Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 331/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
w sprawie z odwołania J. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury górniczej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 marca 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 maja 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 14 stycznia 2008 r.
odmówił ubezpieczonemu J. M. prawa do emerytury górniczej, wobec
dokumentowania przez wnioskodawcę 19 lat, 10 miesięcy i 29 dni pracy górniczej,
2
równorzędnej i zaliczanej do pracy górniczej zamiast wymaganych 25 lat takiej
pracy.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 16
czerwca 2009 r. oddalił odwołanie ubezpieczonego od powyższej decyzji.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że J. M., urodzony 6 maja 1945 r., uzyskał –
poczynając od 1 września 2002 r. – prawo do emerytury z tytułu pracy w
szczególnych warunkach na stanowisku kierowcy autobusu o liczbie miejsc
powyżej 15, wymienionym w wykazie A dziale VIII, poz. 2 pkt 4 stanowiącym
załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). W dniu 15 listopada 2007
r. ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę górniczą, przedkładając świadectwo
wykonywania pracy górniczej, wystawione przez Kopalnię Węgla Brunatnego
„Bełchatów” S.A., stwierdzające że wnioskodawca w okresie od 1 maja 1980 r. do
28 grudnia 2005 r. pracował na stanowisku kierowcy – operatora samochodowego
sprzętu technicznego na odkrywce, wymienionego pod pozycją 6 załącznika nr 2 do
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w
sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy
zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury
lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8). Rozpoznając wniosek, organ rentowy
zakwestionował staż pracy górniczej ubezpieczonego od 1 maja 1992 r. do 31
grudnia 1999 r.
Z materiału dowodowego sprawy wynika, iż tym czasie wnioskodawca był
zatrudniony w oddziale RS – 6 w Zakładzie Sprzętu Technologicznego i Transportu
KWB „Bełchatów” na stanowisku kierowcy samochodu osobowo- terenowego.
Kierował samochodem ciężarowym Star - 266 pod plandeką, o masie całkowitej do
16 ton, przystosowanym do przewozu osób. Zajmował się rozwożeniem brygad
pracowników kopalni do stanowisk pracy na terenie odkrywki lub zwałowiska.
Jednocześnie dbał o stan techniczny pojazdu i wykonywał drobne naprawy.
Zdaniem Sądu Okręgowego, sporny okres zatrudnienia nie może być zaliczony do
stażu pracy górniczej ubezpieczonego, gdyż kierowca rozwożący ludzi nie jest
3
operatorem sprzętu technicznego w rozumieniu powołanego przepisu
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.
Od powyższego wyroku ubezpieczony złożył apelację, zarzucają Sądowi
pierwszej instancji naruszenie prawa materialnego w postaci: 1/art. 34, art. 49 ust.
1, art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.) oraz przepisów załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych
stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze
półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz.U. z 1995
r. Nr 2, poz. 8) poprzez przyjęcie, że odwołujący w okresie od 1 maja 1980 r. do 31
grudnia 1999 r. nie wykonywał pracy górniczej i nie spełniał warunków do
przyznania emerytury górniczej oraz 2/ art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
polegające na nierównym traktowaniu ubezpieczonych przez Sąd Okręgowy – Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych i wydawaniu różnych orzeczeń w identycznych
stanach faktycznych i prawnych, a nadto zarzucił naruszenie przepisów
postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę
zebranego materiału dowodowego i sprzeczność dokonanych ustaleń z treścią
zebranego materiału. Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i
przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury górniczej poczynając od dnia 1
listopada 2007 r.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 6
maja 2010 r. oddalił apelację.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że z części „A” akt osobowych
ubezpieczonego wynika, że został on zatrudniony z dniem 1 maja 1980 r. w KWB
„Bełchatów” na stanowisku kierowcy w oddziale /…/. W treści angażu z daty 12
stycznia 1983 r. podano, iż od 1 grudnia 1982 r. wnioskodawca jest zatrudniony w
oddziale /…/, będącego częścią Zakładu Technologicznego i Transportu. Natomiast
w orzeczeniu lekarskim z 9 stycznia 1991 r. stwierdzono, że jest on zdolny do
kierowania pojazdami silnikowymi kat. BCDE – osinobus. W kolejnych angażach z
26 maja 1992 r., 8 marca 1993 r., 27 czerwca 1994 r. i 10 lutego 1997 r. wskazano,
iż ubezpieczony wykonuje prace kierowcy prowadzącego stale osinobus. Wreszcie
4
w angażu z 24 maja 1999 r. oznaczono zajmowane przez wnioskodawcę
stanowisko jako kierowcy – mechanika. Tak samo określono je w zaświadczeniu
lekarskim z 28 listopada 2001 r. Natomiast w części „B” akt osobowych
ubezpieczonego znajduje się świadectwo pracy z 28 grudnia 2005 r., w którym
oznaczono jego stanowisko pracy jako kierowcy – mechanika oraz świadectwo
wykonywania pracy górniczej z 2 listopada 2007 r., w którym stwierdzono, że
wnioskodawca był zatrudniony od 1 maja 1980 r. do 28 grudnia 2005 r. jako
kierowca – operator samochodowego sprzętu technicznego na odkrywce, poz. 6
załącznika nr 2 rozporządzenia MPiPS z dnia 23 grudnia 1994 r. Na rozprawie
apelacyjnej skarżący podał, iż był kierowcą samochodu ciężarowego, terenowego
Star 266, przygotowanego do przewozu osób. Na skrzyni ładunkowej tego pojazdu,
pod plandeką znajdowały się ławki, na których przewożona była brygada.
Samochód ten był wyposażony – jak typowe samochody terenowe – w wyciągarkę
potrzebną w razie ugrzęźnięcia samochodu w błocie. Wyciągarka była obsługiwana
z kabiny kierowcy.
Analizując roszczenia ubezpieczonego w kontekście art. 34 ust. 1 w związku
z art. 36 ust. 1 ust 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.) oraz załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk
pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy
ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8) Sąd
Apelacyjny zauważył, że istota sporu sprowadza się do pytania, czy w okresie
zatrudnienia wnioskodawca wykonywał pracę na odkrywce w kopalni węgla
brunatnego przy ręcznym lub zmechanizowanym urabianiu, ładowaniu oraz
przewozie nakładu i złoża, przy pomiarach w zakresie miernictwa górniczego oraz
przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń wydobywczych, na stanowisku
kierowcy – operatora samochodowego sprzętu technicznego na odkrywce.
Stanowisko określone w rozporządzeniu musi odpowiadać rodzajowi prac
opisanemu w ustawie, co w niniejszym przypadku oznacza, iż pracownik
zatrudniony na stanowisku kierowcy – operatora samochodowego sprzętu
technicznego na odkrywce nie wykonuje jedynie zadań kierowcy, lecz jest również
5
operatorem zamontowanego na pojeździe sprzętu służącego do pomiarów w
zakresie miernictwa górniczego oraz do bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń
wydobywczych. Nie ulega zaś wątpliwości, że ubezpieczony w całym okresie
zatrudnienia w Kopalni Węgla Brunatnego nie wykonywał takich prac. Tezie tej nie
przeczy sporządzona na użytek przedmiotowej sprawy opinia naukowo –
techniczna, która nie odnosi się do rodzaju prac opisanych ustawą.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną ubezpieczonego.
Skargę oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego: 1/art. 36 ust. 1 pkt 4
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz
przepisu poz. 6 załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk
pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtora krotnym przy
ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8)
poprzez nieuznanie pracy odwołujący w KWB „Bełchatów” S.A. na stanowisku
kierowcy – operatora samochodowego sprzętu technicznego na odkrywce do pracy
górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy oraz 2/ art. 2 i art.
32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej polegającego na nierównym traktowaniu
ubezpieczonych przez Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych i
wydawaniu różnych orzeczeń w identycznych stanach faktycznych i prawnych, a
nadto na podstawie naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 391 § 1 w związku
z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez nierozpoznanie istoty sprawy polegające na pominięciu
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i nieodniesienie się do wydania skarżącemu
nowego świadectwa pracy górniczej w oparciu o ustalenia Komisji Weryfikacyjnej
działającej na podstawie zarządzenia Prezesa Zarządu KWB Bełchatów S.A. z dnia
28 grudnia 2006 r. Nr 73/061 oraz protokołu dodatkowego nr 34 do Zakładowego
Układu Zbiorowego, co doprowadziło do naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. poprzez
nieuwzględnienie zmiany stanu faktycznego w toku postępowania apelacyjnego,
jaką były zeznania skarżącego na rozprawie co do obsługi przez niego
dodatkowego sprzętu technicznego pod postacią wciągarek. Skarżący wniósł o
uchylnie wyroku i jego zmianę poprzez przyznanie ubezpieczonemu prawa do
6
emerytury górniczej lub uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, w każdym przypadku z
rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano, że zarządzeniem Prezesa
Zarządu – Dyrektora Generalnego BOT KWB Bełchatów S.A. nr 73/061 z dnia 28
grudnia 200 r. zostały określone stanowiska pracy górniczej, na których okres pracy
górniczej zalicza się w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej
emerytury. Dostosowano nazewnictwo stanowisk do pracy faktycznie wykonywanej
przez załogę. Na skutek wprowadzenia protokołu dodatkowego nr 34 do
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy KWB Bełchatów oraz zmian w przepisach
wewnętrznych dokonano nowej interpretacji pojęcia przodka wydobywczego i pracy
górniczej celem unormowania poprawnej weryfikacji tejże pracy i obecnie
stanowisko zajmowane przez ubezpieczonego jest zaliczane do pracy górniczej. W
konsekwencji Zakładowa Komisja Weryfikacyjna zaliczyła wnioskodawcy do stażu
pracy górniczej okres zatrudniania od 1 maja 1980 r. do 28 grudnia 2005 r.
Skarżący zajmując stanowisko kierowcy i kierowcy – mechanika w praktyce
kierował samochodami terenowymi marki Star 266, przystosowanymi do przewozu
osób i sprzętu na odkrywce. Prace te wykonywał stale i w pełnym wymiarze godzin.
Jego stanowisko odpowiada wymienionemu pod pozycją 6 załącznika nr 2 do
rozporządzenia M.P.i P.S. Okoliczność tę potwierdza opinia naukowa sporządzona
przez Katedrę Górnictwa Odkrywkowego AGH w Krakowie. Sąd Apelacyjny
pominął w swoich ustaleniach stanowisko Komisji Weryfikacyjnej zawarte w
protokole z dnia 26 października 2007 r. i świadectwo pracy górniczej
ubezpieczonego z daty 2 listopada 2007 r., a nadto nie uwzględnił zeznań
skarżącego na rozprawie apelacyjnej, w których przyznał on fakt obsługiwania
dodatkowego sprzętu zamontowanego na samochodzie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
7
Inicjując rozważania warto przypomnieć, ze stosownie do art. 398¹³ § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w
granicach podstaw, a z urzędu bierze pod rozwagę tylko nieważność
postępowania. W świetle art. 398³ § 1 k.p.c. skarga kasacyjna może być oparta na
zarzutach naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie (pkt 1) oraz na zarzutach naruszenia przepisów
postępowania, jeżeli uchybienia te mogły mieć wpływ na wynik sprawy (pkt 2).
Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, pod pojęciem podstawy skargi
kasacyjnej rozumie się zaś konkretne przepisy prawa, które zostały w niej
wskazane z jednoczesnym stwierdzeniem, że wydanie wyroku nastąpiło z ich
obrazą.
W przedmiotowej sprawie w ramach podstawy naruszenia przepisów
postępowania zarzucono obrazę art. 316 § 1 oraz art. 391 § 1 w związku z art. 328
§ 2 k.p.c., natomiast w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego – obrazę
art. 36 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227) w związku z załącznikiem nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk
pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy
ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8) oraz
art. 2 i art. 32 Konstytucji RP. Pozostaje zatem rozważyć zasadność tak
sformułowanych zarzutów.
Niesłuszny jest zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. przy ferowaniu
zaskarżonego orzeczenia. Zgodnie z cytowanym przepisem, po zamknięciu
rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili
zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na
przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy. Skarżący
upatruje obrazy tegoż przepisu w nieuwzględnieniu przez Sąd drugiej instancji
zmiany stanu faktycznego sprawy w toku postępowania apelacyjnego, która to
zmiana polegała na złożeniu przez ubezpieczonego zeznań, w których potwierdził
on okoliczność, iż w okresie zatrudnienia w KWB „Bełchatów” obsługiwał samochód
ciężarowy marki Star 266, wyposażony w wyciągarkę, czyli dodatkowy sprzęt
8
techniczny służący do wyciągania rur i podnoszenia elementów maszyn, a tym
samym spełniał czynności kierowcy – operatora samochodowego sprzętu
technicznego na odkrywce.
Tak sformułowany zarzut jest nieadekwatny do materii objętej przepisem,
którego obrazę zarzuca się zaskarżonemu wyrokowi. W judykaturze Sądu
Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że w art. 316 § 1 k.p.c. chodzi o zasady
dotyczące czasu orzekania, które mają za zadanie określenie momentu właściwego
dla oceny stanu sprawy przez sąd przy wydaniu wyroku (zasada aktualności), stan
sprawy może bowiem w toku procesu ulegać zmianom. "Stanem rzeczy" w
rozumieniu tego przepisu są więc zarówno okoliczności faktyczne sprawy jak i
przepisy prawa, na podstawie których ma być wydane rozstrzygnięcie (ich zmiana
pomiędzy wytoczeniem powództwa lub złożeniem odwołania w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych a zamknięciem rozprawy). Ponieważ art. 316 § 1 k.p.c.
ma również zastosowanie w postępowaniu odwoławczym, to sąd drugiej instancji
obowiązany jest brać pod uwagę zmiany w stanie faktycznym i prawnym sprawy,
wpływające na treść rozstrzygnięcia. O naruszeniu przez ten sąd art. 316 § 1 k.p.c.
można zatem mówić wówczas, gdy wydając orzeczenie sąd nie uwzględnił między
innymi zmiany stanu faktycznego zaistniałej w toku postępowania apelacyjnego.
Przepis ten nie może natomiast stanowić podstawy kasacyjnej do wysuwania
zarzutów w kwestii określenia konsekwencji wynikających z obowiązywania normy
prawnej, jak również zarzutów dotyczących subsumcji ustaleń faktycznych do
wskazanej normy. Jego zakresem nie jest wreszcie objęte pominięcie przez sąd
odwoławczy przy ocenie żądania części materiału dowodowego (wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 5 września 2001 r., I CKN 179/99, OSNC 2002 nr 4, poz. 54; z
dnia 13 grudnia 2006 r., II CSK 300/06, LEX nr 388845, z dnia 5 listopada 2009 r.,
II UK 102/09, LEX nr 574539 i z tej samej daty II UK 103/09, LEX nr 577839 oraz
z dnia 28 kwietnia 2010 r., I UK 339/09, LEX nr 607444).
Podnoszony w niniejszej sprawie zarzut naruszenia komentowanego
przepisu jest przy tym chybiony także i z tego powodu, że wbrew sugestiom
skarżącego Sąd Apelacyjny uwzględnił fakt wyposażenia obsługiwanego przez
ubezpieczonego samochodu w dodatkowy sprzęt w postaci wyciągarki i do
okoliczności tej odniósł się w uzasadnieniu swego orzeczenia, akcentując przy tym,
9
że według zeznań odwołującego wspomniane urządzenie wykorzystywane było nie
do transportowania rur i podnoszenia elementów maszyn, lecz do wyciągania
pojazdu, gdy ugrzązł on w błocie.
Niesłuszny jest również zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art.
328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
Zarzut tej treści może stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacyjną wtedy,
gdy uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji nie posiada wszystkich koniecznych
elementów lub gdy zawiera kardynalne braki, które uniemożliwiają kontrolę
kasacyjną. Chodzi o sytuację, gdy treść uzasadnienia orzeczenia uniemożliwia
całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania wyroku
(orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97; z dnia
19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00; z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 656/01 i z dnia
22 maja 2003 r., II CKN 121/02, niepublikowane oraz z dnia 10 listopada 1998 r., III
CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83; z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, LEX
nr 190753 i z dnia 9 lipca 2008 r., I PK 2/08, LEX nr 497691). Trzeba zaś
pamiętać, iż art. 328 § 2 k.p.c. zastosowany odpowiednio do uzasadnienia
orzeczenia sądu drugiej instancji (art. 391 § 1 k.p.c.) oznacza, że uzasadnienie to
nie musi zawierać wszystkich elementów uzasadnienia wyroku sądu pierwszej
instancji, ale takie elementy, które ze względu na treść apelacji i na zakres
rozpoznawanej sprawy wyznaczony przepisami ustawy są potrzebne do
rozstrzygnięcia sporu przez tenże sąd (wyrok Sadu Najwyższego z dnia 20
września 2007 r., II CSK 244/07, LEX nr 487508). W sytuacji, gdy sąd drugiej
instancji nie uzupełnia postępowania dowodowego ani, po rozważeniu zarzutów
apelacyjnych, nie znajduje podstaw do zakwestionowania oceny dowodów i ustaleń
faktycznych orzeczenia pierwszoinstancyjnego, może te ustalenia przyjąć za
podstawę faktyczną swojego rozstrzygnięcia. Wystarczające jest wówczas, by
stanowisko to znalazło odzwierciedlenie w uzasadnieniu orzeczenia sądu
odwoławczego (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2000 r., I CKN
356/98, LEX nr 50863 i z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 110/09, LEX nr 518138).
W rozpoznawanej sprawie uzasadnienie Sądu Apelacyjnego zawiera
wszystkie elementy konstrukcyjne pozwalające na ocenę instancyjną zaskarżonego
10
orzeczenia. Sąd ten jednoznacznie stwierdził, że przyjmuje za własne ustalenia
poczynione w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, uzupełniając je o dodatkowe
fakty przy wykorzystaniu dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych
ubezpieczonego z okresu jego zatrudniania w KWB „Bełchatów”, w tym
wspomnianego w skardze kasacyjnej świadectwa pracy w szczególnych warunkach
z dnia 2 listopada 2007 r., sporządzonego przez pracodawcę w oparciu o protokół
Komisji Weryfikacyjnej działającej na podstawie zarządzenia Prezesa Zarządu
Spółki z daty 28 grudnia 2006 r. nr 73/061. Następnie zaś dokonał szagółowej
analizy tak ustalonego stanu faktycznego w kontekście obowiązujących unormowań
prawnych, odnosząc się przy tym do zarzutów apelacji.
Nie można także podzielić zarzutów skarżącego sformułowanych w ramach
drugiej podstawy kasacyjnej, jaką jest naruszenie prawa materialnego.
Wypada zatem zauważyć, że ubezpieczony wywodzi swoje roszczenia
emerytalne z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy Karta
Nauczyciela (Dz.U. Nr 167, poz. 1397), zgodnie z którym osobom, które do dnia 31
grudnia 2008 r. spełniły warunki do emerytury górniczej określone w art. 34 lub art.
48 – 49 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze
zm., zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach), w brzmieniu obowiązującym do
dnia 31 grudnia 2006 r., przysługuje emerytura górnicza na warunkach określonych
w tych przepisach. W myśl art. 34 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, prawo do
górniczej emerytury przysługiwało ubezpieczonemu urodzonemu przed dniem 1
stycznia 1949 r., jeżeli spełniał łącznie następujące warunki: 1/ ukończył 55 lat oraz
2/ miał okres pracy górniczej wynoszący wraz z okresami pracy równorzędnej i
okresami zaliczanymi do pracy górniczej co najmniej 25 lat, w tym co najmniej 5 lat
pracy górniczej, o jakiej mowa w art. 36 ust. 1. Przepis art. 36 ust. 1 pkt 4 ustawy o
emeryturach i rentach stanowił zaś, że za pracę górniczą uważa się zatrudnienie na
odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego przy ręcznym lub
zmechanizowanym urabianiu, ładowaniu oraz przewozie nadkładu i złoża, przy
pomiarach w zakresie miernictwa górniczego oraz przy bieżącej konserwacji
agregatów i urządzeń wydobywczych, a także w kopalniach otworowych siarki oraz
11
w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla
kopalń siarki i węgla brunatnego, na stanowiskach określonych w drodze
rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego,
w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki i ministrem
właściwym do spraw Skarbu Państwa. Niewątpliwie rozporządzeniem takim jest
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w
sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy
zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury
lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8), które zachowało moc na podstawie art. 194
ustawy o emeryturach i rentach w zakresie, w jakim jego przepisy nie są sprzeczne
z przepisami tej ustawy. Oznacza to, że zakładowe wykazy stanowisk, na których
wykonywana jest praca górnicza, muszą być zgodne z wykazem nr 2 stanowiącym
załącznik do tego rozporządzenia. Jednakże tak dokonana przez pracodawcę
kwalifikacja zajmowanego przez pracownika stanowiska jak i ewentualna zmiana tej
kwalifikacji na podstawie protokołu komisji weryfikacyjnej nie przesądza o
zaliczeniu zatrudnienia na tymże stanowisku do pracy górniczej. O uznaniu pracy
za pracę górniczą w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach nie decyduje
bowiem treść tych dokumentów, ale charakter czynności faktycznie wykonywanych
przez pracownika (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1998 r., II UKN
570/97, OSNAPiUS 1999 nr 6, poz. 213 ; z dnia 22 marca 2001 r., II UKN 263/00,
OSNAPiUS 2002 nr 22, poz. 553; z dnia 2 czerwca 2010 r., I UK 25/10, LEX nr
621137).
Jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 kwietnia
2010 r., I UK 339/09 (LEX nr 607444), zasady nabywania prawa do emerytur
górniczych odbiegają od zasad obowiązujących powszechnie, co wynika z
charakteru pracy górniczej, angażującej we wzmożonym stopniu siły fizyczne i
psychiczne zatrudnionych. Z tego właśnie względu ustalając ogólne zasady
nabywania prawa do górniczej emerytury ustawodawca z jednej strony uznał, że
dla zaliczenia pracy górniczej do okresu, od którego zależy nabycie prawa do
emerytury wystarczające jest, jeżeli praca ta była wykonywana co najmniej w
połowie wymiaru czasu pracy (art. 35 ustawy i stanowiący aktualnie jego
odpowiednik art. 50b), z drugiej natomiast - uznał za pracę górniczą na odkrywce w
12
kopalniach siarki i węgla brunatnego tylko zatrudnienie łączące się z
wykonywaniem czynności o określonym charakterze i na wyszczególnionych w
rozporządzeniu stanowiskach pracy. Jest to w pełni uzasadnione jeśli się
uwzględnieni, że charakter zatrudnienia na odkrywce - z uwagi na warunki jego
wykonywania i stopień bezpieczeństwa, wpływające na obciążenie fizyczne i
psychiczne - nie może równać się z charakterem zatrudnienia pod ziemią. Dlatego
też przepisy normujące nabywanie prawa do emerytury górniczej muszą być
wykładane ściśle, a dla oceny charakteru pracy górniczej nie mogą mieć
decydującego znaczenia ani zakładowe wykazy stanowisk, ani protokoły komisji
weryfikacyjnej kwalifikujące określone zatrudnienie jako pracę górniczą. Taka
możliwość nie została bowiem w przepisach tych przewidziana. Z brzmienia art. 36
ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach (art. 50c ust. 1 pkt 4 tej ustawy po
zmianie) wynika zaś, że w jego rozumieniu pracą górniczą jest wyłącznie
zatrudnienie przy pracach bezpośrednio łączących się z procesami związanymi z
wydobywaniem kopalin, polegającymi na pozyskiwaniu złóż siarki i węgla
brunatnego na odkrywce, a więc zatrudnienie przy pracach ściśle górniczych, do
których zaliczono roboty górnicze przy urabianiu i ładowaniu (w tym strzałowe i
odwadniające), roboty transportowe przy przewozie nadkładu i złoża, miernicze
oraz bieżące prace konserwacyjne utrzymujące sprawność techniczną agregatów i
urządzeń wydobywczych.
W konsekwencji ani rozporządzenie wykonawcze do ustawy ani tym bardziej
wewnętrzne zarządzenia pracodawcy nie mogą przyznawać ubezpieczonym
większych uprawnień, niż uczynił to ustawodawca. Przepisy ustawy o emeryturach i
rentach stanowią pozycję wyjściową do oceny zasadności roszczeń emerytalnych
wnioskodawcy. Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 28 kwietnia 2010 r., I UK 337/09
(LEX nr 601991) oraz z dnia 12 maja 2010 r., I UK 30/10 (LEX nr 590314) wyraził
pogląd, iż o uznaniu zatrudnienia jako pracy górniczej przesądza nie nazwa
stanowiska, użyta w wydanym przez pracodawcę świadectwie pracy w
szczególnych warunkach, odpowiadająca nomenklaturze zawartej w
rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, lecz pozytywna weryfikacja
dokumentu pod kątem zgodności rzeczywiście wykonywanej przez pracownika
pracy z ustawowymi wymaganiami.
13
Również w przypadku sporu o kwalifikację danego stanowiska pracy jako
stanowiska kierowcy – operatora samochodowego sprzętu technicznego na
odkrywce (pkt 6 załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk
pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy
ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty) decydujące znaczenie dla
uznania okresu zatrudnienia na tym stanowisku za pracę górniczą ma nie użyta w
świadectwie pracy w szczególnych warunkach nazwa stanowiska ani - jak sugeruje
skarżący, powołując się na treść opinii naukowo – technicznej sporządzonej przez
specjalistów z Katedry Górnictwa Odkrywkowego Akademii Górniczo – Hutniczej w
Krakowie - typ obsługiwanego przez pracownika pojazdu, lecz rodzaj pracy
faktycznie wykonywanej za jego pomocą, odpowiadający wymaganiom art. 36 ust.
1 pkt 4 ( aktualnie art. 50c ust. 1 pkt 4) ustawy o emeryturach i rentach.
Z poczynionych przez Sądy obydwu instancji ustaleń wynika, że chociaż
kierowany przez ubezpieczonego samochód ciężarowy Star 266 był wyposażony w
dodatkowy sprzęt techniczny, to odwołujący nie używał pojazdu do wykonywania
wymienionych w cytowanym przepisie prac przy urabianiu, ładowaniu oraz
przewozie nadkładu i złoża, przy pomiarach w zakresie miernictwa górniczego oraz
przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń wydobywczych, ale wyłącznie do
przewozu osób na odkrywce. Tego rodzaju zajęcia nie zostały zaś zakwalifikowane
przez ustawodawcę jako praca górnicza, uprawniająca do górniczej emerytury.
Zaskarżony wyrok odpowiada zatem powołanym przepisom prawa
materialnego. Nie jest też sprzeczny z normami art. 2 i art. 32 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej. Nie można bowiem skutecznie powoływać się na zasady
równości wszystkich obywateli wobec prawa i sprawiedliwości społecznej dla
uzyskania konkretnego świadczenia mimo niespełnienia ustawowych kryteriów
nabycia prawa do niego.
Z tych też motywów orzeczono zgodnie z art. 39814
k.p.c.