ustawy kominowej, ale dotyczą składników wynagrodzenia za pracę,
bądź świadczeń, które posiadają taki charakter oraz świadczenia z tytułu ustania
10
zatrudnienia (odprawy). I tak, w wyroku z dnia 2 września 2003 r., I PK 290/02 Sąd
Najwyższy rozstrzygał kwestię dopuszczalności zastąpienia wynagrodzenia
wieloskładnikowego (wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatków stażowego i
funkcyjnego) osoby zajmującej stanowisko określone w art. 2 pkt 1-4 ustawy
kominowej wynagrodzeniem jednoskładnikowym, w orzeczeniu z dnia 16 marca
2005 r., I PK 199/04 rozważał możliwość przyznania dodatkowego wynagrodzenia
rocznego na innej podstawie niż określona w art. 5 ust. 3 tej ustawy, natomiast w
wyroku z dnia 19 lutego 2007 r., I PK 238/06 - przyznania w zakładowych zasadach
wynagradzania odprawy w innej sytuacji i wysokości niż określone w art. 12 ustawy.
Nie budzi wątpliwości, że żadne z tych świadczeń nie jest świadczeniem
dodatkowym, o którym stanowi art. 5 ust. 2 w związku z art. 11 ust. 1 ustawy
kominowej. Natomiast w uzasadnieniu wyroku z dnia 10 stycznia 2006 r., I PK
115/05 Sąd Najwyższy istotnie uznał, że wykładnia art. 5 i 11 ustawy oraz § 2
rozporządzenia z dnia 21 stycznia 2003 r. prowadzi do wniosku, iż określony w tym
ostatnim przepisie katalog świadczeń dodatkowych jest zamknięty, co oznacza, że
osobom zarządzającym zakładem pracy w imieniu pracodawcy objętym zakresem
podmiotowym ustawy nie przysługują żadne inne świadczenia, niezależnie od tego
czy przewiduje je, czy też nie układ zbiorowy pracy (regulamin wynagradzania,
odrębne przepisy). Przyznanie świadczenia dodatkowego może dotyczyć jego
rodzaju i wysokości - jeżeli prawo do niego nie wynika z układu zbiorowego pracy,
albo tylko wysokości - gdy prawo do niego z układu wynika. Natomiast dla nabycia
przez osobę zarządzającą zakładem pracy w imieniu pracodawcy prawa do
świadczenia dodatkowego, które zostało przewidziane w układzie w wysokości
wynikającej z układu, przyznanie jest zbędne. Rozważania Sądu Najwyższego
wskazują, że stanął on na stanowisku, iż świadczenie dodatkowe w rozumieniu
ustawy kominowej to każde świadczenie, które wchodzi w zakres świadczeń
opisanych w art. 5 ust. 1 i 2 oraz art. 11 ust. 1 ustawy kominowej i § 2
rozporządzenia, niezależnie od tego czy przysługuje na podstawie prawa
wewnętrznego i w wysokości przez prawo to określonej, czy też na podstawie
indywidualnych decyzji uprawnionego podmiotu. Przy przyjęciu tej koncepcji,
przysługująca skarżącemu odprawa emerytalna podlegałaby ograniczeniu do
wysokości wynikającej z art. 11 ust. 2 ustawy.
11
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną nie
podziela poglądu, że odprawa emerytalna przysługująca na podstawie i w
wysokości przewidzianej w układzie zbiorowym pracy osobie, o której stanowi art. 2
pkt 1-4 ustawy kominowej, jest świadczeniem dodatkowym w rozumieniu tej
ustawy, aprobując odmienne stanowisko zajęte w tym względzie w wyrokach z dnia
16 lutego 2005 r., I PK 174/04 oraz z dnia 2 grudnia 2008 r., III PK 35/08 (Lex nr
510978), w uzasadnieniach których uznano, że odprawa emerytalna, jeżeli nie jest
świadczeniem innym lub wyższym niż przewidziane w układzie zbiorowym, to nie
jest świadczeniem dodatkowym w rozumieniu art. 5 ust. 2 i art. 11 ust. 1 ustawy
kominowej, przysługuje na podstawie przepisów układu w wysokości przewidzianej
tym układem i nie wymaga przyznania.
Na wstępie należy stwierdzić, że nie budzi wątpliwości, iż celem ustawy
kominowej jest ograniczenie wynagrodzenia osób kierujących podmiotami sfery
publicznej. Wynika to już tylko z jej tytułu, który odnosi się wprost do
„wynagradzania” takich osób. Realizacją takiego celu ustawy jest art. 5 ust. 1, który
ogranicza wynagrodzenie osób objętych ustawą do „wyłącznie” wynagrodzenia
miesięcznego, z zastrzeżeniem możliwości przyznania niektórym z nich świadczeń
dodatkowych oraz nagrody rocznej. Świadczenia dodatkowe, o których stanowi ust.
2 mogą mieć charakter wynagrodzenia za pracę (np. co do zasady nagroda
jubileuszowa), bądź też charakter pozawynagrodzeniowy (np. odprawa
emerytalna), zaś wymieniona w ust. 3 nagroda roczna jest niewątpliwie składnikiem
wynagrodzenia. Zastrzeżenie w ust. 1 art. 5 możliwości przyznania świadczeń
określonych w ust. 2 i 3 tego artykułu winno więc być rozumiane w ten sposób, że
poza wynagrodzeniem ograniczonym co do zasady do wynagrodzenia
miesięcznego może być przyznane również świadczenie dodatkowe posiadające
charakter składnika wynagrodzenia za pracę oraz będąca składnikiem tego
wynagrodzenia nagroda roczna. Odczytywany w całości art. 5 oznacza zatem, że
przewidzianemu w jego ust. 1 ograniczeniu podlegają tylko te świadczenia z tytułu
zatrudnienia w ramach stosunku pracy, które należą do kategorii wynagrodzenia za
pracę, a nie wszystkie świadczenia przysługujące ze stosunku pracy na podstawie
prawa wewnatrzzakładowego lub innych odrębnych przepisów, a więc także te,
którym charakteru wynagrodzenia przypisać nie można.
12
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że
postanowienia układu zbiorowego pracy dotyczące odprawy emerytalnej -
odmiennie niż co do zasady w przypadku nagrody jubileuszowej - mogą odnosić się
również do osób zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy.
Postanowienia te nie regulują zasad wynagradzania w rozumieniu art. 24126
§ 2
k.p., gdyż odprawa emerytalna nie ma charakteru wynagrodzenia będącego
ekwiwalentem za pracę, ale stanowi należność związaną z zakończeniem jej
wykonywania (por. między innymi wyrok z dnia 7 marca 2001 r., I PKN 284/00,
OSNAPiUS 2002 nr 23, poz. 568 oraz powołane wyżej wyroki z dnia 16 lutego 2005
r., I PK 174/04, z dnia 10 stycznia 2006 r., I PK 115/05 i z dnia 2 grudnia 2008 r., III
PK 35/08). Skoro odprawa emerytalna nie należy do kategorii wynagrodzenia za
pracę, ale - zgodnie z systematyką Kodeksu pracy i jej istotą - jest innym
świadczeniem związanym z pracą, to nie jest objęta ograniczeniami z art. 5 ust. 1
ustawy kominowej, a w rezultacie norma ta nie wyłącza nabycia prawa do odprawy
emerytalnej na podstawie art. 921
§ 1 k.p. lub przepisów wewnątrzzakładowych.
Do rozważenia pozostaje zatem kwestia, czy odprawa emerytalna stanowi
świadczenie dodatkowe w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy kominowej i § 2
rozporządzenia, a w konsekwencji - czy podlega ograniczeniu do wysokości
wynikającej z art. 11 ust. 2 ustawy. Pierwszy z wymienionych wyżej przepisów
zawiera definicję świadczeń dodatkowych, zaliczając do nich świadczenia
wymagające przyznania („o których mowa w art. 5 ust. 2”) - inne bądź wyższe niż
ustalone w układach zbiorowych pracy (regulaminach wynagradzania, odrębnych
przepisach). Z kolei § 2 rozporządzenia, zawierający wykaz świadczeń
dodatkowych, wymienia wśród nich odprawę pieniężną w razie ustania stosunku
pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po pierwsze - przyznaną w wysokości do 25 % wyższej niż ustalona w układzie
zbiorowym (ust. 1 pkt 2) oraz po drugie - przyznaną w sytuacji nieokreślenia w
układzie zbiorowym do niej prawa dla osoby wymienionej w art. 2 pkt 1-4 ustawy
kominowej (ust. 2 pkt 2). Oznacza to, że odprawa emerytalna przewidziana w
postanowieniach układu zbiorowego pracy dla osoby, o której stanowi art. 2 pkt 1-4
ustawy kominowej i przysługująca w wysokości określonej w tych postanowieniach,
nie jest świadczeniem dodatkowym w rozumieniu art. 5 ust. 2 i art. 11 ust. 1 tej
13
ustawy, gdyż nie jest świadczeniem ani innym, ani wyższym niż określone w
przepisach wewnątrzzakładowych. Przysługuje ona z mocy postanowień układu i
nie wymaga przyznania. W konsekwencji nie podlega ograniczeniu określonemu w
art. 11 ust. 2 ustawy kominowej. Natomiast w przypadku przyznania odprawy
emerytalnej przez podmiot uprawniony w sytuacji i wysokości określonej w § 2 ust.
1 pkt 2 rozporządzenia, ograniczenie to obejmuje wyłącznie wartość świadczenia
dodatkowego wyrażającego się kwotą przekroczenia wysokości odprawy
przysługującej na podstawie układu zbiorowego. W rozumieniu przepisów ustawy
kominowej tylko bowiem ta wartość przekroczenia stanowi wymagające przyznania
świadczenie dodatkowe.
Z powyższych względów na podstawie art. 39815
§ 1 zdanie pierwsze oraz
art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c. orzeczono, jak w sentencji wyroku.
/tp/