Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 40/11
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Skarbu Państwa – Ministra Skarbu
Państwa przeciwko Polskiej Żegludze Morskiej, Przedsiębiorstwu Państwowemu w
S. i "G.L." S.A. w G. o ustalenie, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 13 lipca 2011 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Apelacyjny w Szczecinie postanowieniem z dnia 24 maja 2011 r.:
„Czy wywołuje skutki prawne sprzeciw organu założycielskiego
przedsiębiorstwa państwowego przewidziany w art. 46a ustawy z dnia 25 września
1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112 poz.
981 ze zm.), pomimo braku zgłoszenia o zamiarze dokonania czynności prawnej
pochodzącego od reprezentanta przedsiębiorstwa państwowego i zawierającego
istotne postanowienia tej czynności prawnej, a w razie pozytywnej odpowiedzi, czy
za sprzeciw taki można uznać wniesienie pozwu z żądaniem ustalenia nieważności
czynności prawnej?"
podjął uchwałę:
Sprzeciw organu założycielskiego, przewidziany w art. 46a ust. 1 i 1a
ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jedn.
tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 142, poz. 981 ze zm.), jest skuteczny, mimo
niezgłoszenia przez przedsiębiorstwo państwowe zamiaru dokonania
czynności prawnej;
odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
Uzasadnienie
Przedstawione zagadnienia prawne powstały przy rozpoznawaniu apelacji
powoda Skarbu Państwa – Ministra Skarbu Państwa od wyroku Sądu Okręgowego
w Szczecinie z dnia 20 kwietnia 2006 r. oddalającego powództwo przeciwko
"P.Ż.M." w S. oraz "G.L." S.A. w G. o stwierdzenie, że umowa sprzedaży dwóch
udziałów w "N.", spółce z o.o. w G., zawarta pomiędzy przedsiębiorstwem
państwowym "P.Ż.M." a "R.G." (po zmianie firmy: "G.L.") S.A. w G., jest nieważna.
Wątpliwości Sądu Apelacyjnego mają swe źródło w okoliczności faktycznych
sprawy, w której pozwany "P.Ż.M." dokonał zbycia dwóch udziałów w spółce "N." na
podstawie umowy z dnia 18 sierpnia 1998 r. z "R.G." S.A. w G. (obecnie: "G.L."
S.A. w G.). Zgoda na zawarcie tej umowy została wyrażona przez radę pracowniczą
przedsiębiorstwa w uchwale z dnia 14 maja 1998 r., a protokół z tego posiedzenia
przesłany został Ministrowi Skarbu Państwa, jako organowi założycielskiemu
przedsiębiorstwa uprawnionemu do wyrażenia zgody na zbycie udziałów na
podstawie art. 46a ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach
państwowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm. – dalej: "u.p.p."),
i doręczony mu dnia 11 czerwca 1999 r. (pismo z dnia 7 czerwca 1999 r.).
Następnie, dnia 19 maja 2005 r. dyrektor "P.Ż.M." wystosował do Ministra Skarbu
Państwa pytanie, czy w okresie od maja do września 2005 r. ówczesny dyrektor
przedsiębiorstwa występował z zawiadomieniem lub wnioskiem o wyrażenie zgody
na sprzedaż udziałów w "N.". Pismo to, jak ustalił Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia
30 września 2009 r., zostało doręczone najpóźniej dnia 25 maja 2005 r. W toku
postępowania nie stwierdzono natomiast by powód kiedykolwiek złożył wyraźne
oświadczenie o zgodzie lub sprzeciwie na dokonanie czynności prawnej. Z pisma
Ministra Skarbu Państwa z dnia 25 maja 2005 r., wystosowanego w odpowiedzi na
pytanie dyrektora "P.Ż.M.", wynika, że Minister nie otrzymał jakichkolwiek innych
dokumentów, które mogłyby zostać potraktowane jako zawiadomienie o dokonaniu
czynności prawnej.
Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2006 r. oddalił
powództwo. Przyjął, że powód przez czynności dorozumiane wyrażające się
brakiem po jego stronie, aż do dnia wniesienia pozwu, jakiejkolwiek reakcji na
sprzedaż udziałów, wyraził zgodę na zawarcie umowy.
Wyroki Sądu Apelacyjnego w Szczecinie wydawane w związku z apelacją
wnoszoną przez powoda były uchylane przez Sąd Najwyższy (wyroki z dnia 21
listopada 2007 r., II CSK 311/07, nie publ. i z dnia 6 maja 2009 r., II CSK 684/08,
"Palestra" 2009, nr 9-10, s. 255). W ostatnim wyroku z dnia 8 lipca 2010 r.,
uchylającym wyrok sądu drugiej instancji i przekazującym temu Sądowi sprawę do
ponownego rozpoznania, Sąd Najwyższy stwierdził, że podstawą wyroku Sądu
Apelacyjnego były ustalenia dokonane przy odrzuconej przez ten sąd, a wiążącej
go wykładni prawa, tj. art. 60 k.c. w związku z art. 46a ust. 1a u.p.p., dokonanej
przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 maja 2009 r., zgodnie z którą zgłoszenie
uregulowane w art. 46a ust. 1a u.p.p. musi zawierać przynajmniej istotne
postanowienia umowy, której dotyczy. Pismo z dnia 19 maja 2005 r. skierowane do
organu założycielskiego nie zawierało takich informacji.
Sąd Apelacyjny w Szczecinie, rozpoznając ponownie sprawę i respektując
wiążący charakter wykładni dokonanej przez Sąd Najwyższy, stwierdził, że nie
zostało złożone powodowi zgłoszenie spełniające wymagania z art. 46a ust. 1
u.p.p., a to z kolei stwarza pytanie o konsekwencję takiego zaniechania dla
możliwości usunięcia stanu bezskuteczności zawieszonej czynności, w stosunku do
której zgłoszenie nastąpiło, a w szczególności, czy organ założycielski może złożyć
sprzeciw, jeśli nie dokonano zgłoszenia zawierającego istotne elementy czynności
prawnej, a miesięczny termin, o którym mowa w art. 46a ust. 1 u.p.p., nie rozpoczął
biegu. Sąd Apelacyjny, dopuszczając odmienne rozwiązanie, opowiedział się za
przyznaniem organowi założycielskiemu prawa zgłoszenia sprzeciwu przed
rozpoczęciem biegu tego terminu. W zakresie drugiego zagadnienia, akcentując
takie same wymagania dla sprzeciwu organu założycielskiego jak dla zgłoszenia
oraz wskazując na możliwość zaskarżenia decyzji tego organu, Sąd Apelacyjny
wyraził wątpliwość, czy za sprzeciw można uznać wniesienie przez organ
założycielski pozwu z żądaniem ustalenia nieważności czynności prawnej. Zdaniem
Sądu, zbadanie woli organu założycielskiego, przy zastosowaniu art. 60 § 1 k.c. i
art. 65 § 1 k.c., może prowadzić do wniosku, że intencją powoda była, poza
wytoczeniem powództwa, odmowa wyrażenia zgody na dokonanie czynności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dla rozstrzygnięcia pierwszego z przedstawionych zagadnień prawnych
istotne znaczenie ma określenie charakteru prawnego sprzeciwu organu
założycielskiego, zgłaszanego na podstawie art. 46a ust. 1 u.p.p. wobec czynności
prawnych przedsiębiorstwa państwowego, polegających na zbyciu składników
należących do jego rzeczowego lub finansowego majątku trwałego, w tym –
zgodnie z ust. 1a tego przepisu – akcji lub udziałów, z wyjątkiem akcji spółek
dopuszczonych do publicznego obrotu.
Przewidziana w art. 46a ust. 1 i 1a u.p.p. kompetencja organu
założycielskiego mieści się w systemie prawa prywatnego i wskazuje na
cywilnoprawny charakter relacji zachodzących pomiędzy przedsiębiorstwem
państwowym a organem założycielskim. Odmowa zgody organu założycielskiego
na dokonanie czynności prawnej mającej za przedmiot mienie przedsiębiorstwa,
zaliczone zgodnie z odrębnymi przepisami do rzeczowego lub finansowego majątku
trwałego, stanowi uszczegółowienie majątkowych uprawnień Skarbu Państwa w
stosunku do przedsiębiorstwa państwowego, uzupełniając blankietową dyspozycję
art. 441
§ 2 k.c. Przepis ten jest wprawdzie elementem kontrolnych uprawnień
Skarbu Państwa w stosunku do państwowych osób prawnych, zachowujących
jednak samodzielność prawną i organizacyjną (zob. uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 26 marca 2002 r., III CZP 15/02, OSNC 2003, nr 1 poz. 6). Rozwiązanie to
wynika z zasady podzielności mienia państwowego wyrażonej w art. 441
§ 1 k.c.,
zgodnie z którą własność państwowa przysługiwać może nie tylko Skarbowi
Państwa, lecz także innym państwowym osobom prawnym. Stosunki między tymi
grupami podmiotów opierają się na mechanizmach prawa cywilnego; w
szczególności, zachowują one względem siebie autonomię i prawo samodzielnego
występowania w obrocie (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca
2008 r., II CSK 471/07, nie publ.). Taki charakter art. 46a ust. 1 i 1a u.p.p., pomimo
podnoszonych w piśmiennictwie aspektów administracyjno-prawnych nadzoru
założycielskiego, jest przyjmowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. m.in.
uchwała z dnia 26 marca 2002 r., III CZP 15/02, wyroki z dnia 13 grudnia 1991 r., II
CR 85/91, OSNC 1993, Nr 3, poz. 41, z dnia 21 listopada 2007 r., II CSK 311/07,
nie publ., z dnia 11 października 2007 r., II CSK 312/07, nie publ., z dnia 27 marca
2008 r., II CSK 471/07, nie publ. i z dnia 25 lutego 2009 r., II CSK 561/08, nie publ.).
Kolejną, wymagającą rozważenia kwestią jest określenie skutków dokonania
czynności prawnej z naruszeniem uprzedniego obowiązku notyfikacji zamiaru w tym
zakresie, ciążącego na przedsiębiorstwie państwowym na podstawie art. 46a ust. 1
u.p.p. Czynność taka nie może być uznana za bezwzględnie nieważną na
podstawie art. 46b u.p.p. Przepis ten uzależnia sankcję nieważność czynności
prawnej od „niewyrażenia zgody” przez organ założycielski, przez co należy
rozumieć jedynie sprzeciw organu założycielskiego, nie zaś brak jakiegokolwiek
ustosunkowania się do zamiaru dokonania czynności prawnej w następstwie braku
spełnienia przez przedsiębiorstwo obowiązku notyfikacji. Jednocześnie trzeba
zauważyć, że użyte w art. 46a ust. 1 u.p.p. wyrażenie „odmowa zgody” stanowi
synonim pojęcia „sprzeciw”, używanego często do opisania tej samej decyzji organu
założycielskiego.
Konsekwencją zaliczenia art. 46a ust. 1 u.p.p. do systemu prawa prywatnego
jest konieczność jego interpretacji uwzględniającej ogólne reguły tego prawa w celu
zapewnienia spójności systemowej. Artykuł 46b u.p.p. nie rozstrzyga o
następstwach prawnych czynności prawnej, bez uprzedzenia o tym organu
założycielskiego i bez uzyskania jego zgody na jej dokonanie, zatem zastosowanie
powinna mieć norma ogólna art. 63 k.c. regulująca kwestię wyrażania zgody osoby
trzeciej na dokonanie czynności prawnej oraz skutków braku takiej zgody, która
wprowadza sankcję bezskuteczności zawieszonej czynności prawnej. Jest to
pogląd dominujący w polskiej doktrynie i judykaturze (zob. m.in. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 26 marca 2002 r., III CZP 15/02, oraz wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 29 maja 2007 r., V CSK 69/07, nie publ., z dnia 11
października 2007 r., II CSK 312/07, z dnia 27 marca 2008 r., II CSK 471/07, oraz z
dnia 25 lutego 2009 r., II CSK 561/08). Wyraził go też Sąd Najwyższy w wydanych
w rozpoznawanej sprawie wyrokach z dnia 21 listopada 2007 r. oraz z dnia 6 maja
2009 r.
W nauce prawa cywilnego sankcję bezskuteczności zawieszonej przyjmuje się
wtedy, gdy do ważności (skuteczności) czynności prawnej przepis prawa wymaga
zgody osoby trzeciej, a zgody tej nie udzielono ani przed dokonaniem, ani
jednocześnie z dokonaniem tej czynności. Zgoda osoby trzeciej udzielana po
dokonaniu czynności prawnej określana jest z reguły jako „potwierdzenie”, a jej
odmowa jako „sprzeciw”. Do chwili złożenia oświadczenia o potwierdzeniu lub
sprzeciwie czynność prawna nie wywołuje skutków zamierzonych przez strony.
Jednocześnie trzeba podkreślić, że wyrażenie przez organ założycielski sprzeciwu
nie stanowi samoistnej przesłanki nieważności czynności prawnej. Artykuł 46a ust.
1 u.p.p. powinien być w tym wypadku interpretowany łącznie z art. 63 u.p.p.,
zgodnie z którym przedsiębiorstwo państwowe może wnieść sprzeciw od decyzji
organu założycielskiego (w tym od decyzji odmawiającej zgody na dokonanie
czynności prawnej) w terminie siedmiu dni od jej otrzymania, a po podtrzymaniu tej
decyzji przysługuje mu prawo wniesienia w terminie siedmiu dni sprawy do sądu,
który zobowiązany jest do wyznaczenia rozprawy w terminie czternastu dni. W
konsekwencji, sprzeciw organu założycielskiego wywrze skutek w sferze ważności
czynności prawnej dopiero po wyczerpaniu trybu odwoławczego.
Oświadczenie osoby trzeciej ma charakter oświadczenia woli. Zgodnie z
ogólną regulacją zawartą w art. 63 § 2 k.c., oświadczenie to powinno zostać
złożone w formie, jaka jest wymagana do złożenia oświadczeń woli kreujących
czynność prawną. W wyroku z dnia 21 listopada 2007 r. Sąd Najwyższy przyjął, że
art. 46a ust. 1 w związku z ust. 1a u.p.p. traktowany powinien być jako regulacja
szczególna, wyłączająca możliwość stosowania art. 63 § 2 k.c. Podstawę takiego
wniosku stanowiła konstrukcja milczącej zgody organu założycielskiego, niebędącej
– jak przyjął Sąd Najwyższy – oświadczeniem woli, przez co stosowanie art. 63 § 2
k.c., odnoszącego się do formy oświadczenia, w ogóle nie może wchodzić w grę.
Na temat sposobu i formy zgłoszenia jako oświadczenia wiedzy o którym mowa w
art. 46a ust. 1 w związku z ust. 1a u.p.p. wypowiedział się Sąd Najwyższy w innym
wydanym w przedmiotowej sprawie wyroku dnia 6 maja 2009 r.
Na tle tego stanu faktycznego i prawnego sprawy jako budzące poważne
wątpliwości istotne stało się zagadnienie, czy warunkiem skuteczności
„niewyrażenia zgody”, której mowa w art. 46a ust. 1 u.p.p., jest wywiązanie się
przez przedsiębiorstwo państwowe z obowiązku informacyjnego ciążącego na nim
na podstawie art. 46a ust. 1 u.p.p. Podstawę wątpliwości w tym zakresie stanowi –
wynikający bezpośrednio z wcześniejszego orzecznictwa Sądu Najwyższego –
wniosek, że przedsiębiorstwo państwowe "P.Ż.M." nigdy nie dokonało skutecznej
notyfikacji zamiaru zawarcia umowy zbycia udziałów w spółce "N.".
W uchwale z dnia 26 marca 2002 r., III CZP 15/02 Sąd Najwyższy, przyjmując
sankcję bezskuteczności zawieszonej czynności prawnej dokonanej z naruszeniem
uprzedniego obowiązku notyfikacji, jednoznacznie połączył brak notyfikacji z
pozbawieniem organu założycielskiego wiedzy o zamiarze dokonania czynności
prawnej i uniemożliwienia tym samym wyrażenia sprzeciwu. Z uzasadnienia
uchwały wynika, że Sąd Najwyższy traktuje związek pomiędzy brakiem spełnienia
obowiązku notyfikacji a bezskutecznością zawieszoną jako relację o charakterze
pragmatycznym, nie zaś konstrukcyjnym. Pozwala to uznać, że uprawnienie organu
założycielskiego do wyrażenia sprzeciwu lub potwierdzenia czynności prawnej jest
niezależne konstrukcyjnie od zgłoszenia zamiaru dokonania czynności prawnej
przez przedsiębiorstwo państwowe. Za tym stanowiskiem przemawia wiele
argumentów.
Istotą każdego terminu prekluzyjnego, w tym także terminu przewidzianego w
art. 46a ust. 1 u.p.p. jest ograniczenie możliwości wykonania określonego
uprawnienia jedynie do upływu określonego okresu, zakończonego ściśle
wskazanym i relatywnie krótkim terminem. Wobec tego wpływ na czasowy zakres
wykonania prawa podmiotowego może mieć jedynie upływ terminu prekluzyjnego,
nie zaś data początkowa, rozpoczynająca jego bieg. Celem prekluzji jest jedynie
wyznaczenie końcowego terminu, w którym można dochodzić realizacji określonego
uprawnienia nie zaś warunkowanie jego powstania.
Trafność postawionej tezy potwierdza cel art. 46a u.p.p. Posłużenie się w tym
przepisie terminem zawitym ma za zadanie możliwie wczesne usunięcie stanu
niepewności co do ważności czynności prawnej. Miesięczny termin na podjęcie
decyzji przez organ założycielski może być traktowany jako przejaw kompromisu
między stabilnością obrotu prawnego a koniecznością pozostawienia organowi
założycielskiemu odpowiednio długiego czasu na rozważenie treści i skutków
czynności prawnej. Co więcej, uzależnienie uprawnienia organu założycielskiego do
sprzeciwu wobec czynności prawnej od uprzedniego zawiadomienia o zamiarze jej
dokonania przez przedsiębiorstwo państwowe, stałoby w sprzeczności z
nadzorczym charakterem tego uprawnienia. Innymi słowy, niespełnienie obowiązku
informacyjnego skutecznie blokowałby możliwość wykonywania przez organ
założycielski jego szczególnej pozycji w stosunku do przedsiębiorstwa
państwowego, znacznie ograniczając możliwość wpływania na sposób
rozporządzania przez nie mieniem stanowiącym element mienia państwowego.
O braku wpływu zgłoszenia zamiaru zawarcia umowy na możliwość
potwierdzenia jej przez organ założycielski świadczy także charakter wymagania
notyfikacji, wprowadzonego w art. 46a u.p.p. Obowiązek ten ma na celu
dostarczenie organowi założycielskiemu informacji o planowanej czynności prawnej
w stosunkowo prosty i dogodny sposób. Związek pomiędzy sprzeciwem organu
założycielskiego a powiadomieniem dokonanym przez przedsiębiorstwo ma więc
charakter funkcjonalny, prawidłowa bowiem informacja sprzyja efektywnemu
wykonaniu kompetencji nadzorczej. Jedyna relacja o charakterze strukturalnym
łączy obowiązek notyfikacji z początkiem biegu miesięcznego terminu do wyrażenia
sprzeciwu przez organ założycielski. Dokonanie powiadomienia ma więc znaczenie
dla możliwości przyjęcia „milczącego” braku sprzeciwu; bez prawidłowej informacji
termin prekluzyjny, w którym organowi założycielskiemu przysługiwałaby możliwość
odmowy zgody, nie rozpocznie biegu.
Wśród względów natury funkcjonalnej wskazać można także istotne
uproszczenie procedury wyrażania zgody lub sprzeciwu przez organ założycielski,
bez konieczności oczekiwania na prawidłowe spełnienie przez przedsiębiorstwo
państwowe ciążącego na nim obowiązku notyfikacji.
Dotychczasowe rozważania upoważniają do sformułowania kilku istotnych
wniosków. Chwilą powstania uprawnienia do wyrażenia sprzeciwu przez organ
założycielski jest chwila powstania bezskuteczności zawieszonej, a więc dzień
dokonania czynności prawnej bez uprzedniego notyfikowania zamiaru w tym
zakresie organowi założycielskiemu. Termin zawity wyznacza w tym wypadku
jedynie końcową granicę okresu, w którym organ założycielski może skorzystać z
prawa do wyrażenia sprzeciwu i w nie wpływa na powstanie tego uprawnienia. Data
skutecznego prawnie zgłoszenia zamiaru dokonania czynności prawnej lub –
następczo – faktu jej dokonania wyznacza jedynie początek biegu miesięcznego
terminu prekluzyjnego, w którym organ założycielski może rozważyć treść i skutki
czynności prawnej i zdecydować o ewentualnym wyrażeniu sprzeciwu. Notyfikacja
dokonana przez przedsiębiorstwo państwowe nie stanowi jednak przesłanki
powstania po stronie organu założycielskiego uprawnienia do potwierdzenia lub
odmowy potwierdzenia czynności prawnej; warunki jego powstania powinny być
oceniane – w braku odmiennego postanowienia ustawy – na ogólnych zasadach
właściwych dla zgody osoby trzeciej w ramach konstrukcji prawnej bezskuteczności
zawieszonej.
W konsekwencji, nie ma przeszkód, by sprzeciw organu – prowadzący do
nieważności bezwzględnej czynności prawnej – mógł zostać zgłoszony przed
dokonaniem zawiadomienia w rozumieniu art. 46a ust. 1 u.p.p., wywołującego
jedynie skutek prawny w postaci rozpoczęcia biegu terminu prekluzyjnego.
Przyjęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby do wniosku, że w braku
uprzedniego powiadomienia organu założycielskiego o zamiarze dokonania
czynności prawnej, stan bezskuteczności zawieszonej istniałby od chwili dokonania
tej czynności, a możliwość zakończenia tego stanu zależałaby tylko od spełnienia
obowiązku informacyjnego. Stan bezskuteczności zawieszonej czynności prawnej
istniałby bez możliwości jego zakończenia w drodze potwierdzenia lub sprzeciwu
organu założycielskiego. Co więcej, nie byłoby wówczas jakichkolwiek
instrumentów prawnych pozwalających na usunięcie stanu niepewności
związanego z tą sankcją wadliwości czynności prawnej.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął na podstawie art. 390 § 1 uchwałę, jak
na wstępie.
W doktrynie i orzecznictwie nie budzi poważniejszych wątpliwości możliwość
przypisania czynnościom procesowym pewnych skutków w sferze prawa
materialnego. Do klasycznych przykładów należy przerwanie biegu przedawnienia
wniesieniem powództwa (por. art. 123 § 1 pkt 1 k.c.) lub zawarcie ugody (art. 971 i
nast. k.c.), oświadczenie zmierzające bezpośrednio do wywołania skutków
procesowych może więc kształtować także sferę stosunków materialnoprawnych.
Jak podkreśla się w piśmiennictwie, czynności tego rodzaju zachowują jednolitość
pod względem konstrukcyjnym, mają jednak podwójną naturę, będąc równocześnie
czynnościami materialnoprawnymi. Ze względu na procesowy rodowód tych
czynności, ich skutki materialne mają charakter wtórny, a ich wystąpienie zależy od
spełnienia przesłanek bytu tych czynności przewidzianych w prawie formalnym.
W świetle orzecznictwa nie budzi wątpliwości, że pozew może zawierać
materialnoprawne oświadczenie woli kształtujące treść stosunku prawnego lub
nawet stosunek ten niweczące. Stanowisko takie zostało przyjęte przez Sąd
Najwyższy m.in. w przypadku wytoczenia powództwa o rozwiązanie najmu i
orzeczenie eksmisji (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1967 r., III
CZP 113/66, OSNCP 1967, nr 6, poz. 102 i z dnia 11 września 1997 r., III CZP
39/97, OSNC 1997, nr 12, poz. 191) lub o wydanie przedmiotu dzierżawy (zob.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2000 r., III CKN 835/98, nie publ.), a
także na gruncie powództw o ustalenie nieważności czynności prawnej, uznanych
za równoznaczne z uchyleniem się od skutków oświadczenia woli z powodu błędu
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1967 r., I CR 563/66, OSNCP
1967, nr 12, poz. 227). We wszystkich tych wypadkach wniesienie powództwa
potraktowane zostało jako zawierające w sobie oświadczenie powoda o wykonaniu
prawa podmiotowego kształtującego.
Ogólna konstrukcja czynności procesowych nie wyklucza więc możliwości
uznania, że pozew o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z
czynności prawnej znajdującej się w stanie bezskuteczności zawieszonej zawiera
także materialnoprawne oświadczenie powoda (będącego osobą trzecią
uprawnioną do potwierdzenia tej czynności) o wyrażeniu sprzeciwu. Należy jeszcze
raz podkreślić, że wyrażenie sprzeciwu przez organ założycielski nie stanowi
samoistnej przesłanki nieważności czynności prawnej ze względu na przewidzianą
w art. 63 u.p.p. możliwość zaskarżenia oświadczenia organu założycielskiego.
Te uwagi ogólne pomijają istotne dla rozstrzygnięcia kwestie związane z
wymaganiami co do sposobu i formy zgłoszenia sprzeciwu. Są to okoliczności,
które – poza możliwością przypisania powodowi woli wyrażenia sprzeciwu –
wymagają każdorazowo ustaleń faktycznych i oceny sądu orzekającego a ich brak
nie daje możliwości udzielenia przez Sąd Najwyższy uniwersalnej, abstrakcyjnej
odpowiedzi. Należy zatem uznać, że sformułowane przez Sąd Apelacyjny w tym
zakresie zagadnienie prawne stanowi w istocie pytanie o ocenę dokonanej w
sprawie czynności oraz pytanie o właściwy sposób rozstrzygnięcia konkretnego
sporu.
W orzecznictwie przyjmuje się zasadnie, że Sąd Najwyższy nie może podjąć
uchwały rozstrzygającej zagadnienie prawne przedstawione na postawie art. 390 §
1 k.p.c. wtedy, gdy w zakresie objętym tym zagadnieniem nie został ustalony stan
faktyczny sprawy (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 października
2002 r., III CZP 62/02, OSNC 2004, nr 1, poz. 7), ani wtedy, gdy przedstawione
zagadnienie sprowadza się w istocie do pytania o możliwy sposób rozstrzygnięcia
sprawy (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 r., III
CZP 75/09, "Izba Cywilna" 2011, nr 5, s. 40 i z dnia 12 marca 2010 r., III CZP 7/10,
nie publ.).
Ze względu na brak przesłanek Sąd Najwyższy na podstawie art. 61 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052
ze zm.) odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.