Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 601/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 lipca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi G. P. i M. A. o wznowienie postępowania w sprawie z powództwa
G. P. i M. A.
przeciwko Przedsiębiorstwu „K.(...)” Spółce z o.o. w S.
o zapłatę, zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 12
września 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 22 lipca 2010 r.,
skargi kasacyjnej skarżących od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 9 kwietnia 2009 r.,
sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powodowie G. P. i M. A., prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą
Hurtownia Materiałów Budowlanych M.(...) spółka cywilna, wnieśli skargę o wznowienie
postępowania w sprawie I ACa (...), zakończonej wyrokiem z dnia 12 września 2007 r.,
którym Sąd Apelacyjny oddalił w całości apelację powodów wniesioną od wyroku Sądu
Okręgowego, uwzględniającego tylko częściowo ich powództwo, a mianowicie do kwoty
43.400,95 oraz z apelacji pozwanego Przedsiębiorstwa „K.(...)” spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w S. zmienił zaskarżony wyrok w części uwzględniającej
powództwo przez jego oddalenie. W uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia, które odnosiło
się do rozliczeń pomiędzy stronami w oparciu o faktury wystawione przez powodów,
Sąd Apelacyjny wskazał, że dokumenty te nie mogły stanowić wystarczającej podstawy
uwzględnienia powództwa, zwłaszcza wobec kwestionowania przez pozwanych
zasadności obciążeń, jak i rzeczywistego zakresu kosztów poniesionych przez
powodów. W skardze o wznowienie postępowania powodowie powołali się na nowe
okoliczności faktyczne, których nie znali i wskazali dowody, że po zakończeniu
postępowania sądowego, w wyniku kontroli przeprowadzonych przez pracownika
Urzędu Skarbowego stwierdzono, że faktury, na których powodowie opierali swe
żądania, zostały przez pozwaną spółkę zaksięgowane i wliczone, jako koszty
prowadzonej działalności. W ocenie powodów, takie stanowisko pozwanego należy
traktować jako uznanie długu.
Postanowieniem z dnia 9 września 2008 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę G. P. i
M. A. o wznowienie postępowania. W uzasadnieniu postanowienia wyjaśnił, że skarga
powodów nie została oparta na ustawowej podstawie wznowienia. Przedstawione przez
skarżących – wcześniej powodów – dowody uzyskane w wyniku kontroli skarbowej
przeprowadzonej w dniach 14 i 18 marca 2008 r., wskazujące na zaliczenie przez stronę
pozwaną oznaczonych faktur do dokumentów wykazujących koszty prowadzenia
działalności gospodarczej oraz rozliczenie podatku VAT, nie świadczyły o uznaniu długu
przez stronę pozwaną. Przedstawione przez skarżących dokumenty dowodziły jedynie
naruszenia przez stronę pozwaną prawa podatkowego: zaniżenia wysokości danin
należnych Skarbowi Państwa. Wyniki kontroli skarbowej nie dostarczyły więc dowodów
w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c. W rezultacie skarga nie opierała się na ustawowych
przesłankach wznowienia i podlegała odrzuceniu (art. 410 § 1 k.p.c.).
3
W zażaleniu skarżący kwestionując odrzucenie skargi w szczególności podnieśli,
że nie można tego samego zdarzenia oceniać całkowicie odmiennie w zależności od
tego, czy jest ono rozpatrywane w płaszczyźnie prawa podatkowego, czy też prawa
cywilnego, jak również, iż wykryte dzięki kontroli skarbowej dokumenty powinny być
ocenione w kontekście materiału dowodowego zgromadzonego w toku prawomocnie
zakończonego postępowania.
Postanowieniem z dnia 5 lutego 2009 r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone
postanowienie, pozostawiając Sądowi Apelacyjnemu rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego. Sąd Najwyższy wskazał, że zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem, samo sformułowanie podstawy wznowienia w sposób odpowiadający
przepisom art. 401-404 k.p.c. nie oznacza oparcia skargi na ustawowej podstawie
wznowienia, jeżeli z jej uzasadnienia wynika, że przytoczona podstawa nie występuje
(por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 28 października 1999 r., II UKN 174/99,
OSNP 2001, nr 4, poz. 123, z dnia 15 czerwca 2005 r., IV CZ 50/05, niepubl., z dnia 15
września 2005 r., II CZ 78/05, niepubl., z dnia 18 maja 2006 r., IV CZ 36/06, niepubl.).
Należy jednak zaznaczyć, że odrzucenie skargi dlatego, że już z samego jej
uzasadnienia wynika, iż przytoczona podstawa wznowienia nie występuje, jest możliwe
jedynie wtedy, gdy nie zachodzą żadne w tym względzie wątpliwości (art. 410 § 2
k.p.c.). Brak przytoczonej podstawy wznowienia w świetle skargi można by przyjąć
w związku z wykrytymi w wyniku kontroli skarbowej dowodami - mającymi, zdaniem
skarżących, wskazywać na to, że wystawione przez nich w maju 2006 r. faktury strona
pozwana od razu uznała przy rozliczeniu podatku - gdyby dowody te mogły według
skargi stanowić jedynie wyraz tzw. uznania właściwego lub uznania niewłaściwego.
Termin „uznanie” może mieć w zakresie szeroko rozumianego prawa cywilnego,
poza uznaniem właściwym powodującym przerwanie biegu terminu przedawnienia (art.
123 pkt 2 k.p.c.), jeszcze inne znaczenie. Terminu tego używa się również na
oznaczenie dokumentu potwierdzającego w określonych celach dług osoby
wystawiającej dokument. W świetle treści skargi nie można wykluczyć przypisywania
powoływanym w niej dokumentom nazwy uznania w tym właśnie, ostatnio wskazanym
sensie, a tak one rozumiane, mogą wespół z pozostałym materiałem dowodowym - na
równi na przykład z zeznaniami świadków lub wszelkimi innymi dowodami co do
spełnienia świadczenia - stanowić podstawę ustaleń co do przesłanek warunkujących
istnienie dochodzonego roszczenia o zapłatę. Z tego względu, zdaniem Sądu
Najwyższego, nie było w sprawie podstaw do zastosowania art. 410 § 1 k.p.c.
4
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2009 r. oddalił skargę
powodów o wznowienie postępowania. Według tego Sądu, wykrycie nowych
okoliczności faktycznych w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c. należy rozumieć jedynie w ten
sposób, iż strona nie miała żadnej możliwości uzyskania wiedzy na ten temat, a dopiero
po zakończeniu postępowania mogła dowiedzieć się o jego istnieniu. Nie może być
jednak skutkiem opieszałości lub zaniedbań strony w poszukiwaniu środków
dowodowych na poparcie stanowiska w procesie w sytuacji, gdy była obiektywna
możliwość powołania się na fakty oraz wskazania na nie środków dowodowych.
Zdaniem Sądu, na nowe okoliczności oraz dowody powołują się powodowie, do których
należała inicjatywa procesowa i którzy mieli czas na przygotowanie, również dowodowo,
dochodzonego roszczenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego, okoliczności faktyczne w
postaci zaksięgowania przez pozwanego faktur, jako kosztów prowadzonej działalności,
z których wywodzą skargę powodowie, z powołaniem na dowód w postaci protokołu
kontroli i faktur z naniesioną przez pozwanego adnotacją, nie stanowią nowej
okoliczności faktycznej w rozumieniu powołanego art. 403 § 2 k.p.c. albowiem skoro
powodowie twierdzili, że złożyli faktury u pozwanego i że zostały przez niego przyjęte, to
nie było żadnych przeszkód dla zgłoszenia wniosku dowodowego zmierzającego do
zobowiązania pozwanego do złożenia odpisów tych faktur z naniesionymi adnotacjami
księgowymi.
Sąd Apelacyjny stwierdzając ostatecznie, że nie dostrzegł podstawy do wznowienia
postępowania oddalił skargę na podstawie art. 412 § 2 k.p.c.
Powód wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego. Zarzucił w niej
naruszenie następujących przepisów postępowania: art. 403 § 2 k.p.c., przez błędną
wykładnię polegającą na przyjęciu, iż powołana w nim podstawa restytucyjna wymaga
zaistnienia „nowych okoliczności”, nie zaś ich ujawnienia oraz art. 412 § 2 k.p.c., przez
niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że przesłanki odrzucenia skargi mogą stanowić
podstawę jej oddalenia. Według skarżącego, w ramach podstawy kasacji wymienionej w
art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., doszło również do naruszenia art. 20 ustawy z dnia 29
września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r., Nr 152, poz. 1223 ze
zm.; wymienianej dalej jako ustawa o rachunkowości) przez nieuwzględnienie tego
przepisu przy ocenie charakteru i skutków dokonania zaksięgowania faktury VAT jako
uznania zasadności oraz wysokości wierzytelności przysługującej powodowi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Słusznie zarzuca się w skardze kasacyjnej oddalenie skargi o wznowienie
postępowania na tej podstawie, że przytoczone przez skarżącego okoliczności nie
odpowiadają ustawowej podstawie wznowienia.
Jak wielokrotnie wskazywał Sąd Najwyższy, jeżeli z uzasadnienia skargi wynika,
że okoliczności w niej wskazane nie wyczerpują ustawowej przesłanki wznowienia
postępowania, to podnoszona w żądaniu podstawa prawna żądania nie zachodzi. W
takim przypadku skarga nie jest oparta na ustawowej podstawie wznowienia i podlega
odrzuceniu, stosownie do art. 410 § 1 k.p.c. (zob. m.in. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 28 października 1999 r., II UKN 174/99, OSNP 2001, nr 4, poz. 133;
z dnia 7 lipca 2005 r., IV CO 6/05, Biul. SN 2005, nr 9; z dnia 21 września 2007 r. V CZ
88/07 nie publ.; z dnia 26 września 2007 r. IV CZ 48/07, nie publ.; z dnia 9 października
2009 r., II CZ 51/09, nie publ.; z dnia 26 listopada 2009 r., III CZ 52/09, niepubl.).
Nie należy utożsamiać badania wymogów skargi, a w ramach tego, oparcia skargi
na ustawowej podstawie, z rozpoznaniem sprawy na nowo w granicach, jakie zakreśla
podstawa wznowienia (art. 412 k.p.c.), po dokonaniu którego sąd może wydać wyrok
oddalający skargę, jeżeli powołana podstawa nie zachodzi. Ten drugi etap
postępowania dotyczy merytorycznego rozpoznania sprawy po pozytywnym wyniku
badania, czy skarga jest oparta na ustawowej podstawie wznowienia i wymaga
przeprowadzenia rozprawy. Stwierdzenie, że nie zachodzi podstawa do wznowienia nie
jest tożsame z uznaniem, że skarga nie opiera się na wymienionej w tym przepisie
podstawie wznowienia. W pierwszej z tych sytuacji konsekwencją jest oddalenie skargi
po przeprowadzeniu rozprawy, zaś w drugiej – odrzucenie skargi, co może nastąpić na
posiedzeniu niejawnym. Oddalenie, a nie odrzucenie skargi, nieopartej na ustawowej
podstawie stawia w niekorzystnej sytuacji skarżącego, chociażby z tej przyczyny, że nie
jest dopuszczalne dalsze wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym,
merytorycznym orzeczeniem wydanym na skutek skargi o wznowienie. Jak wskazał Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 czerwca 2006 r. (IV CZ 51/06, nie publ.), zawarty
w art. 416 k.p.c. zakaz ponownego wnoszenia skargi o wznowienie nie stosuje się, jeżeli
poprzednia skarga uległa odrzuceniu.
Podstawą wznowienia z art. 403 § 2 k.p.c., na którą powołuje się skarżący, mogą
być tylko okoliczności w poprzednim postępowaniu w ogóle nie ujawnione i wówczas
nieujawnialne. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że określona w
powołanym przepisie podstawa skargi o wznowienie postępowania nie zachodzi, jeżeli
w poprzednim postępowaniu istniała obiektywna możliwość powołania się na
6
okoliczności faktyczne lub środki dowodowe, a zaniechanie strony w tym przedmiocie
było następstwem jej opieszałości, zaniedbań, zapomnienia czy błędnej oceny potrzeby
powołania (zob. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1968 r.,
I CO 1/68, OSNCP 1969, Nr 2, poz. 36; z dnia 10 lutego 1999 r., II CKN 807/9836; z
dnia 17 stycznia 2001 r., IV CKN 1515/00, niepubl.; z dnia 12 lutego 2004 r., V CZ
158/03, nie publ.; z dnia 4 marca 2005 r., III CZ 134/04, niepubl.). Nie stanowi też
nowego dowodu w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c. tego rodzaju dowód, z którego strona
mogła skorzystać przy dołożeniu należytej staranności (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 19 lutego 2009 r., II CZ 16/09, niepubl.).
W związku z tym trudno zarzucić stronie powodowej, iż miała możliwość i
powinna była powołać dowody na okoliczność zaksięgowania faktur, kiedy zachowanie
to, pozostające w ewidentnej sprzeczności ze stanowiskiem pozwanej zaprzeczającej
istnienie zobowiązania, stanowiłoby naruszenie przepisów regulujących obowiązki
podatkowe przedsiębiorców.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wydanego w sprawie postanowienia
z dnia 5 lutego 2009 r., nie można wykluczyć przypisania tym dokumentom, cech
potwierdzenia istnienia długu przez osobę wystawiającą dokument. Również Sąd
Apelacyjny, na marginesie zasadniczych rozważań, podkreślił, że zachowanie będące
przejawem akceptacji długu może stanowić jeden ze środków dowodowych na
okoliczność zasadności dochodzonego roszczenia w toku postępowania
rozpoznawczego. Dlatego nie mogło dojść do zarzuconego w skardze kasacyjnej
naruszenia art. 20 ustawy o rachunkowości.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu.